CC BY
1ОЭК:616.233-003.7
БРОНХООБСТРУКТИВТ1 СИНДРОМ
МАНТАЕВА НУРГУЛ АЛИБЕКОВНА
ШЖК КМК негiзiндегi №8 калалык емхана дэрiгерi Шымкент, ^азакстан
СИМ МАРИНА ВИКТОРОВНА
ШЖК КМК негiзiндегi №3 калалык емхана дэрiгерi Шымкент, ^азакстан
ИЗБАСАРОВА АЛЬБИНА АСЫЛБЕКОВНА
ШЖ^ КМК негiзiндегi №8 калалык емхана дэрiгерi Шымкент, ^азакстан
Аннотация. "Тыныс алу жолдарыныц б1телу1 "термит"тыныс жолдарында кглегейдгц жиналуынан, бронх цабыргаларыныц цалыцдауы, бронх булшыцеттерШц жиырылуы, альвеолярлы тгндердгц тигстг жогалуынсыз жэне тыныс алу жолдарыныц цысылуынсыз вкпенгц тартылу куштергнгц твмендеугмен журетгн тыныс жолдарыныц окклюзиясы" дегенд1 бшд1ред1. Тыныс алу жолдарыныц бтелу синдромы (ТЖБС) балалар тэж1рибес1нде вте жиг кездеседг, бул оныц дамуыныц эртурлг себептергне байланысты, оныц дифференциалды диагностикасыныц циындыцтарын тус1нд1ред1. Ерте жастагы балалардагы жедел бронхиалды обструкция синдромы жарты гасыр бойы зерттеушшер мен практикалыц дэр1герлердщ назарында болды, бул оныц генезшц гетерогендштмен, жогары таралуымен жэне дифференциалды диагностиканыц циындыцтарымен байланысты. Бронх шырышты цабыгыныц квптеген агрессивтг факторлармен цаныццан ортамен тыгыз байланысы тыныс алу мушелергнгц осы бвлгггнде эртурлг реакциялардыц дамуына ыцпал етед1, цабыну, аллергиялыц эсерлер. Балалардагы цайталанатын обструктивт1 бронхит олардыц таралуына, нацты диагностикалыц критерийлердгц болмауына жэне терапияныц циындыгына байланысты педиатрлардыц назарын аударады. Ерте жастагы балалардагы жедел респираторлыц ауру мен бронх обструкциясыныц ец квп тараган себеб1-респираторлыц синцитиальды вирус, 3 типт1 парагрипп вирусы жэне аденовирус. МС-вирустыц жэне парагриппозды инфекцияныц 3 тург бронхиттщ обструктивт1 турлерШц квпшштн тудырады, цалган вирустар жагдайлардыц 10-20% - дан аспайды.
Клт свздер: БОС, ТЖБС, жвтел, спазм, цабыну,тыныс жолдарыныц зацымдануы.
Тыныс жолдарыныц кабыну ауруларында бронх кещстшнщ б^елу^ сондай-ак бронхоспазм болуы мYмкiн. Бул жагдайда бронхтыц шырышты кабаты кабынады, ауаныц калыпты етюзпштш бузылады, баланыц тыныс алуы киынга согады, балада бронх демкпесшщ даму ыктималдыгы артады. Кеп жагдайда ауру балалык шакта дамиды, ересектер аз ауырады. Бул жагдай непзшен бiр жастан Yш жаска дешнп жас балаларда кершедь Ерте жастагы балалардагы тыныс жолдарыныц аурулары гылыми-практикалык жетютштерге карамастан, этиологиясы мен патогенез^ к^рп емдеу эдiстерi к^рп педиатриядагы ерекше езект мэселе. Бул жогары аурушацдыкка, агымныц ауырлыгына жэне бронхобструктивтi синдромныц кайталану мYмкiндiгiне байланысты.
Бронхобструктивтi синдром (БОС) - бул тыныс алу жолдарыныц тарылуы мен бронхтардыц еткiзгiштiгiнiц бузылуымен жYретiн клиникалык керiнiстерiнiц симптомдык кешеш. [1, 7, 10]. БОС терминш тэуелсiз диагноз ретiнде колдануга болмайды, ейткенi БОС табигаты бойынша гетерогендi жэне кептеген аурулардыц керiнiсi болуы мYмкiн. Бул синдром педиатрияда, эаресе 3 жаска дейiнгi балалар арасында жиi кездеседi. Эр тYрлi статистикага сэйкес, тыныс алу жYЙесiнiц етюр аурулары аясында БОС 5-45% жагдайда кездеседь Эдеби деректерге сэйкес [2,9,11], ыскырыкты сырылдар мен ентiгу наукас балалардыц 50% - у аныкталды, ал кайталанатын БОС балалардыц 25% - тэн [2,5]. БОС балалар арасында ец кеп тараган себеб^ тыныс алу жолдарыныц вирустык закымдануы болып
табылады. [3, 4]. Алайда, жеке вирустардьщ этиологиялык рeлi туралы эдебиеттерде бiрьщFай птр жок. Жас балалардаFы обструктивт бронхиттщ кайталанатын аFымы кейбiр жаFдайларда хламидиялар немесе сацыpаук¥лактаpFа байланысты болуы MYMKiH. БалалаpдаFы БОС дамуында колайсыз элеуметтiк жэне гигиеналык факторлардыц эсеpi мацызды рел аткарады. Баланыц дамуыныц анти - жэне постнатальды кезецдершдеп олардыц теpiс эсеpi барлык органдар мен жYЙелеpдiц, ец алдымен тыныс алу органдарыныц эсер етедi. Иммундык жYЙенiц тецгеpiмсiздiriнiц дамуы нэтижесiнде балалар жш ЖРВИ-ге, айкын аллергиялык кецш-^йге, тыныс алу жолдарыныц рецепторларыныц эpтYpлi сырткы эсерлерге гиперреактивтшгшщ калыптасуына бешм.
БалалаpдаFы БОС-ныц дамуында колайсыз элеуметпк жэне гигиеналык факторлардыц эсеpi мацызды рел аткарады. Баланыц дамуыныц эpтYpлi кезецдершдеп олардыц теpiс эсеpi барлык органдар мен жYЙелеpдiц, ец алдымен тыныс алу органдарыныц калыптасуына эсер етедь Иммундык жYЙенiц eзгеpiстеpi нэтижесшде балалар жиi ЖРВИ-Fа, айкын аллергиялык кецш-^йге, тыныс алу жолдарыныц рецепторларыныц эpтYpлi сырткы эсерлерге гипеppеактивтiлiгiнiц калыптасуына бешм [2,5,7,10]. Элеуметпк фактоpлаpFа -уй жаFдайлаpы, емiзетiн аналар мен балалардыц тамактану сипаты, ата-аналардыц мэдени жэне бшм децгейi, толык емес отбасылар бронхиалды шырышты бездеpдiц гипертрофиясына, шырышты кабыктыц бузылуына, шырыштыц eтуiнiц баяулауына жэне бронх эпителийiнiц бузылуына экелетш балалардыц пассивтi жэне белсендi темею шегуi мацызды рел аткарады. Ананыц темекi шегуi балаFа экесiнiц немесе баска отбасы мYшелеpiнiц темекi шегуше каpаFанда элдекайда кеп зиян келпретшш ескеру кажет. Сонымен катар, темею тYтiнi нейтpофилдi химотаксистiц ингибиторы болып табылады, оныц эсеpiнен альвеолярлы макрофагтардыц саны артады, бipак олардыц фагоцитарлык белсендiлiгi тeмендейдi. Сонымен катар, темею тYтiнi Т-лимфоциттеpдiц белсендiлiгiн тeмендетедi, непзп кластаpдаFы антиденелер синтезiн тежейдi, IgE синтезiн ынталандырады, вагус неpвiнiц белсендшгш арттырады [6,8]. Алкогольдiк фетопатиясы бар балаларда бронх атониясы дамиды, шырышты клиренс бузылады, коpFаныс иммунологиялык реакцияларыныц дамуы тежеледi [6,11]. Энеpкэсiптiк шы^арындыларымен, автомобиль жолдарыныц бойындаFы пайдаланылFан газдармен ауаныц ластануы, тYтiн мен шацныц едэуip мeлшеpi тыныс алу жолдарыныц закымдалуына ыкпал етедi. БалалаpдаFы БОС-ныц жшлш жэне оныц кайталану Ypдiсi экологиялык колайсыз аудандарда 1,5-2 есе жоFаpы [4,7]. Балаларда БОС-ныц пайда болуыныц жоFаpы жиiлiгi казipгi элемдеп инфекциялык фактордыц еpекшелiктеpiне де, балалар денесшщ анатомофизиологиялык еpекшелiктеpiне де байланысты болуы мYмкiн. Эмipдiц алFашкы жылдаpындаFы балалардыц иммундык жYЙесi жетiлмегендiгiмен жэне резервтш мYмкiндiктеpiнiц жеткiлiксiздiгiмен еpекшеленетiнi белгш. Сонымен, eмipдiц алFашкы жылдаpындаFы балалардыц туа б^кен иммундык жYЙесiнiц реакциясы интерферондардыц шектеулi секрециясымен, комплементтiц жеткшказ белсендiлiгiмен жэне жасушалык цитоуыттылыктыц тeмендеуiмен сипатталады. Нэрестелер мен ерте жастаFы балалаpдаFы BOS-тыц жиi дамуы, ец алдымен, тыныс алу жYЙесiнiц жас ерекшелштерше байланысты.
Ересек жастаFы балаларда тыныс жолдарыныц ауруларыныц дамуында Mycoplasma pneumoniae жэне Chlamydia pneumoniae инфекциялары мацызды орын алады[10,11]. Зерттеулер барысында «атиптi"коздыpFыштаp - хламидиоздар мен микоплазмалар - бронх демкпесшщ дамуыныц негiзi болып табылатын бронхтардыц гипеppеактивтiлiгiн калыптастыруда мацызды рел аткаратыны туралы мэлiметтеp бердь "Атиптi" коздыpFыштаp-аурудыц дебютiн тудыруы мYмкiн, оныц epшуiне себеп болуы мYмкiн. Mycoplasma pneumoniae-дiц тыныс алу жолдарыныц шырышты кабаттарына айкын тpопизмi KOЗдыpFыштыц беткi антигендеpiнiц курылымдык ерекшелштерше байланысты. Бул жаFдайда микоплазмамен синтезделген ферменттер эпителийге теpiс эсер етед^ оны eлiмге экеледi. ^абыну пpоцестеpi жоFаpFы тыныс жолдарыныц шырышты кабаттарымен шектеледi. Бipак кeбiнесе инфекциялык процесс бронхтыц жэне eкпенiц кабынуыныц дамуымен тeменгi тыныс
алу органдарына таралады [10]. ^алыптасу кезшде бронх обструкция синдромы (БОС) эпителий жэне эндотелий жасушаларыньщ, гранулоциттердш, макрофагтардьщ, моноциттердш катысуымен тыныс алу жолдарыныц кабынуы дамиды, инфекциялык антигенге немесе аллергенге жауап ретшде Т жасушалык активация болуы мYмкiн. ^абыну нэтижесшде кабырганыц калыцдауы, шырыш пен жасушалык детритпен люменшц жабылуы, кабынуга карсы цитокиндердiц бeлiнуiнiц жогарылауы, бронхтыц жогары сезiмталдыFыныц жогарылауы, парасимпатикалык гиперреактивтiлiкке байланысты нейрорегуляторлык механизмдердiц бузылуы аркылы усак бронхтардыц геометриясыныц бузылуы калыптасады [2, 9]. Бронхтыц шырышты кабы^ыныц тек 1 мм iti^i ауа аFынына тeзiмдiлiктiц 50% - дан астамFа артуына экеледi [11]. Тыныс алу жолдарыныц гиперреактивтшгшш клиникалык кeрiнiстерiнiц бiрi-жeтел. Жас балаларда морфофункционалды ерекшелiктерiне байланысты жетел рефлексi жетiлмеген. Сондыктан жаца туFан нэрестелер мен eмiрдiц алFашкы айларындаFы балаларда тыныс алу жолдарыныц инфекцияларында жeтел жиi болмайды. Сонымен катар жeтел тамактанудан бас тартуFа, регургитация жэне кусуFа алып келуi мYмкiн. Кейбiр жаFдайларда жeтел дренаждык функцияны орындамайды [12]. БалалардаFы жедел акаудыц мацызды патофизиологиялык компоненттерi-бронхтыц шырышты кабы^ыныц iсiнуi, шырыштыц гиперсекрециясы жэне бронхоспазм.
Сонымен, бронхиттiц жт обструктивтi бронхит клиникалык аFымында бронхтыц eткiзгiштiгiнiц бузылуыныц дамуында жетекшi рeл бронхтыц шырышты кабыFыныц айкын iсiнуi жэне БД-ден айырмашылыFы туткыр шырыштыц гиперсекрециясы болып табылады, онда бронхтыц eткiзгiштiгiнiц бузылуы бронхоспазмFа негiзделген [8,9].
Кесте1. Дифференциалды диагноз жэне косымша зерттеyлердiц негiздемесi
Диагноз Диффeрeнциалды диагностика Yшiн нeгiздeмe Зерттап-царау Диагнозды болдырмау критерш
МУКОВИСЦИДОЗ Созылмалы жeтел - Тер суйыктыFындаFы хлоридтер - Копрограмма - Генетикалык анализ - ¥закка созылFан неонаталды сары ауру - Терiнiц тузды дэмi - Физикалык жетiлуден калу - ^айталама немесе созылмалы респираторлык симптомдар - Рэамделмеген катты, майлы жэне сасык суйык нэжiс - Тер суйыкты^ында хлоридтер кeрсеткiшiнiц кeтерiлуi
Бiрiншiлiк цилиарлы дискенезия ¥зак eнiмдi жeтел -Цилиарлы биопсия (электронды микроскопия) - Генетикалык анализ -Декстракардия -Отиттер -Туракты респираторлык симптомы
Тyберкyлез Созылмалы жeтел (> 30 кYн); - Дене салмаFыныц - Манту реакциясы - Диаскинтест - МБТ жэне Gextert - МантуFа оц реакция - Оц диаскинтест - Балаларда какырыкты
нашар дамуы/калу немесе салмакты жогалту; эдiсiмeн какырык бактериоскопиясы - Кеуде куысы органдарыныц КТ зерттеу кезшде микробактериялардыц болуы.
Бронх тармактарыныц туа бпкен акаулары ( трахеомаляция; трахео- бронхомаляция) Созылмалы жeтeл - Кеуде куысы органдарыныц КТ - Бронхоскопия - Трахея немесе бронх стенозы - Трахея немесе брон кабыргасыныц иiлгiштiгi - косымша транхеалы бронх
Тыныс алу жолдарыныц бeтeн дeнeсi ¥зак жeтeл; Тeмeнгi тыныс алу жолдарыныц кайталама кабынуы. - Бронхоскопия; - Кеуде куысы органдарыныц КТ - Бронхтарда бeтeн дeнeнiц болуы - eкпe тшшщ ателектазы -эндобронхит
Оларга без тшшщ гиперплазиясы, шырыш белетш жасушаларыныц кеп мeлшерiне байланысты непзшен туткыр какырык секрециясы, сиал кышкылыныц жогары децгешмен байланысты бронх секрециясыныц туткырлыгыныц жогарылауы, аэродинамикалык карсылыктыц айтарлыктай артуына экелетiн тыныс алу жолдарыныц салыстырмалы тарлыгы, шырышты кабыктыц юшуше байланысты бронх кецiстiгiнiц небэрi 1 мм тар болуы жатады. Трахеядагы ауа агынына 50% - дан астам карсылык, жeргiлiктi иммунитeттiц жеткшказдш, бронх трактiнiц шeмiршeктeрiнiц икeмдiлiгi, кеуде куысыныц CYЙeк курылымыныц жeткiлiксiз каттылыгы, ол ауа жолдарындагы карсылыктыц жогарылауына, диафрагманыц курылымы мен орналасу ерекшелштерше сэйкес кeлeтiн орындардыц айкын тартылуымен кeрiнeдi [1,2,5]. Сонымен катар, нэрестенщ тыныс алу жYЙeсiнiц функционалды жагдайына эсер eтeтiн бiркатар факторлар бар: аркасымен жатуы, узак уйыктау жэне жш жылау. Балалык шактыц бул анатомиялык-физиологиялык eрeкшeлiктeрi ересек жастагы балалармен салыстырганда БОС-ныц жиi дамуына жэне узакка созылуына ыкпал eтeдi. БОС дамуына алып кeлeтiн факторлар - ауыр аллергологиялык анамнез, бронхтардыц гиперреактивтшш, шала туылу, рахит кeрiнiстeрi, гипотрофия, тимус гиперплазиясы, перинаталдык энцефалопатия, ерте жасанды тамактандыру, жиi респираторлык аурулар. БОС патогeнeзi бронхиалды обструкция непзшде эртYрлi патогенетикалык механизмдер жатыр, оларды шартты тYPдe кайтымды жэне кайтымсыз деп белуге болады. ^айтымдыларга кабыну инфильтрациясы, бронхоспазм, iсiну, мукоцилиарлы жеткшказдш, туткыр шырыштыц гиперсекрециясы, ал кайтымсыз - бронхтыц туа б^кен стеноздары, перибронхиалды фиброз, бронхтыц стенозы, бронхтыц сыртынан кeлeмдi процeстiц кысылуы, бронхтыц эмфизематозды тiнмeн кысылуы, бронх кещстшндеп кeлeмдi тYзiлiмдeр. БОС патогeнeзiндe непзп рeл: шырышты кабыктыц кабынуы, оныц iсiнуi, гиперплазиясы, реологиялык касиeттeрi eзгeргeн бронх секрециясыныц гиперсекрециясы, бронх тYЙiлуi, бронх баганыныц иннервациясыныц бузылуы. Муныц бэрi мукоциллиарлы клирeнстiц бузылуына экeлeдi [3, 2]. Сонымен катар, жергшкп жэне жYЙeлiк иммунитeттiц акаулары, бронхтардыц сыртынан кысылуы бронхтагы кабыну eзгeрiстeрiн кYшeйтeдi. Цабыну жас балалардагы БОС-тыц мацызды факторы болып табылады жэне кан тамырларыныц eткiзгiштiгiнiц жогарылауына, бронх шырышты кабыгыныц iсiнуiнe, туткыр шырыштыц гиперсекрециясына, бронхоспазмныц дамуына экeлeтiн медиаторлардыц перифериялык кан агымына eнуiмeн иммунологиялык реакциялар каскадын тудыратын эртYрлi факторлардан туындауы мYмкiн [1, 9]. Жас балалардагы БОС-тыц непзп сeбeбi эр тYрлi дeцгeйдeгi тыныс алу жолдарыныц шырышты кабыгыныц iсiнуi мен гиперплазиясы [7].
Патология жаFдайында баланыц тыныс алу жолдарыныц жаксы дамы^ан лимфа жэне канайналым жYЙелерi бронх кабырFасыныц барлык кабаттарыныц iсiнуiне жэне калыцдауы болады, бул тыныс алу жолдарыныц бузылуына экеледь Тыныс алу органдарыныц кайталанатын ауруларында эпителий курылымы бузылады, оныц гиперплазиясы жэне кабыршакты жасушалы метаплазиясы байкалады [2,12]. Ерте жастаFы балаларда БОС-ныц дамуыныц мацызды механизмьбул секреция мeлшерiнiц жоFарылауымен жэне оныц туткырлы^ыныц жоFарылауымен кeрiнетiн бронх секрециясыныц бузылуы. Шырышты жэне серозды бездердш кызметi парасимпатикалык жYЙке жYЙесiмен, атап айтканда олардыц кызметiн ынталандыратын ацетилхолинмен реттеледь Бул бездердiц купиясы тыныс алу жолдарыныц шырышты кабы^ын эртYрлi факторлардыц закымдануынан корFайды. Оныц курамына иммуноглобулиндер, интерферон, трансферрин, беттiк-белсендi зат, сондай-ак экссудат пен транссудат, жасушалар мен микроорганизмдердш дегенерация eнiмдерi, акуыздар, липидтер, кeмiрсулар кiредi. Вегетативтi жYЙке жYЙесiнiц парасимпатикалык буыныныц белсендiлiгiнiц жоFарылауымен физиологиялык бронх секрециясы бузылып, секрецияныц жоFарылауына экеледi. Эндiрiлген калыц жэне туткыр секреция цилиарлы белсендiлiктiц тежелушен баска, тыныс алу жолдарында шырыштыц жиналуына байланысты бронхиалды обструкцияны тудыруы мYмкiн. Ауыр жаFдайларда желдету бузылыстары ателектаздардыц дамуымен бiрге жYредi [5, 7]. Бронх баFанын нервтендiретiн симпатикалык жэне парасимпатикалык бeлiмдердiц рецепторлык аппараттарыныц сезiмталдыFы арасындаFы тецгерiмсiздiк, соцFысыныц белсендшп басым, бронхтардыц гиперреактивтiлiгiмен кeрiнедi. Ол тукым куалайтын жэне жYре пайда болуы мYмкiн.
БалалардаFы БОС ^бшесе негiзгi ауруFа немесе осы патологияны коздыратын факторFа байланысты. БалалардаFы БОС ^бшесе жедел респираторлык вирустык инфекцияныц кeрiнiстерiмен байланысты болFандыктан, аурудыц басында дене температурасыныц жоFарылауы, жоFарFы тыныс жолдарыныц катаральды eзгерiстерi, баланыц жалпы жаFдайыныц бузылуы элсiздiк, кeцiл-кYЙ, уйкыныц бузылуы, тэбеттiц тeмендеуi олардыц ауырлы^ы, сипаты олар кeбiнесе инфекцияныц коздырFышына байланысты eзгередi. Тыныс алудыц экспираторлык киындыктарыныц белгiлерi аурудыц бiрiншi ^ншде де, вирустык инфекция процесiнде де пайда болуы мYмкiн. Тыныс алу жшлш мен дем шыFару узакты^ы бiртiндеп артады [5, 2]. Тшелей БОС-Fа этиологиясына карамастан тэн белгiлерi - тахипноэ, кeмекшi булшыкеттердiц катысуымен экспираторлык енпгу, шулы ыскырык. Енпгудщ ауырлыFы арткан сайын кeмекшi булшыкеттердш катысуы артады- эпигастрий жэне супраклавикулярлык шуцкырлардыц тартылуы, мурын канаттарыныц юшуь Кeбiнесе периоральды цианоз, терiнiц бозаруы аныкталады, бала мазасызданады, колына сYЙенiп отыруFа тырысады. Тыныс алу жеткшказдш бала негурлым жас болса, соFурлым айкын болады, бiрак эдетте БОС кезшде ол II дэрежеден аспайды. Кеуде куысыныц iсiнуi-дем шыFару кезшде усак бронхиалды бутактардыц тeмендеуiнiц салдары, бул желдету эмфиземасы деп аталады, eкпенiц кeлемi улFаяды, кеуде куысы Yнемi тыныс алу кYЙiнде болады, яFни алдыцFы-арткы мeлшерде улFаяды, жeтел eнiмдiлiгi тeмен, кYндiз жэне тYнде пароксизмальды, терец тыныс алу, жылау, физикалык белсендiлiк, эн айту аркылы кYшейедi. Аускультативтi тYPде узартылFан дем шы^арумен катты немесе диффузды элареген тыныс алу аясында курFак дем шы^ару аныкталады бронхиолит кезiнде ыскырыкты сырылдар, шашырацкы ылFалды усак ^трш^и сырылдар-крепитация болады.
БОС балаларда, эаресе ерте жаста жиi кездесетiн синдромдардыц бiрi болып кала бередi. Тэуелаз нозологиялык форма болмаса, бул тыныс алу жYЙесiнiц де, баска жYЙелердiц де кeптеген ауруларыныц кeрiнiсi болуы мYмкiн. БОС-ныц дамуын тудыратын себептердш эртYрлiлiгiне карамастан, бул синдромда экспираторлык енпгу, шулы ыскырыкты тыныс алу, пароксизмальды спастикалык жeтел, курFак сиякты клиникалык белгшер бар узартылFан дем шы^ару аясында eкпедем ыскырыкты " сырылдар болады. Наукастардыц кeпшiлiгiнде БОС-ныц респираторлык инфекциялармен накты байланысы бар, бiрак бул синдромныц пайда болуыныц аллергиялык сипаты болуы мYмкiн. Мукият жиналFан анамнез, БОСы бар баланы
толык тексеру оньщ даму себебш аныщтауга кемектеседь Баланыц жасын ескере отырып, БОС
патогенезшщ барлык буындарына эсер ететш дурыс тацдалган терапия пациент Yшiн тиiмдi
жэне кдушаз болады.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Охотникова Е. Н. Синдром обструкции дыхательных путей у детей: трудные вопросы -верные решения. // Здоровье ребенка. - 2016. - №1(69). - С.88-96.
2. Симонов О. И., Горинова Ю. В., Алексеева А. А., Томилова А. А. Бронхообструктивный синдром у детей: новое решение старой проблемы. // Вопросы современной педиатрии. -2015. - Т. 14. -
3. Крамарь Л. В., Ларина Т. Ю. Лечение респираторных вирусных инфекций, осложненных бронхообструктивным синдромом у детей. // Волгоградский научно-медицинский журнал. - 2016. - № 2 - С.43-45.
4. Юренев Г. Л., Юренева-Тхоржевская Т. В. Бронхообструктив- ный синдром при острых респираторных вирусных инфенкциях: причины и последствия. // Практическая пульмонология. - 2014. - № 1 - С.22-28.
5. Алимов Х. П., Джубатова Р. С., Нуралиева Г. С. Дифференцированный подход к лечению острой обструкции дыхательных путей у детей первого года жизни. // Вестник экстренной медицины. - 2018. - Т. 11. - № 4 - С.61-64.
6. Марковская А. И., Потапова Н. Л., Гаймоленко И. Н., Мизерниц- кий Ю. Л. Бронхиальная обструкция у детей дошкольного возраста. // Российский вестник перинатологии и педиатрии. - 2021. - Т. 66. - № 6 - С.17-22.
7. Мизерницкий Ю. Л. Бронхиальная астма у детей. / Избранные вопросы педиатрии / под ред. Захаровой И. Н.). - М.: ООО «Рекламное агентство «Ре Медиа»; 2020.
8. Острый обструктивный ларингит и эпиглоттит у детей. Клинические рекомендации МЗ РФ, 2021 г.
9. Зайцева О. В. Бронхообструктивный синдром у детей. // Педиатрия. - 2005. - № 4. - С.94-104.
10. Середа Е. В., Лукина О. Ф., Селимзянова Л. Р. Механизмы бронхиальной обструкции и терапевтическая тактика при бронхитах у детей. // Педиатрия. - 2010. - Т. 80. - № 5 - С.77-86.
11. Мизерницкий Ю.Л. Дифференциальная диагностика и принципы дифференцированной терапии бронхообструктивного синдрома при острой респираторной инфекции у детей [Текст] // Земский врач. — 2010. — № 3. — С. 5-10.
12. Мизерницкий Ю.Л. Диагностика и принципы терапии острой бронхиальной обструкции у детей / Ю.Л. Мизерницкий // Педиатрия, 2008. № 1. С. 77-80.\
13. Клинические протоколы МЗ РК - 2018 (Казахстан)
