CC BY
17INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© D.A. Suyunov1H_
1Termiz davlat pedagogika instituti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada boshlang'ich sinflarda tabiiy fanlarni o'qitishda tabiatni sevish tushunchasini shakllantirish texnologiyasi, tabiiy fanlarni o'qitishda o'quvchilar atrof muhitni asrab-avaylash imkoniyatlarini aniqlash, o'quvchilarda ekologik tafakkurni takomillashtirish, o'quvchilarning faktlarni tahlil qilishlari, muammolarni o'rganuvchi turli o'quv fanlariga oid bilimlar uzviyligini zamonaviy ta'lim texnologiyalari bayon etilgan.
MAQSAD: o'quvchilarning ekologik madaniyatini, ekologik tafakkuri, ularning dunyoqarashi, hatti - harakati, umumiy madaniyati, tabiiy fanlarni o'qitishda atrof - muhit muhofazasi, kreativlik mazmuni, shakllari, o'qitish metodlari, yo'llari, imkoniyatlari va vositalarini maqsadga muvofiq holda ishlab chiqish, boshlang'ich sinf o'quvchilarida ekologik madaniyatni shakllantirishda kreativ yondashuvni takomillashtirish imkoniyatlarini aniqlash.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqot jarayonida suhbat, ijtimoiy-psixologik so'rovnoma, kuzatish kabi metodlaridan foydalanildi va olingan natijalarning statistik ishonchlilik darajasi faktorli tahlil orqali tasdiqlandi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: o'quvchilar ekologik tafakkurini rivojlantirish o'quvchilarning faktlarni tahlil qilishlari, hodisa va jarayonlarni o'rganishda bog'lanishlar mexanizimini yaratish, insoniy qadriyatlarning kelib chiqishini madaniyat, jamiyat, uning institutlari va shaxsda kuzatilishi, maqsadli va vositali qadriyatlarning korrelyatsion tahlili, ta'lim va tarbiya jarayonida ijobiy munosabat mezonlarini kiritish asosida rivojlantirishga doir taklif va tavsiyalar ishlab chiqilganligi bilan belgilanadi.
XULOSA: bolalik davri inson hayotining ilk betashvish bosqichi hisoblanadi. Bolalar atrof-muhit va unda ro'y berayotgan hodisalarni anglashga hissiy yondashadilar. Buning natijasida ularda, asta-sekin hodisalar mohiyatini ifodalovchi shaxsiy qarash, sifat va mustaqil munosabat shakllanib, ularning ruhiyatida saqlanib qoladi.
Kalit so'zlar: ekologiya, maktab, ta'lim, shakl, metod, foydalanish, meros, manba, ekologik ta'lim, o'qitish, tarbiya, munosabat, tushuntirish, , o'qituvchi, boshlang'ich sinf.
ФОРМИРОВАНИЕ ПОЛОЖИТЕЛЬНОГО ОТНОШЕНИЯ К ПРИРОДЕ ПРИ ОБУЧЕНИИ ЕСТЕСТВЕННЫМ НАУКАМ У УЧИТЕЛЕЙ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ
Iqtibos uchun: Suyunov D.A. Boshlang'ich sinf o'qituvchilarda tabiiy fanlarni o'qitishda tabiatga nisbatan ijobiy muhitni shakllantirish. // Inter education & global study. 2024. №8. B.349-354.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №8
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
© Д.А. Суюнов1И
1Термезский государственный педагогический институт, Термез, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье описана технология формирования понятия любви к природе при обучении естественным наукам в начальных классах, выявление возможностей учащихся по охране окружающей среды, совершенствование экологического мышления, анализ фактов, связь между различными учебными дисциплинами и их роль в решении проблем. Представлены современные образовательные технологии.
ЦЕЛЬ: разработка и совершенствование экологической культуры учащихся, их мышления, мировоззрения, поведения, общей культуры; охрана окружающей среды при обучении естественным наукам. В статье рассматриваются креативные подходы к формированию экологической культуры у учащихся начальных классов, а также возможности усовершенствования этих подходов.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в процессе исследования использовались такие методы, как беседа, социо-психологический опрос, наблюдение, а также факторный анализ для подтверждения статистической достоверности полученных результатов.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: развитие экологического мышления у учащихся характеризуется анализом фактов, созданием механизмов связи при изучении явлений и процессов, наблюдением за человеческими ценностями в культуре, обществе, его институтах и личности, корреляционным анализом целевых и инструментальных ценностей, внедрением позитивных критериев отношений в процессе обучения и воспитания. Разработаны предложения и рекомендации по развитию экологического мышления учащихся.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: детство считается первым беззаботным этапом жизни человека. Дети эмоционально воспринимают окружающую среду и происходящие в ней явления. В результате этого у них постепенно формируются личные взгляды, качества и независимые отношения, которые сохраняются в их психике.
Ключевые слова: экология, школа, образование, форма, метод, использование, наследие, источник, экологическое образование, обучение, воспитание, отношение, объяснение, учитель, начальные классы.
Для цитирования: Суюнов Д.А. Формирование положительного отношения к природе при обучении естественным наукам у учителей начальных классов. // Inter education & global study. 2024. №8. С. 349-354.
FORMING A POSITIVE ATTITUDE TOWARD NATURE IN PRIMARY SCHOOL TEACHERS IN THE TEACHING OF NATURAL SCIENCES_
© D.A. Suyunov1®
1Termiz State Pedagogical Institute, Termiz, Uzbekistan_
Annotation
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 8
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
INTRODUCTION: this article discusses the technology for forming the concept of love for nature in the teaching of natural sciences in primary school, identifying opportunities for students to protect the environment, improving environmental thinking, analyzing facts, and the connection between various academic disciplines in addressing problems. Modern educational technologies are also presented.
AIM: to develop and improve students' ecological culture, thinking, worldview, behavior, and general culture; to explore the protection of the environment in the teaching of natural sciences. The article also discusses creative approaches to forming ecological culture in primary school students and the potential for improving these approaches.
MATERIALS AND METHODS: research methods such as interviews, socio-psychological surveys, and observation were used in the study. The statistical reliability of the results was confirmed through factor analysis.
DISCUSSION AND RESULTS: the development of students' environmental thinking is characterized by the analysis of facts, the creation of mechanisms of connection when studying phenomena and processes, observing human values in culture, society, its institutions, and individuals. A correlation analysis of target and instrumental values was conducted, with positive relationship criteria being integrated into the teaching and educational process. Suggestions and recommendations were developed to improve students' environmental thinking.
CONCLUSION: childhood is considered the first carefree stage of a person's life. Children emotionally approach their understanding of the environment and the phenomena occurring within it. As a result, they gradually form personal views, qualities, and independent relationships that are retained in their psychology.
Key words: ecology, school, education, form, method, use, heritage, source, ecological education, teaching, upbringing, attitude, explanation, teacher, primary school.
Respublikamizda ekologik ta'lim samaradorligining nazariy asoslangan va tajriba-sinovlar tasdiqlangan ko'rsatkichlari pedagogika instituti bo'lajak o'qituvchilarining kasbiy tayyorgarligi darajasining oshishini ko'rsatadigan ma'lumotlarni obyektiv baholash imkonini beradi. Ekologik ta'lim insonning atrof-muhit bilan munosabatlarini uyg'unlashtirishga qaratilgan; hayot sifatini belgilaydigan tabiatning bir qismi sifatida o'zini anglash; uning holati uchun javobgarlikni shakllantirish. Bu tabiiy muhitni muhofaza qilish va himoya qilish, uning ma'naviy va moddiy qadriyatlarini o'zlashtirish majburiyatlarini chuqur anglash orqali pedagogik ta'sir subyektining ufqlarini sezilarli darajada kengaytirish va boyitishga qaratilgan ekologik ta'limning rivojlanayotgan funksiyasidan dalolat beradi. Zamonaviy sivilizatsiyani saqlab qolish va yanada rivojlantirish sharti. Ekologiya va atrof-muhit muhofazasi ilmi hamda amaliyoti o'ziga xos rivojlanish tarixiga ega.
For citation: Suyunov D.A. (2024) 'Forming a Positive Attitude Toward Nature in Primary School Teachers in the Teaching of Natural Sciences', Inter education & global study, (8), pp. 349-354. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
XX asr oxirida ekologik ta'lim-tarbiya nazariyasi va metodikasini ishlab chiqishdagi dastlabki qadam tabiatni muhofaza qilish vazifalarini hal etishga yo'naltirilgan, odamning tabiatni muhofaza qilish faoliyati esa uning asosiy mazmuniga aylangan. Biroq tabiatni muhofaza qilish ta'lim - tarbiyasi, o'sha paytdagi tajribalar ko'rsatganidek, odamning tabiatga uyg'un munosabatini shakllantirishda muhim o'rin egallamagan.
Atrof-muhit va tabiat - inson uchun go'yoki beshik, bamisoli ona quchog'i. Uning bag'ri keng, qalbi esa inson uchun hamisha ochiq. U o'z saxovati, noz-ne'matlarini insonlardan aslo ayamaydi. Yer esa jamiki boyliklar, noz-ne'matlar manbai. Shu bois insoniyat tomonidan e'zozlanib, ulug'lanib, ona - zamin deya e'tirof etiladi. Bugungi kunda tahdid solayotgan eng katta muammo - ekologik halokatning oldini olishda atrof-muhitni mehr-muhabbat va shafqat bilan muhofaza qilish, e'zozlash insoniyatga yordam berishi mumkin.
Jonajon tabiatimizdan foydalanish - jamiyatning moddiy va ma'naviy-madaniy ehtiyojlarini qondirish maqsadida tabiiy sharoit va resurslar xilma-xilligidan foydalanish shakllari va ularni muhofaza qilish chora-tadbirlari majmui. Tabiatdan foydalanish bo'yicha har bir tadbir uni muhofaza qilish bilan birga qo'shib olib borilgandagina atrof-muhit ifloslanishining oldini olish mumkin bo'ladi.
Bu jamiyatning iste'molchilikdan tabiatni muhofaza qilishgacha bo'lgan tashqi dunyo bilan munosabatlar tabiatini tubdan o'zgartirishga tayyor emasligidan dalolat beradi; jonlantirish zarurati milliy tizimning barcha qismlarida ekologik ta'limga qaratilganligida. Tabiatga bo'lgan ijobiy munosabat ustunligidan dalolat beradi. Fikrlash jarayonlarining ta'siri uning hissiylik darajasi bilan bog'liq. Hissiy jihatdan rang-barang mazmunga ega bo'lib, u nafaqat subyektning ma'lum bir lahzadagi yoki hozirgi vaziyatdagi holatini, balki uning ma'lum bir davrdagi rivojlanish yo'nalishini ham aks ettiradi.
Yuqorida ayib o'tilganidek ijobiy psixo-emotsional fon yaratadi, qadriyatlarni o'zlashtirish uchun zarur shart-sharoitlar vositalaridan biri tabiatdir, ekologik ta'lim, asosiy uning vazifasi shaxsiy rivojlanish va takomillashtirish maqsadlari tizimi sifatida hayotiy qadriyatlar yo'nalishlarini shakllantirishdir. Atrof-muhit bilan o'zaro munosabatda bo'lish uchun keng imkoniyatlar yaratadi o'z-o'zini namoyon qilish, o'zini namoyon qilish va o'zini o'zi bilish, bu kasbiy pedagogik ekologik makonni sezilarli darajada kengaytiradi.
Yuqori daraja kasbiy va pedagogik ekologik tayyorgarlik ekologik ta'limni uning ajralmas tarkibiy qismi sifatida idrok etishga yordam beradi, imkon beradi, bo'lajak o'qituvchining shaxsiy qadriyatlari tizimini qayta qurish; ijtimoiy shartli standartlarni o'rganish xulq-atvor normalari va qoidalarining tuzilishi sifatida tabiat bilan o'zaro munosabat va uning xavfsizligini ta'minlash.
Tizim-inergetik metodologiyasi va ijtimoiy-pedagogik kasbiy faoliyatni tashkil etish algoritmini ishlab chiqishga imkon berdi. Ekologik ta'limga yo'naltirilgan bo'lajak o'qituvchilarning kasbiy-pedagogik ekologik tayyorgarligining nazariy modelini ishlab chiqish. Tabiatdagi ekologik ta'limga yo'naltirilgan bo'lajak o'qituvchining kasbiy-pedagogik ekologik tayyorgarligi jarayonini tashkil etish algoritmi ekologik ta'lim natijalarini bashorat
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
qilish samaradorligi bir qator omillar bilan bog'liq: bu jarayonning tarkibiy murakkabligi, uning mazmunini tashkil etuvchi elementlarning ko'pligi; ko'p darajali ular o'rtasidagi munosabatlar;
Ekologik ta'limning maqsad va vazifalarining vositalar, usullar, tashkil etish, shart-sharoitlarni tanlash, obyektiv baholash mezonlarini ishlab chiqish va boshqalaralar bilan o'zaro bog'liqligi. Ekologik bilim tizimlari, amaliy ekologik faoliyat qobiliyatlari va malakalari. Alohida ahamiyatga ega nazariy model ekologik ta'limni faoliyatning boshqalara sohalaridan tashqarida ko'rib chiqish mumkin emasligi sababli olinadi: o'quv, ilmiy, jamoat, madaniy. Bu ekologik ta'limning maqsadlari, vazifalari, funksiyalari va tamoyillarini ishlab chiqishni talab qiladi, ularni bilish imkon beradi jarayonni boshqalararish mexanizmini professional tarzda aniqlang pedagogik o'z bo'lajak o'qituvchilarini pedagogik ekologik tarbiyalash.
Tabiatni muhofaza qilish - hozirgi va kelgusi avlodlar manfaatlari yo'lida tabiiy resurslar va tabiiy muhitni, jumladan, yеr, yеr osti boyliklarini, flora va faunada turlar xilma -xilligini, suv va havoning tozaligini saqlash, to'g'ri foydalanish va qayta tiklashga yo'naltirilgan, ilmiy asoslangan mahalliy, davlat va xalqaro chora-tadbirlar majmui.
Ekologiya, pedagogika, ilmiy tadqiqotlar natijalarini qiyosiy tahlil qilish va umumlashtirish, psixologiya, shuningdek, tadqiqotimiz ma'lumotlari aniqlashga imkon berdi. Ekologik ta'lim jarayonini tizimli-strukturaviy ta'minlash foydalanish bilan bog'liq integrativ asoslangan, shaxsiy faoliyat, sinergetik va boshqalara yondashuvlar. Bu munosabatlarni hisobga olgan holda o'rganilayotgan jarayonni ko'rib chiqish imkonini beradi, uning turli tarkibiy qismlari va elementlarining o'zaro bog'liqligi.
Integratsiyalashgan yondashuv keng qamrovli dasturni ta'minlaydi, qaratilgan ta'lim jarayoni tizimining elementlari belgilangan maqsadga erishish uchun. Ushbu yondashuv inklyuziyaga hissa qo'shadi, metodologiyasi tomonidan ishlab chiqilgan ta'lim muhitida o'quvchilarning ekologik tarbiyasi pedagogika universiteti o'rganishga asoslangan o'zini rivojlantirish va o'z-o'zini tashkil etish ijtimoiy va tabiat hodisalari. Sinergiyada topiladi tizimli yondashuv g'oyasini amalga oshirish, kibernetika va boshqalara bilimlarni qadim zamonlardan to hozirgi davrgacha ijtimoiy rivojlanish. Sinergetik yondashuv tabiatdan o'rganishni talab qiladi; asosiy tadqiqot usullari sifatida tahlil, tajriba-sinov va hokazolardan foydalanadi, uslubiy jihatdan farqlanadi ongning stereotiplarini еngishga yordam beradigan everistik yo'nalish;
Bu yondashuv ta'lim tizimining o'zaro ta'sir qilish usullarini aniqlash va foydalanish imkonini beradi, boshqalaralar bilan universitet davlat tashkilotlari, qo'mitalar, markazlar; mumkin ularning o'zgaruvchanligi asosida birgalikda rivojlanish yo'nalishlari; atrof-muhit parametrlarining holati to'g'risida yangi ma'lumotlarni o'zlashtirish asosida qayta aloqaning ta'sirini hisobga olish va hokazo.
Asosiy g'oya shaxsan faoliyat yondashuvi subyektni uning fazilatlari, qobiliyatlari, ehtiyojlari namoyon bo'ladigan faoliyatga kiritish zaruratidan iborat; individual rivojlanish va takomillashtirishning istiqbollari va asosiy yo'nalishlari ochiladi. Amaliy ekologik faoliyat
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ko'nikmalarining еtishmasligi asosiy hisoblanadi, muhitga to'sqinlik qiladi. Ta'lim yuqori o'ziga xosliklar kasbiy-pedagogik ta'lim uning shakllanishiga qaratilganligidan iborat, mutaxassis o'qituvchilar bilan o'rta maktab kasbiy-pedagogik bolalar uchun muhabbat, sabr-toqat, adolat va boshqalaralar, shaxsiy halollik, mustaqillik, mehnatsevarlik va boshqalara xossalari.
Xulosa sifatida aytishimiz mumkinki, atrof-muhitni muhofaza qilish - insoniyatning sog'lom yashashi va faoliyat ko'rsatishi muhitini, ya'ni tabiiy, tabiiy-antropogen va antropogen obyektlarni, ekologik tizimlarni va tabiiy resurslarni saqlash, qayta tiklash va ulardan to'g'ri foydalanishga, odam faoliyatining atrof-muhitga salbiy ta'sirini cheklashga, mahalliy va mintaqaviy qulay sharoitlarni bir maromda saqlab, shaxsning atrof-muhit bilan o'zaro munosabatini uyg'unlashtirish va ekologik ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan barcha chora-tadbirlar majmui hisoblanadi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Vvedenie v nauchnoe issledovanie po pedagogike. /Pod red. V.I. Juravleva - M., 1998 13. Ismailova Z. Pedagogikadan amaliy mashg'ulotlar. Uslubiy qo'llanma. - T., 2001
2. Suyunov D.A. Boshlang'ich sinf o'quvchilarda matematika fanini o'qitishda aqliy tafakkurini shakllantirishda mental arifmetikaning o'rni. "Boshlang'ich ta'lim: samarali ta'lim amaliyoti, muammolari, istiqbollari"., mavzusida Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari to'plami. 17-18-may 2024-yil. II qism
3. Kurbanov Sh., Seytxalilov E. Natsionalnaya model i programma po podgotovke kadrov dostijenie i rezultat nezavisimosti Uzbekistana. - T., 1998
4. Pedagogika tarixidan xrestomatiya. (Tuzuvchi O. Hasanboeva). - T., 1993
5. Xoliqov A. Pedagogik mahorat. O'quv qo'llanma. - T., 2010
6. G'aybullayev N. va boshqalar. Pedagogika. O'quv qo'llanma. - T., 2005
7. Suyunov D.A. Improving the use of the heritage of central asian thinkers in forming ecological thinking in primary school students. Web of Scientist: International Scientific Research Journal ISSN: 2776-0979 Impact Factor: 7.565 volume 3, issue 3, March -2022 -Р.159-165.
8. Suyunov D.A. Boshlang'ich sinf o'quvchilarida ekologik tafakkurni shakllantirish vositalari // Science and innovation. International scientific journal//2022 №5 -P.43-47.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
eD.A. Suyunov, Boshlang'ich ta'lim dotsenti. p.f.b.f.d (PhD), [Д.А. Суюнов, Дoцент эфедры нaчaльнoгo oбрaзoвaния, кaндидaт педaгoгических HayK (PhD)], [D.A. Suyunov, Associate Professor of Primary Education, PhD in Pedagogy]; manzil: O'zbekiston, Termiz, At-Termiziy ko'chasi, 1A-uy ^дре^ Узбекистан, ул. Ат-Темезий,1А, г. Термез], [address: Uzbekistan, 1A, At-Termiziy st., Termiz city]
