CC BY
29INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© U.Sh. Shermatova1B_
1Termiz davlat pedagogika instituti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada boshlang'ich sinflarda tabiiy fanlarni o'qitishda ekologik ta'limni rivojlantirishda zamonaviy ta'lim texnologiyalaridan foydalanish haqida so'z yuritilgan. Dars samaradorligini oshirishda turli xil zamonaviy metodlardan foydalanish , ta'limda o'quvchi shaxsini fikrlashga, o'zgalar fikrini anglash va shu fikrni og'zaki hamda yozma shaklda savodli bayon eta olishga o'rgatish masalasiga e'tibor qaratilgan.
MAQSAD: boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarda atrofdagi tabiat bilan to'g'ri munosabatda bo'lishga tayyorlik shakllanishi orqali hissiy tomon - tabiiy dunyoga moyillik, hayratlanish hissi, ishtiyoq, uning ob'ektlariga nisbatan hissiy ijobiy munosabatni rivojlantirishdan iborat.
MATERIALLAR VA METODLAR: boshlang'ich sinflarda ekologik ta'limni rivojlantirish ahamiyatini asoslovchi me'yoriy hujjatlariga muvofiq tarzda tanlab olinganligi, tadqiqot davomida pedagogikaning qonuniyatlari, prinsiplariga asoslanganligi, mahalliy va xorijiy manbalarning tahlillari asosida aniqlanishi hamda qo'llaniladigan pedagogik texnologiyalarning amaliy asoslari, ularning samaradorlik darajalari eksperimental tadqiqotlar natijalariga asoslangan ilmiy xulosalar ishlab chiqilganligi bilan ta'minlangan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: tarbiya oiladan boshlangani kabi, ekologik madaniyatni shakillantirishning yana bir muhim bo'g'ini bu oiladagi muhit hamda ota-ona tomonidan berilgan ekologik tarbiya ham hisoblanadi. Maktab hamda oilada ekologik tarbiyani shakillantirish hamda bolalarning ekologik ongini rivojlantirish parallel tarzda olib borilganda yanada yuqori va ijobiy natijalarga erishish mumkin bo'ladi. Bunda o'quvchilarni milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalash lozim, Zero, milliy qadriyatlarimiz ona tabiatni ezozlashga, atrof-muhitga nisbatan hurmat bilan munosabatda bo'lishga chorlaydi.
XULOSA: maktab o'quvchilarining ekologik tarbiyasi uzviylik va maqsadga muvofiq jarayonga aylanishi va umumta'lim darajalari o'rtasida ham, umumiy va qo'shimcha ta'lim o'rtasida ham uzviyligini ta'minlaydigan ta'lim dasturlariga muvofiq turli shakllarda amalga oshirilishi lozim.
Kalit so'zlar: interfaol metodlar, samaradorlik, ta'lim, pedagogik texnologiyalar, tabiiy fan, zamonaviy usullar, tajriba, didaktik o'yinlar, ko'rgazmali qurollar.
Iqtibos uchun: Shermatova U.Sh. Boshlang'ich sinflarda ekologik ta'limni rivojlantirish metodikasi. // Inter education & global study. 2024. №4(1). B.50-56.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
МЕТОДИКА РАЗВИТИЯ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ В НАЧАЛЬНЫХ
КЛАССАХ_
© У.Ш. Шерматова1Н
1Термезский государственный педагогический институт, Термез, Узбекистан
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье говорится об использовании современных образовательных технологий в развитии экологического образования при преподавании естественных наук в начальных классах. Акцент делается на использовании различных современных методов повышения эффективности урока, на вопросе обучения ученика думать, понимать мнение других и выражать это мнение в устной и письменной форме.
ЦЕЛЬ: эмоциональный аспект заключается в том, чтобы подготовить детей младшего школьного возраста к правильному взаимодействию с окружающей природой. Это включает в себя развитие у них любви и восхищения природой, а также эмоционально-положительного отношения к её объектам.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: значимость развития экологического образования в начальных классах обеспечивается тем, что оно выбрано в соответствии с действующими нормативными документами, обосновывающими его значимость, в ходе исследования обосновывается на законах, принципах педагогики, определяется на основе анализа отечественных и зарубежных источников, а также разрабатываются научные выводы, основанные на результатах экспериментальных исследований практических основ применяемых педагогических технологий, уровней их эффективности.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: подобно тому, как воспитание начинается с семьи, еще одним важным звеном в формировании экологической культуры является окружающая среда в семье, а также экологическое воспитание, данное родителями. При параллельном проведении формирования экологического воспитания в школе и семье, а также развития экологического сознания детей удастся добиться более высоких и позитивных результатов. При этом необходимо воспитывать учащихся в духе национальных ценностей, ведь наши национальные ценности призывают к бережному отношению к матери-природе, уважительному отношению к окружающей среде.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: экологическое воспитание школьников должно стать непрерывным и целенаправленным процессом и осуществляться в различных формах в соответствии с образовательными программами, обеспечивающими преемственность как между общеобразовательными уровнями, так и между общим и дополнительным образованием.
Ключевые слова: интерактивные методы, эффективность, образование, педагогические технологии, естествознание, современные методы, опыт, дидактические игры, наглядные пособия.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Для цитирования: Шерматова У.Ш. Патриотическое воспитание учащихся начальных классов. // Inter education & global study. 2024. №4(1). С 50-56.
METHODOLOGY FOR THE DEVELOPMENT OF ENVIRONMENTAL EDUCATION IN PRIMARY SCHOOLS_
© Uljamol Sh. Shermatova1®
1Termiz State Pedagogical Institute, Termiz, Uzbekistan_
INTRODUCTION: this article talks about the use of modern educational technologies in the development of environmental education in the teaching of natural sciences in elementary grades. Emphasis is placed on the use of various modern methods to increase the effectiveness of the lesson, on the issue of teaching the student to think, to understand the opinion of others and to express this opinion in oral and written form.
AIM: the emotional aspect is to prepare primary school children for proper interaction with the surrounding nature. This includes developing their love and admiration for nature, as well as an emotionally positive attitude towards its objects.
MATERIALS AND METHODS: the importance of the development of environmental education in primary schools is ensured by the fact that it is chosen in accordance with current regulatory documents justifying its importance, in the course of the study it is based on laws, principles of pedagogy, determined based on the analysis of domestic and foreign sources, and scientific conclusions are developed based on the results of experimental studies of the practical foundations of applied pedagogical technologies, the levels of their effectiveness.
DISCUSSION AND RESULTS: just as education begins with the family, another important link in the formation of ecological culture is the environment in the family, as well as environmental education given by parents. With the parallel implementation of the formation of environmental education in school and family, as well as the development of environmental awareness of children, it will be possible to achieve higher and positive results. At the same time, it is necessary to educate students in the spirit of national values, because our national values call for respect for mother nature, respect for the environment.
CONCLUSION: environmental education of schoolchildren should become a continuous and purposeful process and be carried out in various forms in accordance with educational programs that ensure continuity between both general education levels and between general and additional education.
Key words: interactive methods, efficiency, education, pedagogical technologies, natural science, modern methods, experience, didactic games, visual aids.
Annotation
For citation: Uljamol Sh. Shermatova. (2024) 'Methodology for the development of environmental education in primary schools', Inter education & global study, (4(1)), pp. 50-56. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Har qanday insonga ta'lim va tarbiya berish jarayoni oiladan boshlanadi, bola atrofdagi olam haqida va kattalarning va dunyoning o'ziga nisbatan munosabati to'g'risida dastlabki ma'lumotlarni oladi. U bolalar bog'chasida, keyin maktabda, universitetda va nihoyat, mutaxassis talab qiladigan kasbiy bilimlarni takomillashtirish bilan davom etadi. Ushbu jarayonda qo'shimcha ekologik ta'lim barcha darajalarda mavjud bo'lishi kerak, shunda mutaxassis ekologik jihatdan sog'lom va mas'uliyatli qarorlar qabul qilishi mumkin. Oila darajasidagi bu jarayon jamiyatimizda oilaviy va milliy an'analarni tiklash, ma'naviy-axloqiy va ekologik-axloqiy tarbiyani yangilash bilan yangi yuqori bosqichga ko'tarilib boradi. Shunday qilib, qo'shimcha ta'lim barcha bosqichlarni qamrab oladi va uzluksizlik funksiyasini bajaradigan ekologik ta'limning barcha tarkibiy qismlari o'rtasida o'zaro munosabatlarni o'rnatishga yordam ko'maklashadi. Shuning uchun ekologik ta'lim munosabatlarini uyg'unlashtirishga qaratilgan insonning atrof-muhit bilan munosabati va u hayot sifatini belgilaydigan tabiatning bir qismi sifatida o'zini o'zi anglashni shakllantirishdan iborat. Uning holati uchun javobgarlik. Bu rivojlanayotgan funktsiyani sinovdan o'tkazadi ekologik ta'limni sezilarli darajada kengaytirish va boyitishga qaratilgan chuqur anglash orqali pedagogik ta'sir predmetining ufqlari tabiiy muhitni muhofaza qilish va muhofaza qilish majburiyatlari, o'zlashtirish uning ma'naviy va moddiy qadriyatlari. Saqlash sharti va undan keying zamonaviy tsivilizatsiya rivojlanishini ekologiya va belgilaydi atrof-muhitni muhofaza qilish. (4;96-bet)
Ekologiya - zamonaviy, tobora ommalashgan va dolzarb fan sohasi. U yer haqidagi tabiatshunoslik sikliga kiradi va geografiya, geologiya, landshaftshunoslik, kimyo, fizika va iqtisodiyot elementlarini birlashtiradi. Atrof-muhit fanining asosiy vazifalari: tabiiy-hududiy komplekslarni (MTM) va ularning tashqi omillar ta'sirida o'zgarishi qonuniyatlarini o'rganish; "tabiat - inson" tizimidagi to'g'ridan-to'g'ri va teskari munosabatlarning xususiyatlarini o'rganish; o'simliklar, hayvonlar va odamlar hayotiga ta'sir qiluvchi global tabiiy jarayonlarni o'rganish.
Shuningdek, ekologiya muhandislik sohasida juda keng qo'llanilishini topdi. Amaliy ekologiya inson hayotining ko'plab sohalarida, masalan, qurilish, qishloq xo'jaligi, sanoat va hokazolarda talabga javob beradi.
30-50-yillarda bolalarning tabiatga bo'lgan munosabatini shakllantirish tabiatning "o'zgarishi" ga asoslangan edi, bu I.V. Michurin: "Biz tabiatdan rahm-shafqat kutishimiz mumkin emas, ularni ulardan olish bizning vazifamiz." Nafaqat tabiatshunoslik bo'yicha maktab o'quv dasturlarida, balki qishloq xo'jaligi oliy o'quv yurtlarida o'qitishda ham tabiatni "zabt etish", uning boyliklaridan bitmas-tuganmas ombor sifatida foydalanish borasida aniq tanqidlar mavjud. Ushbu dastur haqiqatan ham 60-yillarga qadar mavjud bo'lib, katta kechikish bilan "bosib olingan" tabiatni muhofaza qilish milliy tizimi oldinga chiqdi. Hozirgi vaqtda sanoatning yuqori hajmlari, shaharlarning keng urbanizatsiyasi va aglomeratsiyalarning o'sishi, neft mahsulotlarida ishlaydigan transport vositalaridan faol foydalanish, turli xil kimyoviy o'g'itlardan oqilona foydalanish, o'rmonlarning kesilishi, qishloq
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
xo'jaligi erlaridan noto'g'ri foydalanish, ularning tanazzulga uchrashiga olib keladi va boshqa ko'plab omillar ekologik vaziyatga o'ta salbiy ta'sir ko'rsatmoqda.
Estetika - optimal kombinatsiya ta'sirida go'zallik tuyg'usini shakllantirish tabiiy ob'ektlarning yorug'ligi, rangi va shakllari. Ijobiy psixo-emotsional fon yaratadi, tabiat zarur shart-sharoitlar vositalaridan biridir, qadriyatlarni egallash, ekologik ta'lim uchun uning asosiy vazifasi hayot qadriyatlarini tizim sifatida shakllantirishdir, shaxsiy rivojlanish va takomillashtirish maqsadlari.
Tabiat bilan o'zaro munosabat o'zini namoyon qilish, o'zini namoyon qilish va o'zini bilish uchun keng imkoniyatlar yaratadi, bu esa professional pedagogik ekologik makonni sezilarli darajada kengaytiradi. O'qituvchining faoliyati haqida maxsus bilimlar tizimini egallash jarayonida shakllanadi. Atrofdagi tabiatning ta'siri: (5; 154-b)
Hozirgi kunda ta'lim jarayonida interfaol metodlar va axborot texnologiyalarini o'quv jarayonida qo'llashga bo'lgan qiziqish kundan-kunga ortib bormoqda. Bunday bo'lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha an'anaviy ta'limda o'quvchilar faqat tayyor bilimlarni egallashga o'rgatilgan bo'lsa, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish esa ularni egallayotgan bilimlarini o'zlari qidirib topish, mustaqil o'rganish va fikrlash, tahlil qilish, hatto yakuniy xulosalarni ham o'zlari keltirib chiqarishga o'rgatadi. O'qituvchi bu jarayonda shaxs rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo'naltiruvchilik funksiyasini bajaradi.
Dars mashg'ulotlarida o'yin-topshiriqlarni takrorlash yoki mustahkamlash darslarida foydalanilsa ijobiy natija beradi. O'yin-topshiriqning qaysi bir turini tanlash darsning turiga, sinf o'quvchilarining o'yin-topshiriqlarni bajarishga o'rgatilganlik darajasi, ularning bilim saviyasi, mustaqil ijodiy ishlash imkoniyatlari, o'rganilganlarni xotirada tez tiklay olishi, ijodkorlikning qay darajada shakllanganiga ham bog'liq bo'lishi kerak .
Ta'limda o'quvchi shaxsini fikrlashga, o'zgalar fikrini anglash va shu fikrni og'zaki hamda yozma shaklda savodli bayon eta olishga o'rgatish masalasiga e'tibor qaratilgan bo'lib, mustaqil fikrlaydigan, nutq madaniyati rivojlangan savodxon shaxsni kamol toptirish asosiy o'rin egallaydi. Millatning turmush tarzi, madaniy yaratuvchanligi uning boy tarixiy merosi asosida o'rganiladi.
Bugungi kun o'qituvchidan ilg'or pedagogik va yangi axborotlar texnologiyalaridan o'quv jarayonida foydalanishni talab etmoqda. Yuqoridagilardan kelib chiqib, tajribalarimiz asosida dars mashg'ulotlarida interfaol metodlarni qo'llash orqali ta'lim-tarbiya berish yo'llariga doir fikrlarimizni bayon etamiz. O'ylaymizki, u o'quv mashg'ulotlari samaradorligini oshirishda hamkasblarimizga amaliy yordam beradi. Shuningdek, o'quvchilarni o'z yo'nalishini tanlash va mustaqil hayotga tayyorgarlik ko'nikmalarini shakllantirishdek mas'uliyatli vazifani bajarishda ularning yaqin ko'makchilardan biriga aylanadi.
Ekologiya- tabiatshunoslik bilimlarining yo'nalishi, uning asosiy maqsadi jonli va jonsiz tabiat va insonning o'zaro ta'sirini o'rganishdir. Ekologiya texnogen ta'sirlarning turli tabiiy-hududiy majmualar, o'simliklar, hayvonlar va landshaftlarga ta'sirini o'rganadi. Salbiy antropogen ta'sirni minimallashtirish va ekologik xavfsizlikni oshirish uchun bir qator
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
tadbirlarni qo'llash zarur: Hududni har tomonlama va har tomonlama ekologik baholash; ekologik xatarlarni ta'rifi va sifat va miqdoriy baholash; atrof-muhit monitoring; zamonaviy talablarga javob beradigan ekologik qonunchilikni ishlab chiqish; tabiiy-hududiy komplekslarga texnogen yukni kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar kompleksini tuzish.
Hozirgi vaqtda mamlakatning barcha aholisining ijtimoiy ongi, ma'lumoti va tafakkurini ko'kalamzorlashtirish zarurati ayon bo'ldi. Shu munosabat bilan, ustuvor yo'nalish pedagogikaga tegishli bo'lib, ekologik ta'lim strategiyasi va rivojlanishi inson hayoti davomida amalga oshirilsa va umumiy ta'lim jarayonining ajralmas qismi bo'lsa, odamlar ongini o'zgartirishi mumkin. Ekologik ta'limning muvaffaqiyati o'quvchilarga ta'lim berish va butun aholini tarbiyalash uchun yangi tushunchalar va yangi usullarni talab qiladi. Eng muvaffaqiyatli ekologik ta'lim ikki yo'nalishda amalga oshiriladi: klub, qiziqish, ekspeditsiya va boshqa ish shakllarini tanlashni belgilaydigan ekologik-biologik va turistik-mahalliy tarix. Ushbu muassasalar ekologik tanlovlarni, sirtqi ekologik maktablarni, atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida bolalar va o'smirlar ijodiyoti ko'rgazmalarini, olimpiadalarni, ekologik lagerlarni va boshqalarni tashkil etadi.
Agar ekologik ta'limning turli darajalarda qanday amalga oshirilishini ko'rib chiqsak, shuni ta'kidlash kerakki, maktabgacha ta'lim uchun hech qanday standartlar ishlab chiqilmagan. Biroq, ayrim ta'lim tashkilotlarida ekologik ta'lim va ta'limning mualliflik dasturlari amalga oshirilmoqda. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, agar biz hozirgi holatni oldingi davr bilan taqqoslasak, unda hozirgi paytda Maktab va maktabgacha ta'lim muassasalarida ekologik ta'limga kam e'tibor berilayotganligini tan olishimiz kerak. Barcha narsa o'qituvchilar va o'qituvchilarning shaxsiy qiziqishlariga bog'liq.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining "Tabiatni muhofaza qilish to'g'risida" gi qonuniga sharhlar. -T.: "SHarq", 2011.
2. Норбутаев Х.Б. Бошлаь^ич синфларда фанлараро экологик тарбия //Замонавий таълим. - 2018. 11-сон. - Б. 53-58.
3. SHERMATOVA, U. (2024). ECOLOGICAL EDUCATION IN PRIMARY CLASSES FORMATION OF PEDAGOGICAL CONDITIONS OF DEVELOPMENT. World Bulletin of Social Sciences, 33, 49-53.
4. SHERMATOVA, U. (2024). Ecological Education Teaching in Primary Class Methodology. Pedagogical Cluster-Journal of Pedagogical Developments, 2(4), 97-105.
5. Uljamol Shermatova. (2023). DEVELOPMENT OF ECOLOGICAL EDUCATION IN PRIMARY CLASS. Open Access Repository, 9(10), 152-157.
6. Shermatova, U. (2020). THE LIGHT OF THE NIGHTS WITHOUT A DAY. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 8(4).
7. Shermatova Uljamol. Improving Ecological Education of Future
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
8. Teachers on the Basis of Conceptual Principles International Journal of Trend in Scientific Research and Development (IJTSRD)
9. Volume 6 Issue 3, March-A
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
She^e^e Uljаmоl Shоpulаt qizi, o'qituvchi [Шерматова Улжамол Шопулат кизи,
преподаватель], [Щато! Sh. Shermаtоvа, teacher]; [адрес: Узбекистан, 117036, Город Термез, ул. Barkamol avlod 43], [address: Uzbekistan, 117036, Surkhandarya, Termez, Barkamol avlod at street, 43]; E-mail: [email protected]
