CC BY
28Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, maktab o'quvchilarining sifatli va zarur bilimlarga bo'lgan ehtiyojlarini ta'minlashda raqamli texnologiyalarning xizmatini yanada oshirish va bu texnologiyalardan masofaviy ta'lim jarayonida unumli foydalanish zamon talabiga aylanib ulgurdi. Axborot kommunikatsiya texnologiyalari yutuqlaridan foydalanish barobarida yosh avlodning sog'lom e'tiqodini shakllantiruvchi tarbiya metodlaridan foydalanish lozimligi begungi kunning ham e'tiborga molik jabhalaridan biridir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Avloniy A. "Turkiy Guli^on yohud ahloq".O'qituvchi nashriyoti,Toshkent-1992.B-2.
2. Safarov T.S. va boshq."Informatika va axborot texnologiyalari"-O'zbeki&on milliy ensiklopediyasi. Davlat ilmiy nashriyoti,Toshkent-2006.B-37.
3. www.kun.uz
BO'LG'USI PEDAGOG KADRLARNI TAYYORLASHDA KASBIY XUSUSIYATLARNI SHAKLLANTIRISH ISTIQBOLLARI
Umarova M.Kh.
TDPU named after Nizami Associate Professor of the «Pedagogy» Department, Ph.D.
Ibrogimova D.A.
Matter of the 2nd year.
Annotatsiya: Mazkur maqolada bo'lg'usipedagog kadrlarni tayyorlashda kasbiy xususiyatlarni shakllantirish ittiqbollari masalalari yoritilgan. Maqolaning asosiy mazmun va mohiyati shundan iboratki, pedagog jamiyatning ishonchli vakili, zero, jamiyat unga o'zining eng qimmatli boyligi, umidi, ishonchi va kelajagi bo'lgan kelajak yoshlarni topshiradi. Bu oliyjanob va murakkab kasb unga hayotini bag'ishlagan har bir kishidan doimiy ijod, izlanish, ulkan sahovatli qalb, bolalarga muhabbat, o'z kasbiga cheksiz sadoqatni talab etadi.
Kalit so'zlar: Bo'lg'usi pedagog kadrlar, pedagogik mahorat, pedagogik faoliyat, pedagogik faoliyat maqsadi, bo'ekti va vositasi, kasbiy bilim, pedagogik teknika, pedagogik vaziyat, pedagogik topshiriq.
Аннотация: В данной статье описаны перспективы формирования профессиональных характеристик при подготовке будущих педагогических кадров. Основное содержание и суть статьи заключается в том, что педагог является доверенным лицом общества, потому что общество доверяет ему будущую молодежь, которая является его самым ценным богатством, надеждой, доверием и будущим. Эта благородная и сложная профессия требует от каждого, кто посвящает ей свою жизнь, постоянного творчества, исследовательской работы, большой щедрости, любви к детям и безграничной преданности своей профессии.
Ключевые слова: Будущие педагогические кадры, педагогическое мастерство, педагогическая деятельность, цель, объект и средства педагогической деятельности, профессиональные знания, педагогическая техника, педагогическая ситуация, педагогическая задача.
Ab&ract: This article describes the prospects for the formation of professional characteritfics in the training of future pedagogic personnel. The main content and essence of the article is that the pedagogue is a trutfed representative of the society, because the society entrutfs him with the future youth who are its motf valuable wealth, hope, trutf and future. This noble and complex profession requires contfant creativity, research, great generosity, love for children, and unlimited devotion to his profession from everyone who devotes his life to it.
Key words: Future pedagogic personnel, pedagogical skills, pedagogical activity, goal, object and means of pedagogical activity, professional knowledge, pedagogical technique, pedagogical situation, pedagogical assignment.
Inson tarbiyasi har qachon ham murakkab vazifalardan biri bo'lib kelgan. Hatto jamiyat me'yordagi ^abil rivojlanish bosqichida turgan vaqtda ham o'sib kelayotgan yosh avlod tarbiyasida turli muammolar paydo bo'ladi. Bugungi kun muammolari esa (ishsizlik, qonunbuzurlik, oilaviy ajrashishlar, noqonuniy dori vositaliri va hatto giyohvand moddalardan foydalanish, shahsiy va profisional maqsadning yo'qligi, diniy ek^remizm, terrorchilik va h.o) ta'lim-tarbiya jarayonini yanada murakkablashtirib yubormoqda.
Ma'lumki, ta'lim-tarbiya deb atalgan murakkab jarayon sub'ektlaridan biri - bu o'qituvchi. Ho'sh, bugungi kun o'qituvchisi qanday bo'lishi kerak? Uning faoliyati maqsadi va vazifalari nimalardan iborat? Uning bilim saviyasi, salohiyati, mahorati va qobiliyatini o'^irish nimalarga bog'liq?
Eng avvalo o'qituvchi shuni chuqur anglashi lozimki, u jamiyatning ishonchli vakili, zero, jamiyat unga o'zining eng qimmatli boyligi, umidi, ishonchi va kelajagi bo'lgan bolalarini topshiradi. Bu oliyjanob va murakkab kasb unga hayotini bag'ishlagan har bir kishidan doimiy ijod, izlanish, ulkan sahovatli qalb, bolalarga muhabbat, o'z kasbiga cheksiz sadoqatni talab etadi. Bunday mas'uliyatli vazifani faqatgina dialektik fikrlash qobiliyatiga, yorqin shahsiy sifatlarga ega bo'lgan, o'z-o'zini uzluksiz rivojlantirish va tarbiyalashga tayyor bo'lgan o'qituvchi bajara oladi. Zero, o'qituvchi shahsi pedagogik jarayon muvaffaqiyatining asosiy sharti va vositasidir.
Har qanday faoliyatda bo'lgani singari, pedagogik faoliyatning ham bir nechta tarkibiy qismlari mavjud. Bular: maqsad, vosita, ob'ekt, sub'ekt. Avvalo, pedagogik faoliyat maqsadi o'ziga hosligi bilan ajralib turadi. Bular quyidagilar:
1. O'qituvchilik ishi maqsadi jamiyat tomonidan belgilanadi, ya'ni o'qituvchi o'z mehnati yakuniy natijalarini tanlashda erkin emas, uning hatti-harakatlari har tomonlama barkamol shahsni shakllantirishga qaratilgan bo'lishi lozim. Pedagogik faoliyat avlodlar o'rtasidagi ijtimoiy vorisiylikni amalga oshirish, yoshlarni mavjud ijtimoiy munosabatlar bilan bog'liq insoniyat ijtimoiy tajribasini egalashdagi tabiiy imkoniyatlarini yuzaga chiqari uchun hizmat qiladi.
Ammo maqsaddan kelib chiqadigan muayyan vazifalarni sharoitga mos ravishda o'qituvchining o'zi belgilashi kerak. Shunday qilib, pedagogik faoliyat maqsadi yakuniy natijasiga ko'ra jamiyat tomonidan belgilanadigan aniq ijtimoiy buyurtma bo'lib, uning vazifalari muayyan pedagogik vaziyatlarda turlicha belgilanadi. Ana shu holatning o'ziyoq o'qituvchidan ijodiy yondoshuvni, maqsadni ko'ra olish, uni muayyan sharoit bilan taqqoslay olishni talab etadi.
2. O'qituvchi faoliyati har doim boshqa faoliyat orqali boshqariladiga faoliyatdir. Bu o'ziga hos meta-faoliyat bo'lib, o'quvchilarning faoliyatiga mos etib quriladi.
Jaloliddin Rumiyning u^oz sifatidagi faoliyati bilan bog'liq yuqorida keltirilgan misol u^oz - murabbiyning jazavaga tushish, baqirish bilan emas, balki o'zini tutish, og'ir - vazmiylik, kamtarlik va samimiyat, qat'iyat bilan bergan javobi, tolibning hatosini darhol tushunib etishi va qilmishidan qattiq hijolat bo'lishiga va majlisni tashlab chiqib kelishgan sabab bo'ladi. Ilm tolibining bu tutgan yo'li uning yuksak darajasidagi ongliligini belgilamasada, shu hatti - harakatning o'ziyoq pedagogik faoliyat maqsadiga tamon birgalikda qo'yilgan qadamdir. Binobarin, pedagogik faoliyat maqsadining o'ziga hosligi shundaki, u o'qituvchining ham, o'quvchining ham maqsadi bo'lishi kerak. Meta-faoliyatning mohiyati ana shunda.
3. Boshqa kishi faoliyatni boshqarish shuning uchun ham murakkabki, o'qituvchining maqsadi tarbiyalanuvchining kelajagiga qaratilgan bo'ladi. Bu maqsad o'qituvchi uchun yaqin va tushunarlidir. U "Sen bilishing, bajara olishing va bajarishing kerak", - deya talab qiladi. O'quvchi esa bugungi kunning quvonchiyu tashvishlari bilan yashaydi, kelajak uning uchun juda yiroq. SH.A.Amonashvilli bu ziddiyatga "tarbiya fojiasining asosi" deb baho beradi. O'qituvchi ayni zamonda yashab turib kelajakni barpo etadi. Bu juda murakkab vazifa.
Buni chuqur anglagan u^a-pedagoglar har doim o'z faoliyati logikasi o'quvchi ehtiyojlariga tayanib quradilar. Masalan, SH.A.Amonashvilli o'z faoliyat da^urini bola da^uriga yaqinlashtirishga intilgan. E.N.Ilina esa doimiy matnlardan foydalanib, sinfdagi vaziyatga ta'sir o'tkazishga harakat qiladi.1
O'qituvchi - pedagogik va psixologik jihatdan o'z ixtisosligi bo'yicha maxsus ma'lumotga ega, kasbiy tayyorgarlikka va yuksak axloqiy fazilatlarga boy, ta'lim muassasalarida faoliyat ko'rsatuvchi shaxsdir.
O'qituvchi ta'lim jarayonida o'qitish shakllarini optimal darajada tashkil etishni, barkamol shaxsni shakllantirish nazariyasini turli yangi g'oyalar bilan boyitishni puxta bilishi lozim. Hozirgi kunda o'qituvchining pedagogik mahoratida "Bilish, tushunish, o'ylash, tahlil qilish, sintez qilish, baholash" kabi didaktik qonuniyatlar ta'lim berishning muhim kategoriyalari sifatida e'tirof etilgan. Shaxsga ta'lim-tarbiya berish nihoyatda murakkab jarayon, qadimdan ushbu faoliyatga jamiyatning е^ kishilari jalb etilgan. Mazkur holat yosh avlod tarbiyasi, uni tashkil etish mazmuni nafaqat shaxs kamoloti, balki jamiyat taraqqiyotini ham belgilovchi muhim ahamiyatga molik bo'lgan omil ekanligi ta'kidlanadi.
1 Педагогика. (Под ред. П.И. Пидкасистого).- M.: Педагогическое общество России, 2003.- 45 -
Bugungi kun o'qituvchisiga nisbatan qo'yilayotgan talablar mazmuni yil sayin yangilanib, zamon talablariga moslashib bormoqda. Zamonaviy o'qituvchi ta'limni qanday tashkil etishi zarur?1.
Avvalo u o'z mutaxassisligi bo'yicha ta'lim beradigan fanlardan pedagogik texnologiyalarga asoslangan ma'ruza, seminar, amaliy va laboratoriya mashhulotlarini mazmunan yaxlitligini ta'minlashi.
Pedagogik va axborot texnologiyalari hamda o'quvchilar o'quv faoliyatini faollashtiruvchi metodlarni qo'llashi, o'quv mashhulotlarida pedagogik va axborot texnologiyalarining so'nggi yutuqlarini uyg'unlashtirish malakasiga ega bo'lishi.
Ta'lim muassasalarida fanlarni o'qitish mazmuniga mos ravishda pedagogik tizimni loyihalay olishi.
Ta'lim beradigan fanlar turkumini rivojlantirish i^iqbollarini ochib berishga qaratilgan ilmiy izlanishlarni muntazam amalga oshira olishi.
Ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda jaryonning rivojlangan mamlakatlarida pedagogika va psixologiya sohasida erishilayotgan ilg'or tajribalarni amalda modernizatsiya qilgan holda qo'llashi.
O'rta Osiyo mutafakkirlarining pedagogik qarashlari va ma'naviy meroslaridan ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda foydalana olishi.
Darsning barcha turlarida, mashg'ulotlarda zamonaviy axborot texnologiyalari asosida o'qitish metodlaridan foydalanishi.
O'qitadigan fan turkumi bo'yicha avtomatlashtirilgan ta'lim tizimi uchun amaliy da^urlar paketini yaratishi lozim.
Bizning nazarimizda, zamonaviy o'qituvchi qiyofasidagi shaxs pedagogik-psixologik jihatdan yuksak tayyorgarlikka ega bo'lishi uchun, unda quyidagi fazilatlar namoyon bo'lishi kerak (so'z yuritilayotgan sifatlar mohiyatan o'qituvchi tomonidan amalga oshirilishi zarur bo'lgan vazifa, burch va mas'uliyatlarni ifodalaydi):
O'qituvchi jamiyat ijtimoiy va siyosiy hayotida ro'y berayotgan o'zgarishlar, olib borilayotgan ijtimoiy islohotlar mohiyatini chuqur anglab etishi hamda bu borada o'quvchilarga to'gri, asosli ma'lumotlarni bera olishi lozim.
Zamonaviy o'qituvchining ilm-fan, texnika va texnologiya yangiliklari va yutuqlaridan xabardor bo'lishi talab etiladi.
O'qituvchi o'z mutaxassisligi bo'yicha chuqur, puxta bilimga ega bo'lishi, o'z u^ida tinimsiz izlanishi shart.
O'qituvchi pedagogika va psixologiya fanlari asoslarini puxta bilishi, ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda o'quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda o'z faoliyati tashkil etishi kerak.
O'qituvchi ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda pedagogik va axborot texnologiyalarining eng samarali shakl, metod va vositalaridan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega bo'lmog'i lozim.
O'qituvchi ijodkor, tashabbuskor va tashkilotchilik qobiliyatiga ega bo'lishi davr talabidir.
1 Холиков А.Шдагогик махорат. -T.,2010
O'qituvchi yuksak darajadagi pedagogik mahorat, chunonchi, kommunikativ layoqatni, pedagogik texnika sirlarini (nutq, yuz, qo'l-oyoq va gavda harakatlari, mimika, pantomimika, je^) chuqur o'zlashtirib olishga erishishi lozim.1
Xulosa o'rnida shuni ta'kidlash lozimki, o'qituvchi pedagogik-psixologik muloqot jarayonining faol ishtirokchisi sifatida o'zida bir qator sifatlarni tarkib topishiga erishishi zarur. Chunonchi, u eng avvalo, mulohazali, bosiq, vaziyatni to'g'ri baholay oladigan, mavjud ziddiyatlarni o'z iroda kuchi bilan bartaraf etishning uddasidan chiqa olishi zarur. O'qituvchi o'quvchilar, ota-onalar hamda hamkasblari bilan muloqot jarayonida fikrini aniq va tola bayon etilishiga ahamiyat qaratishi maqsadga muvofiqdir. Ular bilan munosabat jarayonida so'zni salbiy holatlar haqidagi dalillarni keltirishdan emas, aksincha, o'quvchining muvaffaqiyatlarini e'tirof etishi, ularning yanada boyishiga ishonch bildirishi, u bilan tillasha olishiga imkon beradi. Muloqot jarayonida o'qituvchining so'zlaridan suhbatdoshiga nisbatan xayrixohlik, samimiylik, do'^ona munosabat sezilib turishi, shuningdek, imkon qadar ko'tarinki kayfiyatda bo'lishi zarur.
O'qituvchining mazkur talablarga muvofiq keluvchi qiyofasi uning o'quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar orasida obro'-e'tibor qozonishini ta'minlaydi.
Demak, pedagogik faoliyat maqsadi o ' qituvchidan j amiy atning ij timoiy topshirig ' iga nisbatan shahsan qabul qilish; muayyan hatti-haraktlarning maqsad va vazifasiga ijodiy yondoshish; o'quvchi qiziqishlarini hisobga olish va uni o'quv faoliyati maqsadi sifatida takomillashtira olishni talab etadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Najmiddinova G.N. Pedagogik mahorat kursining tehnologiyalashtirilgan ma'ruza matnlari.-T.TDPU,2019.
2. Холиков А. Педагогик майорат. -T.,2010.
3. TypFy^B С.Т., Максудова Л.А. Педагогик жараёнларни ташкил этиш ва бошкариш. - Т.: "Фан", 2009. - 168 б.
4. Педагогика. (Под ред. П.И. Пидкасистого).- М.: Педагогическое общество России, 2003.- 608 с.
1 Педагогика. (Под ред. П.И. Пидкасистого). -М.: Педагогическое общество России, 2003.608 с.
