CC BY
11Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 ТСХШЧ^КМ НАУКИ
2021 - 5.81
БАЪЗЕ МАСЪАЛА^ОИ ТАТБЩИ ТИК ДАР ТАЪЛИМИ КРЕДИТЙ
ГУЛОВА МАЪРИФАТ ТАБАРОВНА
номзади илмх,ои физика-математика, дотсенти кафедраи системах,ои автоматикунонидашудаи коркарди ахбор ва шабаках,ои алокаи Донишгох,и давлатии Бохтар
ба номи Носири Хусрав,
ЦУРБОНОВА ЗЕБО РУСТАМОВНА
докторанти PhD аз руи ихтисоси информатика, кафедраи ТИ ва МТИ, ДДБ ба номи Носири
Хусрав
ГАЮРОВ МАХ,МУДЧ,ОН ТАВАРОВИЧ
омузгори кафедраи системах,ои автоматикунонидашудаи коркарди ахбор ва шабаках,ои алокаи Донишгох,и давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав.
Аннотация. Данная статья посвящена вопросам, возникающим при согласовании и приемке компьютерных испытаний. Приводятся требования к созданию тестовых вопросов, оценивается концепция теста с исторической точки зрения, а также констатируется позиция правильного и логически подготовленного теста в стимулировании приобретения будущих знаний. Приведен пример хорошо спроектированных тестов.
Ключевые слова. Бумажный тест, компьютерный тест, методы контроля, система оценок, вариация, совместимость.
Таълими кредитиро бе татби;и ТИК тасаввур кардан гайриимкон аст, чунки тамоми раванди санчишу имтих,онот, ба;айдгирй, бахдсобгирй, ичрои КМРО, КМД, ичрои вазифаи хонагй ва супоришх,ои фардй бевосита бо ёрии компютер ва воситах,ои коммуникатсионии иттилоотй амалй мегарданд.
Бо вучуди бартариятх,о чой доштан, татби;и ТИК дар таълими имруза, боиси чой доштани баъзе камбудих,о мегардад. Масъалах,ое ба вучуд меоянд, ки х,алталабанд. Масалан, агар тестх,ои санчишй бо хатогй навишта шаванд, он гох, раванди санчишй компютерй галат балгузорй мешавад. Донишчу бали нох,а; мегирад ё аз тарафи оператори маркази тестй галат гузаронидани тестх,ои санчишй низ боиси х,амин гуна хатогй мегардад.
Ба воситаи ма;олаи мазкур мо шартх,ои тартиб додани тестх,ои санчиширо дида мебароем ва рох,х,ои рафъи ин масъалах,оро пешних,од мегардонем. Нишон медих,ем, ки саволномах,ои тестй чи гуна бояд сохта шаванд, зеро ки шарти асосии дарсазхудкунй ин назорати доимист. Ва х,а;к;онияти бали гузошташда ба х,авасмандкунии бадастории донишх,ои баъдина меорад.
С.В. Вабищевич дар китобашон [1, C. 22] оид ба раванди назорати натичаи таълим гуфтааст: «Аз ну;таи назари сохти берунаи ташкили раванди таълим назорат ин ;исми раванди таълим аст. Маълум, ки дилхох, фаъолияти арзишманд (пурра), аз чумла таълим, аз ду ;исм иборат аст, ичрошаванда ва назоратй.
Аз ну;таи назари мохдяти берунй назорат ин падида ва му;оиса (дар зинаи муайяни таълим) - и натичаи фаъолияти таълимй буда, бо талаботх,ое, ки ба ин натича аз тарафи барнома дода мешавад, ало;аманд аст».
Дар х,а;ик;ат, назорати бе таълим вучуд надорад ва таълим бо назорат таълимро самаранок менамояд. Масалан, бе саба;гардонй ва ичрои вазифаи хонагй дарс ма;сади худро гум мекунад. Донишчу агар саба;гардонй накунад, пас омузгор бо дарачаи пешрафти у шинос намегардад. Бо он ки омузгор дониши пешних,однамудаи худро аз хонанда талаб менамояд, пай дар пай азхудкунии маводи дарсй таъмин карда мешавад. Агар дарси пешних,однамудаи омузгор натичагирй карда нашавад, у намефах,мад, ки
Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 ТСХШЧ^КМ НАУКИ
2021 - 5.81
дарс чй натичаеро сохиб гардидааст ва хонанда то кадом андоза бо донишхои пешниходнамудаи у мусаллах гардидааст. Он гох дар кадом асос дарси баъдинаро ташкил намояд, бемацсад мемонад. Методикаи устод хом мемонад. Чунки методикаи таълим ин усули ташкили фаъолияти якчояи омузгор ва шогирди уст, ки ба мацсади дарсазхудкунй равона шудааст.
«Назорат хамчун системаи санчиши ба далели асосёфтаи натичахои таълим муайян карда мешавад, ки аз муайян кардан, андозагирй ва арзёбии дониш, малака ва муцаррар кардани фарцияти байни сатхи воцей ва нацшавии азхудкунии барномаи таълим иборат аст. Мацсади назорат баходихии сифати дониш ва гирифтани маълумот барои пешгуй ва танзими рушди минбаъдаи раванди таълим мебошад. Дар вацти ташкили назорат хусусиятхои конкретии назариявию методологии ин протсессро донистан ва ба назар гирифтан лозим аст» [2, C. 26-29].
Пурсиши харсоата ва супоришхои вазифаи хонагй такрори маводи дарсиро таъмин мекунанд. Корхои назоратй, озмоишй, санчишу имтихоноти даврагй имкон медиханд, ки маводи такрорнамуда боз такрор карда шавад ва дар натича дар хонанда махорату малакаи такрорёфта пайдо мегардад.
Дар раванди пурсиш ва назорати натичаи таълим ба хонандагон бал ё бахои дониш гузошта мешавад, ки ин завци хонандаро ба азхудкунии маводи дарсй бедор менамояд. Хонанда баъди хар сабацгардонй ва шунидани бахои хуб, офарин, нагз ва дигар бахои мусбат нисбати таълим саргарм мешавад. Худи бахогузории натичаи таълим як намуди бедор намудани завци хонандагон ба хондан мебошад. Аз ин чихат, омузгор вазифадор аст, ки ба хонандагон бахои хацицй гузорад.
Тачрибахо нишон медиханд, ки хар цадар назорат зиёд бошад, хамон цадар завци омузиш, дарстайёркунй ва ичрои корхои мустацилона дар хонандагон афзун мегардад. Аз хама мухим дарс гуногуннамуд бошад, хуб аст, масалан, доимо устод бо шогирд дар хамсухбатй бошанд, хеле хуб аст. Мо дар тачрибахоямон ин усули таълимро истифода менамоем, ки натичаи хуб додааст. Ин усулро мо усули сухбати тълимй номидем.
Барои ташкили назорати таълимй методхои назорат вучуд доранд. «Методхои назорат барои рафти таълимй хатмй мебошанд, зеро ки алоцаи баръаксро ташкил медиханд ва воситаи тахткунй ва чобачокунй мебошанд» [3, C. 23].
Солхои охир методхои хозиразамони назорати натичаи таълим ру ба амалишавй овардаанд. Яке аз ин методхо методхои назорати тестй мебошанд, ки аксаран дар шакли когазй ва бештар бо ёрии воситахои компютерии таълим амалй мешаванд. Дуруст аст, ки методхои компютерй автоматикунониро ба вучуд меоранд, вале чуноне ки гуфтем, гуногунй дар дарс боиси диццатчалбкунандагй ба чизи пешниходшаванда мегардад, вале хуб мебуд, ки бо методхои анъанавии когазй гузаронидани шаклхои назоратро фаромуш накунем.
Аввалин бор усули тестиро дар охири асри XIX дар Англия ва баъд дар ИМА истифода менамуданд. Сараввал онро барои аницкунии характеристикахои психологй-физиологии хонандагон - суръати аксурамал ба овоз, хачми хотира ва f. Истифода мебурданд.
Соли 1911 олими немис- психолог В. Штерн тести аввалинро барои муайяннамоии коэффисиенти инкишофи интеллектуалии инсон коркард намуд. Дар асл тестхои педагогй дар ибтидои асри ХХ истифода шуданд ва ин усул тез машхур гардид.
Дар Руссия хануз дар соли 1920 мачмуаи машцхои тестй баромада ва истифода мешуданд, вале соли 1936 истифодаи онро манъ намуданд. Вазорати Маорифи Иттиходи Шуравй онхоро зарарнок хисобид. Фацат солхои 1970 истифодаи охиста-охистаи он сар шуд ва фацат дар доираи баъзеи фанхо татбиц меёфт. Аммо, бо воридшавии тахсилоти кредитй истифодаи методи назорати тестй васеъ татбиц меёбад.
Тест гуфта санчиши донишро меноманд, ки аз мачмуи саволхо ва чавобхо иборат аст, ки хар савол аз 3 то 5 варианти чавобро дар бар мегирад ва яке аз чавобхо дуруст
Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 ТСХШЧ^КМ НАУКИ
2021 - 5.81
мебошад. Бартарияти истифодаи тестхо барои муайяннамоии дарачаи азхудкунии дарс -ин объективияти баланд, сарфаи ва;ти омузгор, имконоти ми;доран ченкунии дарачаи маълумотнокй, истифодаи коркарди математикии натичахо ва истифода аз компютер аст.
Вале на хамаи параметрхои дониши хонандагонро бо ёрии ин усул муайян намудан мумкин аст. Масалан, малакаи манти;ан баёни фикрхои худ, бурдани баёноти ало;аманд ва f. Бинобар тестирониро бояд бо дигар методхо дар омехтагй истифода намуд. Ин аст, ки рейтинги донишчуён ба ;исмати хавасмандй (бали иштирок, интизом, чихози таълим ва сару либос) ва саводнокй чудо карда мешавад. Дар Чумхурии Точикистон барои як фанни таълимй, чй 6 кредит бошад ва ё ду кредит дар як нимсола 2 рейтингу як имтихоноти чорй пешбинй шудааст. Имтихонот бали хавасмандй надошта, бо такя ба тестхои компютерй гузаронида мешавад. Бали саводнокии рейтингро омузгор балгузорй мекунад. Барои ин аз низоми балгузории Низомномаи низоми кредитии тахсилот дар муассисахои тахсилоти олии касбии Чумхурии Точикистон [4] истифода мегардад.
Чуноне ки ;айд кардем, дар хатогихое, ки хангоми сохтани тестхо сар мезананд, боиси ба вучуд омадани норозигии тестсупорандагон гардида метавонанд. Бинобар ин масъалаи асосии назорати тестй коркарди дурусту босифати тестхои компютерист.
Коркарди тести хуб донишу тачрибаи зиёди психологу методистон ва омузгоронро талаб менамояд.
Дар ха;и;ат, раванди сохтани саволномахои тестй осон набуда, талаботхои худро дорад:
- тестхо пеш аз хама бояд мухтавои маводи дарсиро пурра дар бар гиранд.
- дуруст, сода ва манти;й тартиб дода шаванд.
- мисли муаммо печида бошанд, то ки майнаи хонандаро ба санчиш ;арор диханд.
- зав;и хонандаро ба такрори он водор намоянд.
- хислати эчодй дошта бошанд.
- бехато бошанд.
- ду ва ё зиёда чавоби дуруст надошта бошанд.
- ду чавоби якхела надошта бошанд.
- Маънои фаннй дошта бошанд.
Оид ба шакли хатоихо дар тестхо мисолхо меорем. Холати ду чавоби дурусти якхела ч,ой доштан дар тести мувофицат ба интихоби хато оварда мерасонад (расми 1).
A В с D
Mvboi шкати б а нни фуикеиях,о в а аломати оих;оро
№ Савол Вариант Чдвоб
1 sma,0< a< 90 с A +
Z sma,90=< a<180 с Б +
л j sina,180c< сс<270 c С -
4 sina;270c< a<360 c Д -
б 7 I
Расми 1. - Саволномаи 1, мувофикат;о
Ва;те ки чунин саволнома ба Маркази тестй пешниход мешавад, мутахассис онро дар шакли омехта меорад, яъне вариантисозй мекунад. Хангоме ки хонанда дар назди компютер нишаста, бо коркарди саволнома машFул мешавад, у медонад, ки sina дар чоряки 2 (90°< a<180 °) мусбат аст ва яке аз аломатхои чамъро мепахшад, вале агар ин аломати чамъе бошад, ки дар ячейкаи мехобад бошад, пас донишчу аз ин савол 0 бал мегирад, харчанд, ки чавар барномаи MS Excel додашудахоро аз руи суроFаи ячейка
Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ
2021 - 5.81
мешиносад ва бах,о медих,ад, чунки компютер бо образно ва суратх,о бештар сару кор дошта, ;иматх,оро аз руи байту битх,о бах,о медихдд. Омузгоре, ки мутахассиси сох,аи компютер нест, инро намефах,мад ва метавонад, ки тестх,ои хато тартиб дихдд.
Х,олати дар саволнома чой доштани тасди;отх,ои бемаъниро дар шакли чадвали
A в с D
1 № Калнма\оро мувофнка кунед Вариант Ч,авоб
2 1 Торик А Шао
Ъ T Нур Б Руз
4 J Кавй С Чуб
5 4 Сафед Д Бор
Расми 2. - Саволномаи 2, мувофикат;о
Дар саволномаи дар боло омада калимаи "сафед" бо калимаи "бор" дар мувофи;ат гузошта мешавад, дар х,олате ки "чуби сафед", "рузи сафед" низ шуда метавонанд, ки ягон маъноро намебаранд, дар х,олате ки метавон майнаи донишчуро бо чизх,ои маънодор бор намуд. Ё "рузи нур" чи маъноро мебурда бошад. Ё чаро донишчу бояд чунин иборах,ои бемаъниро аз ёд кунад. Магар ин чузъе аз дониш аст?
Мо ин мисолх,оро аз амалия гирифтаем, онро дар раванди тестиронй истифода намудаанд, вале мо раво намедонем, ки инро ошкор намоем, чунки барои як омузгори МТОК тартиб додани чунин саволномах,о боиси мутаассиф аст.
Мисоли дигар. Ду мувофи;ат дода шудааст. Дар яке омузгор бузург асту дар дигаре нависанда. Дар яке омузгор маъруф асту дар дигаре нависанда. Донишчу аз кучо донад, ки кадомеро интихоб намояд, ва;те ки омузгор х,ам бузург асту х,ам маъруф ва нависанда х,амчунин аст.
Яъне, мувофи;атх,оро набояд тавре такрор намуд, ки дар яке "омузгори бузург" - у "нависандаи маъруф" ва дар дигаре "нависандаи бузург" - у "омузгори маъруф" ояд, чунки хонанда дар ин х,олат чавоби дурустро чудо карда наметавонад, то он дарачае, ки баъди омехта намудан дар Марказ тестй х,атто омузгоре, ки ин саволномаро тартиб додааст низ чавоби дурустро ёфта наметавонад. Ё чаро омузгор чунин саволномаи бемаънй тартиб медихдд, ва;те ки мачмуи донишх,ои фаннй вучуд доранд.
Гуфтах,оро ч,адвалй пешних,од мекунем (расми 3 ва 4).
А Б с D
1 № Калнмах;оро мувофика кунед 5ариант5£,о Ч,авобх,о
2 1 Бузург А Нависанда
3 1 Маъруф Б Омузгор
4 J Сода С Кор
5 4 Душвор Д Машк^о
Расми 3. - Саволномаи мувофикатии 1. Мисоли 3.
Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 2021 - 5.81
ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ
№ Калнмах;оро мувофнка кунед Варианта^ Ч,авобх,о
1 Бузург А Омузгор
Jm Маъруф Б Нависанда
Э Сода С Машкдои
4 Душвср Д Кор
Расми 4. - Саволномаи мувофикдтии 2. Мисоли 3
Холати дигар, омузгор саволномаи тестй омода мекунад ва ч,авобх,о дурустро дар як сутуни муайян чой дода, ба Маркази тестй бахри вариантсозй месупорад. Барномасоз бояд чавоби дурустро чудо намуда, кодгузорй намояд. Баъзан омузгорон чавоби нодурустро дар чои чавоби дуруст гузошта, ба Маркази тестй месупоранд, ки ин камбудии чиддй дар рох,и сохтани варианти тести хонандагон мебошад. Дар натича хонанда метавонад, ки чавоби дурустро интихоб намуда, бали пастро сох,иб шавад.
Дигар ин ки ва;ти ичрои тестх,о бояд интихобй бошанд. Бояд ва;ти максималии ичрои тест аз тарафи МТ муайян шуда, ба хонанда имконоти ихтиёрй муайянкунии ва;таш дода шавад. Ин якчанд сабабх,о дорад. Якум, ки хонандагони гуногун ;обилиятх,ои гуногуни ичрои амалро дороанд. Дуюм, ки фанх,ои гуногун ва;ти гуногунро талаб мекунанд, масалан ин ба фанх,ои да;и; тааллу; дорад. Махсусан барои чунин фанх,о бояд ва;т дар ихтиёри хонандагон бошад. Дар х,олате баръакс, ва;те ки соати ичрои тест аллакай аз тарафи барномасоз ани; карда мешавад, омузгорони дарсй бояд инро ба инобат гирифта, барои имтих,оноти чорй саволномах,ои осонтарро пешних,од намоянд.
Хулоса, ма;олаи мазкур барои шахсоне мебошад, ки бо тестсозй машгуланд ва барои боди;;ат будани онх,ост, зеро ки та;дири ояндаи тах,сили ояндаи як хонанда ва як донишомуз дар дасти уст. Хеч кас х,у;ук;и рох, додан ба хатогиро надорад, махсусан омузгор, ва;те медонад, ки тестх,ои уро компютер идора менамояд ва он тачхдзоти бех,ис мебошад.
АДАБИЁТ
697
1. Вабищевич, С.В. Методика преподавания информатики // Вабищевич С.В. / [Захираи интернетй]: https://phys.bspu.by/static/um/inf/mpi/lekc/lek13.pdfс.22.
2. Жунусакунова, А.Д. Методч контролья и оценки результатов обучения в учебном процессе / А.Д. Жунусакова. - Текст: непосредственный // Молодой ученный. - 2016. -№ 20.1 (124.1).
3. Гулова М.Т., Хакимов А.М., Ибрагимов О.К., Маматкулов У.Н. Методикаи таълими информатика. Дастури таълимию методй. - Бохтар, 2022. - 130 с.
4. Низомномаи низоми тах,силоти кредитй барои муассисах,ои тах,силоти олии касбй, ки бо ;арори мушовараи Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистон аз 30 декабри соли 2016, №19/24 тасди; шудааст.
