УДК 656.13
БАЪЗЕ МАЪЛУМОТХР ОИД БА БЕХАТАРИИ ХДРАКАТ ДАР РОХ БО УСУЛХОИ ПЕШГИРИИ САМАРАБАХШ
МАХМАДАЛИЕВ ЭРАЧ ШУКУРЛЛОЕВИЧ
омузгори факултети техникй ва технологии Донишгохи давлатии Бохтар ба номи
Носири Хусрав (Точикистон)
МУРОДОВ САФИАЛО ДАВЛАТОВИЧ
омузгори факултети техникй ва технологии Донишгохи давлатии Бохтар ба номи
Носири Хусрав (Точикистон)
РАУПОВ САЙВАЛИ ГУРЕЗОВИЧ
омузгори факултаи техникй ва технологии Донишгохи давлатии Бохтар ба номи
Носири Хусрав (Точикистон)
Аннотация: В данном исследовании проанализирована эффективность профилактических мероприятий с точки зрения их роли в обеспечении безопасности и устойчивости транспортной системы города. Матрица Хэддона использовалась в качестве исходных данных из официальной статистики БДД как метод разработки предложений по повышению безопасности дорожного движения. Для этого существующие направления повышения безопасности движения были структурированы по направлениям «до аварии» (безопасность работоспособности транспортного средства и дорожной инфраструктуры), «во время аварии» (пассивная безопасность), «после аварии». (после ДТП. безопасность дорожного движения).
Ключевые слова: эффективные элементы безопасности транспорта, транспорт и его инфраструктура, требования безопасности, современные технологии.
Солхои охир сифати шох,рох,х,ои Чумхурии Точикистон нисбатан бехтар гардидааст вале бисёр рох,х,ои махалй аз замони Иттиходи Шуравй руи тармимро надидаанд. Чунин холат кафолати бехатарии харкати автомобил ва истифодабарандагони рохро кохиш медихад.
Ба унсурхои бехатарии самараноки на;лиёт бевосита вазифахои воситаи на^лиёт ва идоркунии он хангоми рондан дохил мешавад. Ронанда бо истифода аз технологияхои муосири дар на^лиёт мучахазшуда метавонад вазъи баъзе минта;ахоро ошкор намояд, ки он таснифоти асосиро ичро, дар бораи х,олатх,ои хатарнок огох ва дар баъзе мавридхо суръати харакати на;лиётро суст ё боздоранд. Хамин тари;, бояд дарк кард, ки пайдоиши халли нави техникй ва технологй бо пайдоиши проблемахои нав ало;аманд аст, ки халли онхо метавонад усулхо ва воситахои навро талаб намояд. Сарфи назар аз тадбирхои гуногуни техникй ва чорахои бехатарй дар системахои наклиётй, шумораи фалокатхои наклиёти автомобилй хануз зиёд аст. Кдсми зиёди онхо ба вайрон кардани ;оидах,ои харакати рох ало;аманд аст. Илова бар ин, дар шароити душвори рох эхтимолияти садама зиёд мешавад. Аз ин ру, яке аз шартхои мухими таъмини бехатарии харакати рох кам кардани шиддати харакат мебошад, ки ин бо ташкили самарабахши харакати наклиёт таъмин карда мешавад.
Паст шудани чарохатхои на;лиётй аз хисоби бехатарии самараноки воситахои на;лиёт ва инфрасохтори он таъмин кардан мумкин аст. Унсурхое, ки ба системахои самараноки бехатарии на;лиёт дохил мешаванд, ба вазифахо ва кори автомобил таъсир намерасонанд. Онхо барои мухофизат кардани истифодабарандагони рох дар холати садама пешбинй шудаанд. Барои кам кардани осеби одамон дар дохили автомобил, хангоми тархрезй ва тахияи ;исми дохилии кузови он аз моделхои муосири математикй
барои бехтар азхуд кардани энергияи зарба истифода мебаранд. Инчунин дар таъмини бехатарии самаранок, ронанда ва мусофирон болишти бехатарй, тархрезии дурусти курсихо ва сутуни чанбарак, инчунин тасмахои бехатарй ва истифодаи курсии кудакон на;ши мухим доранд. Барои кам кардани чарохатхои пиёдагардон дар бамперхои автомобил тархрезихо бо маводхои махсус истифода мешаванд.
Бехатарии самараноки рох чорахоеро дарбар мегирад, ки шиддати о;ибатхои садамахои на;лиётиро дар натичаи гум кардани идоракунй ё ноустувории ;исмхои системаи воситаи на;лиёт (лаFжиши прицеп, чойгир кардани бори вазнин дар кузов), ба вучуд омадани дардхои ногахонии ронанда дар ва;ти харакат, дар торики аз чаpоFи мошине, ки аз пеш омада истодааст, нобино шуданро то ;адри имкон камтар менамояд. Барои кохиш додани о;ибатхои шиддати бархурд ба монеахо, рондан аз канори рох ё гузаштан аз рахи чудокунандаи шохрох монеахо насб карда мешаванд, то ки автомобил аз рох берун нашаванд. Дар натичаи ;атшавй ва чандирй деформатсияи сохти девори монеъахо зарбаи вазни хадди а;;ал, ба таFиp додани траекторияи харакати мошин мусоидат мекунад. Дар Иёлоти Муттахида ва Аврупои Гарбй аксар ва;т дар ;исми харакаткунандаи канори купрук ё шохрох конструкцияхои монеаи баланди монолитй ё бетонии васлшаванда насб карда мешаванд, ки харакати мошинхои дар пешистодаро суст карда энергияи онхоро бидуни осеб хомуш мекунанд. Бо рохи паст кардани суръат, нигох доштани масофаи калони бехатар ва аз пешгузарй худдорй кардан, шиддати фалокатро ба тарзи кофй кам кардан мумкин аст. Аз ин py, воситахои ба;айдгирии ху;у;вайронкунихо (камерахо, сенсорхои ба;айдгирии мошинхо, датчикхои инфрасурх ва Fайpа) дар якчоягй бо дигар унсурхои инфрасохтори на;лиётй, ки суръат ва шумораи дигар ху;у;вайронкунихоро ки мушкилии о;ибатхои садамаро зиёд мекунанд, бехатарии самараноки роххро кохиш медиханд. Ин аз он сабаб аст, ки хар як автомобил бояд суръати харакатро дар байни нохамворхои сунъй боз дорад.
Аксари нохамворихои сунъй дар назди гузаргоххои танзимнашавандаи дохилишахрй барои бехтар кардани бехатарии пиёдагардхо насб карда мешаванд. Рохи бехтарин дар чунин минта;ахо барои афзоиш наёфтани садамахо метавонад истифодаи светофорхои тугмачадор бошад. Имкони ворид кардани нимсигналхоро ба чаpоFхои светофор, ки он метавонад ва;ти як фазаро (мудати ва;ти чаpоFон шудани рангхои светафор) зиёд кунад, аммо пиёдагард тавассути чаpоFаки тугмачадор метавонад ин рафти ва;тро кам кунад. Ба чои светофорхои му;ррарй истифода бурдани намуди тугмадор имкон медихад, ки суръати харакат дар роххои дар чойхое, ки харакати на;лиёт дар самти кундаланг хеле кам аст, зиёд карда шавад. Истифодаи чунин амалиёти кор чоррохахои танзимнашудаи бехатарии пиёдагардхоро бехтар мекунад.
Бартараф намудани оцибатхои фалокат
Пас аз садама, системахои тезамали холати фав;улодда метавонанд тавассути расонидани ёрии сарива;тии тиббй ба кохиш додани о;ибатхои чарохат кумак расонанд. Агар иштирокчиёни рох сари вакт ронандагонро дар бораи фалокатхои садамаи на;лиёти автомобилй огох намоянд, онгох онхо имкон пайдо менамоянд, ки дар атрофи минта;аи проблемавй хатсайри худро тартиб диханд ва ба танбашавии рох вобаста ба фалокат рох надиханд.
Самти хеле мухим дар сохаи бехтар намудани бехатарии харакати наклиёт тахлили маълумотхои статистикй мебошад. Масалан, маълумот дар бораи ;оидавайронкунихои харакат дар рохро барои тартиб додани руйхати ронандагоне истифода бурдан мумкин аст, ки онхоро бояд оид ба пешгирии ху;у;вайронкунихо, вобаста ба садамахои баву;уъомада, барои аз сари нав супурдани имтихон аз навгирифтани шаходатномаи ронандагй баргардонад. Дар баробари ин, агар дар як минта;а мунтазам вайронкунихо ё ходисахои нохуш руй диханд лозим меояд, ки ташкили харакати наклиёт дар ин минта;ахои рох тахлил гардад, то ба инфраструктураи он таFьиpот дароварда шавад.
Пас аз татби;и тагйирот, маълумотхои омории нав чамъоварда бояд барои муайян кардани самаранокии тадбирхои андешидашуда тахлил карда шаванд. Хамин тари;, тахлили дурусти маълумотхои оморй ба самаранокии усулхои пешгирии садамахо ва паст кардани шиддати он мусоидат менамояд.
Андешидани тадбирхо оид ба бехтар намудани бехатарии харакат дар рох одатан ба тахлили маълумотхои омори оид ба ху;у;вайронкунихо ва ходисахои нохуш асос меёбад. Чунин тахлил имкон медихад, ки шакли харакати на;лиёт танзим гардида ба инфрасохтор тагйирот ворид шавад ва барои идоракунии харакат тавсияхо пешкаш намоянд.
Маълумоти ибтидой барои тахлил аз шуъбаи БДА - и вилояти Хатлон гирифта шудааст. Тадбирхои пешгирикунанда оид ба баланд бардоштани сатхи бехатарии харакат дар рох аз муайян кардани ху;у;вайронкунихо иборатанд, ки онхоро ба ду категория та;сим кардан мумкин аст:
- ху;у;вайронкунихое, ки эхтимоли руй додани садамаро зиёд мекунанд (дар холати масти рондани воситаи наклиёт, ба хатти пеши харакати рох баромадан);
- ху;уквайронкунихое, ки мушкилихои о;ибатхои садамаро зиёд мекунанд (вайрон кардани ;оидахои кашонидани кудакон, риоя накардани камарбанди бехатарй).
Дар соли 2021 вайрон кардани ;оидахои харакат дар рох ба мушохида мерасад, ки ин пеш аз хама ба афзоиши маблаги чарима барои вайронкунии ;оидахои харакат дар рох вобаста буд. Пас аз чорй шудани ;онун, ки хангоми пардохти чарима дар давоми 20 руз аз рузи вайрон кардани ;оидахои харакат дар рох, андозаи он хамагй 50% чаримаро ташкил медихад, дар соли 2022 шумораи ;онуншиканихо дубора афзоиш ёфт. Чунин афзоиши ху;у;вайронкунихо ба он вобаста аст, ки ;онун во;еан афзоиши хачми чаримахоро барои баъзе навъхои ;онуншиканй ;атъ гардидааст. Хиссаи зиёди садамахои на;лиётй бо сабабхои зерин ба амал меоянд:
- зиёда аз суръати му;арраршудаи харакат ё мувофи;ат накардани суръати интихобшуда ба шароити мушаххаси рох;
- интихоби нодурусти масофа;
- таъмин накардани бартарият дар харакати пиёдагардон;
- вайрон кардани ;оидахои харакати рох аз тарафи пиёдагардхо.
Паст шудани шумораи садамахои на;лиётй дар солхои охир, ки дар натичаи зиёд кардани суръати му;арраршуда ё номутоби;атии суръати интихобшуда ва шароити мушаххаси рох ба вукуъ мепайвандад. Пеш аз хама чунин раванд барои чорй намудани фаъолияти камерахои сабти аксу видео, ки вайронкунии меъёри суръатро сабт мекунанд, вобаста аст. Кохиши ;онуншиканй ва садамахо дар гузаргоххои пиёдагард ба пурзур кардани мучозот барои чунин ;онуншиканихо марбут аст. Илова бар ин, соли 2021 дар назди гузаргоххои танзимнашаванда нохамворихои сунъй насб карда шуданд, ки боиси паст шудани суръати харакат дар минта;аи гузаргоххои пиёдагард ва дар натича кохиши эхтимоли садама гардид. Камшавии шумораи фалокатхо бо дигар сабабхо низ мушохида мешавад, ба гайр аз фалокатхое, ки дар натичаи ба хатти пеши рох баромадан ба амал омадаанд.
Му;окима
Алгоритми тахияи мачмуи тадбирхо оид ба бехтар намудани бехатарии системаи на;лиёти мархилахои зеринро дар бар мегирад:
1. Тахлили омори ху;у;вайронкунихо ва садамахои на;лиётй
2. Муайян намудани ху;у;вайронкунихо, ки боиси афзоиши эхтимолияти садама мегарданд
3. Ташаккули номгуи чорабинихо оид ба пешгирии хукуквайронкунихо, ки боиси афзоиши эхтимолияти садама мегарданд (пур кардани на;шаи «пеш аз садама»)
4. Муайян намудани ху;у;вайронкунихо, ки вазнинии о;ибатхои садамаро вазнин мекунанд
ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ
5. Ташаккули номгуи чорабинихо оид ба пешгирии хукуквайронкуние, ки вазнинии окибатхои садамаро вазнин мекунанд (пур кардани сутуни «хангоми садама»)
6. Муайян намудани х,ук;ук;вайронкуних,о, ки ба сари ва;т бартараф намудани о;ибатхои садама халал мерасонанд.
7. Ташаккули номгуи чорабинихо оид ба пешгирии хукуквайронкунихо, ки ба зуд бартараф намудани окибатхои садама халал мерасонанд. (пур кардани сутун "пас аз садама")
Пас аз амалй шудани амалиётхое, ки дар матритсаи Хдддон тавсиф шудаанд, дар мархилаи оянда самаранокии онхоро арзёбй кардан мумкин аст. Масалан, истифодаи камерахои аксу видеой барои ошкор кардани ;онуншикании суръати суръат шумораи онхоро кохиш додааст. Истифодаи камерахои бехтар барои сабт кардани ;онуншиканихои дигар, ба монанди рондан ба хатти му;обил, метавонад як чораи муассир барои кохиш додани эхтимоли садамахо дар минта;ахои душвор бошад. Садамахое, ки бо рондан ба хатти му;обил ало;аманданд, инчунин метавонанд бо ёрии монеахои рох, ки хатхои самтхои гуногуни харакатро чудо мекунанд, ки дар кишвархои аврупо самаранокона истифода мешаванд, пешгирй карда шаванд.
Барои пешгирии ху;у;вайронкунихои пиёдагардон , ки барои убури рох дар ч,ои нодуруст монеа эчод мекунанд, инчунин намудхои бехатари гузаргоххо (заминй, зеризаминй, танзимшаванда) аз роххои инфрасохторй истифода бурдан мумкин аст. Чунин чорахои таъсиррасонй, аз ;абили чарима ва ислохи ху;у;вайронкунихо дар чойхои хатарнок, камерахои сабти акс ва видеоро истифода бурдан мумкин аст. Барои кам кардани ходисахои фалокат, ки дар натичаи кирдорхои номатлуби пиёдагардхо ба амал меоянд, аз хурдсолй тадбирхои фахмондадихй гузарондан лозим аст, ки ба таълим додани рафтори дуруст дар роххо нигаронида шудаанд.
Агар ходиса руй дихад, барои кам кардани шиддати о;ибатхо чорахо дидан лозим аст. Ба омилхои бехатарии на;лиёт, камарбанди бехатарй ва курсии тасмадори кудаконаро мегиранд. Худи автомобил бо тамоми талаботи бехатарй ва бо истифода аз технологияхои муосир тархрезй шудааст. Инфрасохтор, дар навбати худ, бояд натичаи бехатартаринро дар холати садама таъмин кунад. Инро бо монеахои бехатарй, аломатхои рох, аломатхои огохкунанда ва гайра ба даст овардан мумкин аст.
Тадбирхое, ки баъди садамахои на;лиётй андешида мешаванд, бо сари вакт расондани ёрй ба зарардидагони фалокат, бар;арор намудани харакати наклиёт, рафъи о;ибатхои фалокат ва ани; кардани сабабхои он ало;аманданд. Барои воситахои на;лиёти автомобилй аз 1 январи соли 2017 дар Русия системаи фаврии эътинокунандаи садамавй ERA-GLONASS насб шудааст. Инфрасохтори ягонаи та;симшудаи «ЭРА-ГЛОНАСС» аз се унсур иборат аст: платформаи навигатсионй ва иттилоотй, шабакаи инти;оли маълумот ва ало;а. Дар сурати рух додани садама ва лахзаи зарба координатхои мошин, маълумот дар бораи мошин (мачму, модел, VIN, навъи сузишворй) ва бори аз меъёр зиёдро тачхизот (GLONASS/GPS) ба таври автомати муайян менамояд. Ин система ба ронанда имкон медихад, ки аз фалокати пешомада огох бошад ки ин мухлати расондани ёрии авалияро тезтар менамояд ва шахсони дар рохбуда низ сари вакт аз фалокат хабардор мегарданд.
Хама чорабинихо дар шакли матритсаи Хаддон хуччатгузорй карда мешаванд, ки баъд аз он барои хар яки онхо на;шахои амалй тартиб дода мешаванд (Чддвали 2). - Цадвали2. матритсаиХаддон.___
Огох намудани чарохатбардорй дар ва;ти садама
Истифодаи Дастрас ва
тасмахои истифодаи
бехатарй тасмахои бехатарй
Иншоотхои рохе ки садамахои на;лиётиро пешгири мекунанд
Дар холати садама Мушкилихр дар саломатй Дигар тачхизот барои амнияти бехатарй
Хусусиятхои зиддисадамавию конструктивии автомобил
Баъд аз садама Нигохдории хаёт Малакахои расонидани ёрии авалин Дастрасии ;улай ба чои ходиса Мавчуд будани хизматрасонихои начотдихй
Ичозат ба ёрии тибй Хавфи аланга Мавчуд будани тамбашавй дар роххо
Дар ин тад;и;от самаранокии тадбирхои пешгирии садамахо аз ну;таи назари на;ши онхо дар таъмини бехатарй ва устувории системаи на;лиёти шахр тахлил карда шудаст. Ба сифати маълумоти ибтидой аз омори расмии БДА гирифта шуда матритсаи Хаддон хамчун усули тахияи пешниходхо оид ба бехтар намудани бехатарии рох истифода шудааст. Барои ин самтхои мавчудаи баланд бардоштани бехатарии харакат дар самтхои «пеш аз садама» (бехатарии самаранокии автомобил ва инфрасохтори рох), «хангоми садама» (бехатарии пассивй), «баъди садама» (пас аз садама» сохторбандй карда шуданд. бехатарии рох).
Хулоса мешавад, ки кабули карор бояд ба тахлили маълумоти оморй оид ба хукуквайронкунй ва сабабхо ва чойхои чойгиршавии садамахои рох асос ёбад. Бахо додан ба самараи ;арорхои ;абулшуда низ бояд дар асоси фикру мулохизахо ба амал бароварда шавад: тахлил кардан лозим аст, ки ;абули ;онунхои алохида ва дигар тадбирхо ба статистикаи ходисахои фалокати рох чй гуна таъсир мерасонад.
АДАБИЁТ:
1. Закон республики Таджикистан о дорожном движении. Принят Постановлением МН МОРТ.от 25 апреля 2018 года, №1069. Одобрен Постановлением ММ МОРТ. от 11 мая 2018 года, №542
2. Крнуни Ч,умхурии Точикистон дар бораи харакат дар рох. Аз 17 майи соли 2018 тахти №1533. Душанбе.
3. Шахриманьян И.К. Безопасность дорожного движения. - М., 2012. - С.38. .
4. Экспертиза ДТП С.А. Евтюков, Я.В. Васильев. Москва., Изд: ДНК. -2010. -289с.
5. Лукьянов В.В. Безопасность дорожного движения. - М., 2009. - С. 47.
6. Таъмини бехатарии харакат дар рох Ицрь://www.vkd.tj/index.php/tj/ruydodho/33735-ta-ттьЪекИа1агп-агака^аг-го.