Научная статья на тему 'БАЪЗЕ АЗ ПРИНСИПҲОИ АСОСИИ АНДОЗБАНДӢ ДАР ИҚТИСОДИ ОМЕХТА'

БАЪЗЕ АЗ ПРИНСИПҲОИ АСОСИИ АНДОЗБАНДӢ ДАР ИҚТИСОДИ ОМЕХТА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
принсипҳои андозбандӣ / иқтисоди омехта / давлат / низоми андоз / пардохтпазирӣ / сиёсати фискалӣ / низом / шаҳрванд. / принципы налогообложения / смешанная экономика / государства / налоговая система / платежеспособность / фискальная политика / система / гражданин.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Маҳмадкаримов Хушнуд

Дар мақола баъзе принсипҳои асосии андозбандӣ барои иқтисодиёти омехта мавриди омӯзиш ва баррасӣ қарор дода шудаанд. Дар низоми принсипҳои пешниҳодгардида, ки якпорчагии онҳо бар асоси асоснокнамои пайвастаи унсурҳои таркибии он муайян карда мешавад, принсипҳои алоҳидаи андоз ба ҳамдигар мухолифанд, ҳамон тавре ки худи андозҳо табиатан мухолифи якдигаранд. Ҳамзамон, принсипҳои фоиданокӣ ва қобилияти пардохтпазирӣ, ки ду ҷанбаи асосии низоми муносибатҳои молиявиро инъикос мекунанд, аз ҷумлаи ғояҳои ибтидоӣ ва бунёдии андозбандӣ арзёбӣ гардидаанд. Дар асоси гуфтаҳои боло метавон ба хулосае омад, ки принсипҳои фоиданокӣ ва пардохтпазирӣ, ки ду ҷанбаи асосии низоми муносибатҳои молиявиро инъикос мекунанд, аз ҷумлаи ғояҳои ибтидоӣ ва бунёдии андозбандӣ мебошанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME FUNDAMENTAL PRINCIPLES OF TAXATION FOR A MIXED ECONOMY

В статье рассмотрены некоторые основополагающие принципы налогообложения для смешанной экономики. В предложенной системе принципов, целостность которой предопределена последовательным обоснованием составных элементов, отдельные налоговые принципы противоречат друг другу, как противоречивыми являются по своей сути сами налоги. Вместе с тем, принципы выгоды и платежеспособности, отражая два основных аспекта системы фискальных отношений, относятся к числу исходных, основополагающих идей в налогообложении. Исходя из указанного можно сделать вывод, что принципы выгоды и платежеспособности, отражая два основных аспекта системы фискальных отношений, относятся к числу исходных, основополагающих идей в налогообложении.

Текст научной работы на тему «БАЪЗЕ АЗ ПРИНСИПҲОИ АСОСИИ АНДОЗБАНДӢ ДАР ИҚТИСОДИ ОМЕХТА»

УДК 336.2.71-45

БАЪЗЕ АЗ ПРИНСИЩОИ АСОСИИ АНДОЗБАНДЙ ДАР ЩТИСОДИ ОМЕХТА

Шукуров Сухроб Музафаршоевич

Махмадкаримов Хушнуд

Аннотатсия. Дар мацола баъзе принсипуои асосии андозбанди барои ицтисодиёти омехта мавриди омузиш ва барраси царор дода шудаанд. Дар низоми принсипуои пешниуодгардида, ки якпорчагии онуо бар асоси асоснокнамои пайвастаи унсуруои таркибии он муайян карда мешавад, принсипуои алоуидаи андоз ба уамдигар мухолифанд, уамон тавре ки худи андозуо табиатан мухолифи якдигаранд. Х,амзамон, принсипуои фоиданоки ва цобилияти пардохтпазири, ки ду цанбаи асосии низоми муносибатуои молиявиро инъикос мекунанд, аз цумлаи гояуои ибтидои ва бунёдии андозбанди арзёби гардидаанд. Дар асоси гуфтауои боло метавон ба хулосае омад, ки принсипуои фоиданоки ва пардохтпазири, ки ду цанбаи асосии низоми муносибатуои молиявиро инъикос мекунанд, аз цумлаи гояуои ибтидои ва бунёдии андозбанди мебошанд.

Калидвожщо: принсипуои андозбанди, ицтисоди омехта, давлат, низоми андоз, пардохтпазири, сиёсати фискали, низом, шаурванд.

Барои ицтибос: Шукуров, С. М. Баъзе аз принсипдои асосии андозбандй дар щтисоди омехта / С. А. Шукуров, Х. Ш. Мадмадкаримов // Паёми молия ва щтисод. - 2024. - No. 2.1(41). - С. 23-30.

НЕКОТОРЫЕ ОСНОВОПОЛАГАЮЩИЕ ПРИНЦИПЫ НАЛОГООБЛОЖЕНИЯ ДЛЯ СМЕШАННОЙ ЭКОНОМИКИ

Шукуров Сухроб Музафаршоевич

Махмадкаримов Хушнуд

Аннотация: В статье рассмотрены некоторые основополагающие принципы налогообложения для смешанной экономики. В предложенной системе принципов, целостность которой предопределена последовательным обоснованием составных элементов, отдельные налоговые принципы противоречат друг другу, как противоречивыми являются по своей сути сами налоги. Вместе с тем, принципы выгоды и платежеспособности, отражая два основных аспекта системы фискальных отношений, относятся к числу исходных, основополагающих идей в налогообложении. Исходя из указанного можно сделать вывод, что принципы выгоды и платежеспособности, отражая два основных аспекта системы фискальных отношений, относятся к числу исходных, основополагающих идей в налогообложении. Ключевые слова: принципы налогообложения, смешанная экономика, государства, налоговая система, платежеспособность, фискальная политика, система, гражданин.

SOME FUNDAMENTAL PRINCIPLES OF TAXATION FOR A MIXED ECONOMY

Shukurov Suhrob Muzafarshoevych

Mahmadkarimov Khushnud

Annotation. The article discusses some fundamental principles of taxation for a mixed economy. In the proposed system of principles, the integrity of which is predetermined by the consistent justification of its constituent elements, individual tax principles contradict each other, just as taxes themselves are inherently contradictory. At the same time, the principles of benefit and solvency, reflecting two main aspects of the system of fiscal relations, are among the initial, fundamental ideas in taxation. Based on the above, we can conclude that the principles of benefit and solvency, reflecting two main aspects of the system of fiscal relations, are among the initial, fundamental ideas in taxation.

Key words: principles of taxation, mixed economy, states, tax system, solvency, fiscal policy, system, citizen.

Гузориши Machia. Андоз вa aндозбaндй дap мapxилaxои мyxтaлиф, aз чумла, xaнyз aз замони бостонй то дaвpaи муосир нуктаи кaлидии сиёсaти дaвлaт мадсуб меёбад. Тавассути aндозxо давлат барномадо ва xaдaфxои ичтимой, фapxaнгй, сиёсй ва иктисодиро мавриди татбик карор медиxaд. Бинобар ин, омузиш ва тaxлили баъзе аз принси^ои андозбандй ба шарту шароити иктисоди миллй, кн дар он нишонaxои иктисоди омеxтa мушожнда карда мешаванд мувофик ба максад мебоашд. Тавре маълум аст, накши aндозxо дар таърти навини Чумкурии Точикнстон торафт густариш ёфта истодааст, имpyзxо пapдоxтxои андозй асоситарин манбан ганигардонандаи бучети кишвар мaxсyб меёбанд. Аз ин xотиp, чустучу, дарёфт, коркад ва татбики pоxxо ва yсyлxои муосири андозбандй барои кншвари мо мубрам арзёбй мегардад.

Тaxлили TaxKMKOT^OM охир Ba нaшриёт. Доир ба андоз ва андозбандй тaxкикотxо дар сащи гуногун ва дар мapxнлaxои мyxтaлиф аз чониби олимони гарбу шарк мавриди тaxлилy коркард карор дода шудаанд. Илова бар он, xap як мактаби иктисодй мавзуи aндозxоpо аз чумлан сеpбaxстapин масъала арзёбй намуда, маъруфтарин намояндагони ин мaктaбxо aндешaxои xyдpо дар бобати aндозxо, низоми aндозxо мукаммалу мyшaxxaс намудаанд. Ногуфта намонад, кн масълан андозу андозбандй аз тарафи олимони ватанй ба монанди, УлyFxочaевa Х.Р., Умаров Х..У., Иброжнмзода И.Р., Исломов Т.С., Чумъабоев Х.К. ва дигарон мавриди омузишу тaxлил карор дода шудаанд.

Marçca^M мaколa. X,aдaфxои аслиии дар макола пайгиршуда, асосан ба самти тaxкики баъзе пpиниспxои андозбандй дар шароити иктисоди омеxтa марбут мебошанд, ки мyxимтapинaшон инxоянд:

ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)

✓ Ифшои пpинсипxои асосии андозбандй аз кабили принсипи фоида ва пардотпазирй;

✓ Иртиботи aндозxо бо рушди иктисодй;

✓ Тажкики пpинсипxои андозбандй дар иктисоди омеxтa

MyxTaBOH acociiii мaвод. Дар чомеаи мутамадин ва мaxсyсaн дар кншвapxои дар xоли рушд, шакли омеxтaи xочaгидоpй, xaмчyн навъи мaxсyси низоми иктисодй ташаккул ва тавсеа ёфтааст. Мавкеи мaxсyс дар иктисод xоси ин шакли xочaгидоpй мaxсyб ёфта, aмaлкapдxои он торафт тaмоюлxои гуногун ва бо xaH алокамандро дар xyд чой додаанд. Дар xоли xозиp, дар аксар кншвapxои тавсеаёфтаи чaxон шакли омеxтaи xочaгидоpй устуворият ва бapтapиятxои xyдpо исбот намудааст, зеро он кобилияти кабул ва устуворона эътино намуданро ба xaмa гуна таасуроти беруна дошта, бо о^о мувозинатро босуръат баркарор менамояд. Бинобар ин, дар чунин шароит омузиш ва баррасии пpинсипxои андозбандй ба максад мувофик мебошад.

Принси^ои дидабаромадашудан

манфиатовар ва пapдоxтпaзиp арзиши фундаменталй доранд. Чунин вазъ инъикосгари ду чанбаи асосии мyносибaтxои фискалиро равшан менамояд; дар мачмуъ шaxpaвaнд-xyкyмaт максади вориднамоии aндозxоpо муайян менамоянд (аммо, катъи назар аз он, кн ин пapдоxтxо байни фapдxои aлоxидa таксим карда шудаанд); дар мачмуъ шажрванд-шажрванд чи гуна yxдaдоpиxоpо доир ба пapдоxтxои андозй байни пapдоxткyнaндaгон таксим менамоянд, муайян менамоянд(аммо, катъи назар аз он ки онxо ворид карда мешаванд).

Чунин вазъ дар накша, кн дар расми 1. оварда шудааст инъикоси xyдpо ёфтааст.

В - принсипи фоида(манфиатовар)

П - принсипи пардохтпазирй

Сарчашма: Аз тарафи муаллиф бар асоси маводхои интернетй коркард карда шудааст. Расми 1. Механизми низоми муносибатхои фискалй дар кишвари демократй

Танхо ба таври мувакатй ва шартан метавон ин вокеатро нодида гирифт, ки хар як аз узви кишвари демократй бо пардохти андозхо на танхо мачбур мешавад, ки дороии худро барои хадафи номаълум ва дар нихояти кор ихтиёран хизматрасонихои чамъиятиро, ки барои у низ зарур мебоашанд, маблаггузорй намояд. Инчунин наметавон ба мухлати тулонй аз равобит бо хукумат дар самти маблаггузорихои талаботи чомеа дурй намуд, шахрвандон хамзамон бо хам дар мавриди таксимоти одилонаи пардохтхо равобит баркарор менамоянд. Бинобар ин, принсипхои дар назар гирифташуда мукобил нестанд, балки унсурхои зарурй ва мукаммали хамон як низоми равобити молиявй мебошанд.

Бо тавачух ба матолиби дар боло зикргардида, метавон натича гирифт, ки принсипхои фоида ва пардохтпазирй, ки ду чанбаи аслии низоми равобити фискалй мебошанд, аз гояхои ибтидой ва аслии андозбандй махсуб меёбанд. Дар амал, ин бад он маъност, ки хар унсури низоми андозбандй бояд хади аккал ба яке аз ин талаботхо чавобгу бошад. Аммо, онхо ба унвони куллитарин ва ибтидоитарин тавсиф мешаванд ва ба ночор интизоъитарин низ арзёбй мегарданд. Бинобар ин, таачубовар нест, ки максимумхои дар назар гирифташуда, на танхо ба андозаи дакик халли масъалахои мушахасси пайдошудаи андозиро ифшо наменамоянд, балки дар бештари маврид аз худ вокуниш нишон медиханд. Барои муайян намудани самти хали микдори зиёди мушкилоти мубрами ташаккули низоми андозй, гузариш ба заминахои нисбатан вокеитаре, ки хусусиятхои мархилаи феълии тавсеаи давлат ва

иктисодро инъикос менамоянд ба максад мувофик мебошад.

Дар ин чодда равишхои зерин пешниход карда мешаванд - хама он махдудиятхои принсипхои ибтидоии андозбандй бояд ба ду гурух чудо карда шаванд: ба гурухи якум он андозхоеро метавон дохил намуд, ки дар раванди тахкикоти баъдй бардошта мешаванд ( дар рафти омузиши муаммохои нави бавукуъомада, метавон аз онхо метавон даст кашид); ба гурухи дуюм бояд онхоеро дар назар гирифт, ки зарур арзёбй мегарданд, аммо бо ин ё он сабаб (махсусан онхое, ки бо хусусиятхои методологии тахкикотхои илмй дар самти бахши чамъиятии хочагидорй алокаманди доранд) бардошти онхо номумкин ва ба максад мувофик нест (расми 2). Бо истифода аз гурухбандии дар расм пешкаш гардида, вазифаи минбаъда ин аст, ки кадом гояхои иловагии идоранамой бояд барои ташаккули низоми андозбандй бо он шарт, ки бархе аз махдудиятхо бартараф шуда бошанд ва акнун иловатан барои барассй пазируфта шаванд, мавриди истифода карор дода шаванд: аввал накши иктисодии давлат нисбат ба модели ибтидой мураккабтар мебошад (на танхо пешниходи молхои умумй ва на танхо аз тарафи хукумати марказй); дуюм, хусусиятхои механизмхои демократии кабули карорхои фискалй; сеюм, хусусияти ташаккули пойгоххои мухталифи андозбандй, дарачоти гуногуни дастрасии хадафхои фискалй; харочотхои бо пардохтхои андозй алокаманд.

Бо ин хол, хануз фарзия бар ин аст, ки мо дар мавриди як чомеаи демократй бо иктисоди омехта сухбат меронем, ки аз механизмхои хамоханги бозорй истифода менамояд.

1-Чудонамоии иринсии^ои пойго^ии андозбандй, тахдици хусусият^ои он^о дар самти истифодабарй

3. Бардошти цисми маздудиятх,о ва асоснокнамоии принсип^ои иловагии андозбандй

Принсипи эквивалентй

(баробарй)_

-Андозсупорандагон аниц

медонанд, ки аз ин ё оннеъматхои чамъиятй чй мехоханд, онхо чй суд меоранд, инчунин ба таври равшан тарчехоти худро ифшо ва ё пинхон медоранд.

-Хар фарде, ки даромад ва тахассуси якхела доранд; -Хар цадар навъхои мухталифи молхои чамъиятй бо хусусиятхои хоси истеъмолй мавчуд бошад, ба хамон андоза навъхои мустацили андозхониз вучуд дорад.

Принсипи| пардохтпазирй

-Хар як инфирод ба сурати homo economicus якранга буда, пардохтпазирии онхо танхо тавассути чараёни молхо ва пул муайян мегардад ва бо вазъияти шахсии хар як андозсупор алоцамандй надорад. -Зимни циёснамоии пойгоххои андозй, бе назардошти пардохтхои андозй барои хама фаъолияти хаётии фард, бахисобгирии арзиши кунунии чараёни пулй, натичахои мусбиро ба бор меоварад. -Манфиатоварии нихрии даромадхо (харочотхо) -и хар як фард камшаванда буда, он ба таври аниц андозагирй карда мешавад ва он ба таври равшан дар шакли ухдадорй бо параметрхои маъмул ифшо меёбад. -Графики манфиатоварии нихой барои хар як фард якранг мебошад

+

Шахрвандон-андозсупорандагон аъзои чомеаи демократй мебошанд, ки он бар асоси навъи хочагидории бозорй асос ёфта, он хуцуци цабули царорхоиицтисодиро барои манфиатхои худй ва ташаккули мацомоти хокимиятии зертобеъ, ки дар ихтиёри он мебошанд.

Хукумат танхо молхои чамъиятиро, ки барои мубодилаи эквивалентй зарур мебошанд, пешниход менамоя; дар рафти цабули царор он интихоби мустацили

андозсупорандагонро инъикос менамояд на манфиатхои мухтории худро.

Пойгоххои алтернавтивии (чойгузини) андозбанди мавчуд ва барои хадафхои фискалй баробардастрас мебошанд, дар он хусус, ки : якум имконоти техникии андозагирии аниц ва назоарти онхо вучуд дорад, дуюм харочотхои мутобиц бо ташаккул ва ситонидани андозхо алоцаманд, ки метавон нисбат ба онхо бе эътиной намуд.

Принисипхри иловагии андозбанди; чандири, субсидари, масъулияти сиёси, даромади соф, бетарафй, камхарч,й, аввалияти бахисобгирии му^осибй

Сарчашма: Аз тарафи муаллиф бар асоси маводхои интернети коркард карда шудааст. Расми 2. Блок-схемаи асоснокнамоии мринсимхои андозбандй

Принсипхри андозбандй бо дар назар гирифтани нацши цадиди давлат дар ицтисоди омехта. Дар шароити мосир, илова бар халли мушкилоти анъанави ва пешниходи молхои умуми, яке аз вазифаи мухими давлат ичрои сиёсати фискалИ, чихати устуворнамоии иктисод махсуб меёбад. Далели чунин икдомот ин аст, ки аз як тараф бидуни танзими махсуси беруна, худи бозор кодир ба танзими тавсеаи устувори иктисод дар чараёни сатхи баланди шугл ва устувории нарххо набуда, аз тарафи дигар андозхо ба сурати ногузир ба агрегатхои макроиктисодИ таъсиррасон мебошанд; амонатхо, истеъмолот, сармоягузорихо, мачмуи такозо ва арза дар хар сурат дар халли муаммохои устуворнамои ё мусодиат менамояд ё мушкилихо эчод менамояд. Дар чунин шароити таъсири андозхо дар навъхои зер ифшо гардад:

а) тавассути икдомоти махсуси аз тарафи хукумат дар самти коркарди сиёсати фискалИ ва дискретсионИ батасвиб расонидашуда- тарзи амал, зимни авчгирии бухрони бузурги солхои 30-юми асри гузашта ба вукуъ омада, тавсеаи нисбиро дар шароити иктисоди чангии солхои 40-ум муросиб шуда буд,

баъдан он дар огози солхои 60-уми асри XX такроран фаъолона мавриди истифода карор гирифт;

б) тавассути истифодаи андозхои ислохИ (андозхои Пигу) ислохнамоии нокомихои бозорИ дар шакли рафъи таасуроти манфии (ва ё пурзурнамоии мусбии) самарахо аз тарохихои хоричИ. Ба унвони мисол, андозхои экологИ, ки дар кишвархои тавсеаёфта батадирч маъруфияти зиёде ба даст овардаанд. Онхо дар шакли пардохтхо барои партовхо мукарррар карда шуда, ангезаро барои ширкатхо эчод менамоянд то партовхои худро кохиш диханд ва роххои самараноки мубориза бо ифлосот ва партовхоро таквият бахшанд.

Х,ангоме ки, андзохои экологИ ба махсулот мукаррар карда мешаванд (масалан, моддахои химиявИ, нурихои минералИ ва сузишворИ), онхо кимати нисбии онхоро афзоиш медиханд ва истеъмолкунандагонро ташвик менамоянд, то аз махсулоти нисбатан камтар ба вазъи экологИ зараррасон истифода намоянд.

в) дар натичаи мавчудият пайдо намудани сохтори андозии батадрич шиддатёбанда, ки дар ин маврид хамчун як "тасбиткунандаи худкор" амал

меншояд: зеро дaр шaроити мусоид дaромaди aндозсyпорaндaгон aфзоиш меёбaд вa он дaр нaвбaти xyд 6a aфзоиши меъёри миёнaи aндозxо вa нисбaтaн кохишёбии бaрзиёди aндозaи восшадои дaр иxтиёри он^о кaрор доштa овaрдa мерaсонaд; дaр сyрaти кохишёбии дaромaд, бaръaкс меъёри миёнa низ бо xaHa окибaтxои 6a бор овaрaндa ко^иш меёбaд.

Хдмин тaвр, яке aß xyсyсиятxои мухими низоми aндозй бояд чaндирии он бa хисоб рaвaд, яъне он тaвоноии тaFийрёбй вa ё вокуниши xyдкори (aвтомaтии) мувофик дaр посyx бa шaроити фaъолияти xочaгидории aндозсyпорaндaгон вa дaр умум вaзъи мaкроиктисодй доштa бошaд.

Бинобaр ин, яке as принсипхои чyдонaшвaндaи сaмaрaноки низоми aндозй, бояд принсипи сyбсидaрй (тобеият) мaxсyб меёбaд, ки бaр aсоси он дaвлaт вa мaкомоти мaxaллие, ки дaр сaмти рaсонидaни xизмaтрaсониxои чaмъиятй вaколaтдор мебошaнд, дaр мyкaррaр вa чaмъовaрии aндозxои мaxaллй xa^ дорaнд.

Maвкеи принсипиaлй дaр ин мyносибaт ин aCT, ки чунин низоми aндозии бaр aсоси коидaи "xaмaро дaр мaркaз aa тaрaки aндозxои дaвлaтй чaмъ нaмyд вa сипaс онро бояд тадсим нaмyд" он кaдaр xyб aрзёбй нaмегaрдaд, зеро он aлокaи фyндaментaлиро бaйни истеъмол вa пaрдоxти xизмaтрaсониxо, ки дaр фaъолияти сaмaрaноки xочaгидориxо axaмияти aввaлиндaрaчa дорaд костa мегaрдонaд.

Принсищои андозии баназаргирандаи механизщои демократии цабули цароруои фискалй. Низоми сиёсии дaвлaтxои муосир - демокрaтияи нaмояндaгй мaxсyб меёбaд, ки дaр он кaрорxои мaрбyт бa aндоз тaвaссyти овоздиxй, мaъмyлaн бо xyM^ aксaрият кaбyл кaрдa мешaвaнд. Ду роxи aсосии рaфъи ин гута мушкилот вучуд дорaд, ки дaр доирaи нaзaрияxои интиxобии чaмъиятй тaxия шyдaaнд: ё мувофик бa тaфсири мaърyфи Викселиaнй, вaсеъ кaрдaни доирaи коидaxои "фaрогир"-и (inclusive) овозд^й ( якдилонa вa бо aксaрияти овозxои шaxсиятxои бaлaндиxтисос) — xaA^ aккaл вобaстa бa мaсъaлaxои мубрш; ё чорй нaмyдaни мaxдyдиятxои конститутсионй дaр xaвзaи тaсмимотxои кобили вдбул бaрои мадомоти мaxaллй (мaсaлaн, тaлaбот доир бa кaбyли кaрорxои xaрочотй, тaнxо зимни мaвчyд бyдaни мaнбaxои вокеии пyшонaндaи онxо вa ё мaнъи истифодaи чунин aбзорxо дaр мизони aндозбaндй

aз aндозxо озоднaмоии ин ё он кaтегорияи aндозсyпорон, истифодaи имтиёзxои интиxобй, тaрxи кaрзxои aндозй вa F.).

Бо ин xол, сaрфи нaзaр aз мaсири икдомоти интиxобшyдa, принсипи кaлидии aндозбaндй бояд мaсъyлияти сиёсй бошaд, бa ин мaъни ки низоми aндозй бояд тaвре тaрxрезй шaвaд, ки кaрорxои aндозии кaбyлшyдa интиxоби aслии axолиро инъикос нaмоянд. Он бояд меxaнизмxои xaмaчонибaро дaр xyд

ПАЁMИ MОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)

чой диxaд, кaфолaти мyтобикaтии онро бa рaFбaтxои интиxобкyнaндaдон тaъмин нaмояд, кyшишxои мадомоти дaвлaтиро дaр сaмти гyстaриши Faйрикобили кaбyли вaколaтxои aндозй пешгирй гамояд.

Принсищои андозбандй бо назардошти дигаргуннамоии пойгоуи андозй. Дaр шaроити вокей, дaр мaрxилaxои aлоxидaи тaвсеaёбии xочaгидорй, имконоти истифодaи объектxои мyxтaлиф бо мaксaди aндозбaндй кyллaн тaFийр ёфтa истодaaнд. Хдмон тaвр, ки ишорa шyдaaст [1, 239]; "Дaр н^ояти кор, интиxоби пойгоxи aндозй, нaметaвонaд дaр нaзaрияи фaзои xолй чойгир бошaд. Он a5 соxтори xочaгидорй. ки дaр он aндозбaндй мaвкеъ дорaд вa "фишaнгxои aндозй"-ро ин соxтор тaъмин менaмояд, вобaстaгй дорaд. дaр чомеaи кишовaрзй, ки бештaри дaромaд дaр xочaгии кишлок истеъмол кaрдa мешaвaд, тaтбики aндози дaромaд ниxоят душвор мебошaд".

Андоз aз aмвол ё чорво бa монaнди Амрикои мyстaмликaвй yсyлxои нисбaтaн вокеии ченгамоии кобилияти aндозиро ироъa мегамояд.

Дaр вокеъ, xaмa дaлелxо доир бa бaртaриятxои aндозй ногувор мемоганд, мaсaлaн меъёри aндоз aз дaромaди тaдричaн шидaтёбaндa бa тaчрид мемонaнд, aгaр aксaри шaxрвaндон бо xочaгидории нaтyрaлй сaрy кор гирaнд, зеро дaр чунин шaроити онxо дaромaди мyнтaзaм бa дaст нaмеовaрaнд [б, 84]. Иловa бaр ин, бa чуз aз омили мaвчyдияти пойгоxи aндозй, xyсyсияти ченшaвaндaи он дaр xaдaфxои фискaлй axaмияти aввaлиндaрaчaро ичро менaмояд. Зеро дaр шaроити имконношзир нaбyдaни мyaйяннaмоии бузургии aнике, ки истифодaи он бaрои aндозбaндй тaxмин кaрдa мешaвaд, ситонидaни aндоз низ Faйриимкон мебошaд. Бо дaр нaзaр гирифтaни шaроите, ки тaFийроти чиддиро дaр пойгоxи aндозй тaкозо мегамояд, зaрyрияти пешниxоди принсипxои иловaгй, ки бaрои aсоснокнaмоии роxxои xaли мyaммоxои aндозй нигaронидa шyдaaнд вa зимни рaвобити вокеии фискaлй бaвyкyъ омaдaaнд, бa мaксaд мувофик мебошaнд. бa ин принсипxо aсосaн принсипи дaромaди соф вa бетерaфй шомил мебошaнд.

Fояи принсипи дaромaди соф ин aCT, ки фaъолияти оддии xaр як ширкaте, ки a5 тaрики он пaрдоxтxо бa бучет aнчом додa мешaвaнд тaнxо дaр он сyрaт имконпaзир aст, aгaр сaрмояи он aфзоиш вa ё xa^ адвдл коxиш нaёбaд. Дaр rara^a , aндозxое, ки пaрдоxт кaрдa мешaвaнд нaбояд дaр тaкрористеxсоли оддй монеa эчод нaмоянд, зеро коxиши сaрмояи вa пaсaндозxо, aгaр пaрдоxти aндозxо a5 xисоби дaромaд вa ё коxиши xaрочотxо имкон нaдоштa бошaд, ин пaдидaи бисёр душвор aCT, aгaр дaр ин чо сaрмоя axaмияти yмyмyxочaгй доштa бошaд(бa мaънои aбзор вa мaводxои тaвлидй) [5, 502]. Бинобaр ин, aксaрият мyътaкидaнд (бa ин нaзaрaнд), ки тaнxо дaромaди соф бояд объекти aндоз бошaд[5, 501].

Х,амин тавр, принсипи даромади соф чунин тарзи баён дорад, андозхо набояд бо чамъи маблагхои фоида махдуд карда шаванд ва онхо набояд ба манбаъ (сармоя) дахолат намоянд.Таваччух ба ин нукта мухим аст, ки гояи пешкаш шуда бештар ба амалкарди ширкатхои алохида марбут мебошад.

Дар баробари ин, дар мачмуъ ва таъомули худ дар бозор ва дар шароити баробархукукй таксимоти хар чй хубтари захирахои махдудшуда таъмин карда мешавад (ба истиснои холатхои ноухдабароии бозор). Аз ин хотир, андозхое, ки ба унвони як омили берунаи гайрибозорй амал мекунанд, бояд тавре интихоб шаванд, ки тадохули камтар дар раванди одии фарояндхои иктисодй дошта бошанд. Бинобар ин, тибки принсипи бетарафй, андозхо бояд ба карорхо ва тасмимоти иктисодй дар бозорхои самаранок таасуроти минималии тахрифй дошта бошанд. Чунин як дахолат гаронии изофиро("excess ЬиМеп") ба бор

ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)

меоварад, ки он бояд то хадди имкон дар бузургии нистбатан паст нигох дошта шавад.

Принсипи андозбандй бо назардошти хароцотуои бо ташкили раванди ситонидани андозхо алоцаманд. Х,ангоми ба назар гирифтани принсипи фоиданокй ва пардохтпазирии муаммохои марбут ба мавчудияти харочотхои ситонидани андозхо, он махсус мавриди татхлил карор дода нашудааст. Дар баробари ин, дар шароити муосири нихоят душвор ва мураккаб пахншудаи фаъолияти хочагидорй бо дар назардошти афзоишёбии сатхи харакати сармоя дар шароити чахонишавии иктисод, харочотхои трансаксионии амалкардхои механизмхои андозй накши нихоят мухимро ичро менамоянд.

Бо наздошти холатхои зикргардида низоми зерини принсипхои андозбандй мавриди пешниход карор дода шудаанд

Нацши давлат дар ицтисоди омехта

ер

и

д

д

а

У

18

р

а

д

и с

Ю

и

Принсипх,ои иловагии дарбаргиранда:

и

Хусусиятхои механизмхои демократии цабули царорхо

18

с

:<и

и с

и т

64

и

л

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

с

а

Мушаххасоти манбахои муосири андозбандй

о

с

и

д

а м

о р

а

18

а р

а т е

Ш

Харочотхои трансаксионии ситонидани андозхо

'К ЕГ

ер

й х

р

м а

и и

л

а

и

а т е

ш

и

и

р

и

1-4

ю

о с 'К

и ю

X и

а с

ю о

X

и >

т 64 м

и

л

а

в

в

<

Принсипи фоиданокй Принсипи пардохтпазири

Принсипхои пойгох,й

Сарчашма: Аз тарафи муаллиф бар асоси маводхои интернетй коркард карда шудааст. Расми 3. Низоми принсипхои андозбандй дар иктисоди омехта

Бояд таваччух намуд, ки низоми принсипхои ироъа гардида, дар мухтавои худ шабохати хосеро доро мебошанд, ки (хадди аккал аз назари принсипхо) бо талаботхои низоми андозии муосир мушобех мебошад ва он аз тарафи мутахассисони бонуфуз аз

кабили Р.Мусграв [1, 225], П.Самуэлсон ва В.Нордхаус [3, 437], Ч,.Стиглиц [4, 369] мавриди бахрабардорй карор дода шудаанд. Аз суи дигар, холо он бар асоси асосхои вокей ва аклй устувор аст. Агар муаллифони номбурда хусусиятхои матлуби андозиро

ба унвони фарзияи пазируфташуда истинод намоянд, дар ин сурат бар хилофи ин руйкард хусусиятдои мазмунии он бо тавсеаи мунтазами гоядои бунёдй зимни гузариш аз модели оддии фискалии равобит ба бадисобгирии вокеоти муосири амалкарддо дар бахши умумии хочагидорйарзёбй мегарданд.

Дар хотима, лозим ба зикр аст, ки принсипдои андозии аз тарафи олимони содаи молия тадвин шуда, ба таври комил барои иктисоди Ч,умдурии Точикистон добили ичро мебошанд. Дар чунин шароити хос, дангоми эчоди як низоми андозй бо таъмини "адолати аввалия " ва ё дарёфти равиши безарар барои навъдои мухталифи фаъолияти хочагидорй, нисбатан хуб мебошад, он замон дама чидатдои марбут ба андозсупорандаи инфиродй ба назар гирифта шуда, андоздо бошанд дамчун абзори дурусти далли масъаладои ичтимой дониста мешаванд. Ба родатй метавон дарёфт, ки дар низоми принсипдои

ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)

пешнидодшуда, ки якпорчагии он бо асосонокнамоии мунтазами унсурдои таркибй муайян гардидаст, принсипдои алодидаи андозй бо дам мухолифат менамоянд, дамон тавре, ки худи андоздо аз руи модият бо дам мухолиф мебошанд. Аз ин лидоз, аз як су онро бояд тавре сохт, ки он бар фароянддои (раванддои) хочагидорй ва азнавтаксимнамоии даромаддо таъсиргузор бошад- он бояд ба талаботи бетарафй (безарарй) чавобгу бошад; аз тарафи дигар ондо бояд чандир ва бисёрсатда бошанд, он комилан табии аст. Барои татбики он чунин кордоро бояд анчом дод: якум, бояд худи чомеа, чомеаи демократй бошад, ва худи чомеа хулоса ва интихоби худро барои ситонидани ин ё он намуди андоз иброз намояд; дуюм, принсипдои андозиро дар амал бо дар назар гирифтани он вокеиятдои ичтимой-иктисодй, ки таъинкунандаи самт ва мардилаи асосии рушди иктисодии кишвари аникро муайян менамоянд, мукаррар намуд.

АДАБИЁТ

1. Musgrave, Richard A., Musgrave, Peggy B. Public Finance in Theory and Practice. Fourth ed. - New York: McGraw-Hill, 1984. -824 p.

2. Buchanan James M., Musgrave Richard A. Public Finance and Public Choice: Two Contrasting Vision of the State. - Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1999. - 272 p.

3. Самюелсон П.А, Нордгауз В.Д. Микроэкономика / Пер. с англ. - К.: Основи, 1998. - 676 с.

4. Стиглиц Дж.Ю. Экономика государственного сектора / Пер. с англ. - М.: Изд-во МГУ: ИНФРА-М, 1997. - 720 с.

5. Брокгауз Ф.А., Эфрон И.А. Энциклопедический словарь.

6. Саидмуродов, Л. Х. Секторальные тарифные инициативы в международной торговой системе и интересы Республики Таджикистан / Л. Х. Саидмуродов // Вестник Таджикского национального университета. Серия социально-экономических и общественных наук. - 2014. - № 2/11(155). - С. 82-92. - EDN VBGGBJ.

Маълумот дар бораи муаллифон:

Шукуров Сухроб Музафаршоевич - к.э.н., доцент кафедры налог и страхование, Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, Душанбе, ул. Нахимова 64/14, тел: 91-554-77-55(м.) [email protected]

Махмадкаримов Хушнуд Шоабдурахимович-старший преподаватель кафедры кафедры налог и страхование, Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, Душанбе, ул. Нахимова 64/14, тел: 102-47-41-41

Сведение об авторах:

Шукуров Сухроб Музафаршоевич-н.и.и., дотсенти кафедраи андоз ва сугуртаи Донишгоди давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Нишона: 734067, Ч,умдурии Точикистон , кучаи Нахимов 64/14, тел: 91-554-77-55(м.)

Махмадкаримов Хушнуд Шоабдурахимович - муаллими калони кафедраи андоз ва сугуртаи Донишгоди давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Нишона: 734067, Ч,умдурии Точикистон , кучаи Нахимов 64/14, тел: 102-47-41-41

Information about the authors:

nAEMM MO^MA BA MKTMCOfl. 2024 / №2.1 (41)

Shukurov Sukhrob Muzafarshoevich - Ph.D., Associate Professor of the Department of Tax and Insurance, Tajik State University of Finance and Economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. Nakhimova 64/14, tel: 91554-77-55 (m.) [email protected]

Makhmadkarimov Khushnud Shoabdurakhimovich - senior lecturer of the department of tax and insurance, Tajik State University of Finance and Economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. Nakhimova 64/14, tel: 102-47-41-41

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.