CC BY
14ИННОВАЦИОННЫЕ ПРОЦЕССЫ В ОБРАЗОВАНИИ
Ж. С. Цурманова,
«Эрлеу» БА¥0» АК, филиалы ШК^Обойынша ПК, БАИ-дыц РЖ(Г)ПОЭжИТ кафедрасыныц мецгеруиаа, ф.г.к.
Hepiipi свздер: улттыц бтм беру, улттык идея, к\ нОылык-тар.
Ключевые слова: национальное образование, национальная идея, ценности.
К Keywords: National education,
<С national idea, values.
m
бас ты мацсат - цазак; TIJIIH ¥ЛТТЬЩ Ь;¥Н-ДЫЛЬЩТАР НЕГ131НДЕ СЩЫТУ
Ацдатпа
Макалада казакстандык окулыктардагы мэтш, оны тал-дау аркылы улттык кундылыктар жуйесш калыптастыруды талкыланады.
Аннотация
В статье рассмотрены вопросы формирования системы национальных ценностей посредством текстов и анализ текстов в казахстанских учебниках.
Annotation
The article deals with the formation of a system of national values through the texts and the analysis of texts in Kazakhstan's textbooks.
Бугшде урпагымыздыц сана-сез1мш улттык, казаки ерек-шелштермен тольщ камтамасыз етуге, улттык кундылыктар-ды окушылардын бойына ci Hi руге орта бшм беру мазмунын жацарту аясындагы бшктшкп арттыру курстары улкен улес косуда. Атап айтсак, кай пэнд1 алсак та, мэтш аркылы, оны талдау аркылы бурынгы тарихымызды, эдебиет1м1зд1, мэдениет1м1зд1, салт-дэстур1м1зд1, эдет-гурпымызды кайта жацгыртып, кундел1кп ем1р1м1зде колданудамыз.
Рухани-адамгершшк кундылык непз1 улттьщ кун-дыльщта жатыр. ¥лттьщ кундыльщ - улт болып калыптасу-дыц непзп кепш.
Казак халкынын улттык тэл1м-тэрбиеа мен мэдениет1 талай хальщтардыц екшдерш тэнп еткеш тарихтан белгш. ¥лы жиИангез саяхатшылар мен зерттеушшер хальщтыц ежелп турмыс-т1ршшп, мэдениет1 мен ауыз эдебисп ту-ралы, ул мен кыз бала тэрбиесшдеп улттык; ерекшелжтер туралы, улттьщ таным, наным, сешм, угым, эдет1 мен гур-пы, устанымы мен Mi нез-кулыктары туралы, салты мен дэстуршщ б1ртутастыгы туралы, осынау кец-байтак улы далада кешпещц OMip сургенше карамастан 6ip тшде сей-леу, коленер1 мен бейнелеу, мусш онершщ, ауыз эдебиет1 мен музыка онершщ, жалпы дала мэдениетшщ тацгаларльщ ynrmepi туралы тацдай кага айтып, баяндайды. Муныц бар-лыгы казак; халкынын Ka3ipri моральдьщ-психологиялык, мэдени-элеуметпк ахуалыныц туп-тамыры екещцгш тарих, философия, филология, педагогика, аксиология, этнопеда-гогика гылымдарыныц зиялы галымдары ез ецбектершде
Вестник «Орлеу»-!^
Ш
дэлелдеп, олардьщ тэрбиелш мумющцктершщ жогары екендшн аньщтады.
Бшм беру жуйесшдеп каз1рп ен манызды кужат - «Казакстан Республикасында бшм бе-руд! жэне гылымды дамытудьщ 2016-2019 жыл-дарга арналган мемлекетпк багдарламасында» басты максаттарды ретшде мектеп окушы-ларыньщ бойында «Мэцгшк Ел» жалпыулттьщ патриоттьщ идеясыньщ рухани-адамгершшк кундылыктарын жэне салауатты ем1р салты мэ-дениетш калыптастыруды алады [1,2].
Осы ретте, «кундылыктар», «рухани-адамгершшк кундылыктар» дегешм1з не? Ол нелштен б1здщ бшм беру жуйем1зд1 дамыту-дагы басты максат болып табылады? Бугшде Казакстанда журш жаткан бшм беру саласын-дагы езгерютер мен бшм беру багдарламасын жанартудын кезшде оны калай калыптасты-руга, дамытуга болады деген сурактарга жауап ¡здеу керек.
КР орта бшм мазмунын жанарту аясында казак; тшнде окытатын мектептердщ казак; тш мугал1мдершщ бшктшгш арттыру багдарламасында: «Кундылыктар - баянды, мызгымас непзп кагидаттар мен стандарттар. Тушщц кундылыктар ете туракты болып келедц ал ез-герсе, ете баяу, эр! узак уакыт бойы езгеред1. Тушщц кундылыктар б1здщ ем1р, ез1м1з жэне 61зд1 коршаган адамдар, жалпы адамдардьщ элеуеп жэне коршаган адамдардьщ элеуеп ту-ралы кезкарасымыздын калыптасуына непз болады
Сондай-ак кундылыктар дегешм1з б1здщ сенеки дунием1з, олар б1зд!к коршаган ортага деген карым-катынасымызды жэне мшез-кулкы-мызды аньщтайды», - делшген [2,6.20].
Сондьщтан пэщц окытудагы, эаресе жанар-тылган бшм мазмуны аясынд агы максат оку шы-ларга бшм беруде ем1рдщ барльщ салаларында табысты болу уипн кажетп дагдыларды дарыту болып табылады. Окушылар кез-келген ауызша немесе жазбаша мэтшдерд1 сешмдшкпен жэне сын тургысынан пайдаланып, баскалармен эртурл1 такырып тещрепнде саналы эр1 аньщ энпме журпзш, турл1 максатка арналган сапа-лы да тушымды мэтш кура бшулер1 керек. Бул оларды улттьщ кундылыктармен катар, тарихи мэселелер, заманауи такырыптарды талкылауга дайындап, олардьщ ауызею сейлеу тшн, сын тургысынан ойлай отырып шыгармашыльщпен жумыс ¡стеулерше, ез ойын еркш жетюзе оты-
рып (ауызша, жазбаша) гп юрта ласка араласуы-на туртю болады.
Казак тш бойынша тшдш дагдыларды (ай-тылым, тьщдалым, жазылым, окылым) дамы-ту уипн колданылатын турл1 сыныпта жэне турл1 такырыпка жататын мэтш жалпыулттык патриоттык идеясыньщ рухани-адамгершшк кундыльщтарын жэне салауатты ем1р салты мэдениетш калыптастырудьщолдап, белгш 61 р топтьщ немесе тагдыр шынайы дарынын ая-маган шыгармашыл жеке тулгалардьщ рухани тэж1рибесше пек суйеген туракты да, калыпты, жагдаяттан тыс манызды мэл1меттердщ, идея-лардьщ, магыналардьщ екш болып табылады. Ен айшьщты мэпщцк улплер эр1 аз шамалы адамп кундыльщты, эр1 кен аукымды хальщтьщ пен адамзаттьщты еркш 61 р1 кт!ре алады. Мше, олардьщ оку максатындагы улы миссиялары осындай болып келедь
Б1з каз1р де осы кагпдадан ауыткп койга-нымыз жок. Мысалга алсак, 11 жылдьщ мектептердщ орта бшм беру мазмунын ¡шша-ра жанару аясында оку казак тшнде журетш мектептердеп 10-сыныптагы «Казак т!л1» пэш бойынша I кезендеп оку жоспары 8 бел1мнен турады. Олар:
Каз1рп когам:
1. Казакстандагы элеуметпк тецс1зд1к.
2. Онер жэне эдебиет.
3. Казакстан бейнеа.
4. Казакстаннын откеш мен келешеп (Казакстан бупнп элемде).
5. Туризм, экотуризм;
6. Жастар мэденисп жэне мэселесц
7. Когам жэне интернет;
8. Онегел1 ем1р (эйгш адамдардьщ ем1р1);
«XXI гасырдьщ жаЬандык байланыстары».
Байкалып турганындай, такырыптардьщ
барлыгында магыналы да мазмунды, тэл1мдш мэтшдер аркылы окушыларды улттык кундылыктар непзшде окытуды жузеге асыруга тольщ мумющцк бершген.
Атап айтсак, «Каз1рп когам: Казакстандагы элеуметпк тецс1зд1к» жэне «Онер жэне эдебиет» бел1мдершде ел даналарыньщ, шешен-би-лершщ хальщтьщ педагогикага лайьщты пан-софияльщ (тэрбиенщ даналыгы) ундестш курылымын жасап, оны хальщтьщ педагоги-каньщ непзп тэж1рибел1к кызмет обьектюшщ болып табылатын отбасы мен мектепке багытталуын жолга кою кажет. Сонымен ка-
в; х х
<с
т
о
СП
я
ш О
и и м =г о
ос
ш
X X
о К =Г
<с
т
о к
х
в; К х
<с
m
о
СП &
W О
¡3
о о
W
=г
0
CL
с
ш ¡3
X
1
о
S =Г
<с
m
о х
х s
тар, бул езекп такырыпты окулыктарда, жалпы оку-тэрбие процесшде уздшаз журпзетш бол-сак;, хальщтьщ педагогика классикальщ педагогика гылымыньщ манызды саласына айнала отырып, хальщ педагогикасыньщ табигилыгы мен ем1ршецдшн, хальщтьщ тэрбиенщ эулет-тшгш ныгайта туседь
Казактын айтулы когам кайраткер1 Муста-фа Шокай: «¥лттьщ мэдениеттен журдай рух-та тэрбиеленген урпактан халкымыздын ка-жеп менмуддесш жоктайтын пайдалы азамат шьщпайды» дегендей, улттьщ кундыльщтар непзшде окыту туралы мэселелерд1 туцгыш устаз Ы.Алтынсарин енбектершде де коп кез-деспрем1з. ¥лы устаз ултты сауаттандырудьщ, хальщты тэрбиелеудщ, улт санасын дамытудьщ кайнар кезш тауып, хальщтьщ педагогика урдь стерш пайдаланып, оны ем1рде колданудын тэсшдерш тапты. Хальщ тэрбиепла ез шэюрт-терш рухани-адамгершшк тургыда окыту уипн алдымен ез1 улп керсету1, сосын керкем эде-биеттердеп бейнелердщ руханильщ, ¡зплж, ар-уяттылыгы аркылы ьщпал етп, бул - улттьщ мектеп уипн хальщтьщ тэрбиенщ басты шарты болып табылды.
«Дала конырауы» аталып отырган казакстыц туцгыш агартушы-тэл1мгер1, галым эр! этнограф-публицист Ы.Алтынсарин езшщ «Казак хрестоматиясы» атты окулыгыныц сез басында казак халкы «азбаган, талап тшеп б1реу салып берген тар шецбердщ кыспагына сыя алмайтын ой - шюр1 еркш хальщ» екешн айта келш, «... оныц келешеп уипн сана-сез1м жагынан жалпы бшм мен пайдалы енерд1 уйрету керек болып отыр» - деген ед1 [3,6.78]. Бул ойын осы оку-льщта жузеге асырды да.Осыокульщ туралы профессор А.Кусайыновтын пшрше суйенсек: ««Казак хрестоматиясы» куш бупнге дешн ба-лага коса, ересектердщ де кызыга эр! кайталап окитын ютабы болып калды. ¥лы педагогтщ хрестоматиясына енпзген осынау данальщ хи-каялар мен ацыздар, ауыз эдебиетшщ уздш ул-Нлер1 мен езшщ тамаша туындылары каз1рп окульщтар мен оку куралдарына (окульщ-хре-стоматиялар, оку ютаптары, мазмундамалар мен диктанттар, жаттыгулар жинактары т. б) жш пайдаланылып келедЬ) [4,6.112].
Сондьщтан да бшм мазмуныныц жацаруы аясында колданыстагы окульщтардагы мэтш-дердщ тэрбиелш, енегелш тургыдан терец тал-данып, сурыпталып бершу1 жас урпактыц ез
елшщ туын бшк устайтын азамат болып осу i не ьщпал етедь «...Олар бабаларыныц ип дэстур-лерш сактай отырып, каз1рп замангы нарьщтьщ экономика жагдайында жумыс icreyre даяр бо-лады. Олар кулш элемге эйгш, 9pi сыйлы, ез елшщ патриоттары болады... олар урпак тэр-биесшде дана болады: оныц саулыгына, 6imí-не жэне дуниеге кезкарасына камкорльщ жа-сайды...» - дед1 Елбасы Н.Э.Назарбаев езшщ хальщка Жолдауындажас урпактыц улттьщ кундыльщтар непзшде тэрбиелену1 кажетпп жайлы. Осы сездщ езшен-ак жалпы бшм бе-ретш казак мектептершщ окушыларына улттьщ тэрбие беру идеясын кере аламыз.
Бупнп урпактытэрбиелеудщ жолы келеа урпакка улп. Сондьщтан ез басымыздыц аза-маттьщ жауапкершшпн, патриоттьщ ce3ÍMÍH, улттьщ руханиятын, когамдьщ белсендшп мен тез1мдшгш тезге салмайынша зайырлы, мэ-дениетп, еркениетп когам орната алмаймыз. Ар мен намыс, жан мен тэн, tí л мен дш таза-лыгы уипн куресу кажет. ¥лттьщ кырагыльщты ульщтау - тэуелс1зд1пм1здщ кепш.
Корытындылай келетш болсак, жас урпакта-рымызды тэрбиелеуде ата - бабамыздан келе жаткан улттьщ тэрбие улпсш угындырып, мэ-дениетп, адами касиеп мол, шыгармашыльщ тулга етш тэрбиелеу - бул каз1рп тацда 6MÍp та-лабы жэне когам кажеттшп. Ягни, ата-бабамы-здан калган улттык тэрбием1з каз1рп eMÍpÍMÍ3re лайьщ деп танимыз. виткеhí, улттьщ тэрбие -кемел келешектщ кепш.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Казакстан Республикасында бшм бе-руд! жэне гылымды дамытудьщ 2016 - 2019 жылдарга арналган мемлекетпк багдарлама-сы, Казакстан Республикасы Президент!híh 2016 жылгы 1 наурыздагы № 205 Жарлыгымен бектлген.
2. Мугал1мге арналган нускаульщ. КР орта бшм мазмунын жацарту аясында казак тшн-де окытатын мектептердщ казак tíл1 мугал1м-дершщ бшктшгш арттыру багдарламасы, Назарбаев Зияткерлж мектептер1 ДББ, 2015,-24бет.
3. Алтынсарин Ыбырай. Казак хрестоматиясы.-Алматы: Бшм, 2007.-112бет.
4. Ь^усайынов А.Ьу, Асылов ¥.Э. Оку-льщтанудыц езекп мэселелepi -Алматы: Рауан, 2000,- 246бет.
