CC BY
23Г.М. Молдахметова,
преподаватель английского языка, Костанайский педагогический колледж
А.Н. Букенбаев,
преподаватель английского языка, Костанайский педагогический колледж
He?ii?i свздер: дэстур, улттык К) нОылыктар, болаишц, жастар, тэрбие, даму, бтм беру.
Ключевые слова: традгщия, национальные ценности, будущее, молодежь, воспитание, развитие, обучение.
Keywords: tradition, national values, future, youth, upbringing, development, training.
IHETEJI Т1Л1 САБАЦТАРЫНДАГЫ ЦАЗАК; ХАЛЦЫНЫЦ ДЭСТУРЛЕИ МЕН ЭДЕТ-Г¥РЫПТАРЫ
Ацдатпа
Макал ада шетел тш сабактарында казак; халкыньщ дэстурлерш, улттык ойындарын грамматикальщ жэне лексикальщ такырыптармен байланыстыра отырып практика жузшде колдану тэсшдер1 айтылган. Болашак урпак тэрбиелеу ici - устаздардыц жауапты мшдетг Сондьщтан, окушьшардьщ бойына улттык кундылыктарды шетел тшн окыту аркылы дарыту устаздыц шеберлш.
Аннотация
В статье рассматривается практическое применение приемов и методов в процессе обучения грамматическому и лексическому аспекту иностранного языка в сочетании традиций и обычаев казахского народа, а также национальных игр в качестве казахстанского компонента. Воспитание подрастающего поколения является ответственной задачей учителей. В связи с этим привитие национальных ценностей обучающимся посредствам обучения иностранному языку является показателем педагогического мастерства.
Annotation
The article deals with practical using of methods and techniques in teaching of grammatical and lexical aspects of a foreign language in combination Kazakh people traditions and customs, national games as Kazakhstan component. The education of younger generation is a responsible task for teachers. In this regard, national values of learners through studying a foreign language is an indicator of pedagogical professionalism.
Тэуелаздш жылдарындагы Кдзакстан Республикасы-ныц мемлекетпк саясаты бэсекеге кабшетп улт калып тастыруга багытталып келедг
К? Туцгыш Президент!, Елбасы Н.Э. Назарбаев 1997 жылгы 16 казанда жариялаган «Кдзакстан-2030» страте-гияльщ даму багдарламасында елдщ даму болашагыныц 7 непзп басымдыгын белплеп берд1 [1]. Соныц ¡шшде, денсаульщ сактау, бшм беру жэне халыктыц эл-аукатын арттыру багытынын болуы зацды кубы лыс. Элеуметпк саланы шгершету, сол аркылы адам капиталын дамыту - будан кешнп ¡ргел1 кужаттардыц барлыгынан кершю тауып келедг Ce6e6i, осы багыттагы мэселелермен жуйе-л1 турде айналысу улттыц бэсекеге кабшеттштн арт-тыратыны сезс1з. Елбасы «Болашакка багдар: рухани жацгыру» атты багдарламальщ макаласында «K^ipri тацда жеке адам гана емес, тугае хальщтыц ©3i бэсекелш кабшетш арттырса гана табыска жетуге мумющцк ала-
в; s х
<С m
о
СП
t W О
О О W
=г о
CL
С
ш
X X
о S
=г
<с
m
о
X х s
2(20)72018
ды» деп табыс кштшщ мэнш аша тусед1 [2, б. 1]. Осылайша, улттьщ бэсекеге кдбшетплшн арт-тыру жолында бшм беру жуйесш жетшд1рудщ езектшт уакыт еткен сайын арта тусуде.
Ka3ipri танда бшм беру мазмунын жанар-ту бойынша тубегейш езгерютер орын алуда. ¥зак жылдар бойгы зерттеу жэне хальщаральщ тэж1рибелерд1 зерделеу нэтижесшде казакстан-дьщ бшм oepyai н жанаша мазмуны тузшдг Оган сэйкес жана окулыктар, оку куралдары мен тшсп эдютемелш материалдар эз1рлещц. Сайып келгенде, бул шаралардьщ барлыгы - терец бшмд1, ашьщ зердел1, ер юн ойлау кабшеп калыптаскан жеке тулганы окыту мен тэрбие-леуге багытталган. Болашак - бшмд1 жастар-дьщ колында. Жастар - ел болашагы. ¥рпак тэрбиелеу ен манызды api жауапты ic. Соньщ i mi нде бшмд1, улттьщ кундылыктарды бшетш, кад1рлейтш жастарды тэрбиелеу окыту устаз-дардьщ мшдетг ¥стаздар жастардьщ бойына улттьщ сананы ciHflipe б1луге тшсп. ¥лттьщ сана дегешм1з - улттьщ салт-дэстурлер1м1з, тшм1з бен музыкамыз, эдебиепм1з, жоралгыла-рымыз, 6ip сезбен айткднда улттьщ рухымыз, ол бойымызда мэнп калуга тшс. Салт-дэстур улт уиин eMip, когам заны болып непзделш, сана, тагылым, тэрбие, т1ршшк ережеа репнде ел зердесше рухани байльщ — енеге тэжчрибесш кураган. Бул талаптар мен ережелерд1 хальщ булжытпай орындаумен 6ipre оны курметтеме-ген, сактамаган адамдарды сол зан негизшде жа-залап та отырган. Эткен заманда казак; когамы ymiH салт-дэстур булжымас зан релш аткарды. Салт-дэстур байлыгы — мэдениеттщ байлыгы. § Мысалы, ата-ананы, улкещц курметтеу, байга® зы, Kepi ivmi к, суйшии, кэде сурау, сэлем беру § ат тергеу, курдастьщ калжын, т.б. салт-дэстурге < жатады. Казак халкы салт-дэстурге бай. Эдет, g гурып, ишара, ырым, тыйым, дагды oapi осы д салт-дэстур Kopimci.
У Атап еткешм1здей, каз1рп уакытта бшм д- беру саласы шарьщтап, дамып келедг Бшм ^ беру саласындагы тьщ езгерютер окушылар-^ дьщ жан-жакты дамуына улкен эсерш типзуде. 3 Окушылар галам езгерютерше тез бешмделш, щ кунбе кун дамып келедг Сондьщтан, устаздар § сабактарында элем тэжчрибесшен улплер кер-сеткешмен, эр жолы улттьщ кундыльщтары-§ мызды да умытпауы керек. Казакстан Респу-® бликасыньщ тэуелаз елге айналып, элемдш S еркениеттщ даму жолына Tycyi, агылшын плш мецгертуд1 жолга кою максатында ерте жастан
окыту колга алынып отыр. Шетел тш - тамаша бшм беру саласы. Ол окушылардьщ талгамын кецейтш, байытады, баска хальщтьщ мэдени-етш, сал-дэстурш уйренедг Болашак педагог мамандарды даярлау ici нде олардьщ улттьщ салт-дэстурлерд1 танып-бшп, алган бшмдерш шетел тш сабактарында оцтайлы колдануына ерекше мэн бершедо. Осыньщ не ri 3i нде элем тш - агылшын тш сабагында казактын улттьщ салт-дэстурлерш калай Kipiicripyre болаты-нынан аньщтайьщ.
Казактын дэстур - салтын шетел тшн окы-туда баска 6ip кырынан керсетуге болады. Ол ymiH мынадай мысалдар келт1рем1з, «Му family» такырыбы Pronouns: possessive pronouns грамматикальщ такырыбымен катар журедг Осы орайда «Кудалык» салты аркылы ойын ет-юзем1з. Ягни, окушыларды ею топка 6ipiicripin, отбасы мушелерш озара белюулерш тапсыра-мыз. Окушылардьщ мшдеттер1 - эркайсысы тэу-елдш ес1мд1ктерш колдана отырып, кыз жагына не болмаса, жшт жагына им болып келепн-дерш мысалмен айта отырып ездерш танысты-ру. For example: 1. I am a brother of Diana. She is my little sister. 2. I am a friend of this family. I know Diana from birth. Her father is my best friend. 3. Отбасыньщ 6ip Myineci баска туысканды та-ныстыруга да болады. Diana is my daughter. This is my mother. She is her (Diana's) grandmother. Мше, осындай мысалдар аркылы жаца лекси-каны жэне грамматикальщ такырыпты практика жузшде беютуге болады. Келеа «Ерушк» салты. Ягни, казак халкында жацадан кеиип келген отбасына бурыннан туратын тургыны ушне шакырып, конакасы бередг Осы салт-ты шетел тшнщ «My house (flat, room)» жэне грамматикальщ There is..., there are... такырып-тарында керсетем1з. Улеспрмелерге кажетп жаца лексика мен грамматикальщ т1ркестерд1 жазып, таратамыз. Окылым, айтылым болган сон, практикальщ жумыс бершедг Онда Ерушк салтыньщ магынасын Tyci нд1ре Kerin, жуппен жумыс тапсырмасын берем1з. Ондагы жауаптар келесщей болуы тшс, This is my (our) house (flat, room). There is a living room. And there are rooms of our children. There is our kitchen. Окушылардьщ тандауларына карай б1рнеше болымды, бо-лымсыз не болмаса сураулы сейлемдер курып, практика жузшде энпмелеп берулерше болады. Ещр 6ip казак халкыньщ тагы 6ip салты, улттьщ ойыны - «Аркан тартыс». Бул ойынды сабактьщ feedback кезецшде етюзген колайлы.
Аркан тартыс эдш десек те болады, ол шетел Tmi сабактарынын барльщ такырыптарына сай келедг Мысалы, «Seasons» такырыбын беюту кезещнде топты ею шагын топка 6ipiicripin, ортасына аркан (жш) 6epin, устатамыз. Окы-тушы келесщей сурактар кояды: 1. How many seasons are there in a year? 2. What are the different kinds of weather? 3. What is the weather like in our country for each season? Жауап берген топ арканньщ (жш) 6ip шетш ездерше тартып оты-рады. Сурактарга кеб1рек жауап берген топтьщ eHLuici нде арканньщ (жш) басым болт болады. Сол топ жещске жетп деген сез.
Осы секшд1 мысалдарды кептеп келт1руге болады. Кандай пэн, кандай сабак болмасын, окушылардьщ бойына улттык тэрбиеш ci Hi ре 6epyiMi3 керек. Оньщ жепсппн окушылардьщ саналы, бэсекеге кабшетп, талантты, жан-жакты адам болып оскешнде керем1з. Сонымен катар, сабактар гана емес, сабактан тыс жумы-стар да тэрбиенщ манызды болт. Окушылардьщ когамдьщ жумыска атсалысуы да олардьщ болашак тулга болып калыптасуына септтн типзедг Когамдык непздеп жумыстардьщ деш руханп кундыльщтарды калыптастыруга жэне насихаттауга багытталганын байкау кнын емес. Колледжде ага буын мен кешнп толкын арасын-дагы руханп байланыска баса кощл белшген. Оку орны орналаскан ьщшамауданда туратын согыс жэне енбек ардагерлер1, колледждщ арда-гер устаздары осында етюзшетш ic-шаралардьщ туракты меймандары. Бул ic-шаралар мемле-кетпк мерекелер мен Кдрттар куш, Мугал1мдер куш, хальщаральщ эйелдер куш спякты атау-лы кундерге орайластырьшып, туракты непзде уйымдастырылады. Олардьщ етюзу нысандары кездесулер, энпме аландары, концерттер мен тэрбие сагаттары т.б. туршде тандалып, мазму-ны жагынан да толыктырылып турады.
Аталмыш шаралар болашак мамандардьщ бойына адамгершшк касиеттерд1 уялатып, шыгармашыльщ кабшеттерш шьщдауга, озара тез тш табысуга баулиды.
Студенттер колледж кызметкерлершщ кэа подак уйымы жауапты ic-шараларга да белеенд1 атсалысады. Мысалы, Жана жыл кар-санында уйымдастырылатын ертецгшктер тольщтай болашак мугал1мдердщ уйымдасты-руымен етед1 [3]. Ic-шараньщ мазмунын тузу, сценаришн жазу, музыкальщ сэлемдемелерд1 дайындау, юшкентай бувдрниндерге арналган ойындарды ipiicrey керекп реквизиттерд1 кол-
дан жасау - жас мамандардьщ табанды ¡здеша аркылы, талгамын калыптастыруга жол аша-ды. Элбетте, мундай жауапкершшт мол шаралар олардьщ болашак мамандьщтарына сэйкес тэжтрибе жинактауына, педагогикальщ даг-дыларын шьщдауга ьщпал етедг Эр1 заманауи когамньщ талаптарына сэйкес кэаби козкара-сын калыптастыруга, жауапты шеипм кабылда-уга кен мумкшдш бередг
Колледждщ бшм беру мен тэрбиелеу жуй-еа ндеп аталган шаралар езге де педагогикальщ оку орындарында колдануга жэне кещнен насихаттауга лайьщ деп есептейм1з.
Бул кадамдар заман талабына жауап берепн бшмд1, алгыр, озьщ ойлы педагогтар толкынын тэрбиелеудщ ажырамас болт болып табыла-ды. Сол аркылы, 61 з когамньщ рухани ем1ршде орын алып жаткан курдел1 урдютерд1 игеруге, когамдьщ сананы жацгыртуга багытталган мем-лекеттщ саясатын ¡ске асыруга дайын педагог мамандарды эз1рлейм1з.
ЖаЬандану заманында ее келен урпак сана-сын улттык тэрбие туныгынан сусындатып кана коймай, элемдш денгейде бэсекелесе алатын жан-жакты тулгаларды еару - барльщ мемле-кеттердщ идеологиясына аркау болатын ауыр жук. Бул мшдетг! уздшаз ¡здешс пен табанды ецбектщ аркасында гана ¿ске асыруымыз мум-ин. Тэуелаз ел1м1здщ еркш урпагын тэрбиелеу юшщ мацыздылыгы уакыт откен сайын арта тусепш сезаз.
ЭДЕБИЕТ
1 .Казакстан Республикасыньщ Президент! Н.Э.Назарбаевтьщ Казакстан халкына Жолдауы [Электрондьщ ресурс]. - КР Пре-зидентшщ ресми сайты, -www.akorda.kz/kz/ addresses/addresses_of_president/kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-nenazarbaevtyn-кагакз1ап-11а1купа-г11оЫаиу-1997-г11у^-кагап
2.Назарбаев, Н. Болашакка багдар: рухани жацгыру [Мэтш] /Нурсултан Назарбаев //Еге-мен Казакстан газетг -2017.-14 акпан.
ЗДостанай каласы колледждер1 студент-тершщ арасындагы байкау «Ец жаксы экскурсия журпзуип - 2017» [Электрондьщ ресурс]. / Ыбырай Алтынсариннщ облыстьщ мемориал-дьщ музешнщ сайты, -http://altinsarin.kz/index. рЬр/кг/гЬаг-а-аг-гЬ-пе-гЬа-а1у4аг/11ет/312-е-zhaksy-ekskursiya-zh-rgizushi-2017-коз1апа] -kalasy-kolledzhderi-studentterini-arasynda-y-Ьа]каи
в; s х
<с
т
о
СП &
W О
О
и
W
=г о
CL С
ш
X X
о
S
=г
<с
т
о х
х s
