CC BY
1БАСКЕТБОЛ СЕКЦИЯСЫНДАFЫ САБАЦТАРДА СТУДЕНТТЕРДЩ ЖЫЛДАМДЬЩ-^Ш ЦАБШЕТТЕРШ ДАМЫТУ
ЖYНIСБЕК Д.Н.
PhD, к;аyьшдастырылFан профессор м.а.
ЕСЦАЛИЕВ М.З.
п.F.к., каyымдастырылFан профессор
СЭРСЕНХАН Т.С.
Докторант
СЕИЛБАЕВА А.Б.
окытушы
АБ1ЛХАСЫМ Е.А.
магистрант
^азак спорт жэне туризм академиясы, Алматы ^азакстан
Ацдатпа. Мацалада баскетбол секциясындагы сабацтарда студенттердщ жылдамдыц-^ш цабшеттерт дамытудыц эртурл1 аспектыер1, сондай-ац студенттерд1 салауатты вмгр салты мен дене дамуын ынталандыру мацсатында осы процестщ элементтерт пайдалану мYмкiндiктерi царастырылады.
Дене белсендшттщ мацыздылыгы да атап втiледi, толыццанды жэне салауатты тулганы дамыту факторларыныц бiрi реттде студенттщ, эЫресе цазiргi уацытта, студенттерде басым болган кезде m6irn отырыцшы вмiр салты. Баскетболшыныц жылдамдыц - куш цабшеттертщ кврШстертщ негiзгi эрекеттерi мацалада бершген.
Баскетбол ойыны тиiмдi спорттагы цуралдардыц бiрi болып табылады, студенттердщ дене дамуы кезтде. Дене жаттыгулар кезтде жылдамдыц- куш жаттыгуларын кешеш студенттщ жене дамуы денеЫне оц эсер етедi. Ойын процестщ e3i де денеге Yлкен кешендi эсер етедi, вйткеш ол мYмкiндiк бередi эр тYрлi жаттыгулар эсерi бершген кезде.
Баскетбол секциясындагы сабацтарда студенттердщ жылдамдыц цабшеттерт дамыту мiндеттерi цойылган, осы процестi ЖYзеге асыруга тиiмдi ыцпал ететт эдiстердi тацдау мацызды болып келедi.
Клт свздер: баскетбол, студенттер, жаттыгулар, дене тэрбиеЫ, денсаулыц, спорт, дене белсендшш,жылдамдыц-^ш цабiлеттерi.
THE DEVELOPMENT OF SPEED AND STRENGTH ABILITIES OF STUDENTS IN THE CLASSROOM IN THE BASKETBALL SECTION
ZHUNISBEK D. N.
PhD, acting associate professor
ESKALIYEV M. Z.
candidate of pedagogical sciences, associate professor
SARSENKHAN T. S.
doctoral student
SEILBAYEVA A. B.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
teacher
ABILKHASYM E. A.
master's student Kazakh Academy of sports and tourism, Almaty Kazakhstan
Annotation. The article discusses various aspects of the development of speed-strength abilities of students in classes in the basketball section, as well as the possibilities of using elements of this process in order to stimulate students to a healthy lifestyle and physical development.
The importance of physical activity is also emphasized, as one of the factors for the development of a full-fledged and healthy personality, the student's sedentary lifestyle, especially in modern times, when it predominates in students. The main actions of the manifestations of the speed - strength abilities of a basketball player are presented in the article.
The game of basketball is one of the tools in effective sports, during the physical development of students. The complex of speed - strength exercises during physical exercises has a positive effect on the student's body and development. The game process itself also has a large complex effect on the body, as it allows different exercises when the effect is given.
The development of students ' speed abilities in classes in the basketball section is.
Keywords. basketball, students, physical exercises, physical education, health, sports, physical activity,speed and strength abilities.
Студенттердщ дене шыныктыру дайындыгы-олардыц жан-жакты Yйлесiмдi дене дамуы мен дене тэрбиесшщ басты кепш, бул табысты eмiрдщ шешушi алгышарттарыныц 6ipi болып табылады. Эскелец урпактыц дене шыныктыру децгешн арттыру студенттердщ дене тэрбиес процесшде тиiмдi куралдар мен эдiстердi iске асыруды талап етедi.
Гиподинамияныц Yстемдiгi, компьютерлш технологияларга деген куштарлык дэуiрiнде дене жаттыгуларда колдану негiзiнен жогары спорттык нэтижелерге кол жеткiзуге емес, олардыц жас агзага сауыктыру эсерiн арттыруга багытталуы керек. Гиподинамия мэселесiн шешудщ тиiмдi куралдарыныц бiрi-спорттык ойындар, атап айтканда баскетбол айтсак болады.
А. Я. Гомельский " баскетбол-бул дене тэрбиесшщ тиiмдi куралы болып табылатын кызыкты спорттык ойын. Баскетбол сабактары катысушылардыц денесiне жан-жакты кешендi эсер етед^ eмiрлiк мацызды моториканы игеруге жэне мацызды козгалысты дамытуга ыкпал
^азакстанда бiлiм беру жYЙесiнде баскетбол студент жастардьщ дене шыныктыру багдарламаларына енпзшгенш атап ету мацызды, eйткенi жYЙелi тYPде уйымдастырылган баскетбол сабактары айтарлыктай оц сауыктыру, тэрбиелiк жэне бшм беру эсерiн беретiнi эксперименталды тYPде дэлелдендi.Баскетбол жастар кауымдастыгында ете танымал болуы кездейсок емес
"Дене шыныктыру мен спорттык бшм берудi уйымдастырудыц эдiснамалык тэсiлдерi жас урпакты окыту мен тэрбиелеудi тиiмдi жYзеге асыруга кабiлеттi жогары бшкп мамандарды даярлауды камтамасыз ететш идеялар мен тужырымдамалардыц,педагогикалык эдютемелердщ кезкарастардыц жиынтыгы ретiнде карастырылады", - дейдi Д.В. Семенова, М.В. Борисова, К. А. Дятлова [2].
Кептеген галымдар жогары оку орындарыныц студенттерiнде непзп моториканы тэрбиелеу эдiстемесiн баскетбол куралдарымен зерттедi: А.Н. Бондарь, Д.В. Губа, Е. В. Еремин, Ю. Д. Железняк, А. В. Лексаков, Ю. М. Портнов, В. П. Савин жэне т. б. алайда, зерттелетш такырып езект болып кала бередi жэне одан эрi егжей-тегжейлi зерттеудi кажет етедi.
етедiм [1].
Зерттеудщ максаты: гылыми-эдютемелш эдебиеттер деректерш зерттеу, талдау жэне жалпылау, баскетбол секциясындагы сабацтарда студенттердщ жылдамдык-^ш кабшеттерш дамыту бойынша педагогикалык бакылау.
Зерттеу эдктерк баскетбол секциясындагы сабактарда студенттердщ жылдамдык - ^ш кабiлеттерiн дамыту бойынша Fылыми-эдiстемелiк эдебиеттер мен педагогикалык бакылау материалдарынан тирады. Жумыс барысында Fылыми-теориялык жэне практикалык-колданбалы деректердi талдау, синтездеу, уксастык, салыстыру, жалпылау, педагогикалык бакылау эдiстерi колданылды.
Зерттеу нэтижелер1 жэне оларды талкылау: баскетбол секциясындаFы сабактарда студенттердщ жылдамдык-^штш касиеттерiн дамыту мэселелерiн карастыра отырып, мжылдамдык-кYштiк кабшеттер'^ымыныц терминологиясына жYгiнейiк.
А. В. Шашурин жылдамдык-кYш кабшеттерш адамныц козFалыстыц оцтайлы амплитудасын сактай отырып, ец кыска уакыт шшде максималды куатты керсету кYштерiн керсету кабiлетi ретiнде карастырады" [3].
Автор жылдамдык-^ш кабiлеттерi козFалыс белсендiлiгiнде кершед^ сондыктан булшыкет кYшiнен баска, козFалыс жылдамдыFын да кажет етедi дейдь
Жылдамдык-кYш касиеттершщ дамуы жылдамдык-кYш жатты^улары процесiнде жYредi, ол жан-жакты Yйлесiмдi физикалык дамуды, студенттщ арнайы дайындыFыныц кажеттi децгешн камтамасыз ету жэне осы непзде жоFары спорттык нэтижелерге кол жетюзу максатында жылдамдык пен ^шт кешендi тэрбиелеудщ куралдары мен эдютершщ жиынтыFын бiлдiредi [4].
Дене шыныктыру студенттерiн окытудыц казiргi кезещнде жылдамдык пен кYш касиеттерш дамытуFа кеп кещл белiнедi. Зерттеушшердщ ец Yлкен кызыFушылыFы булшыкет жиырылуыныц жылдамдыFы мен кYшiн моториканы дамытуда назар аударатын екi мацызды дене касиет ретiнде зерттеуде керiнедi [5].
Арнайы эдебиеттерде бYгiнгi кYнге дешн авторлар баскетбол белiмiнде окитын студенттердщ дене шыныктыру децгешн аныктайтын факторлардыц жеке жиынтыFын усынады. Жас баскетболшыларды кешендi даярлау кажеттiлiгi туралы айта отырып, эр автор кез-келген непзп факторFа - жылдамдыкка, кYшке жэне т. б. назар аударуды усынады [6].
Бiздiц ойымызша, баскетбол секциясына катысатын студенттердiц спорттык жаттыFуларында Yш негiзгi ойды орындау кажет:
1. Баскетболшылардыц жалпы денсаулыFын, иммунитетiн ныFайтуFа, аFзаныц инфекциялык, суык тиюге жэне баска ауруларFа тезiмдiлiгiн арттыруFа, сондай-ак аFзаныц тiрек-кимыл аппаратыныц кэсiби жаракаттарына тезiмдiлiгiн арттыруFа баFытталFан арнайы ю-шаралар кешенiн колдану.
2. Адам аFзасыныц жалпыFа бiрдей танылFан нормаларын калыптастыруFа баFытталFан, сондай-ак дененiц кажеттi пропорциялары, ец алдымен булшыкет жYЙесiнiц ^шшщ топографиясын калыптастыруFа баFытталFан дене жатты^уларын эзiрлеу аркылы спортшылардыц дене бтмш калыптастыру.
3. Баскетболшылардыц дене касиеттерш дамыту жэне жетiлдiру. Бул белiм жас баскетболшылар Yшiн негiз болып табылады, ейткенi ол кэсiби шеберлштщ дамуына Yлкен Yлес косады жэне баскетболшыныц енiмдiлiгiн арттыруFа жэне болашакта спорттык жецiстерге кол жеткiзуге мYмкiндiк бередi.Жаттыктырушыныц негiзгi мшдеть катысушылардыц денесшщ енiмдiлiгiн едэуiр арттыруFа кол жетюзу.
Кесте 1. Баскетболшыныц жылдамдык - ^ш кабiлеттерiн ^р^тудщ негiзгi эрекеттерi
№ 1с-эрекеттщ атаyы Мiнездеме Баскетболда техниканы колданy тэсiлдерi
1 ЖYгiрy ЖYгiрy ойындаFы негiзгi кимыл болып саналады. Бул жецiл атлетикадан айтарлыктай ^арсылас Yшiн, кенеттен жYгiрy жылдамдыFыныц жоFарылаyы немесе бастапкы YДеy, спорттык
SS
ерекшеленедi. Спортшы алац шецбершде барлык бастапкы позициялардан Yдеyдi кез келген баFытта, бетпен немесе артка карай орындай бiлyi, жYгiрy баFыты мен жылдамдыFын ептiлiкпен eзгерте бiлyi тиiс ойындарда серпшс деп аталады. КYштi итеру аркылы жYгiрy баFытын eзгертy
2 Допты иелену Допты иемдену техникасы допты устау, беру, жYргiзy жэне сакинаFа лактыру шеберлiгiн бiлдiредi Допты козFалыста устау, допты кеудеден колмен беру шеберлшн шыцдау. Доппен байланыста болатын кадамдар мен кол козFалысын синхронды тYPде ауыстыру аркылы KOЗFалыстарды орындау мацызды
3 Себетке лактыру Себетке лактыру дэлдшпен орындалуы керек, доптыц оцтайлы ушу жолын шебер есептей отырып, доптардыц себетке тYсyiнiц турактылыFына кол жетюзе бiлy керек ЛактырyFа дайындык кезiнде баскетболшы алацдаFы жаFдайды баFалайды, карсылас команданыц KорFаyшыларыныц ыктимал эсер ету каркындылы^ын есептейдi жэне KорFаныс стратегиясын ойша жоFалтады
4 Секiрy Секiрy кабшеть баскетболшылардыц мацызды касиетi, допты себетке лактыру кезшде ерекше мэнге ие болады Секiрy кабiлетiнiц дамуы сеюрудщ ушу тiрек фазасында мацызды болып табылатын ептiлiк жаттыFyларына негiзделген. Сонымен катар, спортшылардыц жылдамдык-^штш касиеттерiн дамытyFа баса назар аударылады
Жас баскетболшылардьщ жылдамдык-^ш кабшеттерш дамыта отырып, жалпы жэне арнайы физикалык байланысты карастырy мацызды. Е. В. Ереминнщ айтyынша, осылайша Fана спортшылардыц кэсiби баскетболшыларFа кажетп касиеттерiн дамытy мYмкiн болады
[7].
Баскетбол секциясында окитын студенттердщ жылдамдык-^ш кабiлеттерiн дамытy баFдарламасын жасаy кезшде сiз эртYрлi авторлардыц баFдарламаларына CYЙене аласыз. Сонымен, Л. С. Дворкин, А. А. Хабаров, С.Ф. Eвтyшенко непзшен штангаларды, салмактарды, гантельдердi колдана отырып, салмак жаттыFyларына баFытталFан. О. В. Жбанковтыц жаттыFy баFдарламасы сеюру жаттыFyларын колданyмен сипатталады (аяктан аякка, орындык аркылы, арканмен секiрy). А.И. Пьязин жас баскетболшылардыц жылдамдык-кYш касиеттерш дамыту куралы ретiнде Сайттан узындыкка секiрyдi колдануды усынады [8].
Эр тYрлi авторлардыц эдiстемелерiн карастыра отырып, бiз баскетбол секциясында окитын студенттердщ жылдамдык кабiлеттерiн дамыту бойынша бiркатар усыныстар бере аламыз.
1. Дене шыныктыру жаттыFyларындаFы жYктеменi бiрте-бiрте жоFарылатy Yшiн мeлшерлеy керек, бiрак окушылар жаттыFyлардыц жоFары децгейiне жеткенге дейiн жYктеменi арттыра бастацыз. ЖаттыFyды бiртiндеп киындату керек.
"Баскетболшыларды тэрбиелеу кезiнде арнайы жатты^улар жасай отырып, табиFи адамдар аз болатынын есте сактацыз. Баскетбол секциясымен айналысатын жастардыц
S6
жылдамдык-^ш жаттыгуларыныц ерекшелш - бастапкыда ^ш салу Yшiн ipreTac куру кажет, содан кешн теракты негiзде бул iргетас ^шт ныгайту жэне калыптастыру", - деп жазады [9].
2. Жас баскетболшылардыц жылдамдык-^ш жаттыгулары багдарламасы баскетболшылардыц жылдамдыгына, кYшiне, тeзiмдiлiгiне, ептiлiгiне, секiргiштiгiне ыкпал ететiн эртYрлi жаттыгулармен каныктырылуы керек. Жылдамдык пен кYш касиеттерiн жаттыктыруга багытталган жаттыгулардан баска, мунда ^ш кернеулерiнiц элементтерiмен бiрге тeзiмдiлiктi дамытатын жаттыгуларды, сондай-ак ептiлiктi жан-жакты жетiлдiретiн жаттыгулар кешендерiн колдану кажет.
Баскетбол-бул спортшылардыц булшыкет кернеуiн кажет ететш эр тYрлi кYш-жiгердi жылдам орындау кабiлетiмен сипатталатын ойын. Мысалы, кыска сегменттерге "бастау" серпiлiстерi, ойын жагдайыныц дамуына байланысты жYгiру багыты мен жылдамдыгыныц eзгеруi, доп Yшiн треске косылу жылдамдыгы жэне т. б.
3. Эздерщз бiлетiндей, баскетбол секциясында балалар непзшен 13-14 жасында оки бастайды. Колледж жасындагы балаларды белгш бiр дэрежеде ез iсiнiц мамандары деп атауга болады. Алайда, жас баскетболшылардыц эр жас кезещнде жылдамдык кабiлеттерiн Yнемi жаттыктыру жэне дамыту мацызды. Сонымен катар, студенттердiц ^ш жаттыгуларына психологиялык бейiмделуiне назар аудару мацызды.
Бул туралы В.С. Кузнецов былай деп жазады: "^ш жYктемелерi жас баскетболшылардан баскетболдыц ойын ерекшелiктерiмен салыстырганда спортшылар Yшiн аз эмоционалды кызыгушылык тудыруы мYмкiн бiрдей жаттыгуларда кYш-жiгердi бiрнеше рет жэне мYмкiндiгiнше жумылдыру кабiлетiн талап етедГ' [10].
Осыган CYЙене отырып, жаттыктырушылар алдында белгiлi бiр сактык шараларын сактаудыц мацызды мiндетi тур, сондыктан студенттщ кYш жYктемелерiне терiс кезкарасы болмайды жэне оны баскетболдан алыстатпайды. Осыган байланысты бастапкы дайындык кезецi 6 айдан бiр жылга дейiн созылуы мYмкiн бейiмделу кезецi ретiнде карастырылуы керек [11].
4. Жас баскетболшылардыц жаттыгуларында бiртiндеп принципiн колдану мацызды. Бастапкы кезецде ^ш жаттыгуларын аз салмакпен бастау керек жэне кайталануды барынша азайту керек. КYш жYктемелерiнiц эртYрлi формаларын бiрiктiрген жен: жылдамдык, ^ш тeзiмдiлiгi, накты кYш, жэне эр сериядан кейiн калпына келтсру жэне релаксация уакыты кажет.
КYш жYктемелерiн жаттыгу процесiнiц эртYрлi кезецдерiне енпзуге болады: сабактыц мiндеттерiне байланысты басында, ортасында немесе соцында. Ерекшелiгi-олардыц жыл бойы колданылуы, бiр аптага арналган сабак циклiн накты жоспарлауга байланысты келем мен каркындылыктыц ауысуы. Баскетбол секциясында аптасына Yш рет сабак етюзген кезде кYш жYктемелерi 40-50% - га енпзшедь Бакылау жэне бэсекелеспк ойындардан кейiн бул жYктемелердi 2-3 кYннен кейiн беруге болады [12].
Баскетбол секциясындагы сабактарда студенттердщ жылдамдык - ^ш кабiлеттерiн дамытудыц жалпы эдiстемелiк аспектiлерiнен баска, кызыгушылык пен мотивацияны арттыру мацызды. М.В. Борисова, А. Ю. Мусохарова, Э. Ю. Соколова адам денсаулыгын сактау мен ныгайтудагы салауатты eмiр салтыныц рeлiн тYсiну тутастай алганда тулганыц дамуы Yшiн Yлкен мацызга ие деген пiкiрiмен келiсуге болады: оныц мэдениет байытылады, агзаныц функционалдык мYмкiндiктерi артады, кызмет аясы кецейедi, eзiн-eзi жYзеге асыру мYмкiндiгi туындайды. Бул жогары оку орындарында жас урпакты салауатты eмiр салтына ынталандыру Yшiн кажеттi жагдайлар жасалган жагдайда мYмкiн болады [13].
^орытынды. Жогарыда келтсршген мэлiметтер студенттердiц дене шыныктыру децгей казiргi замангы гиподинамиямен, компьютерлiк технологияга деген куштарлыкпен байланысты жагымсыз тенденцияларга ие деп айтуга мYмкiндiк береди Осыган байланысты студент жастардыц дене тэрбиес мэселелерi eзектi бола тYсуде. Студенттердiц дене дамуыныц тиiмдi куралдарыныц бiрi спорттык ойындар деп санауга болады, оныц iшiнде денсаулыкты ныгайтуга жэне жылдамдык-кYш кабiлеттерiн дамытуга кемектесетш баскетбол.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Студенттердщ козгалыс функциясын дамыту жолын жылдамдык пен ^ш кабшеттерш
дамытуга багытталган жаттыгулар енгiзiлген кешендi дене шыныктыру аркылы жYзеге
асырган жен.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Гомельский, А. Я. Баскетбола: секреты мастерства.- М.:Академия,2013.67 с.
2. Семенова Д.В., Борисова М.В., Дятлова К.А. Методологические основы преподавания физической культуры и спорта студентам //Наука и образование: сохраняя прошлое, создаём будущее: сборник статей Х международной научно-практической конференции: в 3 частях. 2017.С.120-124.
3. Шашурин А.В. Физическая подготовка. М.: ФКиС,2015. 317с.
4. Железняк Ю. Д. ,Портнов В.П., Савин В.П., Лексаков А.В. Спортивные игры: Техника, тактика, методика обучения: Учеб. для студ. высш.пед.учеб.заведений /под ред. Ю.Д., Железняка, Ю.М. Портнова. М.: Академия, 2015.520 с.
5. Буйлов Ю. Ф., Портных, Ю. И. Мини-баскетбол в школе. - М., 2006. - 130с.
6. Кудряшов В., Мирошникова, Р. Технические приемы игры в баскетбол. - Минск, 2007. -68с.
7. Губа Д.В. Развитие скростно-силовых способностей на секционных занятиях баскетболом //Физическая культура в школе. 2016. №5.С.58-59.
8. Еремина Е.В. О прыгучести баскетболистов в различных видов прыжков //Теория и практика физической культуры, 2016. №12.С.38.
9. Кузнецов В.С. Баскетбол: Развитие скоростных способностей //Физическая культура в школе. 2018. №2.С.59-63.
10. Яхонтов, Е. Р. Индивидуальная подготовка баскетболистов. - СПб. ,2006. - 112с.
11. Стонкус, С. Индивидуальная тренировка баскетболистов. - М.,2007. - 120с.
12. Кожевников,3.Я. Тренировка ловкости и быстроты баскетболиста.-М.,2010.- 75с.
13. Борисов М.В., Мусохранов А.Ю., Соколова Э.Ю. Учебно-методическое обеспечение современного образовательного процесса //Проблемы управления качеством образования: сборник избранных статей Международной научно-методической конференции.2029.С.27-29.
