CC BY
21УДК 378:323.12
М. Я. Сяменчык, доктар пстарычных навук, прафесар, загадчык кафедры (БДТУ)
БАРАЦЬБА З ПРАЯВАМ1 АНТЫСЕМ1ТЫЗМУ ЯК ЭЛЕМЕНТ 1ДЭАЛАГ1ЧНАГА ВЫХАВАННЯ СТУДЭНТАУ УСТАНОУ ВЫШЭЙШАЙ АДУКАЦЫ1
Артыкул асвятляе адзш з аспектау вдэалалчнага выхавання студэнтау вышэйшых навучаль-ных устаноу, звязаных з неабходнасцю барацьбы з праявам антысемггызму. Паведамляецца аб стане вывучэння гэтай праблемы у навуковай лггаратуры i змесце вучэбных праграм па грамадс-к1х дысцыплiнах. Разглядаюцца праявы антысемiтызму у Беларусi на розных этапах яе псторьп. Абрунтоуваецца грамадская патрэба фармiравання у студэнтау вдэйнай перакананасцi у антыгу-маннай сутнасцi юдафобй i неабходнасцi барацьбы з яе праявамг
One of the aspects of ideological education of university students, related to the necessity to fight manifestations of anti-Semitism, is elucidated in the present article. The research status of this issue in science literature and curriculum content of social sciences is reviewed. Manifestations of anti-Semitism in Belarus at the different stages of its history are reviewed. The author emphasizes public necessity of forming students' ideological conviction in inhumane nature of anti-Semitism and the necessity to combat its manifestations.
Уводзшы. У век шавацыйных тэхналогш i фарм1равання шфармацыйнай цывшзацыи сус-вет ¡мкнецца вызвалщца ад таюх рудыментау аутарытарных i тататтарных палпычных сю-тэм, як войны, тэрарызм, беднасць i бяспрауе людзей. Часам, нават нягледзячы на заканадау-чую забарону сацыяльнай, расавай, рэлшйнай i нацыянальнай варажнечы, яе праявы маюць месца нават у дэмакратычных грамадствах. Прыкладам яе у нашай рэспублiцы можна наз-ваць антысемiтызм цi, больш дакладна, юдафо-бiю як нецярпiмае i абразлiвае стауленне да яу-рэяу з боку асобных прадстаУнiкоУ шшых на-цыянальнасцей.
Асноуная частка. Акрамя спецыяльных службау, значная доля агульнага клопату урада па прадухiленнi нацыянальных канфлштау уск-ладзена на выхаваучыя i щэалапчныя органы, у тым лшу на навучальныя установы. Дзеючая Праграма бесперапыннага выхавання дзяцей i навучэнскай молада у Рэспублiцы Беларусь на 2011-2015 гг. сюроувае працу выкладчыкау на выкарыстанне i укараненне «щэалогп беларус-кай дзяржавы, агульначалавечых, гумашстыч-ных каштоунасцей, культурных i духоуных тра-дыцый беларускага народа» [1].
Па словах Прэзщэнта Рэспублiкi Беларусь А. Р. Лукашэню, звернутых да педагогау краь ны, «самае галоуное - закласщ у падрастаючае пакаленне цвёрды iдэйны i маральны стрыжань, як дазволiць процiстаяць усялякiм палiтычным падкопам i правакацыям» [2]. Па сутнасщ, тыя ж акцэнты прысутнiчаюць i у «Асноуных нап-рамках щэалапчнай i выхаваучай работы ва установах вышэйшай адукацыi» [3].
Узяты беларускай вышэйшай школай курс на далучэнне да Балонскага працэсу вымагае ад уах устаноу адукацыi удзелу у вырашэннi комплексу праблем, звязаных з захаваннем нормау мiжнацыянальных адносш студэнтау у полiкуль-
турнай адукацыйнай прасторы, што надзвычай актуалiзуе патрэбу выхавання у беларускiх студэнтау iмунiтэту супраць любых праяу рашзму i чалавеканенавiснiцтва, у тым лшу юдафобй. Таму патрабаваннi Прэзiдэнта аб выхаванш патрыётау варта трактаваць больш шы-рока, маючы на увазе i здольнасць студэнта даваць адпор правакатарам.
Вiдавочна, што барацьба з праявамi юдафобй павшна з'яуляцца абавязковым элементам щэалапчнага выхавання студэнтау устаноу вышэйшай адукацып. Нельга не зауважыць яе узросшай актуальнасцi ва умовах бесперашкод-най дзейнасцi 1нтэрнэту, якi, акрамя шшага, зрабiуся для навучэнцау важнай крынiцай па-шырэння ix светапогляду. Але каб знойдзеная у «сетцы» iнфармацыя спрыяла разумоваму i ду-хоунаму развiццю студэнтау, патрэбна каб яна лягла на трывалы грунт атрыманых навуковых ведау i сфармiраваныx iдэйна-маральныx якас-цей. Як вядома, навучанне i щэалапчнае выха-ванне не абмяжоуваецца толькi сценамi ушвер-сiтэта i не вычэрпваецца толью падручнiкамi i выкладчыцкiмi лекцыямi. Але менав^а ад змес-ту грамадсюх дысцыплiн i спосабау ix падачы залежаць асноуныя вынiкi iдэйна-маральнага фармiравання асобы студэнта.
Мiж тым, у праграмах выкладання у негу-маштарных установах вышэйшай адукацыi па псторыи Беларусi, палiталогii i iдэалогii бела-рускай дзяржавы hí словам не прыгадана аб неабxоднасцi крытыкi экстрэмюцюх iдэй, барацьбы з iмi i ix носьбiтамi. Нават у апошняй тыпавой вучэбнай праграме штэграванага модуля па гiсторыi для устаноу вышэйшай аду-кацыi не прыгадваецца нiякix звестак пра стан нацыянальных адносш у Беларусi. Тое ж уласщва вучэбнай праграме i вучэбна-мета-дычнаму дапаможнiку па асновах щэалогп i праграме па палггалогп.
52
^БЫ 1683-0377. Труды БГТУ. 2014. № 8. Учебно-метолическая работа
Тым не менш нават пры наяунасщ пэуных хiбаy сапраудны выкладчык не будзе чакаць часу iх выпраулення, а пачне сваю працу, абатра-ючыся на Канстытуцыю Рэспублт Беларусь, Кодэкс аб адукацыi i iншыя прававыя i дырэк-тыуныя дакументы. У дадзеным выпадку мена-вiта ад выкладчыкау студэнты павшны даве-дацца аб мiжнацыянальных адносшах у нашай краiне у далёюм мiнулым i у цяперашнi час.
Студэнтам неабходна асвятлщь гiсторыю узшкнення антысемiтызму як больш цi менш тэарэтычнага абгрунтавання нянавiсцi да яурэй-скай нацыi. 1м трэба давесщ, што калi у Х1Х -пачатку ХХ стагоддзя у Заходняй Еуропе не-прыхiльнасць да яурэяу не выходзiла за межы пабытовага антысемiтызму, то ва Усходняй Еуропе iх становiшча характарызавалася поуным бяспрауем. Пасля падзелау Рэчы Паспалггай i вырашэння Венскiм кангрэсам лёсу астатняй Польшчы яyрэi апынулiся у Расii, па вызначэн-нi У. I. Ленша, «турме народау». Апафеозам царскай палпыю, дзейнасцi прадстаyнiкоy дзяржаунай рэлiгii i часткi праваслауных штэль генцыi з комплексам непаyнавартасцi, чынавен-ства i маргiнальных пластоу зрабшся яyрэйскiя пагромы. З пачаткам I сусветнай вайны расшс-кiя яyрэi трапiлi у яшчэ цяжэйшае становшча. Улады падазравалi iх у ампатыях да Аустра-Германскага блоку i шпiянажы на яго карысць. 1м забаранялi перапiску на роднай мове, улад-каванне на працу ва установы па абслугоУваннi фронту, а частка сшагог была рэквiзавана пад салдацкiя казармы. Характэрна, што царсю урад не рабiy палёгкi для яурэяу, мабшзуючы iх у войска i даручыушы iм зброю, але не iшоУ на тое, каб даваць лепшым з iх афщэрсюя зван-нi. Толькi са звяржэннем самауладдзя яyрэi паз-бавiлiся ушх форм прыгнёту i дыскрымiнацыi: яны сталi займаць пасады урадавых камюарау, старшынь гарадскiх дум i упрау. Была таксама скасавана мяжа яурэйскай аседласцi.
Тэндэнцыя да узрастання колькасщ яурэяу ва урадавых органах захавалася i пасля усталя-вання Савецкай улады. Юдафобства само па сабе не зшкла: яно або перайшло у бытавую сферу, або да часу сябе не выяуляла. Так, сталшсю рэжым, выступаючы пад сцягам пралетарскага iнтэрнацыяналiзму, прадаст^у яурэям рэаль-ную роунасць з iншымi народамi, але, па сут-насцi, пазбавiy iх правоу на нацыянальнае жыц-цё. Напрыканцы свайго юнавання ён стау выяу-ляць антысемщюя прыкметы (барацьба супраць Яурэйскага антыфашысцкага камiтэта, забойст-ва С. М. Мiхоэлса, «справа урачоу» i iнш.).
Варта было выбухнуць у 1967 г. араба^зра-iльскай вайне, як у СССР iзноУ пачалася дыск-рымiнацыя яурэяу. Афiцыйна КПСС не абвяш-чала палiтыку антысем^ызму, але яна паспяхо-
ва ажыццяулялася пад лозунгам барацьбы з ая-нiзмам. У вынiку савецкiм яурэям былi створа-ны перашкоды для кар'ернага росту, абмежава-на кола даступных iм прафесiй, забаронены выезд за мяжу i многае шшае, што рабiла iх жыц-цё невыносным i штурхала да эм^рацьп.
У 1970-80-я гг., паводле негалосных уста-новак КПСС, у БССР сталi распаусюджвацца антысемiцкiя опусы накшталт «Ползучей контрреволюции» У. Бегуна, «Осторожно: сионизм» Ю. 1ванова i iнш. Пасля масавага «сыходу» яурэяу у далёкае замежжа сыйшла у нябыт i КПСС, але многiя з яе актывютау, хто шчыравау на шве антысем^ызму, працягвалi сваю справу. У iх лiку былi В. Чыкш, I. Гукоус-кi, I. Асшсю, В. Вольскi i шш. [4]. Сюды ж можна было дадаць аутарау такiх брудных лют-коу, як «Политический собеседник», «Политика. Позиция. Прогноз» i «Славянский набат». Характэрна, што з ад'ездам яурэяу крызюныя працэсы у СССР не сщхл^ а яшчэ больш уз-мацнiлiся. I нават ачмуранаму антышяшсцкай прапагандай абывацелю рабiлася ясна, што вь наватыя ва yсiх яго бедах не яyрэi, а няздоль-нае да прагрэсу юраунщтва КПСС i яе мясцо-выя апаратчыю.
З моманту утварэння суверэннай Рэспублш Беларусь сiтуацыя значна памянялася да леп-шага. З'явiлася прау^вая лiтаратура пра яурэяу таюх аутарау, як Я. Анiшчанка, Я. Басш, I. Герасiмава, Э. !офе, В. Селяменеу, Л. Смша-вщю. Але i сёння можна сустрэць у навуковым часопiсе (да прыкладу, пра яyрэйскiя партыi), цi у падручшку (да прыкладу, пра «жыдоуска-ма-сонскую змову») наскокi на яурэяу. Гэтыя аута-ры - у мiнулым партыйныя актывiсты - ска-рыстоуваюць любую магчымасць, каб брык-нуць «сусветны сiянiзм». Адпаведныя заклт, мiж iншым, гучалi пад час «Славянскага маршу», якi адбыуся у Магiлёве [5].
Асобнай тэмай для размовы са студэнтамi павшен стаць Халакост - планамернае зшшчэн-не нацыстамi яурэяу. Кожны наш грамадзянш ведае аб iх зшшчэнш у гета Баранавiч, Брэста, Гродна, Магшёва, Мiнска, Пiнска i мнопх ш-шых гарадоу, а таксама аб «праведшках» - тых з беларусау, хто ратавау яурэяу ад непазбежнай пагiбелi. Усведамляючы неабходнасць про-цiдзеяння юдафобскiм сiлам i сыходзячы з задач iдэалагiчнага выхавання, Мiнiстэрства аду-кацыi надае шмат увап гэтай праблеме. Так, у лшу iншых мерапрыемствау у 2008 г. iм быу праведзены рэспублшансю конкурс «Халакост. Гiсторыя i сучаснасць». Варта зауважыць, што дзве працы студэнтау БДТУ (навуковы кiраyнiк I. М. Рыжанкоу) былi адзначаны дыпломам^
Змест 50 артыкула Канстытуцыi Рэспублш Беларусь: «Знявага нацыянальнай годнасцi
праследуецца адпаведна закону» [6] стащь на варце аднаго з асноуных правоу чалавека. Прадухшенне распаусюджання антыгуман-ных, у тым лiку юдафобскiх, щэй i акцый на Беларусi складае важнейшую задачу сшавых i щэалапчных службау. Вынiкам ix дзей-насщ зрабiлася адсутнасць дзяржаунага антысемiтызму [7].
Разам з тым зауважым, што бытавое юда-фобства не такая ужо бяскрыудная, а дастатко-ва небяспечная з'ява, якая пры пэуных умовах здольна дэстабiлiзаваць грамадскае жыццё. А па-другое, юдафобы сталi пераносщь сваю пя-чорную нянавiсць у 1нтэрнэт. Зараз яны дзейнi-чаюць амаль легальна на адмысловых сайтах i форумах [8]. У прыватнасщ, iмi фармiруюцца чуткi, быццам фiнансiстамi юеускага Майдану з'яуляюцца яурэйсюя багацеi [9]. Нарэшце, вяр-шыняй гнюснасцi з боку юдафобау з'яуляюцца ix наскокi на Халакост, яю абвешчаны iмi «буйнейшай афёрай сусветнага сiянiзму, яурэй-скай фшансавай мафй, што настойлiва iмкнец-ца да сусветнага панавання» [10].
Вщавочна, што у вiртуальнай прасторы поле уздзеяння юдафобскix матэрыялау неабме-жаванае i бескантрольнае, а значыць, i най-больш небяспечнае для маладых людзей, бо ас-ноУнымi наведвальнiкамi «сеткi» з'яуляюцца менавiта яны як найбольш мабiльная частка грамадства. Тое ж студэнцтва у пошуках кры-нiц для рэфератау цi дакладау, напрыклад па iдэалогii беларускай дзяржавы, аб палiтычнай сiстэме, дзяржаунай уладзе, мiжнацыянальныx адносiнаx i iнш., можа сустрэцца з матэрыяламi экстрэмiсцкага зместу.
Заключэнне. Таюм чынам, на наш пог-ляд, не варта спадзявацца толью на уласцiвую беларусам талерантнасць. Як кажуць, дабро павшна быць з кулакамi, таму выкладчыку-грамадазнауцу належыць прадбачыць магчы-масць актьшзацьи юдафобау i своечасова за-бяспечыць студэнтам цвёрдыя iдэалагiчныя перакананш, заснаваныя на ведах па псторыи Беларусi, палiталогii, асновах iдэалогii беларускай дзяржавы i iнш. У вышку шавшюты усix масцей i правакатары павiнны своечасова атрымаць адпор у першую чаргу ад тых, на каго яны робяць свае разлш.
Л^аратура
1. Программа непрерывного воспитания детей и учащейся молодежи в Республике Беларусь на 2011-2015 гг. [Электронный ресурс] //
Сайт БГТУ. URL: http://www.bstu.by/files/vos-pit_rab/27.rtf. (дата обращения: 02.04.2014).
2. Стенограмма выступления Президента Республики Беларусь А. Г. Лукашенко на совещании педагогического актива Беларуси [Электронный ресурс] // Официальный интернет-портал Президента Республики. URL: http://www. president.gov.by/press126997.html (дата обращения: 02.04.2014).
3. Актуальные аспекты организации идеологической и воспитательной работы в учреждениях высшего образования в 2012/2013 учебном году: метод. рекомендации, утв. 10. 07. 2012. [Электронный ресурс] // Сайт Министерства образования Республики Беларусь. URL: http://edu.gov.by/main.aspx?guid=14281 (дата обращения: 02.04.2014).
4. Фейгин В., Басин Я. Национал-патриотические тенденции в средствах массовой информации Беларуси [Электронный ресурс] // Сайт общества «Еврейское наследие». URL: http: //www .j ewish-heritage .org/j r2a21 r.htm (дата обращения: 02.04.2014).
5. В Белоруссии состоялся Славянский марш [Электронный ресурс] // Сайт информационного агенства «Регнум». URL: http://www.reg-num.ru/news/polit/1597610.html (дата обращения: 26.11.2012).
6. Конституция Республики Беларусь 1994 года (с измнениями и дополнениями, принятыми на республиканских референдумах 24 ноября 1996 г. и 17 октября 2004 г.). Минск: Амалфея, 2008. С. 15.
7. В Беларуси нет государственного антисемитизма, заявил еврейский деятель [Электронный ресурс] // Сайт «Белорусские новости». URL: http://naviny.by/rubrics/politic/2012/ 10/22/ic_news_112_404074/ (дата доступа: 22.10.2012).
8. Кому нужно разжигание антисемитизма в России? [Электронный ресурс] // Сайт социальной сети «Макспарк» URL: maxpark.com/ com-munity/8/content/1306148 (дата обращения: 02.04.2014).
9. Михаил Ошеров. Уроки Майдана [Электронный ресурс] // Сайт информационного агенства «Рекс.ру». URL: http://www.iarex.ru/ articles/45382 .html (дата обращения: 02.04.2014).
10. Холокост - громадная афёра на сотни миллиардов долларов? [Электронный ресурс] // Сайт Русского агенства новостей. URL: ruan. info/news_section.php?sid=13.13 (дата обращения: 07.06.2011).
Пастуту 08.04.2014
