CC BY
11УДК 378.016-057.875:94«1914/45»
Р. В. М1ксюк, ст. выкладчык
ВЯЛ1КАЯ АЙЧЫННАЯ ВАЙНА I ЯЕ АСЭНСАВАННЕ СТУДЭНЦКАЙ МОЛАДДЗЮ
This article deals with scientific and creative works made by BSTU students and dedicated to the Great Patriotic war. The meaning of historic memory in civil and patriotic upbringing of students is analysed here on the material of their works. A variety of themes represented in student's work gives evidence of high morality of students and their fidelity to the Fatherland.
Уводзшы. 1дэалапчная 1 выхаваучая праца у вышэйшых навучальных установах на сён-няшш дзень з'яуляецца адным з прыярытэтных напрамкау на шляху умацавання беларускай дзяржаунасщ. Найважнейшая мэта выхаваучай дзейнасщ - фарм1раванне адданасщ дзяржау-най ¿дэалогп, якая грунтуецца найперш на гра-мадзянска-патрыятычным 1 ¿дэйна-маральным выхаванш студэнцкай моладзь
На аснове ¿дэй гумашзму, дабра I справядл1-васщ у Беларусюм дзяржауным тэхналапчным ушверсгоце праводзщца мэтанаюраваная праца па фарм1раванш у навучэнцау каштоунасных арыентацый. Студэнтам прапаноуваецца наш-саць навуковыя 1 творчыя працы па пэуна вызначанай тэматыцы, раскрыццё зместу якой патрабуе ад студэнтау разумения канкрэтнай з'явы, канкрэтных падзей. Моладзь павшна ве-даць псторыю I разумець праблемы сучаснага развщця крашы 1 свету, усведамляць небяспеку ксенафобп, шавшзму, неанацызму, антысем1-тызму.
Асноуная частка. Шмат навуковых 1 твор-чых студэнцюх прац штогод наюроуваецца на м1жнародныя, рэспублшансюя, прэзщэнцюя конкурсы, падаецца на выставы.
Спышмся на разглядзе студэнцюх творчых прац, прысвечаных падзеям Вялшай Айчыннай вайны.
Мшае 65-ы год з Дня Перамоп нашага народа у Вялшай Айчыннай вайне, аднак мы зноу 1 зноу вяртаемся да тых грозных 1 гера1чных падзей 1941-1945 гг. Вщавочна, што чым далей у псторыю адыходз1ць той ваенны час, тым больш праблемных пытанняу узшкае вакол ¿х. Моладзь щкавщца прычынам1 узшкнення другой сусветнай вайны, яюя пауплывал1 на адступ-ленне Чырвонай Армп у 1941 г., роляй народау СССР у Вялшай Айчыннай вайне, некаторым1 аспектам! партызанскага руху, халакостам, ка-лабарацыяшзмам 1 шматлшм1 шшым1 пытання-м1. Безумоуна, не апошняй з'яуляецца 1 прабле-ма вытокау перамоп, бо далека не тайным! ста-л1 звестю пра негатыуныя з'явы у эканам1чным 1 палпычным жыцщ былога СССР. Часам нават здз1уляе, якой цаной была заваявана перамога.
Вядома, наша моладзь павшна чытаць мас-тацкую л1таратуру, праграмную I непраграм-ную. Тэма вайны у л1таратуры застаецца заусё-ды актуальнай. Пюьменнш спрабуюць данесщ
да чытача усю прауду, якой бы яна ш была. Са старонак творау можна даведацца, што вайна -гэта не толью радасць перамог I горыч пара-жэння, а яшчэ 1 суровыя будш, напоуненыя крывёй, болем, насшлем. Мнопя шсьменнш сам1 прайшл1 цяжю салдацю шлях, але кожны з ¿х па-свойму спрабуе зразумець, чаму чалавек здзяйсняе подзвп, дзе яго маральныя вытою. Аднак студэнты у сва1х працах у большасщ падкрэсл1ваюць, што дазнаюцца шмат новага пра жах1 вайны «без прыукрас» з зашсау або успамшау сва1х родных - ветэранау Вялшай Айчыннай вайны: «Кожны расказ дзядул1 пра ба1, палон, пабег, штталь змянш мой погляд на вайну. Я убачыу яе сапраудны твар», «Апо-вед дзядул1 пра ваенныя дзеянш партызан так кранул1 мяне, што я нават пастав1у сябе на яго месца, умоуна выконвау даручэнш, вырашау жыццёва важныя пытанш».
На думку пс1холагау, псторыя, а тым больш ваенная, успрымаецца сёння маладым пакален-нем менав1та праз лёсы людзей, праз пераадо-леныя ¿м1 выпрабаванш 1 перажытыя пакуты. I мы маем шанц не толью па мастацюх творах 1 кшастужках расказачь пра вайну I яе уздзеянне на лёс мшьёнау людзей, на разумение цаны Перамог!, м1рнага жыцця, на асэнсаванне свайго асабютага «я» як грамадзянша незалежнай Беларусь Тэту магчымасць моладз1 даюць сустрэ-чы з яшчэ жывым1 сведкам1 вайны.
Пры разглядзе студэнцюх прац вызначаецца тое асноунае, што найбольш уражвае моладзь. Найперш, гэта канцлагеры 1 халакост. У студэн-цюх працах падкрэсл1ваецца, што ¿дэалапчнай асновай злачынствау фашыстау стала «расавая тэорыя», якая абвяшчала уладарства адной на-цьп над другой, тэорыя расшырэння «жыццёвай прасторы» для немцау I права на сусветнае па-наванне трэцяга рэйха. Усю тэрыторыю Бела-рус1 фашысты ¿мкнул1ся ператварыць у месца масавага зн1шчэння людзей. Загадзя распраца-ваная г1тлерауцам1 праграма прадугледжвала стварэнне цэлай с1стэмы канцэнтрацыйных ла-герау, фшялау I аддзяленняу. Тольк1 у нашай рэспубл1цы ¿х было 260. Самым1 вял1к1м1 был1 Азарычы I Трасцянец.
У працы «Мы - тысячы ахвяр на трасцянец-к1м полЬ> студэнтка даследуе месцы, дзе зшшчал1 вязняу. У Трасцянцы было ¿х некальк1: урочыш-ча Благоушчына - месца масавых растрэлау;
сам лагер Трасцянец; урочышча Шашкоука -месца масавага спальвання людзей. Вщаць, што яе вельм1 уражваюць успамшы былых вязняу Трасцянца - жывых сведкау падзей: «Тут, на трасцянецюм noni, дзе Hi капш рыд-лёукай, абавязкова наткнется на чалавечыя косщ», «Мне было 15 гадоу. Памятаю, што 3i-мой 1942 года у Трасцянец пачат прыбываць эталоны. Людзей разгружал! асобна, рэчы так-сама асобна. Рэчы адвозш у хлеу, а людзей у душагубках - у Благоушчыну», «Яма, у якой спальвал1 людзей, знаходзшася тут. Kam ющ з Малога Трасцянца, дык крыху правей ад дароп да дзщячага дома выйдзеш да яе. Пры гэтым трэба м1нуць агароды, «угноеныя» попелам спаленых вязняу з Мшска, Варшавы, Гамбурга i шшых мясцш, прайсщ каля лазш, дзе геста-пауцы не толью адмывал1 сябе ад крыв1 i сму-роду, але i тварыл1 свае чорныя справы, па-са-дысцку заб1ваючы асуджаных iMi на папбель людзей, м1нуць поле, паусюдна ускапанае пад зямляню i норы, у яюх у той час тулшся ахвя-ры. Сёння тут яшчэ трапляюцца астатю рознага ржавага посуду, дарослага i дз1цячага абутку, прадметау быту замучаных».
3 першых дзён Вялшай Айчыннай вайны беларуская зямля ператварылася у сапраудную бойню Miprnra насельнщтва i ваеннапалонных. Пацярпел1 усе народы Eenapyci - беларусы, яу-рэ1, русюя, паляю, татары i шш. Загшуу кожны трэщ. Але у працэнтных адносшах больш за ycix пацярпел1 беларусюя яурэг Да канца вайны ахвярам1 халакосту стат 715 тысяч яурэяу. 500 месцау зшшчэння яурэяу адзначана на Беларусь
Да тэмы халакосту звярнулюя дзесятю сту-дэнтау ушверсгота. У працах «Мшскае гета», «Халакост i Барысаушчына», «Глыбоцкае гета», «1лье» i шшых усвядомлены гера1чныя i трапчныя старонк1 Вялшай Айчыннай вайны, раскрыты трагедьп яурэйскага народа на тэры-торьп Беларуси асуджаны фашызм як агщная i бесчалавечная з'ява.
Вось што nima студэнтка у працы «Вау-кавыскае гета. Жыццё i смерць»: «Я толью што скончыла працаваць над рэфератам, тэмай якой было вывучэнне аргашзацьи, дзейнасщ i niKBi-дацьп Ваукавыскага гета. Я заусёды ведала, што Вялшая Айчынная вайна забрала мшьёны людзей. Я разумела, што гэта не проста л1чбы, гэта лёсы людзей, яюя таксама радавалюя i су-мават, смяялюя i плакат, стварат семЧ, нарад-жал1 дзяцей. Тут, у ма1м родным Ваукавыску, адбыватся жудасныя падзег Тут катават i за-6ieani безабаронных людзей толью за тое, што яны был1 яурэямь Ix закопват у зямлю яшчэ жывым. Па успамшах сведкау, яшчэ некалью дзён шавялшася тая зямля.... У 1939 г. у Ваукавыску пражывала 13 тысяч яурэяу. Пасля вайны у жывых засталося каля двух дзесяткау чалавек».
3 прац па Халакосце вщаць, што маладое пакаленне мае уласную думку пра тое, што ад-былося у жыцщ яурэйскага народа. Галоунае, што яны спрычыншся да людскога гора. Гэта разумение патрэбна не толью для асэнсавання сучасных падзей, не толью для барацьбы з щэа-лопяй нацызму 1 неафашызму, экстрэм1зму 1 тэ-рарызму. Злачынствы супраць чалавецтва нель-га апраудаць шяюм часам даунасщ.
Мнопя студэнты да тэмы Вял1кай Айчыннай вайны звяртаюцца невыпацкова. Амаль у кожнай беларускай сямЧ запнул1 бл1зюя людз1, яюя за-стаюцца прыклацам мужнасщ 1 подзв1гу. Памяць пра ¿х будзе захоувацца у сэрцах стагоддзямг
Вось што шша студэнтка у працы «Жывы»: «Прайшло шмат часу. Тыя жудасныя дш не вер-нуцца. Здаецца, дауно пара забыць... Але тыя, хто прайшоу праз агонь вайны, не могуць выкь нуць з памящ усё тое, што незагойнай ранай тащца у душы, помнщца I па-ранейшаму балщь.
Не абышла вайна 1 маю сям'ю, ма1х бл1зюх. Бабуля 1 дзядуля, хоць 1 был1 тады падлеткам1, у падрабязнасцях памятаюць гады вайны: 1 бам-бёжю, 1 злых фашыстау, 1 матчыны слёзы. Таму я не магу застацца абыякавай да тых падзей, бо менав1та яны адабрат тых родз1чау, яюх я шко-л1 не бачыла 1 не убачу. Яны усе для мяне - ге-ро1. Геро1, як1я змагл1 вытрымаць тое, што спас-лау ¿м лёс. Яны адважна змагал1ся з ворагам 1 ратавал1 нашу зямлю. I кожны з ¿х унёс свой маленью кавалачак у агульную перамогу. Яны дал1 нам, маладым, шанс на далейшае жыццё, на будучыню. Я памятаю пра ¿х 1 паважаю. Дзя-куй вам за перамогу!»
Подзвпу народа прысвечана шмат прац. Яркай сярод ¿х з'яуляецца праца «Подзв1г народа - подзв1г кожнага», у якой аутар раскры-вае усенародны подзв1г, мацуе гонар як за асоб-ных людзей, так 1 за увесь народ. Адзначым не-каторыя радю з працы:
- Вял1к1 уклад у перамогу над ворагам унесла навука. Дзякуючы вучоным, канструктарам наша тэхн1ка дасягнула высокага развщця, што мела вял1кае значэнне для хуткага узняцця эка-ном1к1 крашы, удасканалення узбраення для Чырвонай Армп.
- Неабходна успомн1ць слауных байцоу 17-га Брэсцкага, 87-га Ламж^1нскага^ партызансюх атрадау, як1я ран1цай 22 чэрвеня 1941 года пры-нял1 няроуны бой з вял1к1м1 с1лам1 ворага.
- 3 жорстк1м1 баям1 у мароз 1 спёку, у дождж I слату «прайшла паузямл1» ад Волп да Эльбы наша пяхота.
- Нязгаснай славай пакрыты баявыя знамё-ны савецкага Ваенна-Марскога Флота.
- Вечная пашана I слава люб1мцам народа -лётчыкам.
- Бясстрашным1 был1 подзв1г1 танк1стау.
- Паклошмся 1 выкажам падзяку артыле-рысту - «Богу вайны».
- Нашы разведчыю пастаянна 1 надзейна снабжал! камандаванне даставернай шфарма-цыяй пра варожыя войсю.
- «ЧорнарабочымЬ> вайны называл! сапёрау.
- Сувязюты злучат падраздзяленш I часщ у адзшы зладжаны мехашзм.
- Ваенныя медыю, медсёстры, саштары сва-ёй беззаветнай працай, ласкай вярнул1 у строй тысячы байцоу I камандз1рау.
- Н1кол1 не сатруцца у народнай памящ слауныя подзвш беларусюх партызан 1 падполь-шчыкау.
Вядома, у тых, хто перажыу вайну, памяць пра яе школ1 не згасне. Важна захаваць яе у на-шчадкау, важна выхаваць такое пачуццё павап да тых, хто запнуу у ¿мя ¿х жыцця. Важна, каб маладога чалавека хвалявала кожны раз, кат у яго рую трашць франтавая фатаграф1я, што навею спынша ¿мгненне атаю щ кароткага за-щшша пам1ж баям1, або кадры ваеннай кшахро-нЫ, салдацкае шсьмо з перадавой, прызначанае тады толью бл1зюм людзям, а сёння абпальвае суровай праудай часу сэрцы ус1м.
Шмат увап нададзена тэме мастацтва у час Вялшай Айчыннай вайны. Уражвае падборка 1 анатз плакатау ваеннай пары, яюя натхнял1 байцоу 1 працоуных тылу, выкткаючы няна-вюць да заваёушкау I умацоуваючы веру у Перамогу. А зшшчальная зброя сатыры Кукры-шксау неадольна бша ворага, усяляючы у сал-дат I афщэрау нашай армп, ус1х савецюх людзей пачуццё свяшчэннай нянавющ да фа-шызму, пачуццё упэуненасщ у сабе. Ужо на трэщ дзень вайны з'яв1уся на вулщах гарадоу крашы плакат Кукрышксау «Беспощадно разгромим и уничтожим врага!». Мастаю разумел!, што плакат павшен выйсщ своечасова.
Гэтыя плакаты - не толью псторыя. Яны 1 сёння у нашым духоуным арсенале, бо служаць выхаванню патрыятызму у новых пакаленняу людзей. Яны расказваюць пра мужнасць I гера-¿зм народа, яю самааддана любщь Радз1му, а таксама служыць напамшкам тым, хто вынош-вае агрэс1уныя планы.
Студэнтау таксама щкавщь высою творчы уздым, яю адбыуся у гады вайны ва ус1х вщах мастацтва. Стварэнне музычных, л1таратурных творау, творау выяуленчага мастацтва у гады цяжюх выпрабаванняу, гастрол1 тэатральных калектывау у дзеючай армп, навукова-папуляр-ная 1 культурна-асветнщкая праца музеяу, 616-
л1ятэк з'яуляюцца адной з щкавых старонак ку-льтурнага жыцця у часы вайны. Вартым1 увап застаюцца шматлшя л1рычныя 1 маршавыя пес-ш, яюя падымат народ на барацьбу з ворагам. Артыстычныя брагады за гады вайны дат 450 тысяч канцэртау для франтавшоу. Часам яны выступал! па 3-4 разы у дзень - 1 часта пад агнём пращушка.
Адзначым, што у некаторых студэнцюх працах даецца спроба самастойнага анатзу зна-чэння вывучэння тэмы Вялшай Айчыннай вайны, патрыятычнага выхавання: «Сустракаючы-ся з людзьм1, сведкам1 ваеннага л1халецця, разумеет, яюм вялтм выпрабаваннем для ча-лавецтва была вайна», «Зразумела, што ёсць шмат мастацюх творау 1 кшастужак, прысвеча-ных ваеннай тэматыцы, яюя адлюстроуваюць жудасную карцшу тых гадоу, паказваюць ге-ра1зм, мужнасць 1 самаахвярнасць нашых зем-лякоу у 1мя Перамоп. I для нас, сённяшняга па-калення, вельм1 важна ведаць псторыю нашага народа, бо пераемнасць пакаленняу, напэуна, самае галоунае у жыцщ любога грамадства».
Заключэнне. Пры анатзе студэнцюх прац, прысвечаных пацзеям Вялшай Айчыннай вайны, зауважана, што пры наяунасщ разнастайных стратэпчных пытанняу ¿х щкавщь асабютая роля у вайне сва1х родных 1 бл1зюх людзей, сва1х землякоу, а таксама жыццё у гады вайны таго куточка зямл1, на яюм яны нарадзшся 1 выгада-ватся. Гэта 1 ёсць самае важнае у ¿дэалаг1чным 1 патрыятычным выхаванш, бо любоу да роднай зямл1, да сваёй кра1ны, да свайго народа пачынаецца з выхавання любов1 да сваёй малой зямл1, да сва1х родных людзей. Тольк1 тады моладзь спрычын1цца да гора шшых краш, ¿н-шых людзей, адчуе ¿х боль. Кожны малацы чала-век у нялёгк1 час будзе абараняць менав1та сваю малую 1, канечне ж, сваю вял1кую Радз1му.
Важнай зацачай у патрыятычным 1 ¿нтэрнацы-янальн^1м в^1хаванн1 молацз1 застаецца фарм1ра-ванне г1старычнага мыслення 1 усведамлення рол1 Беларус1 у захаванш м1ру I спакою на зямл1, у фар-м1раванн1 дэмакрат^1чн^1х 1 гуманных поглядау.
Так1м чынам, пры вызначэнш зместу лек-цыйных щ практычных заняткау, пры нап1санн1 навуковых даследаванняу па ваеннай тэматыцы выкладчыку трэба памятаць, што кожная тэма, акрамя знаёмства з г1старычным1 падзеям1, фактам!, пав1нна выхоуваць у моладз1 патрыя-тызм 1 ¿нтэрнацыянал1зм.
