CC BY
1ОЭЖ. 616.214.3
БАЛАЛАР МЕН ЕРЕСЕКТЕРДЕ ЖОГАРГЫ ЖЭНЕ Т0МЕНГ1 АСЦАЗАН 1ШЕК ЖОЛДАРЫНДАГЫ Б0ГДЕ ЗАТ ЖЭНЕ ОНЫ ЕМДЕУ
РАХМЕТОВ САЛАВАТ ГАПУРОВИЧ
Аннотация. Бвгде затты (БЗ) жуту вте жиг кездесетт цубылыс жэне квптеген асцынуларга алып келед1. Асцазан-шек жолдарыныц (А1Ж) барлыц жагдайларыныц 20% - ы ересектерге, ал 80% - ы балаларга тиес1л1. Булретте балалардагы БЗ-тыц шамамен 40% - ы байцалмай цалады. 6 айдан 6 жасца дейт балалар квптеген заттарды аузына салады, вйткеш олар сыртцы ортаны осылай таниды, сондыцтан бул жас осы патологияныц шыцы болып саналады. БЗ -тыц кездесетт балалардыц орташа жасы 3,5 жасты цурайды, жынысы бойынша айтарлыцтай айырмашылыцтар болмайды. Асцазан-шек жолдарыныц БЗ-ы барлыц хирургиялыц науцастардыц жалпы саныныц шамамен 0,15% цурайды. 1ш цуысы мYшелерiнiц ж1т1 хирургиялыц аурулары бар науцастар арасында олардыц Yлесi 0,35% цурайды. Жутылган БЗ асцазан-шек жолдарыныц кез келген жерiнде турып цалуы мYмкiн. Асцынулардыц ауырлыгы квбтесе бвгде дененщ тYрiне жэне оныц орналасуына байланысты. БЗ-дыц сипаттарына царай емдеу тактикасы да эр жагдайдага байланысты аныцталадыды. БЗ-ты кеш аныцтау ауыр асцынулардыц даму цаутмен тудырады. Ец жш кездесетт асцыну-шектщ шырышты цабыгыныц эрозиясы, шек втiмсiздiгi, перфорация, цан кету, перитонит, медиастинит, перикардит, ЖYрек тампонадасы, пневмоторакс, плевра эмпиемасы, трахеоэзофагеальды фистулалар, ретроперитонеальды талшыцтыц флегмоны сирек кездеседi.
Тиынды жутып цою жагдайлары да жш кездеседi. 1шек цабыргасына енген бвгде затты кейде цатерлi шк деп цателест, айтарлыцтай мвлшердегi инфильтрат тYзуi мYмкiн.
Осы патологияны емдеуге арналган эдебиеттерге шолу дайындау асцазан-шек жолдарыныц бвгде заттары бар науцастарды басцару жэне емдеу тактикасын аныцтау Yшiн практикалыц цажеттшктен туындайды.
Тушн свздер: бвгде зат, асцазан-шек жолдары, вцеш,балалар, ересектер, эндоскопия
БЗ-дыц тYрлерi, олардыц оргаласуы, диагностикасы, аскынулары жэне емдеу туралы мэлiметтердi толыгырак калыптастыру максатында осы эдебиетке шолу ецеш пен асказанныц бегде денелерш диагностикалау жэне алу эдютерш, сондай-ак клиникалык усыныстар мен нускаулыктарды сипаттайтын барлык макалалар камтылды. Осы шолуга барлыгы 20 жумыс енпзшген, оныц шшде 1 - жYЙелi шолу, 4 - шолу макалалары, 10 - дэлелдеудщ 2-i мен клиникалы; усыныстар алынды.
БЗ тYрлерi шынайы бегде заттар етюр/ушюр жэне баска заттарга белiнедi [4]. Жутып кою мYмкiн заттардыц шшде: тиындар, балык CYЙектерi, тYЙреуiштер, жалпак батареялар, магниттер, турмыстык заттар, усак ойыншыктар, зергерлш буйымдар жш кездеседь Кейбiр авторлар бегде денелердщ жеке касиеттерше непзделген жiктеудi устанады: айкын патологиялык эсер етпейтiн инерттi БЗ (тиын, усак ойыншыктар, шыны жэне металл шарлар; химиялык жэне гальваникалык кYЙiктердi тудыратын химиялык белсендi БЗ (жалпак батареялар); компрессиялык эсер ететiн физикалык белсендi БЗ(магниттер); механикалык белсендi БЗ -инелер, туйреуштер, ездiгiнен бурап туратын бурандалар; аралас эсер ететiн БЗ
Хирург-дэр^ер, калалык емхана №13 Шымкент, ^азакстан
ДУСМАНОВА АИНУР АБДУМАЛИКОВНА
Хирург-дэр^ер, калалык емхана №13 Шымкент, ^азакстан
САДУОВ НУРСУЛТАН АБДЫРАЗАЦОВИЧ
Хирург-дэрiгер, Дау-мед емхана Шымкент, ^азакстан
[1, 2]. Кебшесе балалар хирургы езшщ клиникалык тэжiрибесшде жутылган тиындарга тап болады [4, 5-7], бул БЗ жутудыц барлык жагдайларыныц шамамен 40% курайды. Екiншi орында-тамак болюстерi (15%), содан кешн-жалпак батареялар (10%), калган заттар калган жагдайлардыц аз мелшерiн курайды[3, 7, 8].
Бегде денелердщ жеке касиеттерше нег1зделген ж1ктелу1
Бегде заттардыц кепшiлiгi ецеште (37%), асказанда (29,2%) жэне аш iшекте кездеседi (6,8%) [7, 8].
Эцештщ келесi анатомиялык белiмдерiн ажыратады: 1) ецештщ мойын белiмi; 2) кеуде iшiлiк белiм, ол мыналарга белiнедi: А) жогаргы кеуде, б) ортацгы кеуде, в) штщ ецеш белiмiн камтитын теменп кеуде белiгi [5]. Эцештщ бойында Yш анатомиялык тарылу бар: жуткыншактыц ецешке ету орнында жуткыншак, трахеяныц бронхка белiну децгешнде бронх жэне ецеш диафрагма аркылы еткенде диафрагма. Осы аймактардыц эркайсысында БЗ турып калуы мYмкiн. Кебiнесе БЗ ецештщ мойын белiгiнде турып калады, бул жогаргы ецеш сфинктерi асказан-iшек жолындагы ец тар нYкте болгандыктан болуы мYмкiн [6,7, 8]. БЗ-дыц турып калатын ыктимал аймактары: пилорус пен асказан тYбiнiц аймагы, ягни он ею елi iшектiц, проксимальды шажыркайдыц немесе шажыркай клапаныныц будырлы белштершде бекiту каупi. Эцеш пен асказанныц барлык физиологиялык тарылуынан еткен БЗ -тыц кепшiлiгi асказан-iшек жолдарынан ездшнен шыгады [4,5].
Асказан - шек жолдарыныц бегде денелерiнiц клиникалык керiнiстерi ете алуан турль субъективтi жэне объективт белгiлердiц толык болмауынан бастап айкын клиникалык белгiлерге дейiн, соныц iшiнде дисфагия, сiлекей агу, туншыгу, кеуде ауыруы, жетел. Ретроспективтi шолу 60% жагдайда БЗ жуткан балаларда белгшердщ болмаганын керсеттi [7, 8]. Симптомдар тамактануга байланысты жэне бiрiншi тамактан кейiн пайда болуы мYмкiн. Кебiнесе БЗ-жуткан наукастар дереу ауруханага ездiгiнен барады немесе кYту тактикасы тиiмсiз болган жагдайда орта есеппен 5 ^ннен кейiн келедi. Ец жш кездесетiн симптом-бул гиперсаливация (70%), ол ецештщ алгашкы физиологиялык тарылуында БЗ бекiтiлгенде пайда болады. Наукастарда iштiц ауыруы, жYрек айнуы, кусу, дене кызуы, гематохезия немесе мелена пайда болуы мYмкiн [1-3]. Пациентл алгашкы тексерудiц негiзгi мiндетi-БЗ тYрiн жэне оныц орналасуын аныктау. Ец пайдалы зерттеу тiкелей проекциядагы рентгенография болуы мYмкiн-ол рентгендiк контрастта бегде заттардыц орналасуын, санын, елшемiн жэне тшшш керсетедi. Рентгенограммада Yлкен металл бегде заттар айкын кершедь Тиындар мен жалпак батареялардыц дифференциациясы жагдайында бYЙiрлiк проекцияда рентгенография ете пайдалы болуы мYмкiн, соцгысы кос сакинаныц болуымен керiнедi. Рентгенограммада агаштан, пластиктен жэне шыныдан жасалган заттар, балык пен тауык CYЙектерi керiнбеуi мYмкiн.
БЗ-тыц асказан-iшек жолына тYсу жагдайларыныц кепшшп ездiгiнен шешiледi - бегде заттар табиги тYPде медициналык араласусыз шыгады (80-90%), алайда 10-20% эндоскопиялык немесе (1% жагдайда) хирургиялык емдеудi кажет етедi[2,8]. Егер БЗ асказанга тYсiп, ецештiц барлык физиологиялык тарылуынан етсе, онда оныц асказан^шек жолдары аркылы ездiгiнен ету ыктималдыгы жогары деп саналады [1, 2]. Зерттеулердщ бiрiнде ецештiц дистальды Yштен бiр белiгiнде орналаскан тиынныц 56% - ы, сондай-ак
ецештщ ортацгы немесе проксимальды белшнде орналаскан тиынныц 27% - ы табиги жолмен шыкканын аныкталган. Осы себептi шамамен 12-16 сагаттан аспайтын бакылау кезещ кажет. Кейбiр авторлар 24 сагат бойы бакылауга мYмкiндiк бередi, ^ту тактикасы асказан-iшек жолдарыныц теменгi белшнде БЗ-тыц бекiнуiне экелуi мYмкiн деп санайды жэне олардыц диаметрi 1,5-2 см-ден асатын болса, дереу алып тастауды усынады [8]. Кейбiр авторлар 4-5 см-ден асатын болса, БЗ-ы жоюды усынады [3].
Емдеу эдютерш екi топка белуге болады: эндоскопиялык емес жэне эндоскопиялык. Эндоскопиялык емес эдiстерге жатады: балондык катетер эдiсi, ецештi бужирлеу жэне БЗ кыскышпен алып тастау. Седативтердi колдану процедуралар мiндеттi емес. Рентгеноскопияныц бакылауымен катетер ецешке объектiден сэл алыс орналаскан нYктеге дейiн ауыз аркылы енпзшедь Содан кейiн наукасты отыру калпын ауыстырып жаткыздырады, Yстелдiц соцы тYсiрiледi. Баллон контрастты затпен Yрленедi БЗ рентгеноскопияныц бакылауымен шыгарылады. МYмкiн болатын аскынуларга мурыннан кан кету, ларингоспазм, гиперпирексия жэне гипоксия жатады. ^олайлы керсетюштерге карамастан, бул эдютеменп кеп авторлар колданбайды, ейткенi объекпш бакылау шамалы, ал тыныс алу жолдары коргалмаган [4]. 2. Бужирлеу эдiсi БЗ-ты ецештен асказанга итеру аркылы жасалады. Бул эдiс балаларда жш колданылады, 24 сагаттан асык турып калган тиынды ецештен асказанда тYсiредi. камтиды. Техниканы жасалу Yшiн БЗ рентгенмен дэлелдену керек, анамнезшде бурын соцды БЗ-пен ецеш жаракаттанбаган жэне ЖРВИ болмауы керек. Аскынулар болмаса емдiк шара 100пайыз болып есептеледi. Магил кыскыштары аркылы БЗ алу процедурасы тiкелей ларингоскопия бакылауымен интубациясыз БЗ куралдыц ернеулерi аркылы кысып алумен жYргiзiледi.
Эндоскопиялык эдюке кемекшi куралдарды колданатын икемдi эндоскопия жатады. Тиынды эндоскоп камерасымен бейнеленгеннен кешн нысанды тYсiру Yшiн колданылатын эндоскопиялык аксессуарлардыц бiрi тацдалады [ 8]. Манипуляцияны алдын-ала жоспарлау жэне барлык кажета жабдыктардыц кол жетсмдшшн камтамасыз ету пайдалы. Емдеудiц сэттшш кебiнесе эндоскопист дэрiгердiц тэжiрибесi мен дагдыларына байланысты. [1, 4]. Клиникалык жагдайлардыц нэтижелерi бойынша эндоскопия эдiсiнiц тиiмдiлiгi 92-98% керсеттi.
Бегде денелердi жуту казiргi уакытка дейiн езект мэселе болып кала бередi жэне кебшесе (80%) балалар тэжiрибесiнде кездеседь Аскынулардыц ауырлыгы кебiнесе БЗ-тыц турше жэне оныц орналасуына байланысты. Пациента алгашкы тексерудщ негiзгi мiндетi-БЗ-тыц турш аныктау, оны локализациясын жэне жутылганнан берi еткен уакытты нактылау. Осы деректерге CYЙене отырып, дэр^ер одан эрi емдеу тактикасы туралы шешiм кабылдайды. Кейбiр авторлар пациенттердi БЗ жутканнан кейiн 24 сагат шшде бакылауга мYмкiндiк бередi [2], баскалары кYту тактикасы БЗ-ты асказан^шек жолдарыныц теменгi белiмдерiнде тYсуiне экелуi мYмкiн деп санайды жэне олардыц диаметрi 1,5-2 см-ден асатын болса, дереу алып тастауды усынады [7, 8]. Жеке авторлар 4-5 см-ден асатын болса, БЗ-ты жоюды усынады [3]. Эдебиеттердi зерттегеннен кейiн, БЗ-ты жоюдыц эндоскопиялык тYрi ец каушаз жэне тиiмдi эдiсi екенi айкындалды.
ЭДЕБИЕТТЕР
1.
2.
3.
4.
5.
6. 7.
Кучеренко А.Д., Бебия Н.В. Варианты лечебной тактики у пациентов с инородными телами верхних отделов желудочно-кишечного тракта. Вестник Национального медико-хирургического Центра им. Н.И. Пирогова. 2015; 10(3): 24-31. УДК: 616.33/ 34:616008.856.6-08-035
Khorana J., Tantivit Y., Phiuphong C., Pattapong S, Siripan S. Foreign Body Ingestion in Pediatrics: Distribution, Management and Complications. Medicina (Kaunas). 2019; 55(10): 686. Published 2019 Oct 14. https://doi.org/10.3390/medicina55100686
Антонова Е.В., Холостова В.В., Халафов Р.В. Случай длительного нахождения инородных магнитных тел в желудке. Детская хирургия. 2013; (2): 52-3.
Донской Д.В., Ионов Д.В., Коровин С.А., Воробьев В.В., Соловова В.П., Туманян Г.Т., Соколов Ю.Ю. Классификация и лечебная тактика при инородных телах желудочно-кишечного тракта у детей. Детская хирургия. 2017; 21(3): 127-130.
Барская М.А., Завьялкин В.А., Варламов А.В., Кузьмин А.И., Родионов В.Г., Тимашев И.В., Бусов Н.А., Терехина М.И. Лечебно-диагностическая тактика при инородных телах желудочно-кишечного тракта у детей. Современные проблемы науки и образования. 2018; 2: 6. Barskaya M.A., Zavyalkin V.A., Varlamov A.V., Kuzmin A.I., Rodionov V.G., Timashev I.V., Busov N.A., Terechina M.I. Diagnostics and treatment of gastrointestinal tract foreign bodies in children. Sovremennye problemy nauki i obrazovaniia. 2018; 2: 34. (in Russian) Бастрыгин А.В., Махотин А.А., Гандуров С.Г., Ефременко А.Д., Жила Н.Г., Савенко А.Ю., Северный Н.Ю. Лечебная тактика при инородных телах - батарейках верхних отделов желудочно-кишечного тракта у детей. Особенности эндоскопической диагностики и лечения. Дальневосточный медицинский журнал. 2008; (4):
Стриженок Д.С., Батонов Г.Б., Рукевич С.Г.и др. Случай лечения осложненных инородных тел желудочно-кишечного тракта у ребёнка. Российский вестник детской хирургии, анестезиологии и реаниматологии. 2015;
