CC BY
676 7 Ns 4 (16) 2009 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
A.A. АСЫЛБЕКОВА,
К,азац гуманитарлыц зац университетШц «Азаматтыц ic жург1зу цщыгы, жер жэне ецбек цщыгы» кафедрасыныц ага оцытушысы, зац магиcтрi
АЗАМАТТЬЩ СОТ 6НД1Р1СЩЦЕ КУЭНЩ ЖАУАП БЕРУ КЕ31НДЕГ1 ¥ЛТТЫЩ Т1Л КАТИДАСЫНЬЩ К6Р1Н1СТЕР1
Казахстан Республикасы езш демократияльщ, зайырлы, ^у^ы^тыщ жане алеуметтш мемлекет ретшде танылады; оныц ец ^ымбат ^азынасы -адам жане адамныц ем1р1, ^у^ыщтары мен бос-тандыщтары деп танылады [1]. Сондыщтан да Казахстан Республикасыныц сот реформасыныц ец басты мшдеттершщ б1р! «сот енд1ркшде аза-маттардыц конституциялыщ ^у^ыгын, адамныц бостандыщтары мен непзп ^у^ыщтарын ^оргау» болып келед! Кеп жагдайларда азаматтыщ сот енд1ркшде ютщ мацызды ман жайларын аныщтау ушш сотта куанщ жауап берш ^атысуы мацызды болып келед! А1ЖК-нщ 17-ш1 бабына сайкес мынандай жагдайларда куалш жауап беру мшдет-тершен босатылады:
1. Ешюм езше, жубайына (зайыбына) жане ау^ымы зацмен айгындалган жа^ын туыстарына ^арсы куалш беруге мшдетп емес.
2. Дши ^ызметшшер таубага келш, ездерше сешм бшд1рген адамга ^арсы куалш беруге мшдетп емес [2].
Жогарыда аталган тулгалар жауаптар беруден бас тартуга ^у^ылы жане бул ушш ^андай да болсын жауаща тартылмайды.
Куаларды алып тастау куалш айгакгардыц «^ол су^паушылыгын» ^амтамасыз ету тулгалардыц кше ^атысушылардыц тусшд1рмелершщ асер етушщ салдарынан олардыц айгакгарыныц «бузы-луына» жане куаларга арналган к бойынша ба-с^а а^парат^а жол бермеу1 ушш жузеге асыры-лады.
Азаматтыщ сот енд1р1сшде куа ^атысу ушш сот оны азаматтыц гё бойынша ^аралатын уа^ыты мен орнын хабарлай отырып сот^а ша^ырылады.
Сот отырысына куаларды ша^ыру туралы маселет шешу, сондай-а^ тараптардыц епшш1 бойынша жазбаша жане заттай далелдемелерд1 талап ету немесе осы далелдемелерд1 алуга сау-алдар беру кезшде судья к ушш мацызды далел-демелер деректершщ бар-жогын ескеруге ттс. 1с ушш далелдемелердщ мацыздылыгын аныщтау ма^сатында судьяныц тараптарга ктщ ^ай жаг-дайда осы далелдемелерд1 растауы мумкш екендтн керсетуд1 усынганы жен. Сот тащыла-уын аз1рлеу барысында, егерде куаларды ша^ы-ратын болса, онда сот мшдетп турде куалардыц ^ай тшшде жауап беретшдтн аныщтау керек. Бул аудармашыныц ^ажетпшгш немесе ^ажетпшп еместтн аныщтау ушш ^ажет. Кейде куалардыц мецгеретш пшнде талап ^оюшы да, жауапкер де мецгере алады. Мундай жагдайда аудармашы
^ажет етшмейд!
Сот^а ^атысушы куаларга сот отырысыныц немесе жекелеген к журпзу арекеттерш жасау-дьщ уа^ыты мен орны туралы хабарландырыла-ды жане соттыц ша^ыру ^агаздарымен сот^а ша-^ырылады. ^ажет болган жагдайда, кке ^аты-сушы куаларга хабарландырылуы немесе тапсы-рылганы туралы хабарлай отырып, тапсырыстыщ хат, телефонограмма немесе жеделхат ар^ылы, сондай-а^ хабарлау мен ша^ырудыц жасалуын ^амтамасыз ететш езге де байланыс ^уралдарын пайдалану ар^ылы хабарландырылуы немесе ша-^ырылуы мумкш Хабарлаулар мен ша^ырулар хабарландырылган немесе ша^ырылган адамныц сот^а уа^тылы келу1 жане юке даярлануы ушш жеткшшп мерз1м1 болуы есептеле отырып жол-дануга ттс (А1ЖК-нщ 129 бабы 1-3 бел1м). Сот-^а ^атысушы тулгалар, олардыц екгпдер1, сондай-а^ куалар, сарапшылар, мамандар жане аударма-шылар сот отырысыныц немесе жекелеген к журпзу арекеттер1н жасаудыц уа^ыты мен орны туралы хабарландыру жане сот^а ша^ыру ^агаз-дары олар мецгермейт1н т1лде бер1лген болса, аудармашыныц ^ызмет1 ^ажет болган жагдайда, сот оны ^амтамасыз ету керек.
Ша^ыруларды процеске ^атысушы сот отырысына келу жане к журпзу функцияларын аща-ру уш1н мшдеттшерге куагерлерге ж1беред1.
Келген куалар сот отырысы залынан ш^1гары-лад^1. Терагалыщ етуш1 жауап алынган куалард^1ц жауап алынбаган куалармен сейлеспеу1не шара-лар ^олданады (А1ЖК-н1ц 183 бабы).
Азаматтыщ сот енд1р1с1нде куа рет1нде ^атыс-^ан тулгалар мынандай ^у^ы^тар мен мшдеттер-ге ие:
1. Куа ретшде ша^ырылган адам сот^а тагай-ындалган уа^ытта келуге жане шынайы айга^ беруге м1ндетт1.
2. Нау^астыгыныц, ^арттыгыныц, муге-дект1г1н1ц немесе бас^а да далелд1 себептер1н1ц салдарынан соттыц ша^ыруы бойынша келуге жагдайы болмаса, сот куадан ез1 барган жершде жауап алуы мумк1н.
3. Кершеу жалган айга^ берген1 жане зацда кезделмеген нег1здер бойынша айга^ беруден бас тарт^аны немесе жалтарганы уш1н куа Казахстан
Республикасы Кылмыстыщ кодекс1н1ц 352, 353-баптарында кезделген жауаптылы^та болад^1.
4. Куан1ц сот^а ша^ырылуына байланысты шыгындарды ететт1руге жане уа^ытын жогалту-ына байланысты а^шалай етема^ы алуга ^у^ыгы
Гражданское право и гражданский процесс
ПЖЗ
бар. Шыгындар мен етема^ылардыц мелшер1 Казахстан Республикасыныц зацдарымен белп-ленед!
Куалардан жауап олар мецгеретш тЫнде алы-нады. Куалар болган ман-жайларды айту бары-сында немесе сот залында куанщ мецгермейтш тшшде куага суракгар ^ойылган кезде юке ^аты-сушы тулгаларга куанщ жауаптары тусшжп болу ушш аудармашыныц ^атысуы мшдетп болып ке-лед! Судья ктщ тез жане дурыс ^аралып шешшу ушш аудармашыныц ^атысу маселесш алдын-ала шешу керек. Б1ра^та таж1рибеде кейде куанщ болып жащан азаматтыщ гётщ тшш мецгермейтшдт женшдеп маселе к ^аралып жащанда аныщта-лып жатады.
Мысалы: Алматы аудандыщ сотында талап ^оюшы Балабеков Т.С. пен жауапкер Тагаева С.О. баланыц тургылыщты жерш аныщтау туралы етгшшгер1 орыс тЫнде бершп ^арастырылган. 1сп ^арастыру барысында куалерд1 ша^ырып олар-дан жеке-жеке жауап алынган. Куалердщ кук;ык;та-ры мен мшдеттер1 тусшдаршш жане олар сот кш журпзу тшш мецгере алатындыгы мен аудармашыныц ^ажет еместт туралы маселеш сот аныщ-тады. Б1ра^тан куалердщ б1рше жауап беруге сез бергенде ол ^олындагы ^агазында орыс тшшде жазылган мал1метп о^ып беруге тырысты. Судья куаге орыс тшшде сура^ ^ойган кезде ол орыс тЫнде жауап бере алмайтындыгы аныщталды.
Куэнщ еркш казак TiniH мецгеретт аньщталды. Сонда гана судья куэдан жауапты кeлeci жолы icTi жалгастырып караган кезде аудармашыныц катысуымен сурактар койып жауап алатындыгын TYciндiрдi. Бул жерде мынандай сурак туындай-ды: Неге судья icTi сотка карауга дайындау барысында icке аудармашыныц кажет немесе кажет емеcтiгi жeнiндегi мэселеш шешпеген. Егерде судья бул мэселеш алдын-ала шешкенде к со-зылып кетпейтiн едi [3 ].
Осы кке уксас жагдай: Алматы аудандык сотында Савицкий А.С. «Баланы асырап алу туралы» ктщ хаттамасын карастырган кезде, куэ-лердщ катыстырылганы аныкталды. Куэлерден жауап алу барысында олардыц кукыктары мен мiндеттерi TYciндiрiлген, бiракта кандай тiлде жауап беретшдт мен олардыц аудармашыны кажет немесе кажет емеcтiгi жeнiнде судья олар-дан сурамагандыгы байкалады. Судья алдын ала icке аудармашыныц кажет немесе кажет емеcтiгi жeнiндегi мэселеш шешу керек едi [4].
Осы ic бойынша куэнiц процессуалдык кукыктары мен мiндеттерi кандай тiлде TYciндiрiлген жэне куэнiц кандай тiлде азаматтъщ ic бойынша сотта жауап берген деген сурак ту-ындайды. Мундай мэcелелердi алдын алу Yшiн жэне болашакта судья тарапынан кателштер бол-мау Yшiн азаматтык icTi сотта карауга эзiрлеу кезiнде аныктап шешш кету керек.
^олданылган адебиеттер TiîiMi
1. ^азакстан Республикасыныц Конституциясы / 1995 жылы 30 тамызда республикалык рефе-рендумда кабылданды (284-1 1998 жылы 7 казанда ^азакстан Республикасыныц зацына толыкты-рулар мен езгерктер енгiзiлген) // 1996. №4, 217 б., 1998. №20, 245 б. ^азакстан Республикасы Пар-ламентiнiц Жаршысы.
2. ^азакстан Республикасыныц Азаматтык ic жYргiзу кодекci / 1999 жылгы 13 шшде (езгертулер мен толыктырулармен) // 1999. №18. 644 б. ^азакстан Республикасы Парламентiнiц Жаршысы.
3. Архив суда №2 г. Астаны, р-на Алматы, исх. № 3-1727/05.
4. Архив суда №2 г. Астаны, р-на Алматы, исх. № 3-1739/05.
Азаматтык, com endipicinde куэлердщ цатысуы процессуалдъщ реттеуде жэне теориялъщ угымында eзeкmi мэселе болып ^xdi. Куэ icке мyддeлi емес кез келген тулга бола алады, болган мэн-жайды толык бЫген жэне талап арызга (арызга) немесе карсы талапка кандай да бip катысты болуы.
Проблема теоретического осмысления и процессуального регулирования участия свидетелей в гражданском судопроизводстве представляется весьма актуальной. Свидетелем является любое незаинтересованное в исходе дела лицо, располагающее сведениями об обстоятельствах, имеющих значение для установления фактов, относящихся к основанию иска (заявления) или возражениям против него.
The problem of theoretical judgement and remedial regulation of participation of witnesses in civil legal proceedings is represented rather actual. The witness is any person not interested in issue of a suit having data on circumstances, the facts important for an establishment concerning the basis of the claim (application) or objections against it.
