CC BY
0ЦАЗАЦСТАНДАГЫ АЭС-НЬЩ МАЦЫЗЫ
АБСЕТ Е.А АМИРГАЛИ У.А АБЫЛАЕВ А.Н ДАБЫЛОВ А.Д
Аннотация.Мацалада Казацстанга АЭС керек па, оныц ел1м1зге тиг1зетт пайдасы мен зияны туралы айтылады. Элем елдертщ АЭС салудагы тзжербиелерг, цател1ктер1 жэне сол цателгктермен жумысы баяндалган. Бул вз кезеггнде елгмгз де салынайын деп жатырган АЭС- га эсер1 айтылган
Трек свздер: АЭС, , энергия, реактор, апат
Мен бул макалада АЭС туралы галымдардыц макалаларын саралай келе ез ойымды жезюзбектн. Макалалардыц 6ip-6ipiHe деген сэйкестт мен байланысына токталамын.
Алгашкы макала Б. М. Мусин мен Э. Нурланныц ««КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ АТОМ ЭНЕРГЕТИКАСЫ: МЭСЕЛЕЛЕР1 МЕН YРДГСТЕРI» макаласы. Бул макалада Б. М. Мусин мен Э. Нурлан Казакстанга АЭС-тщ каншалыкты мацызы бар екенш жэне салынган жагдайда елiмiзге тигiзетiн пайдасы мен зияны ашык айтылган. Б. М. Мусин мен Э. Нурлан макалада накты мэлiметтердi колданган. Атап айтсак халыктыц арасынан сауалнама алып халыктыц АЭС туралы ойы мен бiлiмiн тексерген. Сол сауалнамага сYЙенетiн болсак менщ ойым мемлекет тарапынан халыкка АЭС туралы ешкандай акпарат берiлмейтiнiн байкадым. Непзшен бул АЭС- га карсылык халыкка бул туралы дурыс акпарат бершмегеннен туындап жатыр. Егер де АЭС туралы халыкка ашык акпарат таратылса халыктыц ойы езгеруi мYмкiн. Бул сезiме дэлел макалада айтылган. Ягни Жапонияда Маки жэне Ашихама атом электр станциялары билiк тарапынан акпарат болмауынан карсылыкка тап болган. Егер де халыкка акпарат дурыс жетюзшмесе , халыктыц Yкiмет пен билшке сенiмi темендейдi.
АЭС кажет екеш туралы негiзiнен 2013 жылы Елбасымыз Н.Э. Назарбаев Казакстан-2050 стратегиясында мэлiмдеген. Сондай-ак, Казакстан Республикасыныц Президент! К Токаев Yкiметке елдiц энергетикалык каушаздш мэселелерiн кыска мерзiмде шешудi тапсырды, ейткенi елiмiз кершi мемлекеттерден энергияга тэуелдi.
Негiзiнен АЭС салу 4 жылдан 25 жылга созылуы мYмкiн. Бул ез кезегiнде экономикага да Yлкен шыгындар алып келедi. Дегенмен сэтп жасалган жоба болатын болса мемлекетп баска елдерге деген энергия тэуелдшгшен куткарады. Бул дегенiмiз елде энергия тапшылыгы жойылады деген сез. Себебi елiмiзде 2022-2028 жылдары энергия тапшылыгы куплуде. Себебi елiмiз дамушы ел болгандыктан Yлкен энергияны кажет етедi жэне де жыл еткен сайын энергия шыгыны артып отырады.[1]
Ал Ж.Т.Анатольевнаныц «Элемдег1 атом энергетикасыныц дамуы» макаласына токталсак. Бул макалада элемдеп АЭС-дыц кайда кеп шогырланганы туралы, АЭС-ныц артыкшылыктары мен кауштер^ туындаган апаттары айтылады. Менiц ойымша АЭС-ныц зиянан пайдасы ете кеп. Нактырак айтсак АЭС экологиялык таза болып келедi жэне де экологияга зиян отын энергетикасына тэуелдiлiктен арылуга таптырмайтын жоба. Оныц Yстiне Казакстан уран келемi бойынша алгашкы орындарга ие.
Ал АЭС-ныц кемшiлiктерiне келетш болсак елде ядролык терроризмдi немесе бопсалауды тудыруы мYмкiн. Бул ез кезегшде мемлекеттiц тэуелсiздiгiне Yлкен зардабын тигiзуi мYмкiн. Сонымен катар уранды байыту осы жумыстармен айналысатын кызметкерлерге эсер етуi мYмкiн радиоактивтi шац жэне бул шацныц ауага немесе суга тYсуiне экеледi. Соныц салдарынан экология мен адам денсаулыгын Yлкен зиянын тигiзедi.
Атом энергиясы ¥лы ДYниежYзiлiк согыстан кейiн Yлкен сураныска ие бола бастаган. Соныц нэтижесшде элемнiц кептеген елдерiнде АЭС курылысы басталып кеткен. Тэжербие
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
аздыгынан Y-лкен жойкын апаттар орын алган. Соньщ ец танымалы жэне ец жойкыны Чернобыль атом электр станциясындагы апат. Атом электр станциясындагы екiншi жаhандык апат Жапония жагалауындагы жер сшюша мен цунамиден туындаган апат болды. Негiзiнен АЭС теракты эрi жYЙелi жумыс аткаратын болса экологияга жэне мемлекет пен халыкка еш зардабын тигiзбейдi.[2]
В.Я. Мищенконыц «АТОМ ЭНЕРГИЯСЫНЬЩ ^АУШСВДШНЩ ЖАЬАНДЬЩ АСПЕКТ1С1» макаласында 2011 жылы Жапонияда орын алган Фукусима- АЭС-гы апат туралы айтылган. Фукусима-1 АЭС-гы жагдай 1986 жылгы Чернобыль апатынан кейiнгi ец Yлкен апаттардыц бiрi. Бул апат Жапонияга жэне дYниежYзiне АЭС туралы жэне оныц каушаздш туралы Yлкен сура; туындатты жэне де бул апат элемнщ кез келген елiнде болуы мYмкiн екенiн ескерттi. 2011 жылы, апаттан кейiнгi алгашкы айларда Атом комиссиясы Жапония энергиясы оныц шыгынын шамамен 74 миллиард долларга багалады, бул Жапонияда 2030 жылга дейiн атом саласын дамытуга жоспарланган барлык инвестициялардыц кeлемiмен (жэне одан да кеп) салыстыруга болады. Атом дагдарысынан кешн Жапония eзiнiц энергетикалык саясатын кайта карауга мэжбYP болды. Трагедиядан бiрнеше жыл еткен соц жапон когамы, саяси кэсiпкерлiк топтар елдегi атом энергетикасыныц болашагы туралы дауласты, Жапонияда электр генерациясыныц бул тYрiнен бас тарту мYмкiндiгi бурынгыдан да шынайы болды. Алайда, eнеркэсiптiк жэне кэсшкерлш топтардыц мYДделерi басым болды.
Егер бiз ез елiмiзде осындай апаттар болганын каламасак бул жобаны y^ нYктесiне дейiн талдап, элем тэжербиесше кез салып бiрiншi кезекте каушаздшт ойлау керек. Ал АЭС курылысын барынша осы АЭС-ын салуда алдыга дамып кеткен елге тапсырган жен. Бул ез кезепнде халыкка сешмдшк беретiн болады. [3]
B.К.Акимова езшщ макаласында элем елдерiнiц не себепт атом энергиясына кызыгушылыгы артканы, держава елдердщ АЭС салу себептерiне токталган.
Менiц ойымша казiр кептеген елдерде энергия тапшылыгы бар. Бул мемлекеттер керек энергияны кeршi мемлекеттерден сатып алады. Солардыц катарында бiздiц мемлекетте бар. ^азiрri тацда энергияныц тиiмдiсi осы АЭС-сы болып тур. Бул отын энергиясынан алатын энергиядан едэуiр тиiмдi болып келедi. Макаланы мысалга алатын болсак, Франция 1970 жыладары мунай дагдарысан бiраз зардап шеккен. Содан берi олар 60 атом реакторын салган. Бул ез кезепнде электр энергиясыныц 78% -ын камтамасыз етiп отыр. Егерде бiзде осылай елiмiзге АЭС-сын салатын болсак Yлкен энергия кeзiне ие болатын едш. Элемде адам саны арткан сайын энергия тапшылыгы да соншалыкты артып келедi. Бул ез кезегiн де дYниежYзiлiк экологияга Yлкен эсер етедь
^азiр энергияга бай держава мемлекеттер ез энергияларын баска энергия жетюпейтш мемлекеттерге сатып ез экономикасын едэуiр жаксартып жатыр. Ал ез кезепнде бiздiц мемлекет сол энергияны сатып алу аркылы керiсiнше экономиканы темендетш карызга батуда. [4]
C.С. Гусев «АЭС баскару мэселелерi атом саласын дамытудыц казiргi кезещнде» макаласында АЭС-да мыцдаган реакторлардыц апаттык токтау жагдайлары туралы айткан.
АЭС негiзiнен баскарудагы проблемалардыц эсершен апаттык жагдайларга жиi тYседi. Бул баскарудагы апатта адами фактор Yлкен роль аткарып тур.Эрине егерде оператор кателш жасаса корганыс карастырылган. Бул жер ец мацыфзды белшек Ацпараттык жуйе ,ягни АЖ. Бул жYЙе баскарудагы бiркатар проблемаларды шешуге кeмектеседi.Жэне де жYЙе баскарудагы адамныц ыкпалын едэуiр азайтты.
Менiц ойымша АЭС-на мундай жYЙелер кептеп керек. Бiрак толык сынактан, бакылаудан eтуi тшс. Егер де жYЙеден кателiк кететш болса бул бiр адамга емес 6y^ элемге Yлкен зардабын типзедь
^орытынды
АЭС бiздiц елiмiз Yшiн ец тиiмдi энегия кeзi болып табылады. Себебi бiздiц елiмiз де энергия алуга керектi элементтердiц бэрi бар. Тек барынша укыпты жYЙелi жумыс аткару керек. Эр елдщ жiберген кателiктерiн кайталамай, тек даму стратегиясын алатын болсак елiмiз
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
энергиядан тапшылык кермейтш болады. Эрi баска мемлекеттерден энергия тэуелдiгiнен арыламыз. Елiмiзде iрi енеркэсштердщ ашылып, ел экономикасы жогаргы децгейге жететiн болады. Тек колда бар мYмкiндiктердi дурыс пайдалану керек.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Б. М. Мусин мен Э. Нурланныц «^АЗА^СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ АТОМ ЭНЕРГЕТИКАСЫ: МЭСЕЛЕЛЕР1 МЕН YРДГСТЕРI»
2. Жучкова Татьяна Анатольевна «Развитие атомной энергетики в мире»
3. Мищенко Я. В. «ГЛОБАЛЬНЫЙ АСПЕКТ АТОМНОЙ ЭНЕРГОБЕЗОПАСНОСТИ (на примере Японии после аварии на АЭС «Фукусима-1»)»
4. Акимова КВ. «ФАКТОРЫ, ПОБУЖДАЮЩИЕ СТРАНЫ К СТРОИТЕЛЬСТВУ АТОМНЫХ ЭЛЕКТРОСТАНЦИЙ»
5. С.С. Гусев «Проблемы управления АЭС на современном этапе развития атомной отрасли»
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
