CC BY
1УДК 551.521.3,551.583
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ МЕМЛЕКЕТТ1К ОРМАН КАДАСТРЫН ЖЕТ1ЛД1РУ ЖОЛДАРЫ
ХАМЗА ХАБДЫЛХАСЫМ
Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетшщ кадастр кафедрасыныц 4 курс студенттерi , Астана к., Победы дацгылы, 62
Н¥РЖАН¥ЛЫ 0РКЕН
Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетшщ кадастр кафедрасыныц 4 курс студенттерi , Астана к., Победы дацгылы, 62
Аннотация. Мацалада Казацстан Республикасыныц бектшген жер балансыныц цурылымы царастырылады. Жер балансыныц цурылымындагы кемштктер кврсетглген, соныц 1ш1нде орман цорыныц кейб1р жер учаскелер1 жер ресурстарын пайдалану жвн1ндег1 статистикалыц есептеулер кез1нде ескертмей цалады. Авторлар Казацстан Республикасыныц мемлекеттт орман кадастрын жург1зуд1 жет1лд1ру бойынша нацты усыныстар усынады.
ТYйiндi свздер: жер санаты, жер балансы, орман цорыныц жерлер1, мемлекеттт жэне жеке орман цорларыныц жерлерг, орман цорыныц мемлекеттгк есебг.
Бул макалада бiз ^азакстан Республикасыныц жер корыныц жалпы келемш карастырамыз жэне оныц канша белшн ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер, орман коры, су астындагы жэне баска да ауыл шаруашылыгына арналмаган жерлер алып жатканын талдаймыз.
^азакстан Республикасыныц жер корыныц жалпы келемшде 272,5 млн га курайтын ауыл шаруашылыгы жерлерi 219,6 млн га орасан зор белшн алып жатыр, бул жалпы аумактыц 80,6% курайды. Бул ауыл шаруашылыгыныц ел экономикасында мацызды рел аткарып, азык-тYлiк кауiпсiздiгiн камтамасыз ететiнiн ацгартады. Ауыл шаруашылыгына арналмаган жерлер 52,9 млн га, жалпы жер келемшщ 19,4% курайды. Оныц шшде орман алкаптары мен агаш-бута екпелерi 16,9 миллион гектарды алып жатыр, бул жалпы аумактыц 6,2 пайызын курайды. Ормандар экологиялык тепе-тецдiктi сактауда мацызды рел аткарады, агаш жэне баска ресурстармен камтамасыз етедi жэне бiрегей табиги аумактар болып табылады. Су астындагы жэне батпакты жерлер 8,8 млн га жердi алып жатыр, жалпы аумактыц 3,2% курайды. Бул жерлер су балансы мен экожYЙенi сактауда мацызды рел аткарады, сонымен катар еамдштер мен жануарлардыц кептеген тYрлерiнiц мекенi болып табылады. Баска ауыл шаруашылыгына жатпайтын жерлер 27,2 млн га курайды, бул жалпы аумактыц 10,0% курайды[6].
1-сурет
2021 жылгы 1 карашадагы жагдай бойынша жер корыныц жер учаскелерi бойынша курылымы
Жер атауы Пайыз -%
Ауыл шаруашылыгы 80.6
жерлерi
Орман алкаптары жэне 6.2
агаш жэне бута
плантациялары
Су асты жэне батпактар 3.2
Баска ауыл 10.0
шаруашылыгына
жатпайтын жерлер
Казакстан Республикасыньщ жер коры нысаналы максатына сэйкес 7 санатка бeлiнедi:
1)ауыл шаруашылыгы жерлерi;
2)елдi мекендердш (калалардыц, кенттердш жэне ауылдык елдi мекендердш) жерлерi;
3)eнеркэсiп, кeлiк, байланыс, гарыш кызметс, корганыс, улттык каушаздш кажеттшктерше арналган жерлер жэне ауыл шаруашылыгына жатпайтын езге де максаттар;
4)ерекше коргалатын табиги аумактардыц жерлерi, сауыктыру, рекреациялык жэне тарихи-мэдени 5)максаттагы жерлер;
6)орман коры жерлерi;
7)су коры жерлерц
8)босал;ы жерлер[1].
Республикада жыл сайын жер-кукыктык катынастардыц нэтижесiнде жер корыныц курамын кайта белу теракты турде жYрiп жатыр. Есептi жылы жер санаттарын жер, орман жэне су зацнамасына сэйкес келтiру жумыстары жалгасты.
Жер корыныц, оныц шшде жердш курамы ерекше кызыгушылык тудырады орманмен кeмкерiлген аумактар, сондай-ак орманмен жабылмаган, бiрак орман шаруашылыгыныц кажеттшктерше бершген аумактар.
2021 жылгы 1 карашадагы жер балансы бойынша орман коры жершш жалпы ауданы 22,4 миллион гектарды немесе республиканыц пайдаланылатын жер корыныц жалпы алацыныц 8,5 пайызын курады. Жер реформасы жылдарында орман алкаптарыныц ауданы негiзiнен ауыл шаруашылыгы кэсшорындарыныц бурын уакытша жер пайдалануында болган жерлердi беру есебшен екi еседен астам улгайды.
Орман коры жерлершш кeлемiн езгерту: ^аз1рп уакытта ауыл шаруашылыгы субъектiлерiнiц уакытша пайдалануында орман шаруашылыгы кэсшорындарыныц жерлершш тек 1862,2 мыц га.
1991 жылы мундай жер 13,5 миллион гектар болды. Есепт кезецде республиканыц орман корыныц ауданы 37,0 мыц гектарга улгайды. Дегенмен, эртYрлi аймактарда бул санаттагы жер кeлемiнiц улгаюын да, азаюын да байкауга болады[6].
1-кесте. 1991-2021 ж.ж. орман коры алкаптарыныц динамикасы
мыц.га
Аудандардыц атауы 1991 жыл 2020 2021 взгерютер (+, -)
2021 жыл 1991 жыл 2021 2020 жылга карай
Акмола 508,0 514.8 514.8 +6,8 -
Актебе 198.5 215.8 221,0 +22,5 +5.2
Алматы 2 281.2 3 752.2 3750.6 +1469,4 -1.6
Атырау 49.1 56,0 56,0 +6,9 -
Шыгыс Казакстан 3 161,0 2 153.9 2153.9 -1007.1 -
Жамбыл 312.1 4 429.1 4 429.1 +4117,0 -
Батыс Казакстан 209.4 217,0 217,0 +7,6 -
Караганды 211.5 190.2 190.2 -21.3 -
Кызылорда 1 412.8 6 510.3 6510.5 +5097,7 -
Костанай 422.6 423.5 456,7 +34,1 +33,2
Мацгыстау 242.4 254.2 254.2 +11,8 -
Павлодар 451,0 126,0 126,0 -325,0 -
Солтуспк Казакстан 640.4 545.2 545.2 -95.2 -
Туркютан 79,0 3 009.7 3009.7 +2930 -
Барлыгы 10 179.2 22 398.3 22435.3 +12256,1 +37,0
Ец улкен есу 03repicTepi Костанай облысында болды - 33,2 мыц га, ейткеш кайталама орман пайдалану Yшiн пайдаланылган ауыл шаруашылыгы максатындагы жер учаске-epi ауыл шаруашылыгы алкаптарынан кайтарылды.
Орман корыныц нeгiзгi жер учаскeлeрi Кызылорда (6510,5 мыц га), Жамбыл (4429,1 мыц га), Алматы (37501,6 мыц га), орман корына ТYркiстан (3009,7 мыц га) жэне Шыгыс Казакстан (2,9,13) жатады мыц га) облыстар, сондай-ак ормандар мен агаш-бута eкпeлeрi - Кызылордада (5 441,6 мыц га), Алматыда (2 177,7 мыц га), Жамбылда (2 239,3 мыц га) жэне Шыгыс Казакстан облысында (1 449,7 мыц га).
Орман корыныц жер тYрлeрi бойынша аймактар бойынша белiнуi (2-кесте) бeрiлгeн. Орман коры жерлершщ курылымында ормандар мен агаштар мен буталардыц орман eкпeлeрi 60,3% (13,5 млн. га) курайды.
СолтYCтiк Казакстан (88,7%) жэне Павлодар (86,6%) облыстарыныц орманды жeрлeрi ец кеп орманшылыгымен, ал ец азы ТYркiстан облысымен (16,6%) сипатталады. Бухгалтерлш есеп дeрeктeрi бойынша тiркeлгeн Кызылорда облысыныц орман корыныц eдэуiр жогары ормандылыгы (83,6%) сeксeуiл ормандарыныц ете аздыгымен сипатталады[6].
Кесте 2. Республикадагы орман алкаптарыныц курылымы 2021 жылгы 1 карашадагы жагдай бойынша
Казакстан Республикасы Жалпы жер мыц гектар ауыл шаруашылыгы жeрлeрi орман алкаптары мен агаш-бута eкпeлeрi баска жерлер
мыц гектар % мыц гектар % мыц гектар %
Барлыгы 22 435.3 6 799.2 30.3 13527.3 60.3 2108.8 9.4
Казакстан Республикасыныц орман корыныц жалпы алацынан ауыл шаруашылыгы жерлер30,3%, орман алкаптары мен агаш-бута eкпeлeрi - 60,3%, баска жерлер - 9,4% алады[6].
Зерттеу 9dicmepi
Жeрдi пайдалануды есепке алу жэне бакылау бYгiнгi куш жер балансыныц дeрeктeрi нeгiзiндe жузеге асырылады, кeйiннeн олар ресми статистикалык мэлiмeттeргe нeгiздeлeдi.
Жер балансын толтыру кагидалары мен оныц курылымы Казакстан Республикасы ¥лттык экономика министрлiгi Статистика комитет терагасыныц буйрыгымен айкындалады
[3].
Ережелер келес тэртiптi кездeйдi:
1. Аудандык жэне калалык жер катынастары белiмдeрi («Калалар мен аудандардыц жер катынастары белiмдeрi» ММ) мэлiмeттeрдi облыстык жер катынастары баскармасына («Облыстык жер катынастары белiмдeрi» ММ) бeрeдi;
2. Облыстык жер бeлiмдерi мэлiметтердi ^азакстан Республикасы Ауыл шаруашылыгы министрлiгiне карасты Жер ресурстарын баскару комитетiне усынады.Жер ресурстарын пайдалану туралы жыл сайынгы есеп берудi жасау кезiнде кала, аудан, облыстардыц жер катынастары мамандары жер балансыныц бектлген нысанын катац сактайды. Ал мамандар мундай мэселеге кезшкен сайын орман коры жерлерi уакытша кыска мерзiмдi жэне уакытша узак мерзiмдi пайдалануга берiледi, бiрак баланста сэйкес сызыктар болмагандыктан бул жер учаскелерi есепте есепке алынбайды. парак.
Орман коры жерлерi мемлекеттiк жэне жеке орман коры жерлерше белшедь
Мемлекеттiк орман корыныц жерлерiне орман шаруашылыгын жузеге асыратын мемлекеттiк уйымдарга туракты жер пайдалануга берiлген табиги тектес орман алкаптары, бюджет каражаты есебiнен жасалган жасанды ормандар жэне орманмен жабылмаган жерлер (орманды жэне ормансыз жерлер) жатады. .
Жеке орман коры жерлерше ^азакстан Республикасыныц Жер кодексше сэйкес ^азакстан Республикасыныц азаматтарына жэне ^азакстан Республикасыныц мемлекетпк емес зацды тулгаларына шетелдiц катысуынсыз жеке меншiкке немесе узак мерзiмдi жер пайдалануга берiлген жерлер жатады. максатымен ^азакстан орман eсiрушiлер.
1) жасанды екпелер;
2) тукымдык жэне (немесе) вегетативп жолмен пайда болган табиги тектi екпелер;
3) жеке орман питомниктерц
4)арнайы максаттагы плантациялар;
5)агро орман екпелер;
6)жеке меншштеп коммерциялык жолдардыц белдеуiндегi корганыш екпелер.
Мемлекетпк орман коры учаскелерiнде узак мерзiмдi орман пайдалану кукыгы конкурс
корытындылары туралы хаттама жэне оныц непзшде жасалган шарт негiзiнде туындайды. Мемлекеттiк орман коры учаскелерiндегi орман коры 10 жылдан 49 жылга дейiнгi мерзiмге узак мерзiмдi орман пайдалануга бершедь
Тендерге ^азакстан Республикасыныц азаматтары жэне ^азакстан Республикасыныц шетелдш катысуы жок зацды тулгалары катысуга кукылы.
Мемлекеттiк орман коры учаскелершде узак мерзiмдi орман орналастыру кезшде орман орналастырудыц мынадай тYрлерi жузеге асырылуы мYмкiн:
1) агаш дайындау;
2) шайыр мен агаш шырынын жинау;
3) мемлекеттiк орман коры учаскелерш ацшылык шаруашылыгыныц муктаждары ушш пайдалану;
4) мемлекеттiк орман коры учаскелерш гылыми-зерттеу максатында пайдалану;
5) мемлекетпк орман коры учаскелерiн сауыктыру, рекреациялык, тарихи-мэдени, туристiк жэне спорттык максаттарда пайдалану;
6) мемлекеттiк орман коры учаскелерш агаш жэне бута турлершщ екпе материалдарын жэне екпелердi арнайы максатта eсiру Yшiн пайдалану;
7) косалкы орман шаруашылыгы.
Мемлекеттiк орман коры учаскелершде кыска мерзiмдi орман пайдалану кукыгы кыска мерзiмдi орман пайдалану шартыныц жэне (немесе) орман билетшщ негiзiнде туындайды. Мемлекеттiк орман коры учаскелершдеп орман коры кыска мерзiмдi орман пайдалануга берiледi:
1) мемлекетпк орман иеленушшер берген орман билеп негiзiнде бiр жылга дешнп мерзiмге;
2) мемлекеттiк орман иеленушi мен орман пайдаланушы арасында жасалган кыска мерзiмдi орман пайдалану шарты негiзiнде бiр жылдан он жылга дешнп мерзiмге.
2. Мемлекеттiк орман коры учаскелершде кыска мерзiмдi орман пайдалану кезшде орман пайдаланудыц мынадай тYрлерi жузеге асырылуы мYмкiн:
1) орманды кайталама пайдалану;
2)мемлекетпк орман коры учаскелерш гылыми-зерттеу максатында пайдалану;
3)мемлекетпк орман коры учаскелерiн сауыктыру, рекреациялык, тарихи-мэдени, туристiк жэне 4)спорттык максаттарда пайдалану;
5)кайталама агаш ресурстарын дайындау.
Мемлекеттiк орман кадастрын жYргiзу кезiнде мемлекеттiк орман коры есебшщ деректерi пайдаланылады.Орман корын мемлекеттiк есепке алу нысанын мемлекеттiк статистика саласындагы уэкiлеттi мемлекеттiк органмен келiсiм бойынша уэкiлеттi орган бекiтедi.
Орман корыныц мемлекеттiк есебiн уэкiлеттi орган беюткен ережелерге сэйкес мемлекеттiк орман орналастыру уйымы жYргiзедi.
Мемлекеттiк орман корында мыналар есепке алынуга жатады:
1) ерекше коргалатын табиги аумактар жерлершдеп табиги жэне жасанды ормандар (оныц iшiнде орманды жэне ормансыз жерлер);
2) табиги жэне жасанды шыккан, сондай-ак орманмен камтылмаган ормандар мемлекетпк орман коры жерлерiнде орман шаруашылыгыныц муктаждары Yшiн берiлген жер учаскелершщ eсiмдiктерi;
3) жалпы пайдаланудагы темiр жолдар мен халыкаралык жэне республикалык мацызы бар автомобиль жолдарыныц, каналдардыц, магистральдык кубырлардыц жэне баска да желшк курылыстардыц жолындагы корганыш екпелерше он метр немесе одан да ^п, ауданы 0,05 гектардан астам.
Жеке орман корыныц курамына мыналар есепке алынуга жатады:
1) жасанды екпелер;
2) тукымдык жэне (немесе) вегетативт жолмен пайда болган табиги тектi екпелер;
3) жеке орман питомниктерц
4) арнайы максаттагы плантациялар;
5) агро орман екпелер;
6) жеке меншштеп коммерциялык жолдардыц белдеуiндегi корганыш екпелер[2.4.5].
Зерттеу нысаны: <^лкен-Нарын орман шаруашылыгы КГП»
Катонкарагай ауданы жер катынастары бeлiмi мемлекеттiк мекемесiнiц бекiтiлген жер балансындагы «Орман коры жерлерЬ» V бeлiмiнде орман корыныц жалпы алацы гана кeрсетiледi.
-87791 га
3-кесте - Орман цорыныц жерлерт керсететт жер балансыныц фрагмент1, (га)
5 Орман ^ршщ жерлер^ Орман жерлерi (5.1) 3 87791
5.1 Каз1рп уакытта бiзде кeптеген материалдар бар, мысалы, ботаника т.б. корыктар, улттык табиги парктер, дендрологиялык жэне зоологиялык парктер, ботаникалык бактар 3 87791
5.2 Будан баска, 01 жолда ескершген уакытша пайда болган кэсшорындардыц тапсырысы шаруашылыгы жерлерi
Зерттеу эдiстерi директордьщ 07.07.2015 жылгы №43 хаты непзшде Катонкарагай ауданындагы жер жэне орман ресурстарын есепке алудагы кемшiлiктердi аныктап, 2023 жылдыц акпаны «Улкен-Нарын орман шаруашылыгы КГП» 2018-2022 жж. 256 жер пайдаланушыга 34595,0 гектар аумакта бiр жылдан 49 жылга дешнп мерзiмге жер учаскелерi берiлдi.
4-кесте - Yлкен жерлерiнен берiлген жер учаскелерi туралы мэлiметтер «Улкен-Нарын орман шаруашылыгы КГП» 2018-2022 жылдары
___________(га)
жылдар Жер учаскесш максатты пайдалану Саны жер пайдалануш ылар Жалпы ауданы епспк жер ара шеп жайылым Баска жерлер Жердi беру узактыгы (жыл)
2018 Шеп шабу, жайылым жэне баска максаттар 44 5647.5 100.8 5535.2 11.5 1-49
2019 Шеп шабу, жайылым жэне баска максаттар 48 6073.2 95.8 5967 10.4 1-49
2020 Шеп шабу, жайылым жэне баска максаттар 46 6937.9 93.5 6833 11.4 1-49
2021 Шеп шабу, жайылым жэне баска максаттар 56 7591,8 94.5 7274.0 223.3 1-49
2022 Шеп шабу, жайылым жэне баска максаттар 62 8344.6 105.5 8216.0 23.1 1-49
Барлыгы 256 34595 - 490.1 33825.2 279.7 1-49
^азакстан Республикасыныц Жер кодека кабылданган кезден бастап орман корына жаткызылган жер учаскелерi ауыл шаруашылыгы айналымына, ягни мал жаюга, шеп шабуга жэне баска да максаттарга (жеке орман коры, курылыс объектiлерi Yшiн) кайта мал шаруашылыгында пайдаланылды.
5 Орман корыныц жерлер1/ Земли лесного фонда (стр.5.1+5.2+5.3+5.4+5.5) 259 87791
5.1. Улкен-Нарын орман шаруашылыгы ККМ жершен уакытша пайдалануга бершген жерлерд1 алып тастаганда/ за исключением временно предоставленных земель из земель лесного хозяйства «Улкен-Нарынской лесное хозяйства КГП» 3 53196
5.2. Азаматтарга жэне мемлекеттж емес зацды тулгаларга бершген ауылшаруашылык максатына кыска мерз1мге орман корынан 5ер1лген жер1 / Земли, предоставленные из лесного фонда на короткий срок для сельскохозяйственных целей, предоставленные гражданам и негосударственным юридическим лицам 143 20859,3
5.3. Азаматтарга жэне мемлекеттж емес зацды тулгаларга бершген ауылшаруашылык максатына узак мерз1мге орман корынан 5ер1лген жер1 / Земли, предоставленные из лесного фонда на долгосрочного пользования для сельскохозяйственных целей, предоставленные гражданам и негосударственным юридическим лицам 102 13456
5.4. Ауыл шаруашылыгы максатындагы емес баска санаттарга (сауыктыру, рекреациялык, тарихи-мэдени, туристж жэне спорттык максаттар; ацшылык шаруашылыгыныц кажеттш1ктер1; орманды жанама пайдалану уш1н курылыс объект1лер1 уш1н) 11 279,7
5.5. Азаматтарга жэне мемлекеттж емес зацды тулгаларга бер1лген жеке менш1к орман коры (стр.5.6+5.7) - -
5.6. ^азакстан Республикасыныц азаматтарына бер1лген жеке менш1к орман коры - -
Цорытынды
^азакстан Республикасы Жер кодексшщ 48-бабыныц 14-1-тармакшасында жэне 128-бабыныц 2-тармагында жэне ^азакстан Республикасы Орман кодексшщ 29-36-баптарында керсетшген жер учаскелерi жер балансында керсетшмейдь [1.2].
Сондыктан «орман коры жерлерЬ» санатындагы жер учаскелерiн пайдалану есебш дурыс жYргiзу Yшiн бекiтiлген жер балансыныц курылымын кайта карау кажет.
Талдау барысында V белiмде орман коры жерлерш толык есепке алу Yшiн 5.1,5.2,5.3,5.4,5.5,5.6,5.7 косымша жолдарды косу кажет екеш аныкталды.
^азакстан Республикасыныц аумагында орналаскан жер учаскелерi жер учаскелершщ меншiк нысанына, нысаналы максатына жэне жер учаскелерiн пайдаланудыц руксат етiлген сипатына карамастан мемлекеттiк кадастрлык тiркеуге жатады[1].
1. ^азакстан Республикасыныц 2003 жылгы 20 маусымдагы №442 Жер кодека.
2. ^азакстан Республикасыныц 2003 жылгы 8 шшдедеп №477 Орман кодека.
3. ^азакстан Республикасы Ауыл шаруашылыгы министрлегiнiц Жер ресурстарын баскару комитетi эзiрлеген ведомстволык статистикалык байкаулардыц статистикалык нысандарын жэне жер балансы бойынша оларды толтыру нускауларын бекiту туралыДазакстан Республикасы ¥лттык экономика министрлш Статистика комитетi терагасыныц 2020 жылгы 10 наурыздагы №25 буйрыгы. ^азакстан Республикасыныц Эдiлет министрлiгiнде 2020 жылгы 12 наурызда №20112 болып тiркелдi.
4. Орман корыныц мемлекетпк есебiн жYргiзу ережесi ^азакстан Республикасы Ауыл шаруашылыгы министршщ 2015 жылгы 27 акпандагы № 18-02/163
5. ^азакстан Республикасыныц жер балансыныц курылымын жетiлдiру, Ш^МТУ ХАБАРШЫСЫ №4, 2019 ж.
6. ^азакстан Республикасы жершщ жай-кYЙi мен пайдаланылуы туралы жиынтык аналитикалык есеп 2021 жылга.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
