CC BY
10
УДК 81 ББК 81.2Т-2
РОБИТАИ ЧАНД ВОЖАИ МАРБУТ БА ЧОНИШИНИ «ТАЪРИХИ БАЩАЩ» БО ГУИШ^ОИ МУОСИРИ ТОЧИКИ
СВЯЗЬ МЕЖДУ НЕСКОЛЬКИМИ ЛЕКСЕМАМИ, СВЯЗАННЫМИ С МЕСТОИМЕНИЯМИ, В «ИСТОРИИ МАС УДА », С СОВРЕМЕННЫМИ ГОВОРАМИ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА
ASSOCIATION BETWEEN SEVERAL LEXEMES REFERRING TO PRONOUNS IN "THE HISTORY OF MASUD" AND CONTEMPORARY VERNACULARS OF THE TAJIK LANGUAGE
Азимова Умеда Абдумавлоновна,
унвонцуи кафедраи забони тоцикии МДТ «ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)
Азимова Умеда Абдумавлоновна,
соискатель кафедры таджикского языка ГОУ «ХГУим. акад. Б. Гафурова» (Худжанд, Таджикистан)
Azimova Umeda Abdumavlonovna,
claimant for candidate degree of the Tajik language department under the SEI "Khujand State University named after academician B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: mavlon_1954@mail.ru
Калидвожа^о: калима, шева, лауца, «Таърихи Байуаци», осори асримиёнаги, цонишин, бандакцонишин, тахфифёфта, вариант, шакли маъмул Мацола ба робитаи забони ««Таърихи Байуацй» бо шевауои муосири тоцикй дар мисоли корбурди цонишинуо ва бандакцонишинуо бахшида шудааст.
Муаллиф дар асоси маводи гирдоварда муайян кардааст, ки истифодаи бархе аз цонишинуо ба шакли гайримаъмул ё дар вазифаи хосса уодисаи имруза ё дирузи наздик набуда, таърихи уазорсола доранд.
Дар цараёни таулили ин гурууи унсуруои лугавй муаллифи мацола ба бардоште расидааст, ки цонишини шумо уануз дар ««Таърихи Байуацй» нисбат ба шахсуои дуюми тануо ва цамъ ба кор рафтааст. Аз ин ру, он ««эцод»-и соуибони шеваи шимолии забони тоцикй нест. Дар шакли тахфифёфта мавриди истифода царор доштани иддае аз унсуруои грамматикии марбут ба цонишин низ сарнавишти кууан доранд.
Ключевые слова: язык «Истории Масуда», говор, диалект, связь, средневековые памятники, местоимение, местоименный суффикс, вариант
Анализируется связь языка средневековой летописи «История Масуди» с современными таджикскими говорами на примере использования местоимений и местоименных суффиксов. На основе фактического материала установлено, что использование некоторых местоимений в необычных формах или в специальных функциях имеет тысячелетнюю историю. На основании веских аргументов делается вывод, что в книге «История Масуда» (XI век) местоимение Шумо использовалось для выражения формы второго лица единственного и множественного числа. Следовательно, данное явление нельзя считать «нововведением» носителей северных диалектов
таджикского языка, как это утверждают некоторые исследователи. Подчеркивается, что практика использования усеченных форм некоторых грамматических элементов, связанных с местоимениями, также имеет древние традиции.
Key-words: "The History of Masud" language, vernacular, dialect, association, mediaeval monuments, pronoun, pronominal suffix, variant
The article dwells on the association of the language of mediaeval chronicles "The History of Masud" with contemporary Tajik vernaculars on the example of the used pronouns and pronominal suffixes. Designing on the premise of factual material, it is elicited that the usage of some pronouns in unusual forms or in special functions enjoys the history of millennium. On the basis of valid arguments the author comes to the conclusion that in the book "Masud's History" (the Xl-th century) the pronouns Shumo was used for the form of the 2-nd person both in singular and plural. Consequently, the given phenomenon can't be considered as "innovation" ascribed to the bearers of northern vernaculars of the Tajik language by some researchers.
It is underscored that the practice of using shortened forms of some grammatical elements associated with pronouns is also traced back to ancient traditions.
Таърихномаи Абулфазли Байдакй дар катори чунин осори арзишманди ниёгони точикон карор дорад, ки муаллифаш онро бо забони содаву шево ва диккат-чалбкунанда таълиф карда, кушиш бар он доштааст, ки тамоми дороидои лугавии забони замонашро ба хонанда нишон дидад. Барои ба чунин максад расидан Абулфазли Байдакй аз вожадои мансуб ба кабатдои мухталифи таркиби лугавии забон истифода намудааст. Дар байни чунин водиддои лугавй калимадои хоси ладчадои минтакадои гуногуни он даврон ё ондое, ки бо ин ё он шакл имруз дар шеваю ладчадои алодидаи точикй мадфуз мондаанд, макоми шоистаеро ишгол мекунанд. Аз тадлили ин гуна водиддои лугавй кас ба чунин бардоште мерасад, ки ин гуна калимаву ифодадои дар «Таърихи Байдакй» дучороянда аз нигоди дудуди истифодаашон дар давраи дозира ягона нестанд: кисме аз ондо дар баъзе ладчадои точикй, диссаи дигар дар забони точикони манотики мухталифи Точикистон ва берун аз он дучор меоянд. Бо сабаби дар доираи як макола набудани имкони тадлили дамаи ин гуна водиддои лугавй мо факат дар мисоли чанд чонишин ва унсурдои грамматикии ба ондо алокаманд хусусиятдои пойдормонии чунин унсурдои лугавиро дар «Таърихи Байдакй» ва дар байни мардуми минтакадои гуногуни точикнишини имруза нишон додан меходем.
Агарчи чонишиндо дар забони точикй мисли забондои дигари чадон аз нигоди микдор кам дастанд, вале ондо дар матн вазифаи бузургеро ичро карда, бар ивази гуруди калони вожадои мансуб ба диссадои номии нутк меоянд. Инро дангоми ба риштаи тадлил кашидани вижагидои корбурди ондо дар «Таърихи Байдакй» дарк намудан мумкин аст. Ин чо дочат ба тадлили тамоми вижагии чунин чонишиндо нест, зеро ин масъаларо ба таври дакик забоншиноси точик шодравон Б. Сиёев мавриди баррасй карор додааст (11, с. 205-206). Х,адафи мо ин чо тандо ба хонанда нишон додани вижагидои истифодаи чунин водиддои лугавй ва бокимонии ин гуна хусусият дар шеваю ладчадои дозираи точикй аст.
Бояд гуфт, ки ин гуруди водиддои лугавй дануз аз даврони пешазмелодии инкишофи забондои эронй, ба хусус точикй ба сифати ивазкунандаи асосии унсурдои
-yraBHH MaHcy6 6a xuccaxou homhh HyTK ucTH^oga myga MeoaHg. ^Ke a3 HyHHH BO^axo они / аз они acT, kh gap gaBpau MHëHau khkhmo^h 3a6oHH to^hkh (acpxou IV-III n. a. m.-cagaxou VII-VIII m.) 6a ^oh yHcypxou Hpra6oTguxaHgaH gaBpau KaguM ap3H xac™ HaMyg. MyxaKKHKH TaBOHOH эpонн n.H. XoH-apH xaHroMH Tax-H-H hh yHcyp 3HKp KapgaacT, kh "Ka-HMau они ë аз они 6o Kacpau H30$a My-KHaTy TaauyKpo MepacoHag Ba ^OHumuHH Ka-HMae MOHaHgu "MyTaauHK 6a" ë "MyxTac(c) 6a" acT. Ba umopa 6a ucMe ë 3aMupe acT, kh nemTap 3HKp myga ë cunac 3HKp maBag..." (15, c.191). TaBaccyTH yHcypu они xaHy3 gap 3a6oHH nopcuu/TO^HKHH MHëHa MyH0cu6aTH noccecuBH H^oga Memyg, kh oh gap 3a6oHH nopcuu KaguM a3 TapuKH gap nage^u reHHTHB OMagaHH KajHMa cypaT Merupu^T (8, c. 87; 12, c. 334; 16,c. 31).
Tax-H-H paBaHgu ucTH^ogau они/аз они gap Maraxou acpxou MHëHa, a3 ^yM-a «Tatpuxu BaKxaKH» HumoH Meguxag, kh hh yHcypu -yraBH gap Ba3H$au 3HKprapguga xe-e cepucretMO! myga 6ygaacT. HyM-axou 3epuH MeTaBOHaHg ga-e-H HyHHH ry^Taxo 6omaHg:...arap gap oh BaKT cyKyHpo (noB. 6apou xh$3h opoMHm) Kope naHBacTaHgy HXTuëp KapgaHg, aHgap oh ^apMOHe аз они xygoBaHgu mo3h, pa3ua^^o^y aHxy, Hurox gomTaHg (c. 48). Ba HaM03H gurapu oh py3 cu-aTe аз они BaH pacy-gop 6u6ypg...(c. 93). Ba ry-OMe TypK аз они nucapam 6a capoHu aMup OBapga 6ygaHg, to xapuga oag, $apMyg, kh oh ry-OMpo hh3 6oag gog...(c. 173-174). Ba gyxTape аз они ^agapxoH 6a homh aMup MyxaMMag aKgu hhkox KapgaHg...(c. 252). Ba $apMyg, to pacy-OHH ryproHpo 6a py3 gapoBapaHg Ba nac a3 Maxgxo, kh pocT Kapga 6ygaHg, 6o 3aH0HH MyxTamaMOHH Humo6yp аз они paucy Ky3OTy $yKaxo Ba aKo6upy yMMO- 6a ma6 nemu Maxgu gyxTapu BoKa-H^op 6ypgaHg ( c. 435). HyH xo-h MyKaggaMH KaBM 6ap hh ^yM-a 6omag, TaBOH goHucT, kh аз они gurapoH hh 6yBag (c. 642).
MyTO-uau TatpuxHOMau Ma3Kyp ga-e-H oh acT, kh hh yHcypu -yraBupo A6y^$a3^H BaKxaKH 6aco $ap0B0H 6a Kop 6ypgaacT (Hur. c. 63, 69, 84, 91, 107, 112, 119, 122, 126, 144, 176, 181, 185, 213, 231, 257, 257, 263, 339, 439, 524, 524).
HMpy3 gap -ax^axou muMO-K MaHcy6uaTpo 60 BO^a^OH am/aüHu Ba gap -ax^axou ^aHy6K Ba ^aHy6K-mapKH 60 Ka-HMau uhu H^oga MeKyHaHg, kh oh ocopu xaMOH 0Hu/a3 OHu-H gaBpoHH acpHMHëHarK xuco6 MemaBag.
Tax-H-y MyKOuca HumoH Meguxag, kh 6a ca6a6u 6a aMa- OMagaHH TarHupoTH coxTopK gap 3a6oH, atHe gap HaTH^au ry3apum a3 xo-aTH ^.tckthbh 6a aHa-HTHKH gap maK-H 30xupuH BO^axo hh3 TaxaBBy-OTH MyaHaH pyH gog, Ba-e MymKH-H gap oh acT, kh 6o ca6a6u gap MyggaTH mam KapH (cagaxou III n.a.M.-III.M.) gacTpac Ha6ygaHH ocopu xaTTH 60 nopcuH MHëHa 3aM0HH cypaT rupu^TaHH HyHHH gurapryHupo 6a Tap3H Mymaxxac MyaHaH KapgaH xe-e gymBop acT. Hh HyKTa Mat-yM acT, kh gap HaTH^au 6a ByKyt naHBacTaHH TaxaBBy-OT gap 3a6oH MHH6atg 6apo6apu ucTH^ogau maK-xou MatMy- 6o3 6a Kop 6ypgaHH ryHau raHpuMatMy-u aK rypyx BOxugxou -yraBH puBO^ rupu^T. Hh ryHa ycy-H ucTH^ogau Ka-HMaxopo gap mhco-h ^OHumuHH maxcuu maxcu gyroMH ^aMt - wyMo/wyMoëH HumoH gogaH MyMKHH acT. A3 30xupu maKjiH gyroMH hh HOHHmHH-wyMOëH aëH acT, kh oh gap Hara^au xaMpoxrapguu aKe a3 maK-xou nacBaHgu -oh, atHe -ëH (nac a3 cagoHOKH «0») 6a wyMO 6a By^yg OMagaacT. Mat-yM acT, kh capnamMau xuccau acocuu ^OHumuHH Ma3Kyp (atHe wyMo) xsmaxäm -h эpоннн KaguM 6a myMop MepaBag (8, c. 81; 12, c.138).
Tax-H-H Kop6ypgu ^OHumuHH Ma3Kyp gap TatpuxHOMau BaHxaKï HumoH Meguxag, kh MyauH^H acap 0Hp0 gap gy maK-: wyMO Ba wyMoèu MaBpugu ucTH^oga Kapop gogaacT. Ba Ha3ap HyHHH Mepacag, kh A6y!$a3!H BaHxaKK xaHroMH 3HKpu maxcu gyroMH myMopau ^aMt BapuaHTH wyMopo ucra^oga HaMygaacT. HHpo MeTaBOH a3 ^yM-au 3epuH
138
дарк кард: Шумо сахт ба таъчил омадаед, бозгардед ва замоне биёсоед ва намози дигарро бозоед, то пайгомдо бигузоред ва долдо бознамоед (с. 95).
Вале дангоми ифодаи гуруди мардум истифода намудани гунаи шумоёнро авло дисобидааст: Гуфт: «Фардо шумоёнро мисол дода ояд, ки суи Х,ирот бар чй чумла бояд рафт (2, с.52)...ва лашкарро гуфт: «Фардо шумоёнро мисол дода ояд, ки суйи Х,ирот бар чй чумла бояд рафт» (с. 96). Ва шумоёнро аз ин ахбор тафсиле дорам сахт равшан, чунонки оварда ояд, иншоаллоду таоло (с. 108). Ва Адмади Х,асан шумоёнро нек шиносад, бар он чумла, ки то акнун будааст, фаро наситонад (пов. маънои чумла: то ин дам давраи дарчу марч буда ва аз ин руз пас талабот дигар мешавад) (с. 208). Таваккуф кунед, чандонки ман фориг шавам ва шумоёнро бихонанд (с. 280). Шумоёнро фармон набуд чанг кардан, чаро чанг кардед? (с. 288).
Тадлилу мукоиса ба он шадодат медидад, ки дар киёс бо шакли шумо дар асари мазкур гунаи шумоён бештар ба кор рафтааст (ниг. 2, с.: 573, 603, 607, 681, 709, 724).
Баъзе мудак,к,ик,он дар натичаи к,иёси истифодаи шаклдои чонишини мазкур ба чунин бардошт расидаанд, ки дар катори ду шакли боло дар осори гузаштагон инчунин вариантдои дигари он низ мавриди истифода карор доштааст. Чунончи, олими эронй П.Н. Хонларй аз хусуси истифодаи шаклдои дигари чонишини номбурда дар осори нависандагони асримиёнагй овардааст, ки «. аз замири шунавандаи чамъ низ суратдои шумоу ва шимо ва шумон_дар маъдуде аз маворид вучуд дорад, ки гумон меравад асари гуишдои мадаллй бошад...» (15, с.186). Мудак-кикон К. Г. Залеман ва В. А. Жуковский низ дануз дар охири асри Х1Х «замири шахсии омиёна» ба дисоб рафтани чонишини зикргардидаро дар катори дигар чони-шиндо кайд намуда буданд (5, с.32).
Маълум мешавад, ки иддае аз шаклдои чонишини мазкур бо таъсири лафзи гуишй ба забони адабй род ёфтаанд. Бояд ёдовар шуд, ки дар сарчашмадои даврони минбаъдаи инкишофи забони точикй истифодаи шаклдои шумоуо ва шумоён ривоч пайдо намуда (18, 53), охири асри Х1Х ва огози садаи ХХ ба таври васеъ ба гардиш даромад (13, 3).
Дар таърихномаи Байдакй долатдои нисбат ба гуруди мардум ба кор рафтани дар ду шакл: шумо ва шумоён низ мушодида карда мешавад. Чунончи:...вазир гуфт, ки: «Дар боби шумо шафоат кардам ва подшодро бар он овардам, ки шумо дар ин вилоят, ки дастед, бибошед ва мо бозгардему ба Х,арй равем ва Нисову Боварду Фарова ва ин биёбондову даддо шумоёнро мусаллам фармуд...» (с. 618).
Олим ва лугатшиноси эронй А. Дедхудо дар осори шоиру нависандагони асримиёнагй дучор наомадани шакли шумоуоро ишора карда навиштааст, ки «имруза аз замири шахси мо ва шуморо дар тадовули омма бо-уо чамъ банданд: моуо, шумоуо. Ва ба дукми шаводиди бадастомада дар забони адабии кадим мо ва шуморо чамъ мебастаанд, он дам бо -он, на бо -уо ба сурати моён ва шумоён» (4, с.570).
Аз тадлилу мукоисаи ин гуна шаклдо кас ба чунин андеша мерасад, ки шаклдои шумоуо ва шумоён дар забони осори асримиёнагй бо сабаби духурагии вазифаи чонишини шахси дувуми чамъ шумо ва халалёбии баён, возеду нишонрас ифода нагар-дидани фикр вобаста аст (18, с.53), яъне суръатгирии тамоюли корбурди шумо нисбат ба шахси дуюми тандо боиси ба ин шакл дамродшавии пасванди -уо ва шакли -ён-и пасванди -он шудааст. Ба ин гуна шакл ба кор бурдани чонишини мазкур боиси он гардид, ки ба духурагии истифодаи чонишини шахси II чамъ шумо хотима дода шавад. Бо дам мукоиса намудани шаклдои чонишини мазкур дар «Таърихи Байдакй»
Ba meBax,ou HMpy3au to^hkh HHmoH Megux,ag, kh 6apo6apu maKix,ou «gapo3yMp»-H oh 6atgaH BapuaHTx,OH 3uëgu wyMO 6a By^yg OMagaacT, kh ryHax,ou wyMO, wyMoèH, WyMOyOH, WyMyyOH, WyMOyO, WyMOO, WyM^O, WyMayOH, WyM^OH, WyMOyyH, WyMOH,
rnyMOWH, wyMO, wuMuèH, MbMoyo a3 x,aMHH Ka6uiaHg (12, c.82; 3, c.160; 7, c.39).
Cox,h6ohh iax,^ax,OH mHMonHH to^hk a3 6aHHH ryHax,ou 3HKpë$Ta maKix,ou wyMOH, wyMoyoH, wyMyo Ba wyMoyo 6emTap ucTH^oga MeHaMoaHg (1, c. 170, 183).
HMpy3 a3 6aHHH iax,^ax,OH to^hkh HHc6aT 6a maxcu gyroMH TaHx,o ucTH^ogamaBHH ^OHHmHHH wyMO 6emTap gap iax,^ax,OH muMOJH 6a Mymoxuga Mepacag.
Bo6acTa 6a Kop6ypgu ^OHHmHHxo 3apyp Meoag, kh hh ^o hk HyKTa TatKHg Kapga maBag. flap «Tatpuxu BaKxaKK» 6apo6apu ucra^ogau maKjiH MatMyiH 6aHgaK^OHH-mHH^o HHHyHHH gap maKiH Myxa$$a$ ë uxTucoprapguga 6a Kop pa^TaHH ohx,o 6a Mymoxuga Mepacag. flap HyHHH MaBpugx,o a3 TapKu6u 6aHgaK^OHHmuHx,o cagoHOKH ohx,o $ypyry3op myga, TaHx,o obo3h oxupamoH 6okï MeMOHag. MacaiaH, gap ^yMiau 3epuHH TatpuxHOMau Ma3Kyp a3 6aHgaK^OHumuHH maxcuu maxcu ceroMH myMopau TaHx,o -am TaHx,o -m ucTH^oga mygaacT: Ba BaH Mapge xymëp Ba xupagMaHg acT Ba x,aKKH 6yзyргиmpo Hurox, gopag (2, c.10).
Mykoucau MaBogu «Tatpuxu BaKxaKK» 6o 6at3e ocopu gaBpoHH 6atgHHa gap 6apo6apu maKiH MatMyiH puBO^ë6uH maKiH Tax$H$ë$Tapo hh3 HumoH Megux,ag. MacaiaH, ^aioiygguHH PyMH gap «MacHaBHH MatHaBH»-am ryHau uxTucoprapgugau hh 6aHgaK^OHumuHpo 3uëg 6a Kop 6ypgaacT (10): ia6x,OT (c. 61, 447), paxTx,OT (c. 160, 537), 6o3yT (c. 162), a^gap^OT (c. 249, 290), pyT (c. 334, 536), Typpax,OT (c. 552, 584), umopaTxoT (c. 631). HyHHH Tap3H Kop6ypgu 6aHgaK^OHumuHH Ma3Kyppo gap cax,H$ax,ou MHH6atga hh3 MeTaBOH gyHop OMag (Hur. c. 31, 59, 61, 72, 85, 109, 122, 123, 144, 166, 168, 220, 226, 131, 132, 137, 142, 159, 186, 194, 304, 312, 248, 394, 405, 412, 436, 447, 448, 524, 542, 548, 586, 594, 597, 602, 610, 623).
Ahhh HyHHH x,oiaTpo 6o 6aHgaK^OHumuHH maxcuu maxcu ceroMH myMopau TaHx,o, HtHe -aw hh3 gyHop OMagaH MyMKHH acT, atHe BaKx,aKK gap 6at3e x,oiaTx,o 6ap HBa3H maKiH MatMyiH 6aHgaK^OHumuHH -aw ryHau -w-po MaBpugu ucTH^oga Kapop gogaacT. HyHOHHH, gap «Tatpuxu BaKxaKK» xoHaHga gap maKiH aenuèw, abdow, ;a6ow, Kopyow, 6a;ow, HebMamyow Ba m. HHx,opo 6ap HBa3H maKiH MatMyiH ohx,o- aenuènw, abdonw, ;a6onw, Kopyonw, 6a;onw, wbMamyonw gyHop Meoag: ^aMema hh xoHagoHH 6y3ypr noHHga 6og Ba aenuèw MaHcypy abdow MaK^yp (noB. gymMaHam Mariy6) Ba cyiTOHH Mya33aM Oappyx3og - $ap3aHgu hh nogmo^u 6y3ypr KOMpaBOBy KOMKopy 6apxypgop a3 MyiKy ^aBOHH 6a x,aKKH Myx,aMMagHH Ba oihx,h (c. 161). Ba ryiOMOHH X,acupH gap hh Mapg napugaHgy (noB. x,y^yM KapgaHg) BaHpo Ka^oe HaHg 6u3agaHg (noB. atHe 6ap nymTH capam HaHg MymTH o6gop 3agaHg) Ba ;a6ow nopa KapgaHg (c. 211)...ryiOMOHpo 6u^apMyg, to 6u3agaHg, 3agaHe caxT Ba Ka6om nopa KapgaHg.(c. 213).Ba gapMexox,ag a3 y MagagropK gap oh hh ypo 6ap oh BogomTa Ba po^HaMoam gap oh hh Taia6u phoht Kapga a3 y Ba oh, kh Magagropu y 6omag gap ^aMa Kopyow Ba MyBa^aK rapgoHag ypo gap a3HMaTx,oam (c. 354). Pacyi ry$T: «Bo TaHgypycTuro mogKOMH ^aMa Kopx,o 6ap Mypog Ba 3a cyiTOHH Mya33aM, kh 6a;ow 6og Ba ypo 6y3yprrap pyKHecT, xymHyg» (c. 410). Ba KacoH pa^TaHgy capoam $ypy rupu^TaHg Ba x,aMa rnbMamyow MaBKy$ KapgaHg.(c. 450).
Hh maKiH 6aHgaK^OHumuHH Ma3Kyp hh3 gap 6apxe ocopu acp^ou 6atgHHa puBO^ naHgo Kapg. ^k Huro^u caT^H 6a «MacHaBHH MatHaBH»-H PyMH MeTaBOHag HyHHH uggao-po co6ht HaMoag (10): xyppaMum (c. 114), pym (c. 202, 296, 439), nom (c. 239, 260, 299),
васиятдош (с. 395), бедориш (с. 421), дандондош (с. 508), иноятдош (с. 569), когазпо-радош (с. 607), дикоятдош (с. 647), калъадош (с. 650), бурчдош (с. 650), ташнагиш (с. 661).
Дар садифадои баъдй низ чунин шакли ин бандакчонишин истифода гардидааст (ниг. с. 39, 46, 53, 54, 69, 100, 107, 114, 128, 134, 141, 166, 171, 184, 190, 202, 205, 231, 239, 240, 152, 153, 259, 260, 268, 288, 348, 379, 460, 491, 539, 544, 551, 565, 568, 569, 599, 601, 602, 604, 604, 613, 615, 635, 647, 650, 661).
Вале дар киёс бо ду бандакчонишини номбурда дар таърихномаи Байдакй дар шакли ихтисоргардида ба кор рафтани бандакчонишини шахсии шахси сеюми шумораи чамъ, яъне -ашон ба гунаи -шон хеле кам ба назар мерасад: Ва бунауошон бештар он аст, ки Шодмалик горат карда ва бибурда ва сахт шикастадиланд ва он чй мондааст, бо хеш доранд...(с. 511).
Тадлилу мукоиса нишон медидад, ки тарзи тазаккурёфтаи ин бандакчонишин низ мисли ду унсури дигари ифодакунандаи шахс дар асрдои минбаъда давом кардааст (ниг. с.: 10, 40, 57, 70, 211, 222, 234, 261, 267, 271, 281, 480, 579, 584, 585, 584).
Ба дама маълум аст, ки имруз дар дамаи шевадои точикй ба шакли тахфифёфта ба кор рафтани кулли чунин бандакчонишиндо маъмул аст. Аз тадлилу мукоиса метавон ба натичае расид, ки дар чунин шакл ба кор рафтани ин гуна унсурдои грамматикй имрузу дирузи наздик пайдо нашуда, ондо кариб дазор сол пеш ба гардиш ворид шудаанд.
Пайнавишт:
1. Абдуллозода Р. Иборауои халци. - Душанбе: Дониш, 1974. - 204 с.
2. Байуаци, Хоца Абулфазл Мууаммад ибни Хусайн. Таърихи Байуаци. Тауиягари матн, муаллифи муцаддима, уавоши ва феуристуо Сайфуллоуи Муллоцон. - Душанбе: Бухоро, 2014. Хамаи мисолуо аз уамин нашр аст. Аз ин ру, бори аввал рацами китоб ва сауифаи мисол зикр гардида, минбаъд тануо сауифааш ишора мешавад.
3. Валии Самад, Аъзами Худодод. Дурахши як ахтари сузон. -Душанбе: Матбуот, 2001. -317 с.
4. Деухудо А. Лугатнома. Цилди 29. - Теурон, 1373. - 568 с.
5. Залеманн К.Г., Жуковский В.А. Краткая грамматика новоперсидского языка с приложением метрики и библиографии. -СПб., 1890. -189 с.
6. Маумудов М., Цураев Г, Бердиев Б. Фаруанги гуишуои цанубии забони тоцики. - Душанбе, 2012. - 874 с.
7. Расторгуева В. С. Очерки по таджикской диалектологии. Выпуск 3. -М.: Изд-во АН СССР, 1956. -190 с.
8. Расторгуева В. С., Молчанова Е.К. Среднеперсидской язык// ОИЯ. Среднеиранские языки. - М.: Наука, 1981. - С. 6-147.
9. Расторгуева В. С., Молчанова Е.К. Парфянский язык// ОИЯ. Среднеиранские языки. -М.: Наука, 1981. - С.147-232.
10. Руми Ц. Маснавии маънави. Танзим, тауия ва баргардони Бадриддин Алиев ва Али Мууаммади Хуросони. - Теурон: Замон, 1379//2001. - 728 с.
11. Сиёев Б. Таърихи цонишинуои забони тоцики.- Душанбе, 1972. - 235 с.
12. Сиёев Б. Ташаккули цонишинуо дар забони тоцики. - Душанбе: Ирфон, 2002.- 495 с.
13. Сияев Б. Формирование местоимений в таджикском языке: автореф.дисс.. .докт-ра филол.наук. - Душанбе, 2003.- 57 с.
14. Хасанов А. Унсуруои лугави ва сарфию наувии осори садауои Х-Х111 дар гуиши ши-моли (бахши Фаргонаи гарби). -Хуцанд: Нури маърифат, 2003. - 254 с.
15. Хонлари П.Н.Дастури таърихии забони форси. Чопи аввал. - Теурон, 1369, - 254 с.
16. Шамисо С. Сабкшиносии наср. - Теурон, 1357. - 147 с.
17. Шариат М. Ц. Дастури забони форси. Чопи панцум. - Теурон, 1357. - 328 с.
18. Шарифов Б. Хусусиятуои морфологии «Бадоеъ-ул-вацоеъ». -Душанбе: Дониш,1979. - 215 с.
Reference Literature:
1. Abdullozoda R. Folk Expressions. - Dushanbe: Knowledge, 1974. - 204pp.
2. Baykhaki, Khodja Abulfazl Mukhammad ibni Khusayn. The History of Baykhaki. Preparation of the text, introduction, notes and indications by Sayfulloh Mullojon. - Dushanbe: Bukhara, 2014
3. Samed Vali; Khudodod, Azam. A Glimpse of Shining Star. - Dushanbe: Print, 2001. - 317pp.
4. Dehhudo A. Dictionary. V. 29. Tehran, 1373 hijra - 568pp.
5. Zalemann K. G. Zhukovsky V. A. - Brief Grammar of New-Persian Language with Appendix of Metrix and Bibliography, SPb, 1890. - 189 pp.
6. Makhmudov M., Djurayev H., Berdiyev B. The Dictionary of Southern Dialects of the Tajik Language. - Dushanbe, 2012. - 874pp.
7. Rastorguyeva V. S. Essays on Tajik Dialectology. Issue 3. - M.: USSR AS publishing-house. 1956. -190pp.
8. Rastorguyeva V. S., Molchanova E. K. Middle Persian Language // Middle Iranian Languages. - M.: Science, 1981. - pp. 6 -147
9. Rastorguyeva V. S., Molchanova E. K. The Parfyan Language // Middle Iranian Languages. - M.: Science, 1981.- pp. 147 - 232
10.Rumi Dj. The Poem about Concealed Sense. Preparation of the text, compilation, translation by Badriddin Aliyev and Ali Mukhammadi Khurosoni. - Tehran, 1379//2001. - 728pp.
11. Siyoyev B. The History of Tajik Language Pronouns. - Dushanbe, 1972. - 235 pp.
12. Siyoyev B. Formation of Pronouns in the Tajik Language. - Dushanbe: Cognition. 2002. -495 pp.
13. Siyoyev B. Formation of Pronouns in the Tajik Language. Synopsis of doctoral dissertation in philology. - Dushanbe, 2003. - 57pp.
14.Hasanov A. Lexical and Morphological Elements of the Monuments of the X-th - the XII-th Centuries in Northern Varnaculars (Western Ferghana Region). - Khujand: Light of Enlightenment, 2003. - 254 pp.
15. Honlari P. N. Historic Grammar of the Persian Language. Part one. - Tehran, 1369 hijra. -254 pp.
16.Shamiso S. Stylistics of Prose. Tehran, 1357 hijra. - 147 pp.
17.Shariat M. Dj. Grammar of the Persian Language. The fifth edition. Tehran, 1357 hijra. -328 pp.
18.Sharifov B. Morphological Peculiarities of "Badoe-ul-Vakoye". - Dushanbe: Knowledge, 1979. - 215pp.
