CC BY
1АСКАЗАННЫЦ ОЙЬЩ ЖАРАСЫ КЕЗ1НДЕГ1 МЕЙ1РБИКЕНЩ Р0Л1
БЕКНИЯЗОВА ГУЛЬСИМ ЖЕТЕСОВНА ЖАЙЛЫГУЛОВА БАЗАРКУЛЬ ЖАРЫЛКАСИНОВНА
Aрнайы пэн окытyшылары ШЖК«Кецес Одагыныц Батыры МэншYк Мэметова атындагы Жогары медициналык колледжЬ>МКК.
Аннотация. Асцазан жарасы цазгргг медицинаныц мацызды мэселеЫ болып табылады. Бул ауру элем халцыныц шамамен 10% - ына эсер emedi. Бул кез-келген жастагы адамдарда кездесед1, бiрац квбiнeсe 30-40 жас; ер адамдар эйелдерге цараганда 6-7 есе жиi ауырады. Жара ауруы - созылмалы рeцидивmi ауру, нeгiзгi белгш асцазан мен 12 eлi шек цабатында жараныц mYзiлуi болып табылады.
Трек свздер: асцазанныц ойыц жарасы, перфорация, пенетрация, Helicobacter Pylori
12 елi шек жарасы, асказан жарасына Караганда 4 есе жш кездеседь Жаралардьщ дуоденалды орналасуыньщ басым болуы жас адамдарда, эаресе ер адамдарга тэн.
Асказан жарасы бар наукастар арасында эйелдер мен еректер катынасы 1:2, 12 елi шек жарасы кезiнде ол 1:4-1:7болады. Асказан ойык жарасы:
• кардиальдi жэне субкардиальдi бeлiмi;
• асказан денес мен бурышы;
• антральдiбeлiri;
• пилорикалык канал.
¥лтабар ойык жарасы: ултабар баданасы;
постбульбарлы бeлiмi (банада iшiлiк ойык жаралар). .Ойык жара саны мен диаметрi бойынша: бiреулiк; кептеген;
кiшi (0,5 см дешн); орташа (0,6-1,9); Yлкен(2,0-3,0); алып (> 3,0).
Клиникалык формасы бойынша: типтi;
атиптi (а типт ауыру синдромымен, ауырсынусыз, симптомсыз ).
Ауру агымы бойынша: •жт (алгаш аныкталган ойык жара);
• созылмалы: сирек аскынулармен (2-3 жылда 1рет); ай сайынгы аскынулармен (жылына 2 рет жэне жш).
Асказан жарасы проблемасыньщ eзектiлiгi оныц ас корыту жуйесшщ барлык ауруларынан зардап шегетш ерлердщ 68%, эйелдердщ 30,9% мугедекпктщ негiзгi себебi болып табылатындыгымен аныкталады. Асказан жарасын диагностикалау мен емдеудеп жетiстiктерге карамастан, бул ауру барган сайын жас тургындарга эсер етудi жалгастыруда. Асказанныц ойык жарасы - жуйелш-гуморальды механизмдердщ жэне асказанныц кшегей кабыгы мен оныц астындагы кабаттары трофикасыныц бузылуымен сипатталатын созылмалы кайталанатын ойык жара ауруы.Оныц пайда болуына эсер ететiн механизмдер:
• Психо эмоционалдык сфераныц бузылыстары (стресс, жагымсыз эмоция);
• Тагам рационыныц бузылуы;
• Дэрi-дэрмектердi ретаз колдану (аспирин, кдбынуга карсы препараттар, стероидты гормондар, т.б.);
• Зиянды эдеттер (темекi тарту, алкоголь iшiмдiктерiне эуес болу);
• Асказандагы жуйкелер жэне тамырлар бузылыстары (тромбоз, атеросклероз);
Баска да аурулардьщ аскынуынан (мысалы: журек, бауыр, канайналымыныц жетiспеушiлiгi).
Асказан мен 12 елi iшек жарасыныц морфологиялык субстраты асказан мен 12 елi шектщ созылмалы жара ауруы болып табылады.
Асказан жарасыныц мeлшерi бiрнеше мм - ден 5 -6 см дешн жэне одан да кеп терецдеп 20 мм асады. Олар тек шырыш асты кабатында гана eтiп, жиi асказанныц барлык кабаттарын бузады.
Микроскопиялык жара тубшде ершу фазасында 4 кабатты ажыратады:
• Бiрiншi кабат: Беткей кабат курылыссыз некротикалык массамен фибринд^ шырышпен инфилтрирленген лейкоциттер мен жэне макрофагтармен тYзiлген.
• Екiншi кабат фибринойдты iсiнбелi некроз ошагы. Шырышты кабаты жок улпага туз кышкылыныц эсер етуi нэтижесiнде пайда болады.
• Yшiншi кабат: вертикалды тамырлары кеп грануляционды улпамен кeрiнiс табады, дэрежесi эртYрлi лимфоплазмоцитарлы инфильтрация жэне фиброзбен кершедь
• Тeртiншi кабат: жетшген дэнекер улпасы оныц мацызды ерекшелiгi жан - жакка таралуы, жаралы акаудыц шекарасынан да алшак, сондай -асказанныц барлык кабаттарына жайылады.
Клиникалык белг1лер1.
Жара ауруыныц сиптомы жиi колтык асты аймагында орталык сызыктан сол жакта пайда болатын асказанныц денесшщ жарасын немесе орталык сызыктан оц жагында кылта каналы аймагыныц жарасы пайда болатын ауырсыну болып табылады. Жиi ауырсыну кеуде клеткасыныц сол жагына тeстiц семсер тэрiздi eсiндiсi аймагына, омыртка жотасыныц бел не кеуде аймагына бершедь Ауырсынутамащшуменбайланысты.
Асказан денесiнiц жарасында ауырсыну тамак iшкеннен 30 - 60 мин. Кешн пайда болады, ерте ауырсыну. ^ылта каналы жэне 12 елiiшек буылтыгыныц жараларында: 2-3 саF.кейiн кiшi аурсыну, сондай - ашкарынга - "ашкарынга ауырсыну" болады. Пайда болу механизмi бойынша "ашкарынFа ауырсынуFа" тYнгi ауырсыну жакын, ол жиi кешкi 11ден тацFысаFат 3 дейiнгi кезецде пайда болады.
Жара ауруына тэн симптом аурсынудыц шынында пайда болатын жэне жещлдш экелетiн асказанныц кышкыл курамымен кусу болып табылады. Кейде наукастар осыFан байланысты кусу рефлексiн eздерi шакырады. Кейде баска да диспепсиялык бузылыстар: кыжыл, жYрек айну, кеюру, iш катпасы да байкалады.
Эпигастральды аймакта ауру сезiмi, диспепсиялык бузылыстар (жYрекайну, кусу, кыжылдау, iшкату не iшeту), тiлдеак-сур тYCтi актацдак пайда болады. Аурудыц сезiлуi тамак, CYт, натрий гидрокарбонатын iшкеннен кейiн басылады, ал оныц кYшеюi, аскынуы жуйкелш-эмоционалдык жаFдаЙFа, денеге ауыр салмактыц тYсуiне байланысты болады.
Диагностика
Асказанныц немесе ултабардыц ойык жарасын аныктау ойык жараныц eлшемi мен орналаскан жерiн аныктауFа, сондай-ак, хеликобактериозды (НеНсоЬаС;егру1оп KOЗдырFышын), асказанныц кышкылдыFын аныктауFа непзделедь Арнайы диагностика эдiсi - фиброгастродуоденоскопия(ФГДС).
Эдiс асказан кабырFасыныц немесе ултабардыц беткерi кабатын (сiлемейкабыFы) eцеш аркылы асказанFа енгiзiлетiн зондпен карау. Фиброгастродуоденоскопия (ФГДС) - акау iздеу Yшiн асказан мен ултабарFа eцеш аркылы эндоскопты (шаFын иiлгiш тYтiк, ушында камера мен шамы бар) енпзу. Бул кезде кeптеген ойык жара ауруларыныц негiзгi себебi -HelicobacterPylori бактерияларын аныктау Yшiн арнайы биопсиялык кыскыш аркылы тiнYлгiлерi де алынады. Эндоскопия процедурасы кезiнде ойык жарадан ^шп кан кетуi болса,
ауырсынуды басатын укол салынуы mymkïh. Бул эдю асказанныц немесе ултабардыц сшемей кабыгыныц беткерi кабынуы болатын гастрит пен гастродуодениттен ойык жараны ажыратуга кeмектеседi. Асказанныц немесе ултабардыц сшемей кабатындагы кабыну YPДiсi эдетте, шагын (диаметрiбiрнеше см) децгелек тYзiлiс, шеттерi кeтерiцкi, бул каркынды кабынуды бiлдiредi(кабынубелi).
Хеликобактериозды аныктау Yшiн екi непзп эдiс колданылады: Микроскоптыц кeмегiмен асказанныц сшемей кабаты тiндерiнде бактерияларды аныктау Наукастыц канындагы Helicobacterpylori карсы антиденелердi аныктау (бeгдеорганизмдердi, мысалы, бактериялар мен вирустарды аныктап, жоятын кандагы акуызды косылыстар). Дурыс жэне тиiмдi емдеудi тагайындау Yшiн ФГДС кезiнде асказанныц рН-метриясын жYргiзедi (кышкылдык децгейiн аныктау).
^осымша диагностикалык ic- шаралар т1збес1
•кан сарысуында темiрдi жэне жасырын канды аныктау анемия кезiнде;
• бауыр, ет жолдары мен уйкыбезi УДЗ - гепатобилиарлык жYЙесiнiц iлеспелi патологиясы кезiнде;
• канныц биохимиялык талдауы (жалпы билирубин жэне оныц фракциялары, жалпыакуыз, альбумин, холестерин, ALT, АСТ, глюкоза, амилаза) - гепатобилиарлык жYЙесiнiц iлеспелi патологиясыкезiнде;
Аскынулары. Жара ауруыныц аскынуына жарадан кансырау перфорациясы жэне пенетрациясы, перевисцериткылтаныц тыртыкты - жаралы стенозы жараныц малигинизациясы жатады.
• ^ансырау. Клиникалык кофе тунбасына уксас кураммен кусу асказан жарасында жэне кара нэжю - малина тYCтi 12 елi iшек жарасында байкалады. Кейде жара ауруында кансырау асказан шектщ кансырауыныц жалпы сиптомдарыныц кeрiнiс табады: элсiдiк, бас айналу, артериады канкысымыныц тeмендеуi терi бозгылттыгы тура белгiлерi мысалы милена тYCтi нэжiс бiрнеше сагаттан кейiн пайда болады.
• Пенетрация - асказан кабаттары тусынан немесе 12 елi iшек кабаты тусынан коршаган агзаларга жараныц eтуi (уйкы без, кiшi шарбы май, бауыр жэне eт жолдары жэнет.б) ауырсынудыц кезецдiлiгi жогалып, ауырсыну туракты, болады, бiр аймакка иррадацияланады(мысалы : бел аймагында уйкы безге жара пенетрацияланганда) жэне дене температурасы - субфибрильд^ лейкоцитоз, ЭТЖ iнiц жогарлауы байкалады.
• Перивицерит - перигастрит, перидуоденит, асказаннемесе 12 елi шек жэне кeршi агзалармен жабыскак YPДiсi нэтижесiнде дамиды. Ауыру интенсивтiлiгi, эаресе тойып тамак iшкеннен кейiн, физикалык кYш тYCкеннен кейiн, дене температурасыныц жогарлауымен: ЭТЖ нiц жогарлауымен байкалады.
• ^ылтаныц тарылуы пилорикалыкканалдар немесе 12 елi iшектiц бастапкы бeлiгiнде орналаскан жаралардыц тыртыктануы нэтижесiнде, сондай - ак осы аймактыц eтпелi жарасынан операция жасалынган наукастарда дамиды.
• Емделуь Емдiк таFаммен емдеу.
Аскыну кезiнде алгашкы бiрiншi аптада №1А, екiншi аптада №1Б, Yшiншi аптадан бастап барлык курс бойы №1 диеталары колданылады.Тамактану кYнiне 5-6 рет, тагам майда, жумсак, ауызда кeп шайналмайтындай болуы керек. ^п шайналса, асказан сeлi кeп бeлiнедi. Ол ойык жараны тiтiркендiредi. ^нделшт емдэмде CYт, CYт eнiмдерi, буга пiсiрiлген ет, балык тагамдары, ботка, кисель, майдаланган жемiс-жидек, азык-тYлiк, т.б. болу керек. Аш карынга картоп, кырыккабат шырынын, томат шырынын шкен eте пайдалы. Рационда ащы, тузды, куырылган, майлы тагамдар, кофе, шай, шоколад, бурыш, сiрке кышкылы жэне iрi жасуныкты (кырыккабат, алмурт, шабдалы, курма) eнiмдер болмау керек. Бауыр мен асказангажылыткышкою да пайдалы. Тэулшнетуз 9-10 г, акуыз 120-130 г, дэрумендер (В1, В2, В6, А, С) болукерек.
Дэрьдэрмектерменемдеу.
• Антацидт заттар (кышкылга карсы заттар)
Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.S1 2G22 - 5.94
• Гастропротекторлар (кшегей кабыктыц ттркенушен коргайды)
• Н2 гистамин рецепторларыныц блокаторы
• Н+, К+ — АТФ-азаньщтежеriштерi
Мейiрбикелiк араласу, оныц iшiнде пациенттщ отбасымен жумыс:
1. Медбике наукаспен жэне оныц жакындарымен № 1 диетаны белгiлi бiр ретпен катац сактау кажеттшп туралы эцгiме жYргiзу: № 1 А диетасынан бастап 10-12 ^н, № 16 диета 1012 кYн, содан кешн № 1 диетага ауысады.
2. Медбике наукаска никотин, алкоголь, аспирин жэне анальгиндi колдану жараныц пайда болуына жэне аурудыц агымына калай эсер ететiнi туралы айту керек.
3. Медибике наукасты релаксация эдютерше Yйрету керек, бул демалуга ыкпал етедi жэне емдеудi тездетедi.
4. Медбике наукаска дэрьдэрмек терапиясыныц схемасын, дэрi-дэрмектердi кабылдау уакытын бiр-бiрiне жэне тамактануга катысты каншалыкты мацызды екенш айтуы керек.
5. Медбике наукасты тагайындалган дэрiлiк препараттарды турактыкабылдаукажеттiлiгiнесендiру, олардыкабылдаудыбакылау кажет
6. Наукасты дэрiгерге уактылы барудыц мацыздылыгына сендiру керек, ейткеш уактылы кабылданган шаралар ете ауыр зардаптардыц (перитонит, ауырканжогалту, елiм) алдын алады.
Осылайша, медбике наукаска асказан жарасына катысты мшез-кулыктыц кажеттi ережелерiн Yйретуi керек, сонымен катар оларды сактау кажеттшпне дэйектi жэне дэлелдi тYрде сендiруi керек.
^орытынды. Асказанныц ойык жарасы-ершуге жэне аскынулардыц дамуына бейiмполициклдi созылмалы кайталанатын ауру, асказанныц шырышты кабыгындагы ойык жаралы акаудыц дамуымен жэне процестщ ас корыту жYЙесiнiц баска мYшелерiне таралуымен сипатталады. Асказан жарасыныц белгшерш жаксы бiле отырып, медбике белгш бiраскынуы мYмкiн наукасты мукият кадагалап отыруы керек. Медбике наукастыц диетаны устануын камтамасыз етуi керек, наукаска жэне оныц туыстарына накты не жеуге болатындыгын жэне не жок екенiн, осы немесе баска тагамдык асты дайындау керектiгiн, ягни оны аспаздык ецдеудiц сипатын тYсiндiре алуы керек.
ЭДЕБИЕТ
1. Патологияныц негiздерi Медициналык училищелер мен колледждерге арналган окулык казак тiлiнде Мэскеу «ГЭОТАР- Медиа» 2015 213-214 бет
2. Ахметов Ж. Б «Патологиялык анатомия-2»- Алматы, Бiлiм 2015
3. Гастроэнтерология. Национальное руководство / под редакцией В.Т. Ивашкина, Т.Л. Лапиной - М.ГЭОТАР-Медиа, 2012, - 480 с.
