CC BY
0TEXNOLOGIYA
UDC 677.05:677.21
ARRA BILAN KOLOSNIK ORASIDAGI BURCHAK O'ZGARISHI BO'YICHA CHIGITNI SHIKASTLANISHI HAMDA UZUN TOLA CHIQISHINI MATEMATIK
MODELI
Uzoqov Farxod G'afforovich Namangan muhandislik-texnologiya instituti, dotsenti, [email protected]
Annotatsiya. Arra bilan kolosnik orasidagi burchak o'zgarishiga qarab chigit shikastlanishi hamda o'rtacha uzun tolalarni qiymatlari bo'yicha exponentsial, logorifmik, polinominal, chiziqli va darajali matematik modellarni mos keladiganini aniqlash.
Аннотация. Определение пригодности экспоненциальной, логарифмической, полиномиальной, линейной и градуированной математических моделей для значений поврежденности семян и средней длины волокон в зависимости от изменения угла между пилой и колосником.
Abstract. Determining the suitability of exponential, logarithmic, polynomial, linear and graded mathematical models for the values of seed damage and average long fibers depending on the angle change between the saw and the colosnik.
Kalit so'zlar: jin mashinasi, konsol, kolosnik, arra, takomillashgan jin mashinasining hisobi, chigit, momiq va tola mahsulotlari.
Ключевые слова: джин-машина, консоль, колосник, пила, улучшенная джин-машина, зерно, вата и волокнистые продукты.
Keywords: gin machine, cantilever, grate, saw, improved gin machine, grain, cotton, and fibrous products.
Kirish. Hozirgi kunda paxta tozalash korxonalarida ishlab chiqarilayotgan paxta tolasining sifati bevosita texnologik jarayonda ishlayotgan mashinalarning samarali ishlashiga bog'liq[1]. Har bir texnologik jarayon sifatli tola ishlab chikarish uchun u yoki bu darajada muhim ahamiyat kasb etadi. Korxonada tola ishlab chiqarishga asosiy bog'liq jarayon - bu jinlash (toladan chigitni ajratish) jarayonidir. Tozalash sexlarida mayda va yirik iflosliklardan tozalangan paxtani jinlash sexining asosiy mashinasi bo'lgan arrali jinga uzatiladi[2]. Jinning ishchi kamerasiga kelib tushgan chigitli paxtaning chigit tarog'i yonida aylanayotgan arra tishlari bilan ilib olib, kolosnikli panjaraga olib keladi. Ishchi kamerada arra tishlariga ilashgan paxta bo'lakchalari boshqa paxta bo'lakchalariga ilashib, ularni ham tortadi va xomashyo valigini hosil qiladi. Bu xomashyo valigi arrali silindrni aylanishiga qarshi tomonga aylanadi va u arra tishlarini paxta tolasi bilan uzluksiz ta'minlab turadi[3].
Jin mashinasi ishchi elementlarini takomillashtirgan xolda bir qancha tadqiqotlar o'tkazildi. Tadqiqotlardan maqsad, Kolosnik matritsa modelini raqamli uskuna yordamida tayyorlash ketma ketligini loyihalash[4]. Kolosnikni samarali ishlaydigan texnologik o'lchamlarini aniqlash xamda ishlab chiqarishga joriy etishdan iborat[5].
Optimallashda asosiy masala jin mashinasi ish unumdorligiga ta'sir etuvchi axamiyatli omillarni aniqlab olishdir, bunda jin mashinasining asosiy ishchi qismlaridan biri bo'lgan "kolosnik"ni raqamli uskuna yordamida turli xil turini tayyorlab eng yahshi parametrlar tanlab olinadi[6-7]. Bunda paxta tozalash korxonalarida asosiy ishlab chiqarish jarayonidagi asbob-uskunalarni yaxshilash va uning ishchi qismlarini takomillashtirish natijasida olinadigan paxta tolasining chiqishi, sinfdan-sinfga o'tishi, momiq, chigit kabi mahsulotlarning sifat ko'rsatkichlari yaxshilanishi, ularda erkin tola miqdorini kamayishi natijasida yuqori sinfga mos tola ishlab chiqishni ko'payishiga olib keladi. Shu bilan yangi texnikani ishlab chiqarishga joriy
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 4-son, 2024
TEXNOLOGIYA
etishdan olinadigan iqtisodiy samaradorlikni hisoblashda tola sifat ko'rsatkichlari yaxshilanishidan olinadigan iqtisodiy samaradorlik quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Namlangan paxta jinlashdan so'ng tola namunalari AFIS (Advanced Fiber Information System) tizimida tekshirilganda tola uzunligi yuqori va kalta tolalar indeksi ozroq bo'ldi. Xuddi shu namunalarni HVI tizimida tekshirilganda tolaning yuqori o'rtacha uzunligi, solishtirma uzilish kuchi, iflosligi va uzunlik bo'yicha bir xillik sezilarli farqlar kuzatilmadi.
Arra bilan kolosnik orasidagi burchak o'zgarishiga karab chigit shikastlanishi va o'rtacha uzun tolalarni HVI laboratoriyasida olingan qiymatlar_
№ Yi - Chigitni shikastlanishi (%) Y2 - O'rtacha uzun tola chiqishi, UHML (dyum)
1 1,5 1,121
2 2,1 1,123
3 1,96 1,126
4 1,95 1,123
5 1,94 1,121
6 2,02 1,125
7 1,41 1,121
8 2,29 1,124
9 2,15 1,125
10 2,19 1,117
11 1,91 1,14
12 1,93 1,134
13 2,01 1,135
Shu tajribada olingan qiymatlar bo'yicha Excel dasturida 5 ta matematik modelini ko'rib chiqamiz.
Buning uchun Excel dasturiga kirib BCTABKA menyusidan diogramma bo'limi tanlab
olinadi.
1-Rasm. Chigit shikastlanishi va o'rtacha uzun tola chiqishini exponentsial matematik
modeli.
Ushbu exponentsial modellashtirish orqali 2 ta matematik modelni tenglamasini oldik. Tajribada olingan chigitni shikastlanishi natijalarga mos keluvchi exponentsial matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=e0,0757x. Tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishini natijalarga mos keluvchi exponentsial matematik modeli tenglamasi quyidagi
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 4-son, 2024
TEXNOLOGIYA
qiymatlarga ega y=e0'0134x 1-rasmdagi chigitni shikastlanishi grafigi shuni ko'rsatadiki o'tkazilgan 13 ta tajribada olingan chigitni shikastlanishi qiymatlari bilan exponentsial matematik model chiziqlari bilan yettinchi, sakkizinchi va o'ninchi chiziqlari mos tushadi.
1-rasmdagi o'rtacha uzun tola chiqishi grafigi shuni ko'rsatadiki o'tkazilgan 13 ta tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishi UHML qiymatlari bilan exponentsial matematik model chiziqlari bilan to'rtinchi, beshinchi, oltinchi, yettinchi, sakkizinchi, to'qqizinchi, o'ninchi, o'n birinchi, o'n ikkizinchi va o'n uchunchi chiziqlari mos tushadi.
2-Rasm. Chigit shikastlanishi va o'rtacha uzun tola chiqishini chiziqli matematik modeli
Ushbu chiziqli modellashtirish orqali 2 ta matematik modelni tenglamasini oldik. Tajribada olingan chigitni shikastlanishi natijalarga mos keluvchi chiziqli matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=0,2209x. Tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishini natijalarga mos keluvchi chiziqli matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y = 0,1253x. 2-rasmdagi chigitni shikastlanishi grafigi shuni ko'rsatadiki, o'tkazilgan 13 ta tajribada olingan chigitni shikastlanishi qiymatlari bilan chiziqli matematik model chiziqlari bilan ettinchi, sakkizinchi va o'ninchi chiziqlari mos tushadi. 2-rasmdagi o'rtacha uzun tola chiqishi grafigi shuni ko'rsatadiki o'tkazilgan 13 ta tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishi UHML qiymatlari bilan exponentsial matematik model chiziqlari bilan to'rtinchi, beshinchi, oltinchi, yettinchi, sakkizinchi, to'qqizinchi, o'ninchi, o'n birinchi, o'n ikkizinchi va o'n uchunchi chiziqlari mos tushadi.
3-Rasm. Chigit shikastlanishi va o'rtacha uzun tola chiqishini logorifmik matematik
modeli.
Ushbu logorifmik modellashtirish orqali 2 ta matematik modelni tenglamasini oldik. Tajribada olingan chigitni shikastlanishi natijalarga mos keluvchi logorifmik matematik modeli
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 4-son, 2024
TEXNOLOGIYA
tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=0,1228ln(x)+1,7377.
Tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishini natijalarga mos keluvchi logorifmik matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=0,0041ln(x)+1,1187.
3-rasmdagi chigitni shikastlanishi grafigi shuni ko'rsatadiki o'tkazilgan 13 ta tajribada olingan chigitni shikastlanishi qiymatlari bilan logorifmik matematik model logorifmik bilan ettinchi, sakkizinchi va o'ninchi chiziqlari mos tushadi. 3-rasmdagi o'rtacha uzun tola chiqishi grafigi shuni ko'rsatadiki o'tkazilgan 13 ta tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishi UHML qiymatlari bilan logorifmik matematik model chiziqlari bilan to'rtinchi, beshinchi, oltinchi, yettinchi, sakkizinchi, to' qqizinchi, o' ninchi, o' n birinchi, o' n ikkizinchi va o' n uchunchi chiziqlari mos tushadi.
Polin ominal matematik; model
Y1 Chigitni shikastlanishi (%)
Y2 O'rtacha uzuntola chiqishi, UHMLfdyum)
Полиномиальная (Y1 Chigitni shikastlanishi (K))
Полиномиальная (Y2 O'rtacha uzuntola chiqishi, UHML (dYum))
4-Rasm. Chigit shikastlanishi va o'rtacha uzun tola chiqishini polinominal matematik
modeli.
Ushbu Polinominal modellashtirish orqali 2 ta matematik modelni tenglamasini oldik. Tajribada olingan chigitni shikastlanishi natijalarga mos keluvchi Polinominal matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=-0,0347x2+0,5713x. Tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishini natijalarga mos keluvchi polinominal matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=-0,0203x2+0,331x. 4-rasmdagi chigitni shikastlanishi grafigi shuni ko'rsatadiki o'tkazilgan 13 ta tajribada olingan chigitni shikastlanishi qiymatlari bilan polinominal matematik model chiziqlari bilan yettinchi, sakkizinchi va o'ninchi chiziqlari mos tushadi. 4-rasmdagi o'rtacha uzun tola chiqishi grafigi shuni ko'rsatadiki o'tkazilgan 13 ta tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishi UHML qiymatlari bilan polinominal matematik model chiziqlari bilan to'rtinchi, beshinchi, oltinchi, yettinchi, sakkizinchi, to'qqizinchi, o'ninchi, o'n birinchi, o'n ikkizinchi va o'n uchunchi chiziqlari mos tushadi.
Darajali matematik model
Y1 Chigitni shikastlanishi (%)
Y2 O' rtacha uzun tola chiqishi IJHML(dvum)
Степенная (Y1 Chigitni shikastlanishi (%))
Степенная (Y2 O'rtacha uzun tola chiqishi, UHML (dyum})
0
1 2 3 4 5 6 7 S 9 10 11 12 13
5-Rasm. Chigit shikastlanishi va o'rtacha uzun tola chiqishini darajali matematik modeli.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 4-son, 2024
v = -0,0347x2 + 0,5713x
0
1 2 3 4 5 6 7 S 9 10 11 12 13
2,5 Y = l,71S9x°Mal
1 1,121 1,126 1,121 1'121 1Д25 1Д4 1,135
V = l,HS7x° co3e = 0,227
TEXNOLOGIYA
Ushbu darajali modellashtirish orqali 2 ta matematik modelni tenglamasini oldik. Tajribada olingan chigitni shikastlanishi natijalarga mos keluvchi darajali matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=1,7189x0'0681 R2 =0,1418
Tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishini natijalarga mos keluvchi darajali matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=1,1187x0'0036 R2 = 0,227
Xulosa
Tahlillar shuni ko'rsatadiki tajribada olingan natijalar bilan matematik modelda olingan natijalar eng yakin mos tushuvchilardan logorifmik va darajali matematik modellar to'g'ri keladi. Tajribada olingan chigitni shikastlanishi natijalarga mos keluvchi logorifmik matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=0,1228ln(x)+1,7377. Tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishini natijalarga mos keluvchi logorifmik matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=0,0041ln(x)+1,1187. Tajribada olingan chigitni shikastlanishi natijalarga mos keluvchi darajali matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=1,7189x0'0681 R2 =0,1418.
Tajribada olingan o'rtacha uzun tola chiqishini natijalarga mos keluvchi darajali matematik modeli tenglamasi quyidagi qiymatlarga ega y=1,1187x0,0036 R2 = 0,227
ADABIYOTLAR
1. Muradov R. va boshqalar. Jin mashinasi konstruksiyasini takomillashtirish yo'llari Monografiya. "Namangan" nashriyoti. -2016, 124 bet .
2. Omonov F.B. Paxtani dastlabki ishlash bo'yicha spravochnik (ma'lumotnoma) nashriyot. Toshkent 2008.
3. Wang, G.H. and Li, Y.X. (2022) Development of New Ductile Iron with Super-High Thermal Conductivity and Elongation. Journal of Iron and Steel Research International, 29, 462473. https://doi.org/10.1007/s42243-021-00581-7
4. Ning, B., Wu, H.B., Niu, G., et al. (2022) Cold Compression Deformation Method for reducing Residual Stress and Uniformizing Micro-Property in Ferrite Steel. Journal of Iron and Steel Research International, 29, 503-511. https://doi.org/10.1007/s42243-021-00563-9
5. Azizov, S.M. and Axmedhodjaev, X.T. (2016) The Optimal Modeling of an Angular Position of Saw Cylinders in Single-Chamber Two Cylinders Gin. American Journal of Mechanical and Industrial Engineering, 1, 103-106. https://doi:10.11648/j.ajmie.20160103.2
6. Wang, YD., Zhang, L.F., Yang, W., et al. (2022) Effect of Nozzle Type on Fluid Flow, Solidification, and Solute Transport in Mold with Mold Electromagnetic Stirring. Journal of Iron and Steel Research International, 29, 237-246. https://doi .org/10.1007/s42243-021 -00577-3
7. Briseno, J. and Casanova-del-Angel, F. (2021) Fracture Mechanics on Aluminum Specimens. World Journal of Mechanics, 11, 237-257. https://doi.org/10.4236/ wjm.2021.1112016
8. Azizov, S., Uzoqov, F., Mirzakarimov, M. and Usmanov, O. (2021) Analysis of Namangan 77 Cotton in Production Line with Different Saw Gins for Short Fiber Yield. E3S Web of Conferences, 273, Article ID: 07021. https://doi.org/10.4236/wjm.2011.13017
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 4-son, 2024
