Научная статья на тему 'ҚАНТ ҚҦМАЙЫНЫҢ (SORGO SACCHARATUM PERS.) КЕЙБІР СОРТТАРЫНЫҢ БИОПАРАМЕТРЛІК КӚРСЕТКІШТЕРІНЕ NACL-ДЫҢ УЛЫ ӘСЕРІ'

ҚАНТ ҚҦМАЙЫНЫҢ (SORGO SACCHARATUM PERS.) КЕЙБІР СОРТТАРЫНЫҢ БИОПАРАМЕТРЛІК КӚРСЕТКІШТЕРІНЕ NACL-ДЫҢ УЛЫ ӘСЕРІ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

CC BY
46
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қАНТ құМАЙЫ / ҚАЗАқСТАН-20 / ТұЗ / САБАқ / ТАМЫР

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы — Тілеу Ә. Ж., Умарова А. А., Кіршібаев Е. А.

Мақалада қант қҧмайының Порумбень-7 және Қазақстан-20 сорттарының ӛсіп-дамуына тҧздың (NaCl) улы әсері зерттелді. Тҧздың жоғары концентрациясында ӛсімдіктіктің сабағының ҧзарып ӛсуі нашарлап, тамыры жҥйесі мҥлдем тҥзілмей, эндоспермдағы қор затының жҧмсалу дәрежесі де азайды. Тәжірибе нәтижелерінен анықталғандай, Қазақстан-20 сортына қарағанда Порумбень-7 сорты тҧзға тӛзімділігімен ерекшеленді. Тҧздың (NaCl) әртҥрлі концентрациялары ӛсімдіктің жеке мҥшелерінің ӛсуіне және ӛсімдіктің жеке мҥшелерінің қҧрғақ биомасса жинақтау кӛрсеткіштеріне де әсер етті.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по агробиотехнологии , автор научной работы — Тілеу Ә. Ж., Умарова А. А., Кіршібаев Е. А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TOXIC EFFECTS OF NACL ON BIOPARAMETRIC INDICATORS OF SOME VARIETY OF SORGHUM SACCHARATUM (SORGO SACCHARATUM PERS.)

The article examines the toxic effect of salt (NaCl) on the growth and development of varieties of sugar sorghum Porumbeni-7 and Kazakhstan-20. Extensive growth of plant growth in high salt concentrations has deteriorated, the root system is not fully developed and the degree of endosphere exploitation is reduced. According to the results of the experiment, the variety Porumbeni-7 differed in salt resistance in comparison with Kazakhstan-20. Different salt concentrations (NaCl) also influenced the growth of individual plant organisms and the concentration of dry biomass of individual plant organisms.

Текст научной работы на тему «ҚАНТ ҚҦМАЙЫНЫҢ (SORGO SACCHARATUM PERS.) КЕЙБІР СОРТТАРЫНЫҢ БИОПАРАМЕТРЛІК КӚРСЕТКІШТЕРІНЕ NACL-ДЫҢ УЛЫ ӘСЕРІ»

Казац мемлекеттж цыздар педагогикалыцуниверситеттщ Хабаршысы № 1 (77), 2019

ГТАХР 68.35.47

ЦАНТ Ц¥МАЙЫНЫЦ (SORGO SACCHARATUMPERS.) КЕЙБ1Р СОРТТАРЫНЬЩ БИОПАРАМЕТРЛ1К КЭРСЕТК1ШТЕРШЕ NaCl-ДЫЦ УЛЫ ЭСЕР1

Э.Ж. Тыеу1, А.А.Умарова2, Е.А. Шрш1баев3 Ь2«6М0П300-Биология» 2-курс магистрант-тары 3 б.г.ц цауымдастырылган профессор м.а 1,2,3 Казац мемлекеттiк цыздар педагогикалыц университетi, Казацстан, Алматы, email: [email protected] \

Мацалада цант цумайыныц Порумбень-7 жэне Казакстан-20 сорттарынын есш-дамуына туздыц (NaCl) улы эсер1 зерттелдг Туздыц жогары концентрациясында еамджпктщ сабагыныц узарып есу1 нашарлап, тамыры жуйес1 мулдем туз1лмей, эндоспермдагы цор затынын жумсалу дэрежеа де азайды. Тэж1рибе нэтижелершен аныцталгандай, Казацстан-20 сортына цараганда Порумбень-7 сорты тузга тез1мдшпмен ерекшеленд1. Туздыц (NaCl) эртурл1 концентрациялары ес1мд1ктщ жеке мушелершщ есуше жэне еамджтщ жеке мушелершщ цургац биомасса жинацтау керсетшштерше де эсер етп.

Tyüíh свздер: Кант цумайы, Порумбень-7, Казацстан-20, сорт, туз, сабац, тамыр, концентрация

К1ркпе

Кант цумайы - ете сапалы, жасыл массаныц кеп мелшерiн цамтамасыз ететiн перспективтi жемдiк дацыл. Мацызды жасыл массаны, кейде циын ауа-райы жагдайында айтарлыцтай мелшерде цамтамасыз ететш перспективтi есiмдiк цант цумайы болып табылады. 1940 жылдардыц басында АКШ-та жогары цант цумайы сорттарына сураныстыц артуы екiншi дуниежузiлiк согыс кезшде цант цамысы мен цант цызылшасы цант ецщрюшщ темендеуiне байланысты болды. Казiргi уацытта цумайга деген цызыгушылыц мунайдыц, мунай ешмдершщ цуныныц артуы жэне биоотын ретiнде этанолды пайдаланудыц жетiспеушiлiгiмен байланысты [1]. .....

К^рп уацытта мунай ешмдершщ унемi есш келе жатцан тапшылыгы, олардыц жогары цуны жэне ортаныц экологиялыц факторларыныц нашарлауы баламалы экологиялыц таза энергия кездерш iздеуге мэжбур. Осыган байланысты ешмдштердщ фотосинтетикалыц белсендiлiгi арцылы жинацталатын энергияны пайдалану езектi болып табылады. Украинада биоотынды алудыц балама кездершщ бiрi цант цумайы болуы мумкш, ол цазiр таза, тыгыздалган немесе басца дацылдармен аралас (жугерi, соя) еседi [2].

Кант цумай жасыл масса ешмдшгшщ жогары элеуетше ие, 1 гектарга есептегенде суарылмайтын жерлерде 1,4-1,5 т-га дейiн жэне суарылатын жерлерде 2,2-2,5 т-га дешн биоотынды ала алады. Алайда есептеулер керсеткендей, бул дацылдыц цолда бар сорттары богарлыц жагдайда 2,8-3 т/га цантпен жэне суару кезвде 4,5-5,0 т / га цантпен цамтамасыз ете алады (сабац шырыныныц цурамы 17-ден 24 %-ке дейiн) [3].

Жануарлар ушiн керемет таптырмайтын азыцтыц бiрi, ол- цант цумайыныц дэш жэне жасыл массалары. Кант цумайы сабанынан цагаз, герметикалыц буйымдар, картон, сыпыргылар ендiру ушiн шикiзат болып саналады. Кант цумайы есiмдiгiнен биоэтанолды алу ушiн де цолдануга болады. Соцгы кезецдерде элемде цумай ешмдшнен цумай шырынын алып, оны азыц-тулiк жэне кондитер ендiрiсiнде жш цолданылып жур. Сондай-ац, минералды сулар жэне турлi сусындарды ендiруде де цолданылады [4, 5]. Бул есiмдiк цызылша мен цант цамысын шшара немесе тiптi толыгымен алмастыру цабшет бар. Эсiресе, жасанды бал алу ушш таптырмайтын есiмдiк, ол езшщ керсеткiшiмен табиги балдан кем емес [6]. Шырынды буландырганнан кейiн егер де цанттыц мелшерi (сахароза, глюкоза, фруктоза) эрцайсысы 30%-дан шырын болса, онда 1 сотыц жерден сахароза-глюкоза-фруктоза шырыныныц 40-50 литрш алуга болады.

Кант цумайы - тацгажайып ешмдштщ бiрi. Эсiмдiк сабацтарыныц шырыны тропикалыц жагдайда есiрiлген цант цамысынан кем емес, шамамен 20-22% цант жинайды. Кумайды цургац аймацтарда да оцай есе бередi. Себебi, бул еамдштщ негiзгi артыцшылыгы - цургацшылыц тезiмдiлiгiнде, сондай-ац егiн егу жэне оны жинау кезшде жогары шыгындарга ушыратпайды.

Кант ^ызылшасын etipy секiлдi пестицидтеpдщ yлкен мeлшеpiн ^ажет етпейдi. Erep ^ант ^¥май eсiмдiгiн жем-шeп pетiнде eсipсе, оныц 6ip жылдыщ шeптесiн eсiмдiктеpмен сaлыстыpFaндa мынандай apтьщшыльщтapы 6ap: 6ip pет сеyiп, бyкiл жаз бойы жинayFa, яFни мayсымынa бipнеше pет оpып aлyFa мyмкiндiк болады. Онымен ^оса, ол тaптыpмaйтын фитомелиоpaнт, гипстi жэне бас^а да химияльщ мелиоpaнттapды пайдаланбай-а^ топыpaкгыц т¥здaнyын азайтады жэне соpтaцдaнyдaн ^ibwyFa кeмектеседi [7].

Тщетен фaктоpлapдыц жиышъ^ыныц нэтижесшде Респyбликaмыздa жылдан ^rnFa т¥ЗдaнFaн жеp ayмaFы apтып бapaды. К¥май непзшен физиологиялыщ еpекшелiктеpiне жэне сyaйнaлымы механизмшщ бipегейлiгiне байланысты aya мен топыфа^ rç¥PFarçшылыFынa тeзiмдi келедi. Ец алдымен, ^¥май ец аз тpaнспиpaция коэффициентше, яFни, суды т¥тыну ^¥PFarç заттыц бipлiгiне ие. Мысалы, ^¥май судыц 300 бeлiктеpiн т¥тынса, ал судан шeбi - 340, жyгеpi - 3SS, бидай - 515, кyнбaFыс - 895 т¥тынады [8]. К¥майдыц rç¥PFarçшылывдa тeзiмдiлiгi, сондай-а^, тыныс aлyFa судыц тeмен мeлшеpiн т¥тынса, балауыздану кезецiнде жапыфа^ rç¥Paмындa болуы, кушт тaмыp жyйесi мен ¥лпаныц сумен коллоидтi байланысыныц yлесiнiц apтyы мен топыpaкгьщ теpец rçaбaттapынaн ылFaл мен rçоpектiк зaттapдыц iздеyге к;абшетп. Тамыф жyйесiнiц дамуыныц ^ap^i^^i ¥зapып всш, топыфакга теpец енгендiктен, ^май eсiмдiктеpi ксеpофиттi (^¥PFaкшылы^^a тeзiмдiлiк) тypiне жатады. Кeптеген егiстiк дarçылдap apaсындa К¥май ¥за^ меpзiмдi ^атал гидpотеpмияльщ жaFдaйлapFa тeзyге ^абшеттшгшщ ap^a^^a кeшбaсшы да^ыл болып табылады [9].

Жумыстыц максаты

Кант ^¥майы соpттapыныц (Поpyмбень-7 жэне Каза^стан-20 соpттapы ) eсiп-дaмyынa т¥здыц (NaCl) эсеpiн зеpттей отыpып, биологиялыщ еpекшелiктеpiн аныщтау.

Зерттеу материалдары жэне эдiстерi

Зеpттеy нысаны pетiнде Кант ^майыныц 2 соpты (Поpyмбень-7 жэне Каза^стан-20 соpттapы) алынды.

Зеpттеyдi жypгiзy бapысындa ^ант ^майыныц биологиялыщ еpекшелiктеpiн биопapaметpлiк кepсеткiштеpi бойынша аныщтадыщ. АлынFaн мэлiметтеp статистикалыщ eцдеyден Удольская бойынша жypгiзiлдi [10].

Зерттеу жэне оларды талдау

Зеpттеy ж¥мыстapы бaстaлFaнFa дейiн ^ант ^¥май соpттapыныц дэнiн тaзapтy yшiн калий пеpменгaнaты жэне дистилденген сумен шайып, aprnmi бeлмелеpде сакгадыщ. Аpнaйы контейнеpлеpдi алып, эpбip вapиaнт 3 ^айталаумен егшдь Тэжipибе меpзiмi 15 кунге созылды, eсiмдiктеpдiц биопapaметpлiк кepсеткiштеpi алынды. ^¥PFa^ биомассасын алу yшiн, eсiмдiктiц жеке мyшелеpiн кептipгiш шкафта (теpмостaт) 105 °C темпеpaтypaдa 3 сaFaт кеп^ш, ^¥PFa^ сaлмaFы eлшендi.

Кесте-1. Туздыц эртYрлi коицеитрациясыиыц ^ант к¥майыиыц Порумбень-7 жэне ^азакстаи -20 сорттарыныц всу кврсеткiштерiие эсерi

^p'reap атауы Порумбень-7 ^азакстан -2G

BapnarnTap Сабак (см) Тамыр (см) Сабак (см) Тамыр (см)

Бакылау 10,4 100% 4,13 100% 11,2 100% 3,92 100%

NaCl 0,1 % 12,6 121% 11,6 281% 9,3 83% 5,2 133%

NaCl 0,3 % 4,73 46% 2,53 61% 2 18% 1,7 43%

NaCl 0,6 % 1,76 17% - - 1,2 11% - -

Кестеде, ^ант ^¥майы соpттapыныц eсyiне т¥здыц эpтypлi концентpaциялapы кеpi эсеpiн кepсеттi. Дегенмен, т¥здыц 0,1 % концентpaциясы Поpyмбень-7 соpтыныц сaбaFы мен тaмыpынa едэyip оц эсеpiн (саба^ 12,6 см , тамыф 11,6 см) тигiздi. Каза^стан-20 соpтындa кеpсiнше, сaбaFыныц eсyi 17%-Fa тeмендеген, тaмыpыныц eсyiне Faнa оц эсеpiн кepсетiп 33%-Fa жоFapылaFaн. Ал, т¥здыц концентpaциясы жоFapылaFaн сайын eсiмдiктiц eсyi тeмендеп отыpды (кесте-1).

Kaзaц мeмлeкemmiк цbadap пeдaгогикaлыцyнивepcиmemiнiц Хaбapшыcы № 1 (77), 2019

Бакылау NaCl 0,1 % NaCl 0,3 % NaCl 0,6 %

Cypem -1. Туздыц эpmYpлi концeнmpaциялapыныц nopyM6ern-7 cоpmыныц ecyme 3cepi

Мысалы, Поpyмбeнь -7 œp™ туздыц eц жоFapFы концeнтpaциясындa (NaCl 0,6%) бaкылay вapиaнтымeн сaлыстыpFaндa сaбaFыныц узapып eсyi 8,64 см-гe дeйiн тeмeндeгeн. Ал, тамьфы мyлдeм тyзiлмeгeн (сypeт -1). Казакстан-20 соpтындa туздыц концeнтpaциясы жоFapылaFaн сайын eсy кepсeткiштepi дe тeмeндeй бepдi. Бaкылay вapиaнтымeн NaCl 0,3%-тш концeнтpaциясымeн сaлыстыpFaндa Казакстан-20 соpтыныц сaбaFыныц eсy кepсeткiшi 72 %-Fa, ал тaмыpыныц eсyi 57 % -Fa ^мдан (сypeт-2).

Казакстан-20

Бакылау NaCl 0,1 % NaCl 0,3 % NaCl 0,6 %

Cypem- 2. Туздыц эpmYpлi концeнmpaциялapыныц Kaзaцcmaн-20 cоpmыныц ecyme 3cepi

Туздыц 0,6%-тш концeнтpaциядa eскeн соpттыц сaбaFыныц узapып eсyiн 0,3%-тiк концeнтpaциямeн сaлыстыpFaндa 7%-Fa aзaЙFaн, ал тaмыpы мyлдeм тyзiлмeгeн. Tэжipибe бapысындaFы eкi соpттыц iшiндe тузFa тeзiмдiлiгi жeнiнeн Поpyмбeнь-7 соpты Казакстан-20 соpтынa кapaFaндa тeзiмдipeк eкeнi аныкталды.

Кесте-2. Туздыц эртYрлi концентрациясыныц ^ант кумайыныц Порумбеиь-7 жэне ^азакстан-20 сорттарыныц жекелегеи мYшелершiц куррак биомасса жинактауыныц

кврсеткiштерi (мг)

Сopттap атауы Порумбеиь-7 ^азакстан -20

Bapnanrrap Сабак (мг) Тамыр (мг) Сабак (мг) Тамыр (мг)

Ба;ылау 7,5 100% 1,3 100% 6 100% 1,1 100%

NaCl 0,1 % 7,9 105% 3,5 269% 5 83% 1,8 164%

NaCl 0,3 % 5,6 74,6% 1 77% 2,4 40% 0,8 73%

NaCl 0,6 % 3,3 44% - - 0,17 3% - -

Кеcтеде кepcетiлгендей, caбaFы мен тамыфыныц ;ypFa; caлмaFы eciмдiктiц ecy кepcеткiштеpiне тэyелдi■ Ягни, т^здыц ец тeменгi концентpaцияcындa (NaCl 0,1%) Поpyмбень-7 copтыныц caбaFы мен тамьфыньщ caлмaFы баода кepcеткiштеpге ;apaFa44a жоFapы екенi аны;талды. Mыcaлы, NaCl 0,1 % концентpaциядa caбa;тыц ;ypFa; caлмaFы ба;ылаумен caлыcтыpFaндa 5 %-Fa (105%), ал тамыфдыц ;ypFa; caлмaFы 169%-Fa (269%) жоFapылaды (cypет-1). Ал, т^здыц концентpaцияcы жоFapылaFaндa ;ypFa; caлмaFыныц кepcеткiштеpi тeмендедi■ NaCl 0,3 % концентpaциядa ба;ылаумен caлыcтыpFaндa caбaFыныц ;ypFa; caлмaFы 25,4%-Fa (74,6%), тамыфыныц ;ypFa; caлмaFы 23%-Fa (77%) кемiдi■ Каза;стан-20 copтыныц кepcеткiштеpi Поpyмбень-7 cоpтымен caлыcтыpFaндa aйьфмaшыльщтap бай;алды. М^ны мына кepcеткiштеp, яFни, Каза;стан-20 copтыныц NaCl 0,1% концентpaцияcындa ба;ылау вapиaнтымен caлыcтыpFaндa caбaFыныц ;ypFa; caлмaFы 17 %-Fa (5 мг.) тeмендеcе, ал тамыфыныц ;ypFa; caлмaFы 64 %-Fa жоFapылaFaны дэлел (cypет-2)■ Т^здыц концентpaцияcы 0,3 %-Fa жоFapылaFaндa, ;ypFa; caлмaFыныц кepcеткiштеpi caбaFындa 60%-Fa, ал, тамыфыныц ;ypFa; caлмaFы 27%-Fa тeмендеген■ Т^здыц ец жоFapы концентpaцияcындa (NaCl 0,6%) тaмыpы мулдем ecпегендiктен оныц ;ypFa; caлмaFы тузшмеген. Ал, Каза;стан-20 cоpтындa 1-кеcтедегi кepcеткiштеp cекiлдi болды. Бул кepcеткiштеp концентpaция жоFapылaFaн caйын ;ypFa; caлмaFы да азая туcтi■

Кесте-3. Туздыц эртYрлi концентрациясыныц ^ант кумайыныц Порумбеиь-7 жэне ^азакстан-20 сорттарыныц дэншщ кор затыныц жумсалуына эсерi (мг.)

^p'reap атауы Порумбеиь-7 ^азакстан -20

Bapnanrrap Дэннщ бастащы canHaibi (мг.) Дэннщ KypFaK; caлмaFы (мг.) Дэннщ баетащы caлмaFы (мг.) Дэннщ Kypra; camara (мг.)

Бакылау 25,9 8 100% 20,1 4,4 100%

NaCl 0,1 % 6,8 85% 5,3 120%

NaCl 0,3 % 10 125% 10 227%

NaCl 0,6 % 14 175% 11 250%

Поpyмбень -7 cop™ дэнiнiц ;ypFa; caлмaFы ба;ылау вapиaнтындa 100% (8 мг.) деп алынды. NaCl 0,1% кoнцентpaциядa eciмдiктiц caбaFы жэне тaмыpы жа^ы ecкендiктен, эндocпеpмдегi ;opектiк 3airap жа^ы жyмcaлды■ Дэннiц ;ypFa; caлмaFы ба;ылау вapиaнтымен caлыcтыpFaндa 15%-ы (6,8 мг.) тана жyмcaлмaFaн■ Ал, NaCl 0,3% концешрацияда ecy кepcеткiштеpiне туздыц улы эcеpiнен эндocпеpмдегi ;opектiк 3aiTap жyмcaлy дэpежеci тeмендегендiктен, дэннiц ;ypFa; caлмaFы 10 мг. кepcетiп oтыp (кеcте-1)■ Пopyмбень -7 copты дэнiнiц ;ypFa; caлмaFы ба;ылау жэне NaCl 0,1% кoнцентpaциямен caлыcтыpFaндa 25% жэне 40%-Fa жoFapылaп (10мг), кеpciнше caбaFы мен тамыфыныц ecyi тeмендей туcтi . Ец жoFapы кoнцентpaциядa (NaCl 0,6 %) eciмдiктiц caбaFыныц ecyi eте нaшap болды, ал, тaмыpы мулдем ecпегендiктен ^op заты жyмcaлy дэpежеci де тeмен болды. Сол cебептi, дэннщ ;ypFa; caлмaFы да

Kaзaц мeмлeкemmiк цыгздap пeдaгогикaлыцyнивepcиmemiнiц Хaбapшыcы № 1 (77), 2019

жоFapы болды. ^ни, дэннщ куpFaк сaлмaFы бaкылay вapиaнтымeн сaлыстыpFaндa 75%-Fa, NaCl 0,3%-бeн сaлыстыpFaндa 50%-Fa тем жумсалды. Ал, тэжipибeгe iлiккeн eкiншi соpты Казакстан-20-ныц тузFa сeзiмтaлдыFынa тaFы да 6ip peт ^з жeткiздiк. ЯFни, бул соpттa туздыц концeнтpaциялapы жоFapылaFaн сайын eсy кepсeткiштepi тeмeндeгeндiктeн, эндоспepмдeгi Kоpeктiк зaттap жумсалуы азайып eсeсiнe дэннiц куpFaк сaлмaFыныц кepсeткiштepi жоFapы болды. Mысaлы, Казакстан-20 соpтыныц дэнiнiц куpFaк сaлмaFы NaCl 0,1% концeнтpaциясын бaкылay вapиaнтымeн сaлыстыpFaндa коp затыныц жумсалуы 20%-Fa (5,3 мг.) азайды. NaCl 0,3% конeнтpaциядa эндоспepмдeгi коp затыныц жумсалуы 127%-Fa (10 мг.) тeмeндeсe, NaCl 0,6% конвдшрацияда 150%-Fa дeйiн жумсaлмaFaн. Бул кepсeткiштepдeн бeлгiлi болFaндaй туздыц эсepiнeн eсy кepсeткiштepiнe eдэyip эсepiн типзш, коp зaттapы жумсалмай кaлFaндыктaн куpFaк сaлмaFы концeнтpaция кeтepiлгeн сайын жоFapылaй тyстi.

Коpытындылaй кeлe, туздыц эpтypлi концeнтpaциясы eсiмдiктiц eсyiнe улы aœprn тигiздi. Дeгeнмeн, NaCl 0,1% конвдшрацияда Поpyмбeнь-7 соpты жаксы eстi. Бул кepсeткiштep сабак пeн тaмыpдыц eсyiндe жэнe куpFaк биомасса жинayындa да жаксы кepсeткiштep кepсeттi. Ал, конвдшрация жоFapылaFaндa туз улы эсepiн ^p^irn, eсy кepсeткiштepi дe тeмeндeдi. Казакстан-20 соpтындa туздыц улы эсepi 0,1%-тш концeнтpaциясыныц eзiндe-aк кepiндi. Ец жоFapы концeнтpaциядa туздыц улы эсepiнeн тамыфы мyлдeм тyзiлмeдi. Осы нэтижeлepгe сyйeнe отыpып, Поpyмбeнь-7 соpты Казакстан-20 соpтымeн сaлыстыpFaндa тузFa тeзiмдiлiгiмeн epeкшeлeндi. Бул бipнeшe биопapaмeтpлiк кepсeткiштepмeн дэлeлдeндi.

Пайдалаотан эдебиеттер

1. Пигоpeв И.Я. Сaxapноe соpго - пepспeктивнaя коpмовaя кyльтypa. Вeстник Кypской госyдapствeнной сeльскоxозяйствeнной aкaдeмии.-2010.-№3.

2. Гepaсимeнко Л. А. Рют i pозвиток pослин соpго цу^ового за piзниx стpокiв сiвби та глибини зaгоpтaння нaсiння в умовах Цeнтpaльного Лiсостeпy Укpaïни / Л. А. Гepaсимeнко // Соpтовивчeння та оxоpонa пpaв на соpти pослин. - 2013. - № 1 (18). - С. 76-78

3. Стоpожик Л. И. Пpодyктивность œpro сaxapного как источника по ^оизводству жидкого биотоплива в совмeстныx посeвax с дpyгими кyльтypaми. Инновации в АПК: пpоблeмы и пepспeктивы. 2014. № 3. С. 78-84

4. Mоpapy Г.А. Сaxapноe соpго: полeзноe, выгодноe и зaбытоe // Mолдaвскиe вeсти, 2012. -№57 (1538). - С. 4.

5. Jeff Dahlberg, Janos Berenji, Vladimir Sicora and Dragana Latcovic. Assesing sorghum [Sorghum bicolor (L) Moench] germplasm for new traits: food, fuels &unicue uses // Advance Access publication. - 2011. - P.86-91.

6.Усатова О.А. Пepepaботкa соpго. В кн. Вpeмя чeствовaть соpго. г. Ростов на Дону: ЗАО «Росиздат», 2008. - С. 9-19.

7. Нокepбeковa Н.К. Кант кумайыныц (Sorghum saccharatum Pers.) eнiмдiлiгiнe жэнe сапасына aзотпeн yстeп коpeктeндipyдiц эсepi. Философия доктоpы ( PhD) дэpeжeсiн алу ушш дaйындaлFaн диссepтaция. Алматы, 2018.

8. Шeпeль H.A. Потeнциaл соpговыx кyльтyp // Кyкypyзa и œpro. - 1993. - № 1. - С.4-6.

9. Вавилов Н.И. Ботaнико-гeогpaфичeскиe основы сeлeкции - M., 1935. -55 с.

10. Удольская Н.Л. Ввeдeниe в биомeтpию. - Алма-Ата: Наука, 1976. - 72 с.

ТОКСИЧЕСКОЕ ДЕЙСТВИЕ NaCl НА БИОПАРАМЕТРИЧЕСКИЕ ПОКАЗАТЕЛИ НЕКОТОРЫХ СОРТОВ САХАРНОГО СОРГО (SORGO SACCHARATUM PERS.)

А.Ж. Тлеу 1 A.A. Умарова2, Е.А. Киршибаев3 1,2 мaгистpaнты 2 кypсa «6М011300-Биология» 3 к.б.н, и.о. ассоц. пpофeссоpa 1,2,3 Кaзaxский госyдapствeнный жeнский пeдaгогичeский yнивepситeт, г. Алматы, Кaзaxстaн, email: [email protected]

В стaтьe исслeдовaн токсичeский эффeкт соли (NaCl) на pост и paзвитиe соpтов сaxapного соpго Поpyмбeнь-7 и Кaзaxстaнa-20. Обш^ный pост paстeний в высокой концeнтpaции соли yxyдшился,

Казац мемлекеттж цыздар педагогикалыцуниверситеттщ Хабаршысы № 1 (77), 2019

корневая система не полностью развита и степень эксплуатации эндосферы снижена. По результатам эксперимента разновидность Порумбень-7 отличалась сопротивлением соли по сравнению с Казахстан-20. Различные концентрации соли (NaCl) также влияли на рост и концентрацию сухой биомассы отдельных растительных организмов.

Ключевые слова: сахарное сорго, Порумбень-7, Казахстан-20, сорт, соль, стебель, корень, концентрация

TOXIC EFFECTS OF NACL ON BIOPARAMETRIC INDICATORS OF SOME VARIETY OF SORGHUM SACCHARATUM (SORGO SACCHARATUM PERS.)

A.Zh. Tleu 1, A.A. Umarova 2, E.A. Kirshibaev 3 1 2 MSc students, 6M011300 - Biology 3 Cand. Sci. (Biology), Associate Professor 12 Kazakh State Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan email: [email protected]

The article examines the toxic effect of salt (NaCl) on the growth and development of varieties of sugar sorghum Porumbeni-7 and Kazakhstan-20. Extensive growth of plant growth in high salt concentrations has deteriorated, the root system is not fully developed and the degree of endosphere exploitation is reduced. According to the results of the experiment, the variety Porumbeni-7 differed in salt resistance in comparison with Kazakhstan-20. Different salt concentrations (NaCl) also influenced the growth of individual plant organisms and the concentration of dry biomass of individual plant organisms.

Key words: sorghum saccharatum, Porumben-7, Kazakhstan-20, variety, salt, stem, root, concentration

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.