CC BY
3UOT 37.01
ALI M9KT9BL9RD9 INGILIS DILININ T9DRISI ZAMANI M9D9NTYY9TL9RARASI S3RI§T3NIN T9LIMININ METODOLOJI PRINSIPL9RI
ATAMOVA LEYLA OQTAY QIZI
Dissertant Azarbaycan Dillar Universiteti
Xulasa. YUNESKO-nun 1996-ci ildd hazirladigi hesabatda qeyd edilir ki, tahsilin dsasim oyranmayi oyratmak va birlikda ya§amagi oyranmakdir. Hamin hesabatda oxumaq, yazmaq va riyaziyyatla ma§gul olmaq qabiliyyatina barabar olan yeni savad novu olan madam savadliliga nail olunmasinin vacibliyi vurgulanib. Madani savadliliq muasir dunyanin hayat xattina va cahalati aradan qaldirmaq ugun avazsiz vasitaya gevrilib. Bundan alava, madani savadliliq ganclarin hayatlari boyu qazandiqlari dunyagoru^una, sari§talarina va munasibatina tasir edan amillardan biridir.
Taqdim olunmu§ maqala muasir dunya tahsili kontekstinda madaniyyatlararasi sari§tanin inki§afi movzusunun aktualligini va vacibliyini asaslandirmaga hasr olunmu§dur.
Maqalada qeyd olunur ki, camiyyatin formala§masinda onun hayat tarzi, adat-ananalari, inanclari, adabiyyata, incasanata baxi§lari muhum rol oynayir va butun bu intellektual va emosional xususiyyatlar madaniyyat adlanir. Qloballa§an dunyada muxtalif olkalarin madaniyyatlari zamanla daim dayi§ir. Bu dayi§ikliklar naticasinda muxtalif madaniyyatlarin oyranilmasina va talabalarda madaniyyatlararasi sari§tanin formala§dirilmasina ehtiyac yaranir. Maqalada dunya xalqlari arasinda anla§ma, sulh, demokratiya va inki§afi tablig etmak ugun yaradilmi§ Birla§mi§ Millatlar Ta§kilati va YUNESKO kimi qurumlarin madaniyyatlararasi alaqalarin daha da algatan olmasi ugun gorduyu muhum i§lar oz aksini tapmi§dir.
Agar sozlar. madaniyyatlararasi sari§ta, farqli madaniyyatlar, unsiyyat, metodoloji prinsiplar, madani konflikt
METHODOLOGICAL PRINCIPLES OF TEACHING INTERCULTURAL COMPETENCE
IN HIGHER SCHOOL ENGLISH CLASSES
ATAMOVA LEYLA OQTAY PhD student in Pedagogy Azerbaijan University of Languages
Summary. A report prepared by UNESCO in 1996 states that the basis of education is learning to learn and learning to live together. This report emphasized the importance of achieving cultural literacy, a new type of literacy equivalent to the ability to read, write, and do mathematics. Cultural literacy has become the lifeline of the modern world and an invaluable tool for overcoming illiteracy. In addition, cultural literacy is one of the factors influencing the worldviews, competencies and attitudes that young people acquire throughout their lives.
The presented article is devoted to substantiating the relevance and importance of the development of intercultural competence in the context of modern global education.
The article mentions that lifestyle, traditions, beliefs, views on literature and art play an important role in formation of the society, and all these intellectual and emotional characteristics are called culture. In a globalized world, cultures of different countries are constantly changing over time. As a result of these changes, there is a need to study different cultures and develop intercultural competence among students. The article reflects the important work done by organizations such as the UN and UNESCO, which were created to promote mutual understanding, peace, democracy and development among the peoples of the world in order to make intercultural relations more accessible.
Keywords. intercultural competence, different cultures, communication, methodological principles, cultural conflict
T9dqiqat mövzusunun aktualhgi. BMT-nin 1948-ci ilda qabul edilmi§ Ümumdünya insan Hüquqlari Bayannamasi madaniyyatlararasi sari§tanin inki§afi ü9ün mühüm manbalari aks etdiran ilk beynalxalq akt idi. Bu ta§kilat dünya ba§ariyyatinin ugurunu manavi va intellektual vahdatda görürlar.
Bu tadqiqatin asas maqsadi madaniyyatlararasi sari§tanin öyranilmasinda ilk addim kimi digar madaniyyatlari öyranilmasi masalasini qabartmaq va ingilis dilinin talimi zamani onu öna 9akmakdir. Tadqiqatin digar maqsadi farqli madaniyyatlarin nümayandalari ila qar§iliqli alaqa, tamas qurmaq vardi§larini a§ilamaqdir. Talabalara tablig olunmalidir ki, bela tamas zamani insanlar alda etdiklari biliklari tatbiq etmakla tacrüba qazanirlar. Dünya qloballa§diqca müxtalif madaniyyatlardan olan insanlar bir yerda ya§amaga ba§layir va bir-birinin fikrina ehtiyac duyurlar. Dayarlar, inanclar va münasibatlar onlar arasinda ünsiyyatin asasini ta§kil edir. Madaniyyatlararasi sari§ta takca farqli madaniyyatlara mansub insanlar arasinda deyil, ünsiyyat ü9ün eyni madaniyyat qrupunun üzvlari arasinda da talab olunur. Bu anlayi§i madaniyyatlararasi ünsiyyat da adlandirmaq olar.
Ünsiyyat hamsöhbatlar arasinda sas, harakat va jestlarla ifada olunan münasibatdir. "Madaniyyat va ünsiyyat anlayi§lari bir-biri ila six baglidir, o manada ki, fard ünsiyyat prosesindan ke9madan madaniyyatin he9 bir aspektini öyrana va ya alda eda bilmaz" [1, s.2]. Digar tarafdan, sari§talilik müayyan bir mövzuda bacariq, bilik va bacariqlar toplusuna sahib olmaq demakdir va bu, he9 bir bilik növündan asili deyildir. Ünsiyyat, yaradiciliq, problem hall etma, mü§ahida, dinlama, qiymatlandirma, uygunla§ma bacariqlari madaniyyatlararasi sari§tanin asasini ta§kil edir. Belalikla, madaniyyatlararasi ünsiyyat bacariqlari madaniyyatlararasi sari§tanin vacib hissasidir.
T9dqiqatin praktikaya t9tbiqi. ingilis dilinin tadrisi prosesinda madaniyyatlararasi sari§tanin formala§masinin metodoloji prinsiplarindan dani§arkan qeyd etmak lazimdir ki, xarici dillarin tadrisi prosesinda prinsip anlayi§i mühüm yer tutur. Dili öyranilan ölkada madaniyyatlararasi sari§tanin formala§masi bir sira metodoloji prinsiplarda öz aksini tapir.
Ara§dirmalara asasan, birinci prinsip iki farqli madaniyyati öyranmak ü9ün ana dili va xarici dil arasinda qar§iliqli alaqa yaratmaq prinsipidir. "Xarici dil darslarinda ana dilindan istifada xüsusi hallarda faydali ola bilar" [2, s. 59]. Elmi adabiyyatda "madaniyyatlarin dialoqu" adlandirilan bu prinsip müasir multikultural icmalarda madaniyyatlararasi ayri-se9kilik va qar§iliqli anla§ilmazliq kimi problemlarin hallinda mühüm rol oynayir. övvalllar madaniyyatlarin dialoqu prinsipi falsafa ila bagli idi va qeyd olunurdu ki, bir madaniyyatin tam dark edilmasi yalniz onu ba§qa bir madaniyyatla müqayisa etmakla mümkündür. Sonralar bu prinsip xarici dillarin tadrisi metodologiyasinda öz aksini tapdi va dili öyranilan ölkanin madaniyyatinin tadrisinin metodoloji prinsipina 9evrildi. ikidilli sosial-madani sari§tanin formala§masi talabalarda empatiya va xarici mühitda ünsiyyat qurmaq bacarigini inki§af etdirir.
Malumdur ki, madaniyyatlararasi sari§tanin formala§dirilmasi takca dars materialini öyranarkan deyil, ham da dilini öyranildiyimiz ölkanin madaniyyatini manimsayarkan, elaca da acnabi vatanda§larla ünsiyyat zamani ba§ verir. Bu "problemli madaniyyat tacrübalari prinsipidir. Onu manimsami§ talabalar madaniyyat§ünasliga xas olan malumatlari toplaya, sistemla§dira, §arh eda, tanimadigi camiyyatda sosial-madani kafiyyat strategiyalarini inki§af etdira va özünütahsil strategiyalari hazirlaya bilarlar. Bu prinsip tatbiq edilarkan talabalarin ya§ va dil biliklari ila yana§i, idrak, nitq qabiliyyatlari da nazara alinmalidir. "Belalikla, har hansi bir kommunikasiya prosesinin asas maqsadi malumat, bilik va tacrübanin ünsiyyat tarafda§ina maksimum saviyyada tam va daqiq §akilda ötürülmasidir. Madaniyyatlararasi ünsiyyat sahasinda tadqiqatin mövzusu ünsiyyat prosesi zamani müsahiblarin kommunikativ davrani§inin milli-madani xüsusiyyatlarinin öyranilmasi, xarici madaniyyat nümayandalarini ba§a dü§maya imkan veran müayyan praktik bacariqlarin, biliklarin formala§dirilmasi, ba§qa sözla, madaniyyatlararasi sari§tanin formala§dirilmasidir" [3, s.232].
Ugurlu madaniyyatlararasi qar§iliqli alaqa ingilis dilinin taliminin asasini ta§kil edir. Bas farqli madaniyyatlardan olanlarla ugurla ünsiyyat qurmaq na demakdir? Bu, madaniyyatlararasi sari§talilik konsepsiyasinin asasini ta§kil edan asas sualdir, madaniyyatlararasi kompetensiya 9ar9ivasinin va ya modelinin inki§afina takan veran tadqiqatimizin markazinda dayanir.
ikidilli tahsilin novbati prinsipi dili yalniz oyranmayi deyil, ham da dilin istifadasini, yani tatbiq olunmasini nazarda tutur, 9unki xarici dildan duzgun istifada edilmamasi oyranilan malumatin yanli§ anla§ilmasina sabab ola bilar. Madani dayi§kanlik prinsipi ba§qa camiyyatin madani muxtalifliyi haqqinda malumatlari aks etdirir. Bu prinsip asasinda muxtalif etnik qruplarin spesifik madaniyyat nov va tiplari oyranilir. 9lava etmak olar ki, bu prinsipi tatbiq etmakla har bir talaba oz olkasina xas madaniyyatla dilini oyrandiyi oikaya xas madaniyyat arasinda ox§ar va farqli cahatlari muayyan edir.
Umumiyyatla, xarici dillarin oyranilmasi prosesi oyrananlarin dord asas dil bacariqlarini inki§af etdirmaya yonalmi§ darsdaxili va darsdankanar faaliyyatlar vasitasila ba§ verir. Talaba markazli bu prosesa tabii olaraq §agirdin fardi yana§ma tarzi da tasir edir.
Madani konflikt prinsipina digar madaniyyatlara qar§i empatiyanin inki§afina, habela madani munaqi§alarin ohdasindan galmak u9un bacariqlarin formala§dirilmasina aiddir. Bu, talimin mazmununu se9arkan yerina yetirilmalidir. Bu prinsip madaniyyat tadrisinin digar prinsiplarini aydinla§dirir. Madani konflikt farqli falsafa va hayat tarzina malik olan icmalar arasinda ziddiyyatli meyl va davrani§larla naticalanan bayanmama, du§man9ilik va ya mubarizadir. Anlayi§ sosioloji munaqi§a nazariyyalarindan va madaniyyatlararasi munasibatlarin toqqu§masini ozunda aks etdiran konsepsiyalarindan qaynaqlanir. Madani konflikt an azi iki farqli madaniyyat arasinda birba§a qar§iliqli alaqa fonunda ba§ verir. Bundan alava, stereotiplar, qaraz va madaniyyat §oku da bu konfliktlara sabab ola bilacak muhum amillardir. Belalikla, madaniyyatlararasi sari§tanin formala§masi va inki§afi prinsiplari bir 9ox metodoloji problemlarin hallina yol a9digi u9un xarici dillarin tadrisi prosesinda, elaca da onun metodologiyasinda muhum rol oynayir.
Ugurlu madaniyyatlararasi unsiyyat u9un takca xarici dili bilmak kifayat deyil. Ugurlu §axsiyyatlararasi unsiyyat u9un sozlarin uygunlugunu, lugatin duzgunluyunu nazara almaq, frazeoloji vahidlarin xususiyyatlari kimi dil hadisalarini oyranmak lazimdir. Masalan, rus madaniyyatinda qara pi§ik badbaxtlik gatirir. ingilis madaniyyatinda isa qara pi§iklar ugur va gozlanilmaz xo§baxtliyi simvolla§dirir. Bu kimi cahatlar nazara alinarsa, unsiyyat zamani 9a§qinliq yaranmaz va ugurlu informasiya mubadilasi 9ar9ivasinda qar§iliqli anla§maya nail olmaq olar.
Bir 9ox talabalar u9un acnabi vatanda§larla pe§akar amakda§liq onlarin ixtisaslarinin inki§afinda muhum rol oynayir. Bu baximdan, madaniyyatlararasi kompetensiya bacariqlarinin alda edilmasi talabalarin pe§a faaliyyati u9un asas talaba 9evrilir. ictimai hayatin butun sahalarinda madaniyyatlararasi alaqalar qura bilan mutaxassislara ehtiyac var. Belal mutaxassislar bir tarafdan oz madaniyyatlari haqqinda biliklara malik olmali, digar tarafdan isa ba§qa madaniyyat haqqinda bilik va anlayi§a yiyalanmalidirlar.
Madaniyyatlararasi kompetensiya 9ar9ivasinda ba§ veran unsiyyat formasi talabalarda muxtalif madaniyyatlara hormat hissinin formala§dirilmasi, elaca da onlarin oz madani tacrubasinin artirilmasina zamin yaradilmasi baximindan 9ox vacibdir. Bu, hatta tadrisin keyfiyyatinin yuksaldilmasina birba§a tasir gostaran amildir desak yanilmariq.
Nstics. Sonda bir daha aminlikla vurgulaya bilarik ki, insanlarin va onlarin hayat tarzlarinin muxtalifliyini saciyyalandiran anlayi§lardan biri da madaniyyatlararasi sari§tadir. Onu da qeyd etmak lazimdir ki, madaniyyatlararasi sari§tanin hala da kaf edilmami§ strategiyalari movcuddur. Madaniyyatlararasi sari§tanin asas maqsadi insanlara ba§qa madaniyyatlara mansub insanlarla qar§iliqli alaqa yaratmaq, bununla da onlarin dunyagoru§unu, huquq va imkanlarini geni§landirmakdir. Belalikla, madaniyyatlararasi kompetensiya muxtalif madaniyyatlardan olan insanlarla ya§amagi oyranmakda muhum rol oynayir. YUNESKO madaniyyatlararasi sari§talarin mazmununu insan huquqlarina asaslanan dayarlar asasinda geni§landirir.
Madaniyyatlararasi sari§tanin formala§dirilmasi xarici dilin tadrisinin asas vazifalarindan biridir. Naticada talabalar xarici dila yiyalanmakdan alava, onlarda madani biliklar va ba§qa dilda dani§anlari anlamaq bacarigi formala§ir. Malumdur ki, madaniyyatlararasi sari§ta insanlar arasinda qurulmu§ tamasdir, ona gora da oz-ozuna movcud ola bilmaz. Buna gora da madaniyyatlararasi sari§ta dunya madaniyyatinin formala§masinda muhum rol oynayir, munaqi§alari qar§iliqli anla§ma yolu ila hall etmaya 9ali§ir, yaranan problemlarin halli u9un bilik va alaqalardan istifada edir.
9D9BIYYAT
1. Issa A.A., Ali-Garga F. Z., Yunusa M. The Meaning and Theories of Intercultural Communication. Working Paper, June 2015, 23 p.
2. Nurillaeva G. The Role of Mother Tongue in Foreign Language Teaching. file:///C:/Users/ADMIN/Downloads/the-role-of-mother-tongue-in-foreign-language-teaching%20(Updf, p. 59-60.
3. Mukharlyamova L., Konopleva N., Galimzyanova I., & Berezhnaya I. (2018). Formation of the Intercultural Communicative Competence of Students in Process of Learning Foreign Languages. Journal of History Culture and Art Research, 7(4), p. 230-236.
4. Hymes D. On Communicative Competence. Harmondworth: Penguin 1972, p.269-293..
