CC BY
0Научные сообщения
ЭеЖ 528.94:911.3
ЦАЛАЛАРДАГЫ ЭЛЕУМЕТТ1К ИНФРЛК;¥РЫЛЫМНЬЩ Т¥РАЦТЫ ДАМУЫНДАГЫ ГАЖ Р0Л1
Л. Б. Бекарыстанова1, М. К. Байсакова2
1 Жетекшi инженер, геоакпараттык жYЙе зертханасы (География институты, Алматы, Казакстан) 2 К.г.;., геоакпараттык жYЙе зертханасы (География институты, Алматы, Казакстан)
Тiрек свздер: географиялык акпараттык жYЙе (ГАЖ), кала, элеуметтiк инфрокурылым , теракты даму.
Аннотация. Макалада Астана жэне мацайындагы аумактардыц кешендi атласындагы «Элеуметлк инфракурылым» бвлiмiн дайындаудагы ГАЖ рeлi карастырылады.
К^рп уакытта геоаклараттык картографиялау калалык ортаныц квпкырлы, тутас кещспктеп касиеттерi мен сипаттамасын бейнелеу ушш жиi колданылады. Ол сериялы тематикалык карта-ларды жасауда, муниципалды ГАЖ эзiрлеуде немесе табиги жагдайлары мен ресурстарын, халкын, шаруашылыгын, экологиясы мен олардыц взара карым-катынасын карастыратын кешендi кала атласын дайындауда жYЙелi негiзде пайдаланылады. Казакстанныц бас каласы - Астана каласы жэне оныц мацындагы аймактардыц элеуметтiк инфракурылымыныц туракты дамуы максатында геоакпараттык картографиялык материалдарды жэне бастапкы кещспктж мэлiметтердi вндеуде Е8Ш компаниясыныц ЛгсОК 10.2.2 лицензиялы багдарламалык внiмi пайдаланылды. Бул жумыстар 2012-2014 жылдары Казакстан Республикасыныц Бшм жэне Fылым Министрлтнщ гранты шецбервде, ЕХРО-2017 карсацында «Астана каласыныц кешецщ атласы» дайындалды. Астана каласы мен iргелес аймактардыц элеумегтiк инфракурылымын зерттеудеп жумыстыц негiзгi максаты, «2030 жылга дейiнгi Астана каласыныц негiзгi даму жоспарын» талдап, тексеру Yшiн географиялык гылымдар мен инновациялык технологиялардыц казiргi жетiстiктерiнiц бай-ланысы карастырылып, мемлекет астанасыныц конактары мен тургындары Yшiн экологиялык колайлы, кауiпсiз жэне элеуметпк колайлы вмiр CYPУ ортасын топтаудагы карастырылган кешендi iс-шаралардыц вткiзiлуi [1]. Зерттеу барысындагы мацызды жэне шешiмiн тапкан мэселе - астана аймагындагы взара Yйлесiмдiлiк пен кврнекi картографиялык квршю, эуе-гарыштык, мэтiндiк, графикалык жэне баска акпараттар.
Астана сиякты iрi каланыц элеумегтiк инфракурылымдарын зерттеуде ГАЖ-ды колданудыц мацыздылыгы твмендегiдей жагдайлармен аныкталады:
багдарламалык внiмнiц кiрiктiрмелiк алгоритмi негiзiнде картограмма, карта сызба жэне диаграмма жасауда жYзеге асырылуы;
геомэлiмегтер базасы курылымын турлецщрмегенде акпараттыц взгеруi;
жекелеген немесе топталган кврсеткiштер бойынша жылдам, тиiмдi жэне талап етiлетiн геомэлiмегтер базасын толыктырганда.
Каланыц элеумегтiк инфракурылымы Yшiн кешендi атлас дайындаудагы ГАЖ-ды колданудыц мацыздылыгы - такырыптык парактарды взара толыктыруы мен Yйлесiмдiлiгi, гылыми талдануы мен практикалык колданылуы Yшiн квлемi бойынша iрi жэне эртYрлi накты мэлiмегтердi жYЙелеуiнде. Курастырылган такырыптык парактар мYмкiндiгiнше бiрiктiрiлген жэне жогары кврнектi пiшiнде Yлкен квлемдегi мэлiмегтердi кврсете алады, атласты потенциалды тутынушы-лар - экiмшiлiк-баскару курылымы, бизнес курылымдары, когамдык уйымдар, эртYрлi сала маман-
дары, галымдар, о^ытушылар, аспиранттар, студенттер, м^гатмдер жэне о^ушылар, сондай-а^ Казахстан азаматтары мен шет ел азаматтары, ^ызыгушылар Казахстан астанасы туралы сапалы мэлiметтер ала алады.
Кез келген картографиялыщ туындылар, ^аншалыщты толыщ жэне на^ты болганымен, мазм^ны тез ескiредi жэне уа^ыт ете келе жацартылуды талап етедi [2]. К^рп ГАЖ-картографиялау техно-логиясы Астана паласы мен iргелес аймакгардыц элеуметтiк инфрак¥рылымы бойынша дайын-далган картаныц электронды н^с^асыныц ^за^ ^олданылуына кепiлдiк бередi жэне оларды тез эрi тиiмдi етуге мYмкiндiк бередi.
Б^л мэселенщ шешiлуi тек жаца кещспкпк географиялыщ мэлiметтер мен жылдам езгерiп жат^ан ГАЖ технологияны иеленудi талап етедi. Жоба барысында геомэлiметтер базасы (ГМБ) дайындалды. «Астананыц кешендi атласы» иерархиялыщ, ^рылымдыщ Yлгiге сэйкес. Ол эдеттегi ^алалыщ ГАЖ болып саналмайды, кецейтшген функциялары езектi сандыщ а^паратты ^растырып, жYЙелей алады, жэне де кешендi атластыц та^ырыптыщ паракгарыныц жасалуы мен жацаруы Yшiн ^олданылуы мYмкiн. Геомэлiметтердщ ^йымдастырылган Yлгiсi ^ыс^а мерзiм iшiнде эртYрлi та^ырышъщ картографиялыщ мэлiметтердщ ^агаз жэне электронды н^с^асын ^^ра алады жэне тугынушыларга ^сына алады, соныц iшiнде мемлекеттiк (муниципалдыщ) ат^арушы органдарга бас^ару шешiмдерiн ^абылдау мен талдау Yшiн ^ажет.
Астана жэне iргелес айма^тардыц элеуметтiк инфра^рылымын ГАЖ картографиялау, демек мекеме жэне ендiрiстiк кэсiпорындар жэне ^ала шаруашылыгыныц ендiрiстiк емес саласы, т^ргын-дар мен ^онакгардыц материалдыщ жэне рухани ^ажеттшктерш ^анагаттандыруга багытталган, маманданган ^огамды^ функциясын ат^аруына жогары кецш белiндi. Материалдыщ жэне мате-риалдыщ емес элеуметтiк ^ызметпен тугынушыларды ^амтамасыз ету инфрак¥рылымы ^ала ортасыныц ^осал^ы жYЙесi ретiнде ^арастырылды.
«Элеуметпк инфра^рылым» тарауында Астана жэне iргелес айма^тардыц кешендi атласы 30-дан аса та^ырышъщ пара^тардан тирады. Соныц iшiнде: мектепке дейiнгi мекеме; мектептер; жогары, орта жэне кэсштш-техникалыщ о^у орындары; гылым; денсаулыщ са^тау жYЙесi; денсау-лыщ са^тау ^йымдары ^ызметтерц жылумен ^амтамасыз ету жYЙесi; электр энергиясымен ^амта-масыз ету жYЙесi; сумен ^амтамасыз ету жYЙесi; канализация жYЙесi; сауда жэне ^огамды^ тама^тану; халывда ^ызмет керсету; аппарат жэне байланыс жYЙесi, астана аймагыныц ^ялы байланыс зонасы Beeline/ Kmobile. Activ/Kcell; мэдени агарту мекемелерi мен ютапханалар; спорт жэне дене шыныщтыру; астаналыщ айма^тагы демалыс пен туризмдi ^йымдастыру Yшiн табиги жэне тарихи-мэдени ресурстар; астаналыщ айма^тагы демалыс жэне туризм инфра^рылымы; рекреациялыщ мацызы бар объектшер; туристердi орналастыру объектiлерi жэне тама^тандыру (^она^ YЙ жэне ресторандар) жэне т.б.
Карталардыц дэлдiгi жэне арнайы а^паратпен толыщтырылуы бiрдей емес. Мысалы, «Жогары, орта жэне кэсштш-техникалыщ о^у орындары» картасында мына материалдар бейнеленген: белгш бiр ^ала ауданына шакдандагы о^у орындарыныц саны, жогары о^у орындарыныц саны, студенттер саны, ^абылданган жэне диплом алган студенттер саны, кэсштш-техникалыщ мекемелердi бiтiрген мамандар, тYсiндiрме мэтiнде бiлiм беру саласыныц талдауы берiлген. «Бiлiм беретiн мектептер» картасында мына мэлiметтер ^арастырылган: белгш бiр ^ала ауданына ша^^андагы мектеп саны, легендада ^осымша метериал ре^нде бiлiм беретiн мектептердщ есу динамикасы диаграмма тYрiнде керсетiлген, жалпы бшм беретiн мектепке баратындар о^ушы саныныц есу динамикасы мен жалпы бшм беретiн мектептегi соцгы он жылдагы м¥Fалiмдер саныныц есуi.
«Мектепке дешнп мекемелер» картасында мектепке дейiнгi балалар мекемелерiнiц саны ^ала аймаFындаFы шартты тYрде мынадай шкалалармен берiлдi: 3-тен аз; 3-5; 5-7; 7-ден жоFары. Карта легендасында диаграмма тYрiнде мына деректер керсетшген: Астана ^аласындаFы мектепке дешнп балалар ^йымдарыныц К¥рылымы, балаба^шалардаFы орын мен 2006 мен 2011 жылдар аралы-FындаFы мектепке дешнп балалар саныныц ^атынасы, мектепке дешнп балалар мекемелершщ мамандармен ^аматамасыз етшуь
«Мэдени-аFарту мекемелерi мен кiтапханалар» картасында спорттыщ объектiлер, теартрлар, музейлер, ютапханалар, концерттiк ^йымдар, ойын-сауыщ жэне демалыс парктерi керсетiлген.
«Fылым» картасында ^аланыц Fылыми ^йымдары керсетiлген (Fылыми-зерттеу медициналыщ орталыщтары, Fылыми-зерттеу ^йымдары, жоFарFы о^у орындарыныц Fылыми лабораториялары).
№ 1. 2015
Картага косымша диаграммалар аркылы мына мэлiметтер берiлген: гылыми зерттеумен айна-лысатындардыц курылымы (гылым докторы, гылым кандидаты жэне баскалар). ТYсiндiрмелiк мэтiнде Астана каласыныц гылыми-зерттеу кызметшщ кыскаша талдауы берiлген.
«Денсаулык сактау жYЙесi» картасында ауруханалар, медициналык орталыктар, емханалар, перзентханалар, стоматология мен баска да медициналык мекемелер керсетшген. ТYсiндiрмелiк мэтiнде каланыц денсаулык сактау жYЙесшщ кыскаша сипаттамасы берiлген, ал диаграммалар дэр^ерлер саныныц динамикасын жэне Астана каласы бойынша 10 000 адамга шаккандагы орташа медициналык кызметкерлердi жэне баска да керсеткiштердi бейнелейдь
«Сауда жэне когамдык тамактандыру» картасында сауда объектiлерi мен когамдык тамактандыру, сауда объектшершщ тыгыздыгы бейнеленген. Легендадагы диаграммаларда мына-лар керсетiлген: белшектелген тауар айналымыныц (млрд тецге) жалпы келемi, кетерме тауар айналымы (млрд тецге), когамдык тамактандыру кэсшорындары кызметшщ келемi (млрд тецге).
«Элеуметтiк инфракурылым» тарауындагы сандык карталар кескiн локализациясы эдiсiмен жасалды жэне нYктелiк жэне усак аудандык геоакпараттык локализация кабылданды, сондай-ак изосызыктар, картограммалар, интерполяция мен экстраполяция диаграммалары колданылды.
Эрбiр карта тарауларыныц ГАЖ-нускасын курастыру бiрнеше кезецдерден турады. Жумыс-тыц бiрiншi кезещ - картаны проекциялау, тужырымдаманы эзiрлеу, багдарламалар куру, барлык керектi акпараттарды дайындау. Бул кезец картаныц авторлык жобасын курумен аякталады жэне келесщей сатылардан турады: картаныц мiндеттерiн тужырымдау мен талаптарды аныктау; курастыру Yшiн кажетп дерек кездерiн iрiктеу, талдау жэне багалау; аймакты зерттеу мен картага туиршетш кубылыстардыц ерекшелiктерi; картаныц авторлык жобасын дайындау. Келесi кезец -картаны курастыру, демек ГАЖ-дыц тупнускасын дайындау Yшiн кешеццi жумыстар. Кешендi атласты курастыру негiзiнде бектлген: проекция, компоновка нускасы, бекiтiлген масштабтыц базалык негiзi, берiлген жалпылама децгейдеп шартты белгiлердiц кабылданган жYЙесi. Осы кезец келесщей сатылардан турады: дерек кездерш дайындау жэне ецдеу; картаныц такырыптык жYкте-месiн дайындау; карта мазмуны мен легендасын дайындау; ГАЖ-дыц тупнускасын техникалык курастыру мен жалпылама етюзу; ArcGIS 10.2.2 ресурсы непзвде карталардыц безендiрiлуi; редакциялау мен карта корректурасы.
«Астананыц кешендi атласын» дайындау - ЭКСП0-2017-ге дайындалуга мYмкiндiк беретш, Казакстан астанасы туралы бiрден-бiр басылым, элем калаларында тек бiрнеше уксас баламасы гана бар. Оныц Казакстан астанасы туралы, кала ортасы мен пршшкп камтамасыз ететiн объек-тшер мен инфракурылым сиякты акпараттарды керсету мYмкiндiгi бар. Атласты дайындау барысында курылган геомэлiметтер базасы Казакстан астанасы туралы эркелю акпараттарды езара YЙлестiруге мYмкiцдiк бередi жэне экiмшiлiк максатта колданылуы мYмкiн.
ЭДЕБИЕТ
[1] Медеу А.Р., Плохих Р.В. Комплексный атлас Астаны: основы создания и демонстрация привлекательного имиджа столицы // Столицы как центры туризма и выставок: сб. докл. VI ежегодн. межд. научн. конф., 28-29 июня 2013 г. (Астана, Казахстан) / Общ. ред. и вступит. сл. Г. Т. Телебаева. - Астана: Елорда, 2013. - С. 428-436.
[2] Любимов А.В. Географические информационные системы в отраслях лесного комплекса, сельском хозяйстве и охране природы. Оцифровка изображений: Учебное пособие. - Санкт-Петербург; Нижний Новгород, 2000. - 29 с.
REFERENCES
[1] Medeu A.R., Plohih R.V. Kompleksnyj atlas Astany: osnovy sozdaniya i demonstraciya privlekatel'nogo imidzha stolicy. Stolicy kak centry turizma i vystavok: sb. dokl. VI ezhegodn. mezhd. nauchn. konf., 28-29 iyunya 2013 g. (Astana, Kazahstan). Obshch. red. i vstupit. sl. G. T. Telebaeva. Astana: Elorda, 2013. S. 428-436 (in Russian).
[2] Lyubimov A.V. Geograficheskie informacionnye sistemy v otraslyah lesnogo kompleksa, sel'skom hozyajstve i ohrane prirody. Ocifrovka izobrazhenij: Uchebnoe posobie. Sankt-Peterburg; Nizhnij Novgorod, 2000. 29 c. (in Russian).
РОЛЬ ГИС
В УСТОЙЧИВОМ РАЗВИТИИ ГОРОДСКОЙ ИНФРАСТРУКТУРЫ
Л. Б. Бекарыстанова1, М. К. Байсакова2
1 МНС лаборатории геоинформационных систем (Институт географии, Алматы, Казахстан) 2 Вед. инженер лаборатории геоинформационных систем (Институт географии, Алматы, Казахстан)
Ключевые слова: географическая информационная система (ГИС), селитебная территория, город, социальная инфраструктура, устойчивое развитие.
Аннотация. В статье рассматривается роль ГИС в разработке раздела «Социальная инфраструктура» комплексного атласа Астаны и прилегающей территории.
ROLE OF GIS IN SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF URBAN SOCIAL INFRASTRUCTURE
L. B. Bekarustanova1, M. K. Baisakova2
1 Junior research worker, laboratory of GIS (Institute of Geography, Almaty, Kazakhstan) 2 Lead engineer, laboratory of GIS (Institute of Geography, Almaty, Kazakhstan)
Keywords: Geographic Information System (GIS), city, social infrastructure, sustainable development. Abstract. The article the role of GIS in developing a section on "Social Infrastructure" of the complex atlas of Astana and the adjacent territory are discussed.
