CC BY
39
УДК 891.550 М.Р.МАХМАДАЛИЕВА
ББК 83,3(0)5
БАЪЗЕ МУЛОХИЗАХ,О ДОИР БА РУБОИЁТИ АФЗАЛУДДИНИ КОШОНИ
Адабиёти форсу точик, бахусус шеъри оламгири он, бо маонии камназиру хайратовар ва нухуфтаи худ дар таърих кофиласолори корвони фарханги башарият дар пахнои чахон махсуб меёбад. Бо вучуди он ки адабиёти точик дорои азамату шукухи чашмгир аст, дар баробари ин шахсиятхои адабии зиёде дорад, ки то ба хол ба халлу фасли мукаммали эчодиёти онхо аз чониби донишмандон нуктаи таммат гузошта нашудааст. Яке аз хамин гуна масъалахо мавзуи хаёт ва эчодиёти шоир, носир ва мутафаккири асри XIII Мухаммад ибни Х,асан ибни Мухаммад Афзалуддини Кошонй, маъруф ба Бобо Афзал, мебошад, ки ба он аз чониби донишмандони адабиёт таваччухи кам зохир шудааст. Хоча Афзалуддин Мухаммад ибни Х,асан ибни Хусайн Маракии Кошонй яке аз симохои камшинохтаи адабиёти форсист, ки тибки иттилои Забехуллох Сафо, валодаташ дар охирхои асри XII дар дехаи Мараки наздикии Кошон ба иттифок афтода, вафоташ дар соли 667/1268 ба вукуъ пайвастааст (6, 226).
Афзалуддини Кошонй шоир, ориф, файласуф ва нависандаи сохибзавкест, ки бо вучуди иншои ашъору расоили пурмагзе дар мантику хикмат ва ирфону тасаввуф то имруз аксари мухаккикону муштариён ва донишчуёни илму адаби форсй аз эчодиёту доираи андешахои у огохии комил надоранд. Хушбахтона, дар худуди зиёда аз панчох сол аст, ки бо нашри девони ашъори Афзалуддини Кошонй ва маколоти чудогонае доир ба лахзахои зиндагй ва мундаричоти осори у аз тарафи донишмандоне чун Малик- уш- шуаро Бахор, Саид Нафисй, Мучтабо Минавй, Мустафо Файзй ва дигарон барои бозшиносй ва шиносонидани ин чехраи адабй ва хакими суфй кушишхое судманд сурат гирифтааст.
Месазад таъкид намуд, ки дар баробари таълифи осори диниву фалсафй Бобо Афзал дар хавзаи адабиёти форсу точик низ шухрат дорад. Чунончи Муртазо Кдроии Гургонй мегуяд: «Вай яке аз бузургтарин шоирон дар миёни хукамои мусулмон ба шумор меравад ва хатто метавон уро яке аз ду ё се тан аз барчастатарин рубоисароён донист (1, 735). У дар рубоиёташ чанд чо тахаллуси худро «Афзал» овардааст (4, 145).
Кдоимтарин маъхази ашъори форсии Бобо Афзал мачмуаи «Мунис-ул-ахрор фй дакоик-ул-ашъор»-и таълифи Мухаммад ибни Бадри Чрчармй (741к 1340м) аст, ки 6 газал низ ба номи Афзалуддин сабт кардааст. Бештари рубоихо ва ашъори у баёни андешахои хиками, ки ба вижа, хушдор ба нопойдории чахон ва зикри хакоики ирфонист. Чуноне дар ин маврид Мусо Диноршоев менависад: «Афзалуддини Кошонй шоири рубоисаро буда, газал низ гуфтааст. Дар рубоию газалиёти у, ки хеле равону самимй гуфта шудаанд, танкиди беадолатихои замон, рухониёни риёкор, зулму золимй мавкеи хос дорад. Дар кисме аз рубоиёти Афзалуддини Кошонй оханги тасаввуфй эхсос мешавад» (2, 195) .
Бояд кайд намуд, ки ашъори Бобо Афзал дар расоил ва китобхои мухталифаш мундарич гардидаанд, масалан 195 рубоиёти вай дар «Мусаннифот»-и у омадааст (3, 837-882; 837-882).
Донишманди шинохтаи эронй Саид Нафисй 483 рубоиро тахти унвони «Матни комили рубоиёти Бобо Афзали Кошонй» гирд оварда, дар Техрон ба чоп расонидааст. У дар мавриди тарзи фарохам сохтани ин мачмуа кайд мекунад, ки дар китобхонаи мадрасаи Носирии Техрон китобе тахти раками 2675 махфуз аст, ки дар он ду рисолаи Афзалуддини Кошонй «Арзнома» ва «Чрвидоннома» мавчуданд. «Дар охири нусхаи «Арзнома» таърихи 1209 гузошта шуда, пас аз ин ду рисола мачмуаи нисбатан комиле аз рубоиёти Афзалуддин дар бисту шаш варак оварда шуда, хар варак шомили хашт рубой ва мачмуан 201 рубой дар он мачмуа сабт аст» (5, 50).
Донишманди мазкур муайян намудани адади умумии рубоиёти Афзалуддини Кошониро чунин шарх медихад: «Мухаррири ин аврок пас аз мукобалаи он нусха (нусхаи дар боло зикршуда.-М.М.) бо нусхаи дигаре, ки дар китобхонаи салтанатии Техрон шомили 195 рубоиёт ва нусхаи китобхонаи мачлис ба нумраи 5501, ки дар шаъбони 1319 навиштаанд ва шомили 310 рубой аст, бо рубоиёте, ки дар расоили Афзалуддин сабт омада ва чи дар кутуб ба номи вай навиштаанд ва афзудаанд, рубоиёте, ки дар баъзе сафинахо ёфтаам, мачмуае гирд овардам шомили 482 рубой, вале аз се рубоии он беш аз як байт ба даст наёмад» (5, 50-51).
Китобе низ бо унвони «Девони хаким Афзалуддин Мухаммади Маракии Кошонй» ба кушиши Мустафо Файзй ва дигарон дар Кошон ба чоп расидааст, ки муштамили 686 рубой ва 12 газалу касида аст (7).
Саид Нафисй бо накли кавл аз муаллифи «Арафот-ул-ошикин» менависад, ки «аз вай чуз рубой надида ва мачмуае аз рубоиёти у шомиле наздики понсад рубой дидааст» (5, 52). Чунонки мушохида менамоем, теъдоди дар китоби «Матни комили рубоиёти Бобо Афзалуддини Кошонй» муайянкардаи Саид Нафисй бо адади дар тазкираи «Арафот-ул-ошикин» зикршуда, то андозае мувофикат менамоянд.
Намунахое аз рубоиёти Бобо Афзал бо хатти криллй низ бо саъйю ташаббуси адабиётшиносони маъруфи точик Худой Шарифзода ва Абдушукури Абдусаттор дар мачмуахои «Таронахои дилангез» (10, 67-84) ва «Ашъори хакимон ва орифон» (9, 399-465) интишор ёфта, пешкаши хаводорони каломи манзум гардидааст.
Ашъори форсии Афзалуддини Кошонй, махсусан рубоиёти у, дар байни мардуми форсизабон маъруфу машхуранд, аммо аксари муаллифони тазкирахо ва китобхои адабй баъзе рубоиёти уро ба Умари Хайём, Абусайиди Абулхайр, Ч,алолуддини Балхй, Авхадуддини Кирмонй, Аттор ва дигар намояндагони назми форс-точик мансуб медонанд. Мутаассифона, доир ба ин мавзуъ, яъне дар бораи интисоби рубоихои Бобо Афзал ба дигар суханварон, баррасии наккодонае ба таври густурдаву муфассал сурат нагирифтааст. Дар халли ин мушкил низ Саид Нафисй кувва озмудааст. Мавсуф дар мукаддимаи китоби «Матни комили рубоиёти Бобо Афзали Кошонй» чунин навиштааст: «482 рубоие, ки аз ин пас сабт карда омадааст, аз се нусхаи мачмуаи рубоиёт, ки пеш аз ин шарх дода шуда ва бо бисту хафт китоб ва сафинаи дигар, ки дар он рубоиёте ба исми Афзалуддин сабт кардаанд, мукобала шудаанд» (5, 85).
Вокеан, баъди мушохида ва мукоисахо дар партави андешахои Саид Нафисй мо ба хулосае омадем, ки аз ин микдор 83 рубой ба Умари Хайём, 31 рубой ба Абусаиди Абулхайр, 20 рубой ба Авхадуддини Кирмонй, 18 рубой ба Ч,алолуддини Балхй, 10 рубой ба Абдуллохи Ансорй, 7 рубой ба Аттор, 3 рубой ба Ахмади Газзолй, 3 рубой ба Саной, Насируддини Тусй, Рудакй, Махастии Ганчавй, Кдттоли Хоразмй, Саьдуддини Х,амавй ва як-ду рубоиро ба шоирони дигари рубоисаро метавон нисбат дод, зеро дар девон ва мачмуахои ашъори шуарои мазбур ва баъзе шуарои дигар низ рубоиёте мушобех ва хамоханг бо рубоиёти Афзулуддини Кошонй мундарич гаштаанд.
Дар иртибот ба гуфтахои фавк Саид Нафисй кайд мекунад: «... вале асноди ин рубоиёт ба дигарон далели он нест, ки аз Афзалуддини Кошонй набошанд, зеро аглаби маъохизе, ки ин рубоиётро ба дигарон нисбат додаанд, номуьтабартар аз кутубе аст, ки дар он чо ба исми Афзалуддин сабт шуда. Ва он гохе модом, ки нусхахои муътабари кадим ба даст наёяд, ташхиси он ки ин рубоиёт аз гуфтаи кадом як шуарои эронист, душвор менамояд, зеро ки аглаб аз ин гуяндагон машраби тасаввуф доштанд ва бад-ин чихат гуфтори эшон ба якдигар шабохати бисёр дорад, ичолати ин мачмуа шояд дар ташхиси ин ки гуяндаи хакикии ин рубоиёт кист андаке ёрй кунад» (5, 85).
Зикр кардан ба маврид аст, ки рубой аз шаклхои шеьрии машхуре мебошад, ки дар тамоми даврахои таьрихи адабиётамон инкишоф ёфта, истиклолияти жанрии худро нигох доштааст. Ин шакли хурди шеьрй, бо вучуди зарфияти махдуд, яьне аз чахор мисраь иборат будан, чун ойинаи тамомнамоест, ки хама пахдухои афкору нукоти хакимонаи ахли илму андешаро дар худ мунъакис сохта, барои ифодаи мухтасару муьчаз ва муассирии маьнихои илмиву фалсафй ва диниву ирфонии онхо хидмат намудааст. Кдриб тамоми шоирони адабиёти форсу-точик, бахусус шуарои суфимашраб, рубой эчод кардаанд ва дар рушди ин жанр сахми арзанда гузоштаанд. Махсусан, эчодиёти устод Рудакй, Масьуди Саьди Салмон, Саноии Марвазй, Ибни Сино, Аттор, Ч,алолуддини Балхй, Хайём, Амир Хусрав ва Бедилро бе рубой тасаввур кардан номумкин аст. Бо вучуди он ки рубой як кисми асосии эчодиёти шоирони мазбурро ташкил медихад, аз миёни онхо Умари Хайём дар рубоисарой бештар шухрат касб намуда, дар таьрихи адабиёти форсу-точик хамчун устоди ин жанри хурди шеьрй эътироф гардидааст.
Афзалуддини Кошонй пас аз рузгори Хайём умр ба сар бурдааст, аньанаи рубоисароёни гузаштаро идома дода, фикрхои панду ахлокй, ишкй ва фалсафию-ирфонии худро дар колаби рубой баён кардааст. Баьзе рубоихои у ба рубоихои Хайём бисёр шабех ва хамоханганд, ки хатто дар байни онхо тафрика гузоштан номумкин аст. Чунончй:
Хайём:
Ин цофилаи умр ацаб мегузарад,
Некуст даме, ки бо тараб мегузарад.
Соцй, гами фардои циёмат нй хурй?
Дардех цадахи бода, ки шабмегузарад (8, 57).
Афзалуддин:
Ин цофилаи умр ацаб мегузарад,
Дарёб даме, к-аз ту тараб мегузарад.
Соцй, гами фардои харифон ни хури?
Пеш ор пиёлае, ки шаб мегузарад (5,124).
Пас аз ошной бо рубоиёти Афзалуддини Кошонй мо ба хулосае меоем, ки дар эчодиёти ин шоири ориф дар баробари тачаллии мазмунхои ирфонй умдатарин масъалаву муаммохои хаёти инсонй ба миён гузошта шудаанд. Дар табодулу тахаввул будани чахони моддй, тагйирпазириву бардавомии олами бостонй, хушгузаронии умр ва ганимат донистани лахзахои нотакрори он, васфи ишку зебоихои маънавии инсон, тасвири гаму андух, носозгорихои рузгор, ифодаи шубхаву пиндор, орзуву умедхои инсонй ва амсоли инхо аз мавзуъхои асосиву марказии рубоиёти Афзалуддини Кошонй мебошанд.
Азбаски мо дар ин мухтасар тавону имкони баррасии тамоми пахлухову мавзуоти рубоиёти ин шоири васеътафакурро надорем, бо овардани чанд намунае ва назари ичмолие ба мундаричоти рубоиёти у иктифо менамоем.
Ифода ёфтани фикрхои фалсафй дар рубой яке аз хусусиятхои барчастаи он ба хисоб меравад. Рубой барои ин имкониятхои зиёдеро дорост. Хар як рубоии фалсафй ба таври худ метавонад акидахои гуногунро рочеъ ба олами фониву бокй, хаёти ичтимой ва табиат ифода кунад. Бобо Афзал аз ин вижагии рубой ба таври васеъ истифода карда тавонистааст. Шоир дар аксар рубоиёти худ дар бораи инсон ва мохияти зиндагии у, ва сирру асрори олам андеша меронад. Шоир тазодхои зиндагй ва ормонхои инсониро хеле дакиккорона мушохида намуда, зимни баёни афкори хеш, онхоро басо мохирона мавриди истифода карор додааст. Масалан, гарчанде сафед гаштани муй ва пирй дахшатест, ки нишонаи маргро падидор менамояд, дар рубоии Бобо Афзал маънии умедвории шоирро тачассум намуда, пас аз шоми тираи навмедй омадани субхи умедро талкин менамояд:
Дар дахр ба х,ар гуна цамедор умед,
В-аз гардиши рузгор меларз чу бед.
Гуянд пас аз сиё% ранге набувад,
Пас муйи сиёуи ман чаро гашт сафед (5,131).
Дар рубоии дигар адиб човидонй будани насли башар ва рухи инсониро таъкид намуда,
мегуяд:
Дилтанг машав, ки то цщон хощд буд, Аз ту ба цщон ному нишон хоуад буд. Ин цисм, ки нопадид гардад зи ту бас, Ту ру^иву ру% цовидон хощд буд (5,133).
Аз мутолиаи рубоиёти Бобо Афзал маълум мегардад, ки у мутафаккири сохиброй буда, аз улуми адабй, фалсафа, ирфон ва дину илохиёт огохии комил дорад. Мавриди зикр аст, ки гуфтахои шоир нисбат ба чахони берун аз табиат, яъне чахони рухонй, хеле чолиби диккатанд. Шоир ба акидаи тасаввуфии макону маркаби рух будани чисм, фанопазирии ачсом, ба асли хеш пайвастани рух ва поку азалй будани он чунин ишора менамояд:
Афзал, ки зи дидщо ни^он хощд шуд,
Дар дидаи ахли дил аён хощд шуд.
Гуянд, ки кадхудои ин хона чй шуд?
Чун кад биравад, чй монад, он хоуад шуд (5,12).
Метавон гуфт, ки мавзуи ин рубой тасаввуфй аст. Аз мисраи аввалу сонй чунин маънй бармеояд, ки чун одам аз дидахо нихон мешавад, дар дидаи ахли дил, яъне сохибдилон бокй хохад монд, зеро танхо эшон донои рози нихон буда, ба дарки хакикат кодиранд. Дар мисраи 3-4 шоир руху чонро ба сохибхона ва танро ба хона ташбех медихад, ки чун хона бесохиб монад, валангор ва хоку туроб мегардад, яъне бе чон тан мохияти хастии худро гум мекунад, хок мешавад.
Мувофики акидаи Афзалуддини Кошонй то он даме, ки одам аз одам ба дунё меояд, вай хоху нохох олудаи гунохи дунёй мешавад, аммо рух, ки аз олами улвист, аз олудагиву гунох орй аст. Аз ин ру, инсон агар дар зиндагй аз хама гуна нопокиву палидй ва олоишоти чахони моддй дур бошад, пас аз марг рухи у ба афлок меравад ва ба асли худ мепайвандад:
З-олоиши дунё агарат пок баранд, Дар вацти ацал туро ба афлок баранд. Аз хок бувад тану ман аз олами пок, Моро чй аз он, ки хок бар хок баранд? (5,135).
Дар мисраи сеюми рубоии мазкур шоир мегуяд, ки чисми инсон аз хок, арзи хастй кардаву мунтахо ба он чизе мубаддал мешавад, ки аз он ба вучуд омадааст. Метавон гуфт, ки ин андешаи шоир хам чанбаи динй ва хам дунявй дошта, аз оёти Куръон маншаъ мегирад. Чунончи дар оёти 23,27-и сураи Рахмон мехонем: «Куллу мин алайхо фонин. Ва ябка вачху раббика зулчалоли валикром», яъне хар мавчуде фаношаванда аст. Ва бокй мемонад вачхи Худои ту сохиби чалол ва икром.
Месазад таькид намуд, ки мазмуни ин рубой ишора ба мафхуми «фано фи аллох» - яке аз мусталихоти роич ва маьмули таьлимоти ирфону тасаввуф аст, ки дар аглаби макотиби ирфонй чун максади нихоии солики тарикат дониста мешавад.
Чуноне зикр намудем, шоир дар бештари рубоиёти хеш доир ба асрори олами хастй ва неруи фавкуттабиа андешарониву масьалагузорй менамояд. Ба акидаи ин чониб, рубоиёти зерини уро метавон пурсишу посухе дар мавриди муаммои мавчудияти Худо ва дарки маьрифати илохй махсуб кард:
Хам сирри хацицатию хам кони сахо, Дорам сухане, вале цавобаш фармо. Гуянд Худо буду дигар хен набуд, Чун хин набуд, пас, куцо буд Худо? (5, 91).
Эй сохиби ин масъалаи рохнамо, Медон ба яцин, ки ломакон аст Худо. Хохй, ки туро кашф шавад ин маънй, Цон дар баданат, бубин, куцо дорад цо (5, 89). Афзалуддини Кошонй дар инъикоси масоили ишку мухаббат, ки яке аз мавзуьхои анъанавии адабиёт аст, низ махорати хоса зохир намудааст. Масалан, дар рубоии зерин хусну малохати дилбар ва устувории ошикк дар назди чабру чафои маьшука чунин тачассум ёфтааст: Чун дастаи гул баста ба даст омадай, Чун наргиси пурхумори маст омадай. Гар хуни дилам хурй, зи дастат надихам. Зеро ки ба хуни дил ба даст омадай (5,179). Мавзуи дигаре, ки дар аксар рубоихои шоир ба назар мерасад, ин мазмунхои панду ахлокй мебошад. Маънихои ахлокй дар рубоиёти Бобо Афзал баьзан ошкоро, баьзан пардапушона, баьзан зимни акидахои динй ифода ёфтаанд. Чунончи:
Бе тоати Х,ац бихишти Яздон маталаб, Бе хотами у мулки Сулаймон маталаб. Чун оцибати кор ацал хохад буд, Озори дили хец мусулмон маталаб (5, 92). Дар рубоии зерин шоир зимни танкиди замонаи феодалй муфтхурону сарватмандонро мазаммат намуда, таькид месозад, ки моли дунё ва сарвату дорой нопойдор аст. Шоир гуё бо ин аз нодорй шикоят накарда, балки худро тасалло додааст:
Рафтам ба сари мазори Махмуди ганй, Гуфтам, ки нй бурдай зи дунёи данй? Гуфто, ки се газ замину дах газ карбос, Ту низ хамин барй, агар сад ну манй (5,181). Х,амин тарик, мавзуи тахкику баррасии мазмуну мундаричоти рубоиёти Бобо Афзал тахкикоти мукаммалу хамачониба ва мушаххасу чамьбасткунандаро такозо дорад, ки амалй гардидани он дар муаррифии андешаву орои ин хакими суфй ва халли бисёр масъалахои норавшани таьрихи адабиёти форсу-точик мадад хохад расонд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Гургонй, Муртазо Кларой. Бобо Афзали Кошонй//Доират-ул-маорифи бузурги исломй/ Муртазо Кдроии Гургонй-Техрон, 1380.-764 с.- С 735-739.-10^
2. Диноршоев, М. Афзалуддини Кошонй// Энсиклопедияи адабиёт ва саньати точик. / М. Диноршоев.-Душанбе:Сарредаксияи илмии энсиклопедияи советии точик, 1988. - С 195.-1ч
3. Кошонй, Афзалуддин. Мусаннифот. Ба тасхехи Мучтабо Минавй, Яхё Махдавй. Чопи 2. -Техрон: Интишороти Хоразмй,1366.-864 с.
4. Нафисй, Саид. Таьрихи назму наср дар Эрон ва дар забони форсй. Дар ду китоб. / Саид Нафисй. -Техрон: Механ, 1344.-1164 с.
5. Нафисй, Саид. Матни комили рубоиёти Бобо Афзали Кошонй. Чопи 2. / Саид Нафисй. -Техрон: Интишороти Форобй, 1363.- 200 с.
6. Сафо, Забехуллох. Таьрихи адабиёт дар Эрон ва дар каламрави забони форсй. Чивди 2. / Забехуллохи Сафо.- Душанбе:Деваштич, 2007.-272с.
7. Файзй, Мустафо ва дигарон. Девони хаким Афзалуддин Мухаммад Маракии Кошонй (Бобо Афзал)./ Баррасй, мукобала ва тасхехи Мустафо Файзй, Х,асан Отифй, Аббос Бахманёр, Алй Шариф.- Кошон, 1372,- 260с.
8. Умари Хайём. Рубоиёт. -Душанбе:Нашриёти давлатии Точикистон. 1963.-206с.
9. Шарифов, Х.Ашъори хакимон ва орифон («Ахтарони адаб».Ч,.13). /Тахияи матн ва лугату тавзехот аз Х. Шарифов ва А.Абдусатторов. Душанбе, Адиб, 2010.- 480с.
10. Шарифов,Х. Таронахои дилангез (мачмуаи шеърхо). Тартибдиханда Х.Шарифов.- Душанбе: Ирфон,1986.-208с.
REFERENCES:
1. Gurgoni, Murtazo Qaroi. Bobo Afzali Koshoni // Great Islamic Encyclopedia / Murtazo Qaroi Gurgoni. - Tehran, 1380. - 764 p. - V.10.
2. Dinorshoev, M. Afzaluddin Koshoni // Encyclopedia of Tajik Literature and Art. / M. Dinorshoev. - Dushanbe: The Central Scientific editorial board of the Tajik Soviet Encyclopaedia, 1988. - 195 p. - V.1.
3. Koshoni, Afzaluddin. Musannifor. Under the editorship of Mujtabo Minavi, Yahyo Mahdavi. The 2-nd edition. - Tehran: Khorazm publishing-house, 1366hijra. - 864 p.
4. Nafisi, Said. The History of Versified and Prose in Iran Written in Persian. In two volumes / Said Nafisi. - Tehran: Mehan, 1344hijra. - 1164 p.
5. Nafisi, Said. Complete Text of Bobo Afzali Koshoni's Rubois. The 2-nd edition. / Said Nafisi. - Tehran: Forobi publishing-house, 1363hijra. - 200 p.
6. Safo, Zabehullo. The History of Literature in Iran and Persian-Speaking Countries. - V.2. / Zabehullo Safo. - Dushanbe: Devashtich, 2007. - 272 p.
7. Fayzi, Mustafo and others. Hakim Afzaluddin Muhammad Maraqii Koshoni's Divan (Bobo Afzal) / under the editorship of Mustafo Fayzi, Hasan Otifi, Abbos Bahmanyor, Ali Sharif. -Koshon, 1372hijra. - 260 p.
8. Umar Khayom. Ruboiyot. - Dushanbe: State publishing-house of Tajikistan. - 1963. - 206 p.
9. Sharifov, Kh. Thinkers and Wises" Poetry ("Stars of Literature". V.13)./ Prepration and commentaries of H. Sharofov and A. Abdusattorov. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2010. - 480 p.
10. Sharifov, H. Inspiring Melodies (Collection of Poems). Compiler H. Sharifov. - Dushanbe: Cognition, 1986. - 208 p.
Баъзе мулахцзахр дойр ба рубоиёти Афзалуддини Кошонй
Вожахри калиди: рубой, Афзалуддини Кошонй, мавзуь мундарица, назар ирфон, маърифат, мантиц, %икмат
Мацола ба баррасии мазмуну мундарицаи рубоиёти Афзалуддини Кошонй бахшида шуда аст. Таъкид меравад, ки Хоца Афзалуддин Кошонй, маъруф ба Бобо Афзал, яке аз шоирони камшинохтаи адабиёти нимаи дуюми асри XII ва огози асри XIII форсй-тоцикй мебошад, ки ба зиндагинома ва эцодиёти у таваццууи кам зоуир шудааст. Гуфта мешавад, ки дар таърихи адабиёти форсу-тоцик ба уайси яке аз барцастатарин рубоисароён эътироф гардидааст.
Цайд мешавад, ки Бобо Афзали Кошонй низ дар гуфтани рубой истеъдоди баланд зоуир намуда, андешаву афкори ирфонй, фалсафй, ицтимой ва панду ахлоции худро дар цолаби ин жанр баён доштааст.
Тазаккур мегардад, ки то уол интисобу мушаххасот ва мазмуну мундарицаи рубоиёти ин шоири ориф мавриди тауцицоти мукаммали илмй царор нагирифтааст. Аз ин цост, ки баъзе рубоиёти мансуб ба Бобо Афзал дар девони ашъори дигар рубоисароён, ба монанди Умари Хайём, Абусаиди Абулхайр, Цалолуддини Балхй, Авуадуддини Кирмонй ва дигарон дарц гардидаанд.
Муаллиф зимни истифодаи сарчашма ва адабиёти муътамад баури ошкор сохтани андешаву орои Бобо Афзалрубощои шоирро мавриди таулилу арзёбй царор додааст.
Некоторые размышения о рубаи Афзалуддини Кошони
Ключевые слова: рубаи (четверостишия), Афзалуддин Кошони, тема, содержание, взгляды,
мистика, познание, логика, мудрость Отмечается что Ходжа Афзалуддин Кошони, известный в литературе как Бобо Афзал, является малоизученной творческой личностью персидско-таджикской литературы второй половины XII и начала XIII веков.
Упоминяется, что биографии и особенностям его творчества, исследователи истории литературы уделили незначительное внимание. Отмечается, что Афзалуддин Кошони в истории персидско-таджикской литературыi он прославился выдаюшимся сочинителем рубаи.
По мнению автора статьи, Бобо Афзал Кошони проявлял высокое мастерство в сочинении рубаи, отражая в них мистическое, философское, социальное и наридительное содержание.
Автор приходит к выводу, нто до сих пор специфика содержания и формы рубаи этого талантливого поэта, не подверглись всестороннему исследованию. Отсюда некоторые рубаи принадлежащие перу Бобо Афзала, вклюнены в поэтинеские сборники других сонинителей рубаи, как Умара Хайяма, Абусаида Абулхайра, Джалолуддина Балхй, Авхадуддина Кирмони и др. Статья посвящается анализу темы и содержания рубаи Афзаллуддини Кошони. Автор статьи, пользуясь достоверными истонниками, подвергает анализу рубаи поэта.
Afzaluddini Koshoni's Rubais
Key word: rubais, Afzaluddini Koshoni, literature, theme, context, content, idea, philosophy, sophism, culture, maoni, suphi, logics, wisdom
Khoja Afzaluddin Muhammad ibni Hasan ibni Husein Maragii Kouhoni.more famous as Bobo Afzal, is one of the prominent poet's of second half of Х11 centry and beginning of ХШ century in Persian-Tajik literature. The researchers of the literature did not pay affention a lot to his biography and activity. Though Afzaluddini Kouhoni had a good talant in composing philosophy and ethic verses, he also considered one of the great poet's in the history of Persian-Tajik literature. Many thinkers and poet's including Malik-ush-shuaro Bahor, Said Nafisi and Mugtabo Minavi had studied his creativity.
Ruboi is one of the well - knowh poet's forms, whish existed in all periods in the history of Persian-Tajik literature especially in oral and written activity of people and keeps its genre independence till nowadays. Most poets of the Persian- Tajik literature, especially sufimashrab poets created rubois and contributed a lof in this genre.
Bobo Afzali Koshoni is also showed his activeness and excellent talant in ruboi composing. Ne expressed his opinions about cognition thinking, philosophy, ethics in the form of this genre.
Despite on that a great Iranian researcher Said Nafisi hadprintel his book in Tegeran which is called «Numerous collection Bobo Afzal Koshoni's rubois», there is not exact numbers of his rubois till now. According to this fact one can find some Bobo Afzal's rubois in ofher poet's creativity who composed ruboi including UmariKhayom, Abusaidi Abulkhair, JaloluddiniBalkhi, Avhaduddini Kirmoniando thers.
This article deals with the rubais of Afzaluddini Koshoni. It also considers on their numbers, theme, meaning and contents. The author in his article used different literature and sources and to reveal Bobo Afzal's has analyzedpoet's rubais.
Маълумот дар борам муаллиф:
Махмадалиева Мухаббат Рахмоновна, саромузгори кафедраи рузноманигории Донишгоуи давлатии Кургонтеппа ба номи Носири Хусрав (Цущурии Тоцикистон, ш. Бохтар), E-mail: mukhabbat. makhmadalieva@mail. ru Сведения об авторе:
Махмадалиева Мухаббат Рахмоновна, старший преподаватель кафедры журналистики Курган- тюбинского государственного университета имени Носира Хусрава (Республика Таджикистан, г. Бохтар), E-mail: mukhabbat.makhmadalieva@mail.ru Information about the author:
Mahmadalieva Muhabbat Rahmonovna, Researcher of Journalism Department, Kurgan-Tube State University named after Nasir Khusrav. E-mail: mukhabbat.makhmadalieva@mail.ru
