CC BY
36e-ISSN:2687-3583 https://dergipark.org.tr/trad
TRAD - Turkiye Rusya Araçtirmalari Dergisi / Sayi: 3 (Yaz 2020)
TJORS - Turkish Journal of Russian Studies / Issue: 3 (Summer 2020)
Baçlik / Title: 1806-1812 Osmanli-Rus Sava§i'nda Pehlivan Ibrahim Aga'nin Rolu
Bu makaleye atif için: Salih Erol, 1806-1812 Osmanli-Rus Sava§i'nda Pehlivan Ibrahim Aga'nin Rolu, Turkiye Rusya Araçtirmalari Dergisi 3 (Yaz 2020): 23-53.
To cite this article: Salih Erol, 1806-1812 Osmanli-Rus Sava§i'nda Pehlivan Ibrahim Aga'nin Rolu, Turkiye Rusya Araçtirmalari Dergisi 3 (Summer 2020): 23-53.
Makale Turu / Type of Article: Ara§tirma Makalesi / Research Article Yayin Geliç Tarihi / Submission Date: 27.05.2020 Yayina Kabul Tarihi /Acceptance Date: 28.06.2020 Yayin Tarihi / Date Published: 30.06.2020
Yazarlar / Authors
Salih EROL
ORCID ID
0000-0002-3274-0770
INDEX
mvw.ESJlades.org IndeI
Scientific Jruinal
CiteFactor
yjCYBERLEHINKA
@0@
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Yazar: Salih EROL*
1806-1812 Osmanli-Rus Sava§i'nda Pehlivan ibrahim Aga'nin Rolu
Ozet: ^ar I. Aleksandr (1801-1825), selefleri olan I. Petro ve II. Katerina'dan miras kalan devlet politikasini surdurdu. Soz konusu klasik Rus politikasinin ozu, Osmanli Devleti aleyhine geni§lemek §eklinde ozetlenebilir. Balkanlardan Kafkasya'ya, geni§ bir cografyada Rus ilerleyi§ine yol agacak bu politikanin en can alici kismi ise Karadeniz ve Bogazlar uzerinden Akdeniz'e agilma stratejisidir. 1806'da Rusya'nin tek tarafLi olarak ve resmi bir sava§ ilanina dahi luzum gormeksizin, Balkanlardaki Osmanli topraklari uzerinden ba§lattiklari askeri harekat, yukarida ozetlenen politikanin dogal bir neticesidir. Sava§m ba§langici, Osmanli Devleti'nin gugsuz bir donemine denk geldi. Bu donemde Sultan III. Selim (1789-1807) igeride merkezi otoritesini tesis edememi§ ve reformlarina kar§i yapilan gok yonlu muhalefet doruk noktasina ula§mi§tir. Bu durumda, Rus saldirilarina kar§i Balkan cografyasini savunmak oralarda hukum suren ayanlara kaldi. Makalemizin esas konusu olan Pehlivan Ibrahim Aga bu ayanlardan biridir. Rumeli'deki yerel otorite sahipleri arasinda kendisine guglukle yer agabilmi§ ve 1804'te Dobruca Bolgesi'nin ayani olmu§tur. Cesareti, mucadeleciligi ile sivrilen Pehlivan Ibrahim Aga, ba§langigta Rus ilerleyi§ine kar§i Ismail Kalesi'nin muhafazasi ile gorevlendirilmijtir. Ismail muhafizligi ile ba§layan ve Haziran 1810'da esir du§mesine kadar suren yakla§ik dort yilda Pehlivan Ibrahim Aga, Turkler arasinda, Osmanli-Rus sava§inin Balkanlardaki en onemli kahramanina donu§tu. O zamana kadar sadece bolgesel olarak sinirli bir gevrede taninirken; artik butun Osmanli memleketinde halk arasinda "Baba Pa§a" olarak unlendi. 1806-1812 Osmanli-Rus Sava§i'nin en onemli Turkge monografik kaynaklarinin ba§mda gelen "Baba Pa§a Vakayi'-namesi" temelde onun anlatimlarina dayali olarak bir tur sava§ gunlugu §eklinde kaleme alindi ve yazimi 1820'de tamamlandi. Bu gali§mamizda, sozu edilen eser, Osmanli ar§iv belgeleri ve donemin diger kaynak eserleriyle mukayeseli bir bigimde incelenecektir. Boylece Pehlivan Ibrahim Aga'nin oynadigi rol uzerinden Osmanli-Rus ili§kilerinin ayrintili degerlendirme imkaninin sunulmasi hedeflenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Osmanli-Rus Sava§i, Vakayi'-name, Balkanlar, Pehlivan Ibrahim Aga, Baba Pa§a.
The Role of Pehlivan ibrahim Agha During 1806-1812 Ottoman-Russian War
Abstract: Tsar Alexandr I (1801-1825) maintained the politic of state which inherited from him predecessors Peter I and Catherine II. The essence of the Russian classical policy can be summarized as basically expanding against the Ottoman State. The most crucial part of this policy, which will lead to the Russian progress in a wide geography from the Balkans to the Caucasus, is the strategy of opening to the Mediterranean over the Black Sea and the Straits. The military operation which launched, unilaterally and without any official declaration of war by Russia over the Ottoman Balkan Lands in 1806, is a natural result of this policy that summarized above. The beginning of the war, coincided with a weak period of the Ottoman State. In that period Sultan Selim III could not established his central authority and multi-faceted opposition against sultan's reforms reached its climax. In this situation, defending Balkans against Russian attacks was up to the local notables that reigning there. As the main topic of this article, Pehlivan (wrestler) Ibrahim Agha, is one of these local notables. He could hardly taken a place among local authority owners in Rumelia and became notable of Dobruca
* Dr., Bursa BTSO Kamil Tolon Bilim ve Sanat Merkezi Tarih Ogretmeni, Bursa/Turkiye, E-mail: drsaliherol@gmail.com.tr, ORCID ID: 0000-0002-3274-0770.
Region in 1804. Pehlivan Ibrahim Agha who excelled with combative and brave personality, initially was tasked with the protection Izmail Fortress against Russian Army attacks. About four years that starting with the guarding of Izmail and lasting until he captured in June 1810, among the Turks, Pehlivan Ibrahim Agha became the most important hero of the Ottoman-Russian War in the Balkans. Untill that time he was recognized only in a local, limited circle; but after that he gained a great fame under the name "Baba Pasha" among the people that lived in all over Ottoman lands. The "Chronicle of Baba Pasha" which basically upon him narratives as a kind of war diary is one of the most important Turkish monographic sources. Writing of this manuscript book was completed in 1820. In our article, the mentioned manuscript will be analyzed in a comparison way with unpublished Ottoman archival documents and other published main sources belong that time. Thus, it is aimed to provide the possbility of detailed evaluation about Ottoman-Russian relations based on the role played by Pehlivan Ibrahim Agha or in him other name Baba Pasha.
Keywords: Ottoman-Russian War, Chronicle, Balkans, Pehlivan (wrestler) Ibrahim Agha, Baba Pasha.
Giri§
XVIII. yuzyilin ikinci yarisinda Osmanli Devleti'nin Rusya ile yaptigi iki buyuk savag, iki devlet arasindaki gug dengesinin bariz bir bigimde Rusya lehine degigtigini gostermigtir. Karadeniz'in stratejik noktalarindan olan Kirim Yarimadasi'nin 1774 Kuguk Kaynarca Antlagmasi ile kaybedilmig olmasi Osmanli agisindan sadece cografi bir parganin kaybedilmesinden ote bir anlam tagimaktadir. Halki Musluman olan boyle bir yerin kaybedilmesi Osmanli padigahinin dinsel niteligi olan halifelik statusune kabullenilmesi gok zor bir darbe indirmekteydi. Bu darbenin etkisi gegmeden, 1783'te, Rusya'nin tek tarafli olarak Kirim'i ilhak etmesi, yeni bir Osmanli-Rus Savagi'ni kaginilmaz kilmig ve 1787'de Avusturya'nin da Rusya tarafinda yer aldigi buyuk bir savag daha patlak vermigtir.1 Yaklagik beg yil boyunca genig bir saha uzerinde suren getin muharebeler, netice itibariyle Osmanli Devleti'nin yenilgisiyle son buldu. Osmanli Devleti, daha once kaybettigi yerleri alamadigi gibi yeni yerler de kaybetti.
Bir devlet igin toprak kaybetmekten daha agir olan bir gey varsa, o da elinde kalan topraklar ve halklar uzerindeki kesin hakimiyet hakkini bagka devlet ya da devletlerle paylagmak durumunda kalmasidir. Bu genel kaidenin Osmanli Devleti igin tagidigi ozel anlam ise, tebaasi olan Ortodoks Hiristiyanlari uzerinde Rus himayesi anlamina gelebilecek bir maddeyi daha 1774'te kabul etmig olmasidir. Buna ilaveten, 1792'den itibaren Eflak-Bogdan beylerini hakim bir devlet olarak tek bagina belirleyememesi ve tamamen ig iglerine ait olmasi gereken bu meselede Rus garinin onayini almak zorunda
1 Edouard Driault, §ark Meselesi, ^ev. Nafiz, Haz. Emine Erdogan (Ankara: Berikan Yayinevi, 2010), 92-98.
birakilmasidir. Ortodoks tebaanin yogun olarak yagadigi Balkan cografyasi ve hatta Yunanistan - Ege Adalari igin "hami/koruyucu devlet" rolune her gegen gun daha fazla burunen Rusya'nin etkisiyle buralarda yeni bir milli uyanig devresi baglamigtir. XIX. yuzyildaki butun Osmanli-Rus savaglarinda Rusya tarafindan kullanilan gerekge "Osmanli'daki Hiristiyanlarin haklarinin korunmasi" gerekgesidir.
Osmanli-Rus iligkileri iki devlet arasinda yapilan savaglardan ibaret degildir. Zaman zaman kisa sureli yumugama ve hatta ittifak donemleri de yaganmigtir.2 Ornegin, 1796'da II. Katerina'nin olmesiyle baglayan ve 10 yil suren devre boyle istisnai donemlerden birisidir. 1798'de Fransizlarin Misir'i iggal etmeleri, Ingiltere'nin ve Rusya'nin Osmanli Devleti ile ittifak antlagmalari imzalamasina yol agti.3 Artik Osmanli Devleti, kendi memleketini kendi gucuyle koruyamayacak durumdadir. Bu iki muttefik devletin de destegiyle 1802'de Fransiz kuvvetleri Misir'dan gikarilmigtir. Osmanli-Rus ve Ingiliz ittifaki 1806 yilinin sonlarina dek surmugtur. Bu donemde Rusya'yi Osmanli Devleti ile ittifak kurmaya sevk eden tek neden Fransizlarin yayilmaci siyasetinden duyulan endige degildir. Ayrica, Rusya'nin Avusturya ile yagadigi bolgesel nufuz rekabeti ve gerginlikler de onu Osmanli Devleti'ne yakinlagtirmigtir.4
Osmanli Devleti ile kurdugu muttefiklige aykiri olarak Rusya, Osmanli aleyhinde bazi faaliyetlerde bulunmaya devam etmigtir. 1801'de iktidara gelen ^ar I. Aleksandr, I. Petro'nun ve II. Katerina'nin agtigi yolda yuruyerek Osmanli Devleti'nin yikilmasina yonelik politikalari devam ettirmigtir. 1804'te baglayan Sirp Isyani'nda Rusya'nin destegi gizli kapakli bir gey olmayip; aleni bir durum arz etmigtir.5 Aleyhindeki yikici faaliyetlere ragmen yine de Osmanli Devleti, gugsuzlugunun farkinda olarak, Rusya ile iligkilerini bozmaya cesaret edememigtir.
XIX. yuzyilin baglarinda Avrupa'da, Osmanli'yi da dogrudan etkileyecek bir bigimde, uluslararasi iligkilerin hizlanmasi, ortamin kaosa dogru suruklenmesinin bag sebebi ise Fransa'dir. 1804'te imparator segilen Napolyon Bonaparte, baglattigi yayilmaci politikasiyla on yil boyunca Avrupa'daki butun mevcut dengeleri alt ust etmigtir. Onun Istanbul'a elgi
2 Serhat Kuzucu, "Rus ^ari I. Pavel Donemi Osmanli-Rus Siyasi Iligkileri ve Napolyon'a Kargi Ortak Mucadele", Karadeniz Aragtirmalari Dergisi 38 (Yaz 2013): 75-87.
3 Fahir Armaoglu, XIX. Yuzyil Siyasi Tarih (1789-1914)(Ankara: TTK Basimevi, 1997), 88-89.
4 Valery Morkva, "Russia's Policy of Rapprochement with The Ottoman Empire in The Era of The French Revolutionary and Napoleonic Wars 1792-1806" (Yayinlanmamig Doktora Tezi, Bilkent Universitesi,2010), 277.
5 A.B. §irokorad, Ruslarin Gozunden 240 Yil Kiran Kirana Osmanli-Rus Savaglari. Kirim-Balkanlar-93 Harbi ve Sarikamig (Istanbul: Selenge Yayinlari, 2009), 277.
olarak gönderdigi General Sebastiani'nin faaliyetleri, I. Aleksandr'in Osmanli Devleti'ne savag agmak igin kullandigi gerekgeleri olugturmugtur.6
Makalemizin bundan sonraki bölümlerinde Rus ordulari önündeki mücadelesi iglenecek olan Pehlivan Ibrahim Aga'nin hayatinin bu mücadeleden önceki yaklagik kirk yilini kisaca özetlemek onun hakkindaki biyografik bütünlügün olugturulabilmesini saglayacaktir. Asil adi Ibrahim olmasina ragmen, güglü yapisindan ve gürege hevesinden ötürü "Pehlivan" lakabiyla anilmigtir. Hayatinin Rus savaglari ile gegen diliminden ölümüne kadar da "Baba Paga" olarak adlandirilmigtir. Onun hayat hikayesi, kendi ifadesiyle, tahminen 1766-1770 yillari arasinda Bozok'ta (Yozgat) baglamigtir.7 Genglik yillarinda gönüllü olarak 1787-1792 Osmanli-Rus-Avusturya Savaglari'na katilmig; bu siralarda "Alo Paga" adinda bir devlet adaminin himayesinde bulunmug ve onunla birlikte 1792'de Rumeli'ye gegmigtir. Pazvandoglu Isyani sirasinda, 1798'de, Alo Paga'nin ölümü üzerine sahipsiz kalan Pehlivan Ibrahim Aga, bagina topladigi adamlarla ve cesaretiyle Balkanlar'da var olma savagi vermigtir. Nihayetinde Tirsinikli Ismail Aga'nin üstünlügünü kabul ederek, onun himayesinde 1804'te Dobruca ayani olarak varligini resmen kabul ettirebilmigtir.8 Uzungargili'nin da belirttigi üzere, Tirsinikli Ismail Aga'nin güglenmesini saglayan yolda Alemdar Mustafa onun sag; Pehlivan Ibrahim de sol kolu gibidir.9
Sava§in Ba§lamasmm Ardindaki Sebeplere Dair Bazi Yorumlar
Pehlivan Ibrahim Aga'nin hayatini konu alan Vakayi'name'de gerek eseri telif eden zatin ve gerekse de Pehlivan Ibrahim Aga'nin gahsi yorumlarina dayali olarak savagin neden giktigina dair ilging iddialar ortaya atilmig ve daha da önemlisi o dönemin Osmanli Müslüman halkinin nazarinda bu
6 Nitekim ^ar'in emriyle Digigleri Bakani Adam ^artoriyskiy tarafindan hazirlanarak Ingiltere'ye 1804'te sunulan plan, Osmanli Devleti'nin Avrupa'daki hakimiyetine tamamen son verilmesini igermekteydi. Bkz. Hayri ^apraz, "I. Aleksandr Dönemi Rusya'nin Balkan Politikasi", Güney Dogu Avrupa Aragtirmalari Dergisi 28 (2015): 56.
7 Bu hususla ilgili olarak Vakayi'name'de göyle yazilmigtir: "Bozok diyarinda ale't-tahmin seksen ya da seksen üg tarihlerinde (Hicri 1180 - 1183 yillari arasinda) dünyaya tegrif eyledi. Bkz. Abdüllatif Efendi Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih, Haz. Salih Erol (Ankara: TTK Yayinlari, 2003), 101.
8 Meryem Kagan Erdogan, Meral Bayrak Ferlibag ve Kamil ^olak, Tirsiniklizade ismail Aga ve Dönemi (1796-1806): Rusguk Ayani (istanbul: Yeditepe Yayinlari, 2009), 57; Salih Erol, "XIX. Yüzyil Baglarinda Bir Rumeli Ayaninin Yükseligi: Pehlivan ibrahim Aga", Uluslararasi Balkanlarda Türk Varligi Sempozyumu-II, C. I (Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayini, 2010): 442449.
9 ismail Hakki Uzungargili, Meghur Rumeli Ayanlarindan Tirsinikli ismail, Yillikoglu Süleyman Agalar ve Alemdar Mustafa Paga (istanbul: Maarif Matbaasi, 1942), 31.
savagin gikigina nasil bir anlam yüklendigine dair ipuglari verilmigtir.10 Eserde birkag baglik altinda ayrintili olarak iglenen bu dügünceleri göyle özetlemek mümkündür:
Padigahin reformlari olan Nizam-i Cedid'e Rumeli'de kargi gikilmig ve söz konusu reformlar burada uygulanamamigtir. Bölgenin halkindan bazilari bu gergekten yola gikarak savagin baglamasina; "Bizler, devlete asi oldugumuzdan devlet Ruslarla anlagmig ve bizi terbiye etmek, yola getirmek igin onlari bagimiza musallat etmigtir" geklinde yorumlar getirmiglerdir.11
Aslinda halkin kafasinin karigmasinda Rus casuslarinin da payi büyüktür. Ruslar, psikolojik savag aygitlarini da devreye sokmuglardir. Vakayi'name'de "Kafirin hile ve fesadi"ndan örnekler sunulmugtur. Mesela, Rus öncü birliklerinin iginde bulunan elgi görünümlü casuslar, ele gegirilecek kalelere önceden varip: "Padigahiniz bu kaleyi bizlere verdi; sizlere yardim gelmeyecek; boguna kirilmayin; mallarinizi alip buradan gidin!" geklinde türlü ifadelerle halkin zihnini karigtirmiglardir. Hazirlamig olduklari sahte ferman örneklerini de "gergek" diye gösterip, bu belgelerin padigah tarafindan kendilerine verilmig oldugunu; sinirdaki kale, köy ve gehirlerin onun rizasiyla Rusya'ya birakildigini iddia etmiglerdir. Yine de tüm bu algi operasyonlarina ragmen; üstelik devlet desteginden gok az yararlanabildikleri halde Ruslara kargi koymaya galigmiglardir. ^ünkü ilk etapta elden gidecek olan onlarin memleketleridir.
Öte yandan yenigeriler bu savagin kendilerine yönelik oldugunu; padigahin ve müttefiki olan Rusya'nin amacinin yenigeriyi cepheye gekip, yok etmek oldugunu iddia etmiglerdir. Bunlara göre padigah, Nizam-i Cedid reformlarinin muhalifi Yenigeri Ocagi'ni böylece bertaraf edecektir. Yenigerilerin 1806-1812 Osmanli-Rus Savagi'na gok mecbur kalmadikga katilim göstermemeleri bir ölgüde böyle yanlig bir zan tagimalarindan dolayidir. Vakayi'name'de cepheye savagmak üzere gönderilen ama gogu para kazanmaya gelmig firinci, lokmaci, gekerci ve sair esnafina dönmüg yenigerilerin iginde bulunduklari trajik-komik ibretlik haller, somut örneklerle betimlenmigtir.12
10 Eserin Müellifi "Gazzizade" lakabiyla bilinen Abdüllatif Efendi, 1776-1832 tarihleri arasinda Bursa'da yagamigtir. Hakkinda daha fazla bilgi igin bkz. Hamdi Tekeli, Gazzizade Abdüllatif'in Hayati Eserleri ve Vaki'at'i (Bursa: Uludag Yayinlari, 2016); ayni yazar, "Gazzizade Abdüllatif Efendi", TDViA, C. XIII, 540.
11 Gazzizade, Vekayi'-i Baba Pa§a Fi't-Tarih, 149.
12 Bu konu "Letaif-i Yenigeriyan" bagligi altinda iglenmigtir. Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Pa§a Fi't-Tarih, 167-170.
Yukarida görüglerine yer verilen bu yorum sahipleri Vakayi'name'de akil ve fikirden uzak kigiler olarak nitelendirilmigtir. Buna göre, Osmanli Devleti'nin, azili rakibi ve din dügmani saydigi ve daha önceleri defalarca kendisine zararlar vermig Rusya gibi tehlikeli bir gügle hem de kendi memleketini gignetmesi igin gizli bir ittifak yapmasi akil ve vicdan digi bir gey olup, bu türden iddialar tamamen dayanaksizdir. Üstelik islam halifesi olan higbir padigah bir Müslüman diyarin kafirler tarafindan iggal edilmesini hog kargilamaz ve elinden geldigince cihad ilan ederek buna kargi durur.
Pehlivan ibrahim Aga'nin gahsi görügüne göre, devletin kasti yoktur ama yine de kusuru vardir. O, bunu: "Hirsizin yagamasi, subaginin ihmalindendir" geklinde dikkat gekici bir atasözü ile ifade etmigtir. Buna göre, eger sultan, onun gibi devlete bagli ve güglü kigileri vakti zamaninda Balkanlarin yola getirilmesi igin yetkiyle donatmig olsaydi ne bu kadar isyanci olurdu; ne de Ruslar Osmanli memleketine saldirmaya cesaret edebilirlerdi.
Savagin gikmasina verilmeye galigilan anlam konusundaki son yorum ise, ayni zamanda dergah geyhi olarak dini bir kigiligi olan yazar tarafindan: "Rus Saldirisinin Ardindaki Gizli Hikmet" gibi dikkat gekici bir baglik altinda yapilmigtir. Yazar, gogu din adaminin aksine reformlara kargi gikmayip, onlari savunan bir kigi olarak Nizam-i Cedid'in gerekliligine vurgu yapmaktadir. Ona göre bu savag, padigaha kargi gikanlara Allah'in bir gazabi olarak degerlendirilmelidir. Burada yazar, adaletin iglemedigi, ig gatigmalarin ardi arkasinin kesilmedigi ve halife-sultanin otoritesine kargi gikan zorba Rumeli'ye yönelik bir tür "intikam-i ilahi"nin Ruslarin saldirisi geklinde tecelli ettigini ileri sürmügtür. Mistik izah denemesinden sonra gagirtici bir bigimde somut ve gergekgi tutum takinan yazar, Ruslarin Osmanli topraklarina girmesinin dünyevi agiklamasini özetle vermektedir. Bu özette Rusya'nin Osmanli'nin zayif durumunu gok iyi gözlemledigi, ig gekigmelerle bogugmakta olan memleketin kendisine kargi gikamayacagini dügündügü igin bu durumu firsat bilerek ilerledigi ve savagin gikig sebebinin bundan ibaret oldugu belirtilmigtir.
Rus ilerleyi§ine Bir Engel Olarak ismail Kalesi ve Pehlivan ibrahim
Aga
1806 Kasim baglarinda Rus ordusu Osmanli sinirlarina dogru harekete gegip; Eflak ve Bogdan'i iggal etmeye bagladiginda Pehlivan ibrahim Aga memleketi Kuzgun'da bulunmaktaydi. Kargisina düzenli bir Osmanli kuvvetinin gikamadigi Rus ordusu, kisa bir süre igerisinde Eflak ve
Bogdan'a girdi. Kili, Akkirman, Bender, Bükreg, Yag ve Hotin gibi kaleler iggal edildi. Bu durumda Tuna boyunda Osmanli'nin elinde yalnizca üg müstahkem kale kaldi. Bunlar: Yerköy, ibrail ve Ismail kaleleridir.13
Osmanli topraklarinda hizla ilerleyen Rus birlikleri, Ismail Kalesi'nin önüne geldiler. Günümüzde Ukrayna-Romanya sinirina yakin bir yerde bulunan ve Ukrayna topragi sayilan bu tarihi Osmanli sinir kalesi daha önceleri, 1770 ve 1790'da olmak üzere, iki defa Rus iggaline ugramigti. Stratejik önemi olan Özi Kalesi'nin kaybedilmesi, ismail'in müstahkem bir sinir kalesi olarak önemini arttirmigti.14
Ismail önlerine gelen Rus ordusu kaleyi kugatarak; buradaki ahalinin teslim olmasi igin elgi gönderdiler. Kale komutani, kugatmadan kisa bir süre önce yardim istemek üzere etrafa haberciler göndermigti. Bu habercilerin Kuzgun'a gelmeleri üzerine Rusguk Ayani Alemdar Mustafa Aga'nin da istegiyle Pehlivan Ibrahim Aga, Ismail Kalesi'nin yardimina kogtu.15 Kaledeki yöneticiler kaleyi savunmakla teslim etmek arasinda kararsiz kalmiglardi. Bu kararsizliklari yüzünden Pehlivan Ibrahim Aga'yi ilk gece igeri almadilarsa da; sonunda savunmada karar kilindi ve böylece Pehlivan Ibrahim Aga kaleye dahil oldu.
Ismail'in teslim olacagini zanneden Ruslar, kalenin önüne geldiklerinde beklemedikleri bir kargilik gördüler. Daha ilk gatigmada üg bin dolayindaki Rus birligi, alti yüz süvarisi bulunan Pehlivan Ibrahim Aga'nin kuvvetleri tarafindan bozguna ugratildi. Ismail'in fethini bagaramayan Rus kuvvetleri, kalenin Hotin Kapisi yönündeki düzlükte toplanarak bir süre sonra yeniden saldirmaya hazirlandilar. Ancak kaledekilerin beklenmedik gikig harekatiyla baskina ugrayip, büyük zayiatlar verdiler. Rus kuvvetlerine kargi Ismail önlerinde kazanilan ilk bagarilar, bu bagarilarin bag mimari olan Pehlivan Ibrahim Aga'ya kale muhafizligindaki otoriteyi eline almasini ve igbirlikgi oldugunu dügündügü kigileri ortadan kaldirmasini sagladi. Böylece kalede askeri bir disiplin tesis edilmig oldu. Aldiklari yenilgilerin etkisiyle Rus
13 §irokorad, Ruslarin Gözünden Osmanli-Rus Savaglari, 298.
14 Nuri Akbayar, Osmanli Yer Adlari Sözlügü (Istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yay., 2001), 82; Feridun Emecen, "Ismail", TDViA, C. XXIII, 82-84.
15 Pehlivan ibrahim Aga, ismail'e yardima gitmesinden bahsederken; Alemdar Mustafa Aga'dan hig bahsetmez. Oysa Alemdar, Pehlivan ibrahim'in kendi adami olarak Ruslara kargi kendisi tarafindan görevlendirildigini belirtmektedir ki dogru olani da budur. Devlet de savagin ilk dönemlerinde Pehlivan Aga'yi Alemdar'in adami olarak saymakta ve hatta kazandigi ilk bagarilarda ödüllendirilmesi hususunu Alemdar'a havale etmektedir. Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih, 156; Vakanüvis Asim Efendi: "Rusguk 'Ayani Alemdar Mustafa Aga, ez-kadim kapu yoldagi Pehlevan ibrahim Aga'yi ismail'e sevk eyledi" demektedir. Bkz. Asim Efendi, Asim Efendi Tarihi, C. 1, Haz. Ziya Yilmazer (istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Bagkanligi Yayinlari, 2015), 439.
kuvvetleri, ismail'den epeyce uzaklagarak yaklagik sekiz saat mesafedeki Palpu Gölü kenarindaki Tabya Köprüsü civarina gekildiler. Ancak bu gekilme ismail igin tehlikenin gegtigi anlamina gelmiyordu.
Osmanli Devleti'nin o siralarda kazandigi tek bagari sayilabilecek olan ismail direnigi, gün gegtikge yeni takviyelerle kuvvetlendi. Alemdar Aga'nin adamlarindan Bognak Abdullah Aga ve Kirim han sülalesinden Bahadir Giray, kuvvetleriyle birlikte gelip ismail'e yerlegtiler. Kalenin resmi en üst düzey yöneticisi konumundaki Kasim Paga, yetkilerini fiilen Pehlivan ibrahim Aga'ya birakmig vaziyetteydi.
Rus kuvvetleri kargisinda kazanilan bagarilara iligkin haberlerin istanbul'a ulagmasi 1806 Aralik ortalarindan itibarendir ve bu türden haberler, kazanilan yeni bagarilarla dogru orantili olarak bundan sonra siklagmigtir. Örnegin, istanbul'a Karadeniz üzerinden gelen "Mehmed Reis" adindaki gemi kaptani, Pehlivan ibrahim Aga'nin Ruslari ^amaguy Köyü'nde bozdugunu haber vermigtir. Adi gegen kaptan, Sünne Bogazi'ndan alti gün önce Karadeniz'e giktigini ve bu süre zarfinda istanbul'a vardigini belirttikten sonra Kili'deki Rus komutanin ismail üzerine asker sevk ettigini ve Kili ile ismail arasindaki ^amaguy'a kadar gelmig Rus askerlerine ismail'den gikan Pehlivan ibrahim Aga tarafindan baskin verildigini anlatmigtir. Buna göre, baskina ugrayan Rus kuvvetlerinin ügte ikisi kadari yok edilmig ve kalan yaklagik bin kigi kendilerini güglükle Kili'ye atmigtir. Bu durum kargisinda telaglanan Kili muhafizi kaleye külliyetli zahire tagiyarak olasi bir kugatmaya kargi tedbir almaya galigmigtir.16
Yukarida bahsi gegen zafer, Pehlivan ibrahim Aga, Bognak Abdullah ve Bahadir Giray imzali yaziyla Rusguk'a, Alemdar Mustafa Aga'ya bildirilmig olup, Alemdar Aga tarafindan da padigaha gönderilmigtir. Adi gegen gahislar, Ruslarin ilerleyiglerinden haberleri olur olmaz hemen bir akgamüzeri ismail'den yola giktiklarini ve sabaha kargi ^amaguy'da Rus kuvvetlerine baskin verdiklerini belirtmiglerdir. Hezimete ugratilan dügman kuvvetlerinden bin beg yüz kadar kelle ve beg yüz civarinda esiri zaferlerinin kaniti olarak göndermiglerdir.17
Ruslarin üst üste gelen istilalari ve ingilizlerin istanbul'u tehdit etmesiyle bir süredir sikintili günler gegiren padigah ve istanbul halki Ruslara kargi
16 BOA, HAT. 256/14700.
17 BOA, HAT. 1366/54094; Sözü edilen zaferin Vakayi'name'deki anlatimi: "Pehlivan Aga hazretleri buyurmuglardir ki tamam elli beg saat at üzerinde gaza eyledik; biz ve atlarimiz yorulmak ve acikmak hatirlamadik" geklinde yer yer destansi abartilarla süslü olsa da diger ayrintilar bakimindan argiv belgeleriyle büyük ölgüde örtügmektedir. Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih, 172.
kazanilan zaferlerin haberiyle sevindi. Pehlivan Ibrahim Aga, mirahur-i evvel rütbesi ile ödüllendirildi. Ayrica kendisine altin yaldizli samur bir kürk ve dokuz kanatli han çelengi gönderilerek Tuna boyunun bagbugu ilan edildi. Ancak asil büyük ödül, Kale muhafizi Kasim Paga'ya verildi: Vezirlik rütbesinin yani sira gazilik unvani ile taltîf edildi.18
Sinir boyundaki Ismâil Kalesi'ne ve benzeri durumdaki diger yerlere dogru hemen düzenli bir ordu gönderecek durumda bulunmayan Sultan III. Selim, imkânlarinin kisitliligi ve giderek agirlagan kig kogullarinin bastirmasina ragmen elinden geleni yapmaya çaligmigtir. Onun bu gayretini Osmanli argiv belgelerinden anlamak mümkündür. Ismâil'deki savagçilara mühimmat ve zahire desteginde bulunulmasi; güç belâ iki yeniçeri ortasinin bine yakin neferiyle yardima gönderilmesi; padigahin özel ödenegi durumundaki ceyb-i hümâyûndan Pehlivan Ibrahim Aga'ya da bir pay ayrilmig olmasi ve ayrica "Seferiye akçesi" adi altindaki savag hazinesinden Ismâil kale komutani Kasim Paga'ya on beg bin; kalenin gerçek muhafizi Pehlivan Ibrahim Aga'ya ve diger kahramanlar Bognak Aga ile Bahadir Giray'a ise beger bin kurug gönderilmesi gibi örnekler bu konuda gösterilebilecek kanitlardandir.19
Pehlivan Ibrahim Aga'nin bagta Ismâil olmak üzere Tuna deltasinda Rus kuvvetlerine kargi göstermig oldugu bagarili direnig hareketleri, Karadeniz'e açilan Sünne Bogazi'nin takviyesi görevinin de ona verilmesini sagladi. Bu ek görev: "Silahgorân-i hazret-i gehriyârî ve Dobrice Ayani Pehlivân Ibrahim Aga'ya" geklinde baglayan hatt-i hümáyúnla kendisine teblig edildi. O, artik genig bir sahayi devlet adina korumakla resmen vazifelendirilmig biri olarak bagta adi geçen bogaz olmak üzere birçok kilit noktada istihkâm faaliyetlerini g^lendirmeye çaligti.20 Her geçen gün Ruslar kargisinda kazanilan yeni savaglar, Osmanli adina umut veren bir iklim olugturdu. Osmanli kargisinda umdugu bagarilarin bir türlü elde edilmemesinden huzursuz olan I. Aleksandr, çarenin mutlaka Ismâil'in alinmasiyla bulunacaginin farkinda olarak buraya en seçme birligini sevk ettiyse de istedigini elde edemedi.21
18 Asim Efendi tarafindan övgüyle bahsedilen Kasim Paga'dan Vakayi'nâme'de: "Varligi ile yoklugu egit olan, bostan korkulugu gibi duran ve hiçbir ige karigmayan" biri olarak bahsedilmektedir. Kargilagtirma için bkz. Âsim, Tarih-i Asim, c.l, 444; Gazzizâde, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Târîh, 154.
19 BOA, HAT. 149/6254; TS.MA.d. 2452; C.ML. 96/4317.
20 BOA, HAT. 150/6312.
21 Vakayi'nâme'de çarin özel muhafiz birligi olan Vardeye Askeri göyle tarif edilmigtir: "Bunlar kralin can kurtaran askeridir, gayet de mukribdir, saraylu takim ta'bîr iderler. Ziyâdeda'valu ve hirçin ve bahâdir askerdir, uzun kiliç kullanurlar ve sirmalu zer-târ kuganurlar. Bunlar ûç takim
Sultan III. Selim igin bölgeden haberler toplamakla görevli tatarlar, iki bin kigilik Rus süvari birliginin Ismail'e sarkmaya galigtigini; ancak bu birligin Pehlivan Ibrahim Aga ve adamlari tarafindan perigan edildiklerini; dügman süvarilerinden ancak üg yüz kadarinin sag kurtulabildigini yazdilar. Bu haberin hemen akabinde Pehlivan Ibrahim Aga, Kocagöl üzerindeki Rus tabyasini 1222 senesi Muharrem'inin 23. gününde (2 Nisan 1807) bozdugunun müjdesini verirken, ayni zamanda o ana dek istihkam iglemleri igin yaptigi masraflarin tutarini da bildirdi.22
Ismail Kalesi'nin muhafazasinda Pehlivan Ibrahim Aga'nin yaninda bulunan Bahadir Giray Han'in ricasiyla Ruslarin elindeki Kili, Kuban, Bender taraflarinda esaret altinda yagayan Tatarlari kurtarmak igin bir dizi askeri operasyonlar gergeklegtirildi. Ismail'e on saat mesafedeki Kili Kalesi'nin altina kadar sokulmayi bagaran Osmanli kuvvetleri, agir kayiplarla neticelenen riskli harekata ragmen bagarili oldu ve binden fazla Tatar esir kurtarildi.23 Ismail Kalesi civarinda on dört adet ileri karakol kurduguna dikkat geken Pehlivan Ibrahim Aga, kale iginde de olaganüstü hal tarzinda bir idare uyguladigini, kahvehanelerin kapatildigini ve gatigmalarda yarali dügen askerler igin civardan gok sayida cerrah hekim getirttigini belirtmektedir.24
1807 yilinda baharin gelmesiyle birlikte Ismail'den Istanbul'a gelen müjdeli zafer haberlerinin daha da siklagtigi görülmektedir. Oysa ayni dönemde bagkent, tarihi bir alt üst olugun egigindedir. Mayis sonlarinda III. Selim, bir darbe sonucu devrilmigtir. 21 ve 28 Nisan 1807'de Ismail'den peg pege gelen zafer haberleri, III. Selim'in padigahliginda aldigi son müjdeli haberlerdendir. Sultan, bagta Pehlivan Ibrahim Aga'nin adami olmak üzere bu haberleri getirenlere, sarayda resmi bir kabul merasimi aninda bizzat kendisi degerli hediyeler sunmugtur.
olurlar: Bir takimi beyaz libas giyer, bir takimi mavi libas giyer, bir takimi kirmizi libas giyer. Kralin pek bagi sikilirsa, bunlari cenge koyar". Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih, 200.
22 BOA, HAT. 151/6369; 151/6381.
23 Vakayi 'name'de bu olaylar anlatilirken: "Hayli gehid ve beg yüz kadar yarali asker oldu" ifadesiyle bu kurtarma operasyonunun ne denli zorlu gegtigi anlatilmaktadir. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih, 173-178.
24 Nitekim o cerrahlardan biri olan Emrullah'in özel durumu argivin resmi belgeleri arasinda bulunmaktadir. Söz konusu belgeye göre, Istanbul - Galata'daki evlerinin yanmasini gerekge gösteren Emrullah, Ismail Kalesi'nden ayrilmak istiyor. Ancak Pehlivan Aga, onun gok maharetli ve gerekli bir cerrah oldugunu bildiginden kendisini birakmamigtir. Gönlünü almak igin de ona yeni bir ev alinmasini yahut yanan evinin yerine yenisinin yapilmasini devletten arz etmig ve bu arzi yerine getirilerek, Emrullah IsmaiTde bir süre daha kalmaya ikna edilmigtir. Bkz. BOA, C.SH. 2/56.
Gelen haberlerin ilkine göre, Pehlivan ibrahim Aga, Kili Bogazi'ndan Tuna'ya gegmeye kalkigan üg Rus gemisini zabt etmigtir. Bu üg kita duba gemisi, hava muhalefetinin de etkisiyle ismail ile Tulca arasindaki adaya sürüklenmigler. Bunu firsat bilen Pehlivan ibrahim Aga, bu gemileri ve igindekileri ele gegirmigtir. ^atigmadan sag kalan Rus askerlerini Alemdar Mustafa Aga'ya göndermig; o da bu esirleri bir mektupla birlikte sadrazama teslim etmigtir. Esirler arasinda kaptan Moskoflu Karni Martinof adindaki kiginin ifadesine göre dubalarda yetmig nefer Ulah ve bir top bulunmaktaymig. Bu zafer haberini izleyen ertesi haftaki benzer bir bagka haberde de, ismail kalesi önlerine kadar sokulan alti adet Rus dubasinin perigan edildigi yazilmaktadir. Gelen yaziya göre gatigma dört saat kadar sürmüg ve neticede verilen yirmi iki gehide kargilik Rus kuvvetleri kirk sekiz ölü ve kirk esir vermigler; ayrica nehre atlayip bogulan Rus askerleri de olmug. Sonugta, alti dubadan dördü saglam ele gegirilmigtir.25
1807 yilinin Mayis ayi ortalarina dogru istanbul'a zahire getiren bir geminin kaptani olarak Mustafa Reis, ismail havalisindeki vaziyetle ilgili ayrintili durum raporunu 19 Mayis 1807'de Babiali'ye sunmug; ancak bu rapor dönemin karigik ortamindan geregi gibi degerlendirilememigse de argiv evraki arasinda kalabilmigtir. Mustafa Reis'in sundugu bu takrir Pehlivan ibrahim Aga'nin Ruslari Kocagöl civarindaki imamaga Tabyasi önünde bozguna ugrattigini haber vermekle baglamigtir. Buna göre, Pehlivan ibrahim Aga, Rus saldirisina ugrayan bu tabyaya yardim etmek igin gitmigtir. Kaptan Mustafa Reis, bu bilgileri bizzat görmeye gittigi Pehlivan ibrahim Aga'dan almig oldugunu: "Re'yülayn mügahede eyledim" diyerek belirtmektedir. Kaptanin ifadesine göre buradaki Rus askerlerinin miktari sekiz yüz ile bin arasiymig. Bir gün ve bir gece süren getin garpigmalardan sonra Ruslarin kurmug olduklari civardaki tabyalar yerle bir edilmigtir.26
Osmanli-Rus Sava§inda Mütareke ve £ati§masizlik Dönemi (Agustos 1807-Mart 1809)
Osmanli Devleti ile Rusya arasinda 1806 yilinin sonlarindan ertesi yilin ortalarina kadar, yaklagik dokuz ay boyunca, süren savag hali 1807 yilinin ilk yarisinda yapilan Rus - Fransiz savaglarinin gölgesinde kalmig ve bu yüzden bazi aragtirmacilar tarafindan "Dügük Profilli Savag" olarak
25 BOA,TS.MA.e. 436/3; HAT. 149/6264; C.AS. 527/22020.
26 BOA,TS.MA.e. 436/4.
nitelendirilmigtir.27 Bu nitelendirme belki Rusya'nin ve Avrupa devletlerinin bakig agisindan dogru olabilir. Ancak Osmanli Devleti agisindan bu savag oldukga agir neticeler doguran önemli bir olaydir.
Esas birliklerini Napolyon ordusuna kargi sevk eden I. Aleksandr, bütün gabasina ragmen §ubat 1807'de Eylau'da ve Haziran 1807'de Friedland'da yenilmekten kurtulamadi. Bilhassa bu ikinci muharebede Rus maglubiyeti agir bir boyuttaydi. Ruslarin zayif olduklari; Osmanli kargisindaki birliklerinin yari yariya azaltilarak otuz binlere dügtügü bu anlarda Osmanli Devleti, sevk edecegi düzenli bir orduyla kesin zaferler kazanabilirdi. Ancak 1807 Nisan - Mayis araliginda Sadrazam ibrahim Hilmi Paga komutasinda cepheye giden ordu, nitelikli bir birlik olmaktan uzak yapisiyla, dügmana saldirmaktan aciz kaldi. Üstelik ordu daha cepheye yeni varmigken, istanbul'da darbe oldugunu haber almig ve tümüyle huzursuz bir kitleye dönügmügtür.28 Bu durumda cephenin savunulmasi igi yine Pehlivan ibrahim Aga gibi yerel ayanlara kalmigtir. Onlar da Rus birliklerini kesin bir bigimde Osmanli topraklarindan gikaracak kadar güglü degillerdir.
Ruslarla 9 Temmuz 1807'de Tilsit Barig Antlagmasi'ni imzalayan Napolyon, Osmanli Devleti kargisinda ikiyüzlü bir politika izledi. Bir yandan antlagmanin agik maddelerinde Rusya'nin Osmanli ile barig yapmasini ve iggal ettigi yerleri bogaltmasini gart kogarken; ayni antlagmaya konulan gizli maddelerde Osmanli topraklarini Rusya ile birlikte paylagma planlari tasarladi.
Fransiz-Rus antlagmasinin Osmanli agisindan ilk somut neticesi Osmanli-Rus savaginin bir mütareke ile durmasini saglamaktir. Bu mütareke ile savag haline bir noktadan ziyade virgül konuldugunu ve gartlari degigen Rus ^ari'nin bunun kalici bir bariga dönügmesini istemedigini kisa bir zaman dilimi gösterecektir. Yine de sözü edilen mütareke sayesinde yaklagik dokuz ay (Agustos 1807-Nisan 1808) iki taraf arasinda ateg kesilmig oldu. Ategkesin resmi süresinin bitmesinden sonraki yaklagik bir yil ise, iki taraf arasinda fiili gatigmasizlikla gegti.
Osmanli topraklarinda bir türlü ilerleyemeyen Rus ordusu, bir yandan da Fransa ile imzalanan antlagmanin geregi olarak, ategkes antlagmasina mecbur kaldi. Yapilan görügmeler sonucunda iki taraf arasinda 26 Agustos 1807'de bir mütareke imzalandi. Yedi maddelik mütareke metninin ikinci maddesine göre, taraflar arasinda sulh görügmelerine baglanacak ve eger
27 Mehmet Mert Sunar, "1806-1812 Osmanli-Rus Harbi'ni ^aligmaya Bir Girizgah: Sefer igin Asker Toplanmasi", History Studies 10/3 (April, 2018): 239-256.
28 Ordu cephede higbir varlik göstermeden, derbeder bir bigimde 1807 Eylül baglarinda istanbul'a dönmügtür. Bkz. Asim Efendi, Asim Efendi Tarihi, C. 1, 600.
sulh gergeklegmezse bile taraflar yedi ay süreyle birbirlerine saldirmayacaklardir. Mütarekenin 3. maddesi, Ruslarin Eflak ve Bogdan'i bogaltmasi; dördüncü maddesi ise Ruslarin iggal ettikleri Ege ve Akdeniz adalarindan gekilmesini taahhüt ediyordu.29 Mütareke imzalandiginda tahtta IV. Mustafa (29 Mayis 1807-28 Temmuz 1808) bulunmaktaydi. Rusya, bu devrede garin mutlak otoritesi altinda her gegen gün daha fazla kuvvet bulurken, Osmanli Devleti sonu gelmeyen darbeler ve kargi darbelerle güg kaybetmekteydi.
Ruslara kargi mücadelenin Balkanlarda liderligini yapan Rusguk Ayani Alemdar Mustafa Paga, Osmanli Tarihi'nde egi görülmemig bir hareketle 1808 Temmuz'da istanbul'a yürümüg ve IV. Mustafa'yi tahtan indirip yerine II. Mahmud'u getirmigtir. Kendisi de sadrazam olan Alemdar Mustafa, eski sadrazam ^elebi Mustafa Paga'yi ise ismail seraskeri olarak atamigtir. Ancak Alemdar'in sadrazamligi ve hayati dört ay bile sürmeden yenigerilerin darbesi sonucu 15 Kasim 1808'de sona ermigtir.30
Rusya ile Osmanli Devleti arasinda Yag'ta süren ve Osmanli adina Reisülküttab Galib Efendi'nin yürüttügü barig görügmeleri, Alemdar'in öldürülmesiyle baglayan karigikliklarin da etkisiyle sonugsuz kaldi.31 Osmanli Devleti'nin ciddi istikrarsizliklarla bogugtugu bu devrede, Napolyon ile Aleksandr, Eylül-Ekim 1808'de, bu kez Erfurt'da bir araya gelerek §ark Meselesi'ne kesin bir gözüm bulmaya galigtilar. Bu görügmeler Fransiz imparatorunun Osmanli Devleti'ni Rusya'ya feda ettiginin belgesi olarak tarihte yerini almigtir. Tilsit'de Ruslarin Osmanli topraklarini tahliye etmesini gart kogan Napolyon, artik agikga Osmanli'nin Eflak ve Bogdan üzerindeki egemenliginin sona erdirilmesini imzaliyordu.32
Yukarida genel boyutlariyla özetlemeye galigilan Osmanli-Rus iligkilerindeki mütareke-gatigmasizlik döneminde Pehlivan ibrahim Aga'nin ismail Cephesi'ndeki özel konumu ve bu dönemde yagadiklari göyle özetlenebilir:
29 Mütarekenin tam metni igin bkz. Äsim Efendi, Äsim Efendi Tarihi, C. 2, 934-939; Rusya, kendi imzaladigi mütarekenin aksine davranarak Eflak ve Bogdan'dan gekilmemigtir. §irokorad, Ruslarin Gözünden Osmanli-Rus Savaglari, 298.
30 Enver Ziya Karal, Osmanli Tarihi (1789-1856), C. V (Ankara: TTK, 1988), 94-96.
31 Tam adiyla Galib Said Mehmet Paga'nin biyografisi igin bkz. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, C. 2, Haz. Nuri Akbayar (istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yay. 1996), 544.
32 Driault, §ark Meselesi, 139; Erfurt Görügmeleri ve akabinde imzalanan ittifak antlagmasi sonugsuz kalacaktir. Ispanya seferiyle ve Avusturya ile yaptigi savagta Aleksandr'dan destek göremeyen Napolyon, Rusya üzerine büyük bir sefere gikacaktir. Erfurt Görügmeleri ve ittifaki hakkinda bkz. Armaoglu, XIX. Yüzyil Siyasi Tarih (1789-1914), 67; Sipahi ^ataltepe, 19. Yüzyil Baglarinda Avrupa Dengesi ve Nizam-i Cedid Ordusu (Istanbul: Gögebe Yayinlari, 1997), 52.
Vakayi'namesinde genellikle olaylarin somut tarihlerini belirtmeyen Pehlivan ibrahim Aga'nin deyimiyle "Dokuz ay on günlük mütareke" süreci, Rus ve Fransiz elgilerinin ismail Kalesi'ne ugramalari ile baglamigtir. Pehlivan ibrahim Aga, kendisine gelen bu elgileri sadrazama, ordu karargahina, göndermigtir. Gelen elgilerle dogrudan barig görügmelerine gegilmigtir. 33
1807 ve 1808'de Osmanli bagkentinde yaganan darbeler dizisini ismail'deki sinir hattinda uzaktan izleyen Pehlivan ibrahim Aga, yine de bu geligmelerden dogal olarak etkilenmigtir. Amiri konumundaki Alemdar Mustafa Paga gibi o da Sultan III. Selim'e kargi muhabbet besleyen biri izlenimini vermektedir. Sahip oldugu ayanlik ve rütbeler III. Selim tarafindan kendisine verilmigtir. Bundan dolayi sultanin hal' edilmesi kargisinda üzüntüsünü gizlememigtir. Darbenin lideri olan Kabakgi ve adamlarini: "Bir gürüh egkiya" olarak nitelendirmigtir. isyancilarin tahta gegirdikleri IV. Mustafa'dan gahsen birtakim iltifatlar ve hediyeler gördügünü belirtse de bu dönemi hog kargilamamigtir. Buna sebep olarak da devletin istikrarsizlagtirilmasi, yapilan güzel kiglalarin yiktirilmasi, düzenli birliklerin dagitilmasi ve hazinelerin telef edilmesi gibi dramatik nedenler göstermigtir.34
Savag arasi bu dönemde Pehlivan ibrahim Aga ile dogrudan ya da dolayli iligkisi bulunan resmi argiv belgelerinde dikkat gekici, muhtelif hususiyetler göze garpmaktadir. Mesela, bu dönemin baglarinda Rus generali Prosorovski tarafindan, istanbul'daki Fransiz elgisi Sebastiani'ye gönderilen ilging bir mektup, elgi araciligiyla Babiali'ye sunulmugtur. Bu mektubun Türkge tercümesinde, Sirplara yönelik herhangi bir saldiri yapilmamasi konusunda Osmanli Devleti uyarilmigtir. Ardindan Eflak seraskeri Alemdar Mustafa Paga ile onun adami Pehlivan ibrahim Aga'nin "riza-yi 'ali"ye aykiri hareket ettiklerine dikkat gekilmigtir. Buradan da anlagiliyor ki Rus komutan kendisine kargi gergekten direnenleri sinsi oyunlariyla padigahin gözünden dügürmeye galigmakta ve Osmanli dostu gibi görünen Sebastiani de buna araci olmaktadir. Ancak, IV. Mustafa'yi adeta avucunun iginde tutan yenigerilerin Rumeli'deki Alemdar'a ve Pehlivan'a gügleri yetmedigi igin herhangi bir gey yapilmamigtir.35
33 Söz konusu mektup igin bkz. BOA,HAT. 1364/53950.
34 Vakayi'name'de istanbul merkezli 1807-1808 olaylari merkeze uzak olan Pehlivan ibrahim Aga'dan gok Bursa gibi merkeze yakin ve merkezle güglü baglantilari bulunan müellifin ara anlatimlarina dayanmaktadir. Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih, 204-218.
35 BOA,HAT. 237/13181.
Mütareke günlerinde ismail'de askerlerinin rehavete kapilmamalari igin onlara hemen her gün talimler ve av etkinlikleri gergevesinde tatbikatlar yaptiran Pehlivan ibrahim Aga, diger yandan da kalenin agir silahlarla takviyesi hususunda istanbul'a arzuhaller yazmaktadir. Bu arzuhallerin birinde, kaledeki top ve mühimmatin dökümünü yaptirmig ve talep ettigi mühimmatin miktarina dair de bir taslak sunmugtur. Sundugu tablodan kaledeki mevcut agir silahlarin ige yaramaz halde oldugu anlagilmaktadir.36 Ancak bu arzuhallerinin geregini yapacak yetkili ve etkili bir merci buldugu söylenemez. Dolayisiyla eldeki mevcut silahlarin bakimi ve tamiri ciheti ile yetinmek zorunda kalmigtir ki bu da olasi büyük bir Rus saldirisi kargisinda kaleyi savunmanin güg olacagini göstermektedir.
Pehlivan ibrahim Aga, 1808 yili sonlarina kadar ismail Kalesi'nin muhafizliginda kaldi. Toplamda üg yil kadar bir süreye denk gelen bu sinir muhafizligi görevinin son bir yilinda her iki tarafin uydugu ategkes nispeten sakin bir atmosferde gegti. Hatta bu süre iginde zaman zaman Rus birliklerinin komutanlariyla gayri resmi görügmeler de gergeklegtirdi. Kargilikli olarak birbirlerini yakindan tanima, tartma ve hatta tehdit etme firsati bulduklari mesafeli sohbet havasindaki bu görügmelere dair Vakayi'name'de ilging detaylar bulmak mümkündür. "Fitnegal ile Mükalemeleri" bagligi altinda Rus komutanla yaptigi görügmeler göyle anlatilmaktadir: "Fitnegal elgi gönderip, mükälemeye izin istedi. Pehlivan-i 'alem dahi: Ne ola, konugalim, söylegelim dedi. Birbirlerine tamam bir kurgun menzili yaklagtilar. Fitnegal: Gelsin diye haber gönderdi. Pehlivan dahi: Eger sohbeti varsa, o gelsin dedi. Sonunda birbirine yakin geldiler. Fitnegal, kä'ide-i kefere üzerine kralindan gelen ta'rif geklinde bir büyük gazete gikarip ani okur idi ve anda kral ne söyledi ise ani söyler idi".37
Her ne kadar sinirdaki mevcut pozisyonunu korumaya galigsa da Pehlivan ibrahim Aga'nin moral motivasyonunda 1808 yili sonlarina dogru belirgin bir azalma meydana geldigini Ruslarla sulh müzakerelerini sürdüren murahhas Galib Efendi'nin gönderdigi kimi raporlardan ve Vakayi'name'deki ifadelerinden gikarmak mümkündür. Bilhassa Alemdar Mustafa Paga'nin istanbul'a gidip 28 Temmuz 1808'de yaptigi darbeyle Sultan II. Mahmud'u baga gegirmesi ve sadrazam olmasiyla Pehlivan ibrahim Aga, kendisine vezirlik gibi rütbeler verilmesini ummugtu. Ancak umduklarinin hig biri gergeklegmedi. Yillarca Balkanlar'da beraber galigtigi
36 BOA, C.AS. 534/22359; 816/34687.
37 Vakayi'name'de Rus ordu komutanlarindan bilingli bir bigimde "Feldmaregal" yerine "Fitne, fesad elbisesi giymig" anlaminda "Fitnegal" geklinde bahsedilmektedir. Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih, 220.
Alemdar Paga, gagirtici bir bigimde, onu saf digi birakmaya bile galigmaktaydi.38 Hak etmedigini dügündügü bu muamele kargisinda gücenmesinin giddetini: "Bir gönül yakintisi aldi" geklinde belirten Pehlivan ibrahim Aga, Alemdar Paga'nin biraz da bu tür layik olmayan hareketlerinden dolayi kendi kendisini felakete sürükledigini ve tez elden helak oldugunu belirtmigtir. Oysa ayni dönemlerde Osmanli Devleti'nin deneyimli diplomati murahhas Galib Efendi'den Babiali'ye gönderilen arzuhal kabul edilmig olsaydi 1808 yilinin sonlarinda Pehlivan Aga'ya vezirlik rütbesi, Silistre valiligi ve ismail Seraskerligi verilmig olacakti. Galib Efendi bu teklifi yaparken, Pehlivan ibrahim Aga'nin bütün Rumeli'de halk nazarindaki birlegtiriciligini hesaba katmig ve bu birlegtiriciligin, Ruslarla savagta bagariyi getirebilecek etmen olmasini dikkate almigti. Ancak istanbul'daki güglü konumlariyla padigahi etkisiz birakan bazi kesimlerin ve üstelik Hüsrev Paga gibi bazi adamlarin telkinlerinin sonucunda teklif kabul edilmedi. Yine de padigah: "Vaki'a, Pehlivan Aga'nin ig erligine söz olmaz; ettigi hizmetler ma'lümumdur" diyerek ve kendisine hig olmazsa gönlünü hog tutacak sözler ve hediyelerle mektuplar gönderilmesini istedi.39
Hüsrev Paga, Galib Efendi'nin vezir olmalari igin referans oldugu adamlari "kiymetsiz adamlar" olarak itham etmektedir ki bunlarin iginde agikga Pehlivan ibrahim Aga'nin ismi zikredilerek: "Reis efendi belki kendine cay-i penah mütala'asiyla Pehlivan Aga'nin vezareti konusunda iltimas ve israrlarda bulunmaktadir" gibi su-i zanda bulunmugtur. Burada amag Pehlivan ibrahim Aga'dan ziyade Galib Efendi'yi karalamaktir. Sonugta, istanbul'da Galib Efendi yerine Hüsrev Paga'nin önerileri dikkate alinmigtir.40
15 Kasim 1808'de Sadrazam Alemdar Mustafa'nin ve beraberindekilerin feci ölümleriyle son bulan darbenin etkileri memleketin hemen her yerinde oldugu gibi kritik sinir kalesi olan ismail'de de hissedildi. Darbenin ertesindeki hafta ismail'den Babiali'ye gönderilen bir belge, bu darbenin ortaya gikardigi otorite bogluguna kale ahalisinin gösterdigi ortak tepkiyi yansitmaktadir. Pehlivan ibrahim Aga'nin "Bi'l-istiklal" ismail muhafizi olarak kaledeki ileri gelenler tarafindan oy birligi ile kabul edildigine dair hazirlanan belgenin altinda elli civarinda mühür bulunmaktadir. Böyle bir geye gerek duyulmasinda, yukarida da deginildigi üzere, Sadrazam
38 Dönemin istanbul'daki taniklarindan Cabi Ömer Efendi, Sadrazam Alemdar Paga tarafindan Pehlivan ibrahim Aga'yi öldürmekle görevlendirilen Bognak Aga'nin buna gönlü varmadigi ve ismail Kalesi'ne girigte kendisine verilen gizli idam fermanini itiraf ettigini yazmaktadir. Bkz. Cabi Tarihi, Haz. Mehmet Ali Beyhan, C. 1 (Ankara: TTK Yayinlari, 2003), 344-345.
39 BOA, HAT. 283/16917.
40 BOA, TS.MA.e. 511/47.
Alemdar Paga'nin, yenigeri darbesiyle ortadan kaldirilmasi; bagkentin bu darbe sonucunda alt üst olmasinin payi vardir. ismail Kalesi'nde -zayif olsalar da - yenigeri kuvvetlerinin bulunmasi, Pehlivan Aga'ya burada bir darbe yapilabilecegi ihtimalinin bulunmasi böyle bol mühürlü bir belgenin gönderilmesine yol agmigtir. Belgede özetle: "iki seneden beri din dügmani (Rus ordusu) kargisinda bunca gayret ve cesareti ayan beyan olan Seyyid Pehlivan ibrahim Aga'nin ismail'deki resmi konumunu yeniden tescil eden bir fermanin acilen hazirlanmasi ve gönderilmesi" talep edilmektedir. ismail'deki yenigeri zabitleri dahi gönderdikleri ayri bir belgeyle Pehlivan ibrahim Aga'nin kalede kalmasini istemiglerdir.41
ismail'de kalmasi igin yapilan bütün israrlara ragmen Pehlivan ibrahim Aga'nin memleketine dönmesi sadece yukarida özetlenen kirginliklariyla agiklanamaz. Bundan gok daha somut bir tehlike, onun idaresi altindaki Dobruca'yi ve oradaki ailesini etkiliyordu ki bu eski rakiplerinden olan Yilikoglu Süleyman'dan bagkasi degildi. Zaman zaman Ruslarla yaptigi igbirlikleri sayesinde Silistre ve Dobruca taraflarinda etkisini arttirmaya galigan Yilikoglu'nu durdurmak gerekiyordu. Pehlivan ibrahim Aga, daha ismail'de iken yazmig oldugu birkag arzuhalde bu tehlikeye dikkat gekmig ve Babiali'den Yilikoglu'nun durdurulmasini talep etmigti. Yilikoglu'nun kanun tanimayan yayilmaciligindan gikayet edenlerden birisi de, Silistre Valisi Hüsrev Paga'dir. Onun gikayetlerini Pehlivan ibrahim Aga'nin talepleriyle kargilagtirdigimizda bahsedilen tehdidin gergekligi daha iyi anlagilmaktadir.42
Sonug olarak, Osmanli-Rus Savagi'nin bagladigi 1806 yili sonlarinda ismail Kalesi'nin yardimina kogan ve savagin ilk periyodunda kaleyi bagariyla savunmakla kalmayip, ayni zamanda Rus birliklerini o taraflardan püskürten Pehlivan ibrahim Aga, bir yildan fazla süren mütareke ortaminda dahi terk etmedigi bu sinir kalesini nihayet 1808 yilinin son günlerinde birakarak ailesinin yanina gitti. Ancak asil büyük Rus ilerleyigi burada da onun pegini birakmayacak ve 1809 yilindan esir dügecegi 1810 Mayis'ina kadar kendisini amansiz bir mücadelenin iginde bulacaktir.
41 BOA, HAT. 283/16917; 983-41654-G. Bu durumda Silistre Valisi Hüsrev Paga'nin, gözden dügürmek kasdiyla, ismail halkinin Pehlivan ibrahim Aga'ya emniyeti olmadigindan dem vurmasi gergegi yansitmamaktadir. Paga'nin yazisi igin bkz. BOA, HAT. 1004/42118.
42 BOA, HAT. 983/41654-C-E-H; Galib Efendi'ye husumetinden dolayi Pehlivan ibrahim Aga'yi kötüleyen Hüsrev Paga'yi Yilikoglu'nun kugatmasindan kurtaracak olan da Pehlivan ibrahim Aga olacaktir. Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih, 225-227.
Rus Ordusunun Yeniden Harekete Gegmesi Kar§isinda Pehlivan ibrahim Aga
Fransizlarla barig ortamini saglamalarinin verdigi rahatlik ve buna ilave olarak Osmanli Devleti'nin yagadigi karigikliklardan ötürü güg kaybetmesi Rus ordusuna Osmanli topraklarinda yeniden ilerlemek igin uygun bir firsat olugturdu. Savagin bagindan beri Osmanli Devleti'ne kesin bir üstünlük kuramamig olan ^ar Aleksandr, 1809 yilindan itibaren artik bütün kuvvetleriyle Osmanli'ya saldirmaya hazirdi.43 Amag, Balkanlarda Rus ilerleyigini saglamak, Eflak-Bogdan ve Sirbistan igin Osmanli'dan istenilen siyasi imtiyazlari elde etmekti. Giderek büyüyen Rus tehdidine kargi Sultan II. Mahmud, daha önce 1798-1805 yillari arasinda sadrazamlik yapmig ve o sadaretinde Fransiz ordusunu Misir'dan gikartmayi bagarmig deneyimli bir devlet adami sayilan Yusuf Ziya Paga'yi 1 Ocak 1809'da sadrazam olarak tayin etti. Yeni sadrazamin Istanbul'a geligi dört ayi agan agir bir yolculuk sonrasi gergeklegebildi. Ondan beklenen en önemli görev yeniden harekete gegen Rus ordusunu durdurmakti.44
Rus ordulari bagkomutani Prosorovski'nin emriyle Dobruca taraflarinda ilerleyige gegen Rus kuvvetleri, ilk büyük askeri hareket olarak Nisan 1809'da Ibrail Kalesi'ni kugattilar. General Mihail Kutuzov yönetimindeki Rus ordusu, yaklagik iki hafta süren kugatma esnasinda higbir varlik gösteremedi. Ibrail'in yardimina kogan Pehlivan Ibrahim Aga'nin da destegi sayesinde Ruslar kesin bir yenilgiye ugrayarak geri gekildiler.
Tarihgi Jorga, Ibrail'in Ruslar tarafindan dügürülmesini engelleyen önemli etken olarak Pehlivan Ibrahim Aga'yi gösterirken; Kutuzov, ailesine gönderdigi mektupta agir bir yenilgi aldiklarini itiraf ediyordu. Nitekim kendisi bu yenilginin en önemli sebebi olarak gösterilip, bir müddet cephe gerisine alinmigtir. Pehlivan Ibrahim Aga ise, Ibrail Zaferi'nden sonra bizzat kendisinin Varna Iskelesi'nden Istanbul'a beg bin civarinda dügman kellesini ve subay takimindan iki yüz kadar esiri zincirleyip gönderdigini belirtmektedir.45
43 ^ar, 1808 sonlarinda komutan Prosorovski'ye Osmanli Devleti'ne saldirma talimati vermigtir. Bkz. Ismail Fehmi, "The Diplomatic Relations of The Ottoman Empire and The Great European Powers from 1806-1821" (Yayimlanmamig Doktora Tezi, London University, 1975), 228.
44 Dönemin vakanüvisi §änizäde, sadarete kimin atandiginin bir müddet halka agiklanmadigindan söz eder. Yeni sadrazamin Istanbul'a varig tarihi 24 Nisan 1809'dur. Bkz. ijänizäde Mehmed Ataullah Efendi, §änizäde Tärihi, C. I, Haz. Ziya Yilmazer (Istanbul: ^amlica Basimevi, 2008), 170.
45 Nicolea Jorga, Osmanli imparatorlugu Tarihi, ^ev. Nilüfer Epgeli, C. 5 (Istanbul: Yeditepe Yayinlari, 2009), 169; Semih Safran, "M. Í. Kutuzov'un Hayati ve Faaliyetleri (1745-1813)", (Yayimlanmamig Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2019), 237; Gazzizäde, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tärih, 223-225; §irokorad da Ibrail'in Ruslar igin hezimetle
Rus kuvvetleri 1809 Haziran'da ismail Kalesi üzerine yürüyerek, kaleyi kugatma altina aldi. Artik Pehlivan ibrahim Aga, burada yoktu ve giderken kale muhafazasi igin biraktigi birkag yüz adami da ismail Seraskeri ^elebi Mustafa Paga tarafindan buradan uzaklagtirilmigti. Rus tehdidi birkag koldan ilerlerken, sadrazam halen istanbul'da cepheye gidecek olan orduyu toplamakla megguldü. Nihayet, 23 Temmuz 1807'de istanbul'dan gikabilmigtir. Osmanli ordusu igin istanbul'da toplanabilmek ne kadar güg, agir-aksak olduysa, cepheye gelig yolunda da bir o kadar yavaglik yagandi. Öyle ki cepheye en yakin alan olarak Silistre'ye varmalari ancak 10 Eylül 1809'da mümkün olabildi.
Osmanli ordusunun higbir zaman dogrudan yardimina gidemedigi ve kaderiyle bag baga birakilan ismail Kalesi'nin kugatmaya birkag ay daha dayanabilmesi kaledekilerin mücadelesinden ziyade kalenin müstahkem mevkisinden kaynaklanmaktaydi. Kalenin zabtini Ruslar agisindan geciktiren etken ise, Agustos 1809'da Rus bagkomutanin ölümünün yarattigi kisa süreli bir bogluk durumuydu. Yeni komutan olarak tayin edilen Prens Bagration'un idaresinde ileri hareketlerine devam etmek isteyen Ruslar, ismail kugatmasini da sikilagtirdilar. Kale komutani ^elebi Mustafa Paga, bu kez higbir direnig göstermeden Eylül 1809'da kaleyi teslim etti. Ruslar, onun gösterdigi bu kolaylik kargisinda mükafat olarak ailesi ve mallariyla gegip gitmesine izin verdiler. Böylece 1806-1807'de Pehlivan ibrahim Aga'nin liderliginde Rus ilerleyigine kargi durugun sembol kalesi olan ismail, tarihte ügüncü ve son kez olmak üzere Rus istilasina ugramig oldu.46
Pehlivan ibrahim Aga, 1809 yazinda siklagan Rus saldirilari kargisinda ayani oldugu Dobruca taraflarini hem Ruslara hem de onlarin gölgesinde hareket eden Yilikoglu'na kargi savunmaya galigmaktaydi. 1809 Agustos'ta Tulca'yi gegmeye galigan büyük bir Rus gemisine saldirdi. Qkan gatigmada adamlarinin gogunu kaybetse de Rus birliklerine agir bir zayiat verdi. Ruslar birkag bin ölünün yani sira yirmi dört büyük savag topunu birakarak gekildiler. Cepheye dogru yaklagmakta olan sadrazama bir jest olarak bu gatigmada yakaladigi iki yüz kadar esiri yolladi.47 Ancak bu bagarilar Rus
sonuglandigini ifade etmekte ve Rus kaynaklarina dayanarak, bu savagtaki kayiplarini 2229; yarali sayisini da 2250 olarak vermektedir. Bkz. §irokorad, Ruslarin Gözünden Osmanli-Rus Savaglari, 301.
46 §anizade, ismail Kalesi'nin direnig gösterilmeden teslim edilmesi kargisindaki öfkesini satirlarina dökmekten kendini alamamigtir: "^elebi Mustafa, muhafaza degil; gahsi menfa'at-perest bir hamiyetsiz; Alemdar 'ukala'sinin ismail'e gönderdigi makhür bir yadigar" olarak nitelendirmigtir. Bkz. §anizade Tarihi, 296.
47 Sadrazamla 13 Eylül 1809'da Rusguk'ta bulugtuklarinda yanindaki bütün savag toplarini ve alti beygirli ala bir hinto hediye ettigini belirtmektedir. Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-
ordusunun durdurulmasi igin yeterli olmadi. Nitekim Pehlivan ibrahim Aga, Sadrazam Yusuf Ziya Paga'nin da israrlariyla, yillardir yurt edinmig oldugu Dobruca Bölgesi'nden, konaginin bulundugu Tuna sahilindeki Kuzgun'dan ailesini, adamlarini ve mallarini alarak Rusguk'a gekildi ve buraya 13 Eylül 1809'da gelen orduya katildi.
Serdar-i Ekrem Yusuf Ziya Paga, Pehlivan ibrahim Aga'yi Yergögü ve Bükreg dolaylarindaki dügman üzerine sevk etti.48 Birkag koldan Rus kuvvetlerine kargi saldiriya gegen Osmanli ordusu, kisa süreligine Ruslari sikigtirdiysa da, Silistre Valisi ve Tuna Seraskeri Hüsrev Paga'nin Rasvat dolaylarinda aldigi agir yenilgi savag rüzgarinin Rusya lehine esmesine neden oldu. Rus 0rdusuna bu savagtan sonra ilk kez Silistre yolu agilmig oluyordu.49 Bu siralarda Bükreg önlerine sokulan Pehlivan ibrahim Aga'nin elindeki güg, buradan Rus kuvvetlerini gikarmaya kafi gelmedi ve Rasvat yenilgisini haber almasinin da etkisiyle Yergögü Kalesi'ne gekildi.
1809 yili Ekim sonlarina dogru Prens Bagration kumandasindaki Rus ordusu Silistre önlerine geldi ve burayi kugatti. Silistre'nin kugatildigini haber alan sadrazam, emrindeki asil orduyla hemen müdahale etmek yerine, Pehlivan ibrahim Aga'ya Silistre'nin yardimina gitmesi talimatini verdi. Pehlivan ibrahim Aga, Silistre'ye dogru ilerlerken; mevcudu altmig bini gegen Rus ordusu tarafindan Silistre Kalesi'nin yakininda bulunan "Tatarige" denilen yerde kargilandi.
Tarihe "Silistre Muharebesi" ve kimi Osmanli kaynaklarina da "Tatarige Zaferi" olarak gegen 24 Ekim 1809 tarihli bu savag, Ruslarin 1806'dan beri Osmanli kargisinda ugradiklari en agir yenilgidir. Birgok yönden üstün durumda bulunan Rus kuvvetleri kargisinda büyük bir zafer kazanildi50. iki gün süren bu savagta on binden fazla Rus askeri öldü. Ruslar igin bu savagtan sonra istedikleri kesin neticeyi almanin artik 1809 yili igin mümkün olmadigi anlagilmigtir. Buna mukabil Osmanli kuvvetleri ise daha fazla ilerleyecek gücü kendilerinde bulamamig ve her iki taraf da yaklagan kig
Tarih, 234; Cabi Tarihi'nde Pehlivan Ibrahim Aga'nin bu gatigmada birkag yara aldigi belirtilmektedir. Bkz. Cabi Tarihi, 526.
48BOA, TS.MA.e.436/11.
49 Yüksel ^elik, §eyhü'l-Vüzera Koca Hüsrev Paga (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayinlari, 2013), 85.
50 §änizäde bu savagi, Osmanli agisindan "Kusursuz Bir Cenk" olarak tarif etmektedir. Tarihgi Cevdet ise, savagta Pehlivan ibrahim Aga'nin gösterdigi kahramanliga genig yer ayirmigtir. Bkz. Ahmed Cevdet, Tarih-i Cevdet, C. 9, 2. bs. (istanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1309/1891), 98-99; Vakayi'name'de Rus ordusunun iki yüz bin; kayiplarinin ise elli bin oldugu yaziliyorsa da bu rakamlar abartilidir. Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih, 241.
mevsimi dolayisiyla kiglama pozisyonu alarak, savag bir sonraki bahara ertelenmigtir.
Bükreg taraflarindan §umnu'ya gelen ve Rus ordusunun perigan halini bizzat gören Fransiz tebaasindan birisinin sadrazama aktardigi gözlemlerine göre altmig bin civarindaki Rus ordusu, kendisinden sayica daha az olan Osmanli ordusu kargisinda sekiz bin kadar kayip vermigtir. Yine Fransiz'in iddiasina göre, Ruslar bu yenilgilerinin en önemli sebeplerinden biri olarak Pehlivan Paga'yi dillerinden dügürmüyorlarmig. Bolatofnam Kazak hatmaninin Bükreg'e geldigi; Ruslar'in Bükreg, Yergögü ve Hirsova taraflarinda tutunduklari; Feldmaregal vekili Prens Bagration'un Fokgan Kasabasi'nda konuglandigi yukarida zikredilen Fransiz'in aktardigi bilgiler arasindadir.51
Pehlivan Ibrahim Aga'ya, Tatarige'de gösterdigi kahramanliktan dolayi 29 Ekim 1809'da vezirlik rütbesi ve Rakka Eyaleti valiligi verildi. Zaten fiili olarak halkin ve askerlerinin gönlünde kahraman bir paga sayilan Pehlivan Ibrahim Aga'ya resmen pagaligi almasinin ardindan artik hem resmi, hem de gayri resmi gevrelerde yalnizca "Baba Paga" denilmeye baglandi.
Baba Paga'nin Rus Saldmlan Kar§isindaki Son Direni§i ve Esir Dü§mesi (1810)
Sadrazam Yusuf Ziya Paga, Silistre Zaferi'nin hemen akabinde, Istanbul'a yazdigi durum raporunda, dügmanin yeniden toparlanmasini önlemek igin vakit gegirmeden Baba Paga'yi yedi-sekiz bin askeriyle görevlendirdigini ve paganin ileri harekete gegtigini haber vermigtir. Raporda Baba Paga'nin bu vazifeyle görevlendirilmesi: "Mügarün-ileyh zatinda gayür ve cesur ve kefere beyninde geca'at ve metanetiyle müte'arif ve meghür oldugundan" geklinde agiklanmasi dikkat gekicidir. Sadrazaminin raporunu alan padigah: "Vezir-i mükerrem sa'adetlü Baba Paga'ya" harglik olarak kendi özel hazinesinden iki bin beg yüz kurug göndererek, ordu-yi hümayün hazinesinden de kendisine bin kurug verilmesini emretti.52
Baba Paga, 1809 yili Kasim ayi boyunca Rus birlikleri ile yer yer kügük gatigmalara girigtiyse de; kig mevsiminin iyice bastirmasiyla her iki taraf kiglaklarina gekilmeye bagladilar. 1809 yilini 1810 yilina baglayan kig mevsimini gegirmek amaciyla §umnu'ya gekilen sadrazam, Baba Paga'nin da
51 Yukarida adi gegen Kazak asilli Rus komutan Bolatof, Vakayi'name'de "Piletof" adiyla gegmektedir. Buna göre Piletof, özellikle Baba Paga'yi ortadan kaldirmakla görevlendirilmig ve bunun igin emrine segme bir birlik verilmigtir. Sonugta Piletof, bu özel vazifesini yerine getirecektir. BOA, HAT. 1010/42416.
52 Sadrazamin 7 Kasim 1809 tarihli söz konusu raporu igin bkz. BOA, HAT. 999/41973; Ayrica Baba Paga'ya harglik verilmesi hakkinda bkz. BOA, C.AS. 471/19652.
Hacioglu Pazari'nda kiglamasini emretti.53 Bu emir kargisinda Baba Paga, askeri ve maddi anlamda zorluklar gekecegini, kendisine kiglak olarak tayin edilen yerin savunmaya elverigli olmadigini; "Balgik" denilen yakin bir mahalde kiglamanin daha makul olacagini ifade ettiyse de sadrazam kararindan dönmedi. 1809-1810 kig mevsimini Hacioglu Pazari'nda büyük güglüklerle gegiren Baba Paga'nin yaninda ancak üg bin civarinda adami kalmigti.54
Reisülküttab Galib Efendi, 1809 yili sonlarinda bizzat padigaha sundugu özel bir raporda, Osmanli ordusunun Rus kuvvetleri kargisinda parlak bir istikbal gösteremedigini, ayrintili ve gergekgi bir bigimde ortaya koymugtur. Konumuzla yakindan ilgili oldugu igin özet geklinde de olsa üzerinde durmamiz gereken bu belgede Reis Efendi: "Yag'dan avdetümden berü gu ibrail ve ismail takviyesi igün ne güne feryadlar eyledigim efendimin malüm-i 'alileridir. Silistre tarafindan zuhüra gelen fütuhat-i celile mesbükü'l-misli olmayan süretde olmagla buna kemal-i sürür iktiza eder iken, bu kullari külli mesrür olamadim. Diyecek gok, gare yok" ifadeleriyle dikkat gekici bir girig yapmigtir. Devaminda, Silistre Zaferi'nden sonra savag meydanini hezimetle ve sadece kalan alti bin civarindaki askeriyle terk eden Ruslarin takip edilmesi ve tümüyle imha edilmesi mümkünken, sadrazamin bunu yapmaktan gekindigini; bu husus igin sadrazama yalvardigini, ancak kar etmedigini vurgulamigtir. Sözü buradan Baba Paga'ya getiren Reis Efendi: "Eger Paga'nin yanina iki bin kadar piyade takviyesi verilmig olsaydi Rus kuvvetlerinden kalanlarin tamami imha edilebilecekti. Fakat gimdi bu dügman kuvveti epeyce uzaklagmayi bagarip, kendisini Hirsova Palankasi'na atmig ve etraf igin yakin gelecekte tekrar tehdid olugturabilir vaz'iyete gelmigtir" diyerek nasil ig igten gegmig olduguna dikkat gekmigtir. Reis Efendi'ye göre, bu hale sebep olanlardan intikam alinmazsa daha kötü birgok zorluklarla kargilagmamiz kaginilmazdir. Bazilari orduya higbir yarar halleri olmadiklari halde, dügmana kargi ayakta kalanlarin baginda gelen Pehlivan Paga'yi kötülemek igin her firsati kollamaktadirlar. Yine Reis Efendi'ye göre, Sadrazam, yanina higbir gekilde asker takviyesi yapamadigi igin Pehlivan Paga'yi "akge kuvvetiyle" ayakta tutmaya galigmaktadir. Pehlivan Paga, zor bir kiglakta zahiresiz oturmaya memur edilmigtir ve Yilikoglu'nun adamlari, halki rehavete sürüklemek igin: "Bu taraflarda artik
53 Mustafa Nuri Paga, Netáyicül-Vuku'át, C. IV, Nagiri: Mehmed Galib (ístanbul: Uhuvvet Matbaasi, 1327), 65.
54 Vakayi'name'de Baba Paga, bu kararindan dolayi sadrazami sert bir bigimde elegtirmekte; onun yüzünden esir dügtügünü ve kendisine dügman kargisinda higbir yardimda bulunulmadigini anlatmaktadir. Bkz. Gazzizade, Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Táríh, 245.
küffar kalmadi" geklinde propaganda yapmaktadirlar.55 Sonug olarak, Reis Efendi'nin aktardigi bu realist tablo, Osmanli Devleti'nin durumunun muhtemel bir Rus saldirisini kargilamaya yeterli olmadiginin gergekgi ifadesi olarak 1809 sonlarinda tarih kayitlarindaki yerini almigtir. 1810 yili baglarinda yaganacak Rus taarruzu bunu kanitlayacaktir.
1810 yili ilkbahar aylari baglarken; Rus ordusunda büyük bir degigim göze garpmaktadir. I. Aleksandr, 1806'dan beri göreve getirdigi yagli maregallerin sonuncusu olarak Prens Bagration'u görevden almig ve yerine geng Kamenski'yi ordunun bagina getirmigtir.56 ^ok sayida takviye kuvvetlerle beslenen ve Kamenski'nin emrine verilen ordu, Osmanli ile süren savagta kesin bir netice almak üzere birkag koldan harekete gegmigtir.
Rus ordusunun hazirliklar yaptigi siralarda Osmanli ordusunda buna kargilik yeterli hazirliklar yapilamamigti. Birliklerinde ciddi bir hazirliga girigemeyen Sadrazam, dügman kuvvetleri ile mücadele halindeki Baba Paga ve arkadaglarina ara sira harglik göndermekle yetinmekteydi. Ancak düzensiz olarak gönderilen bu maddi yardimlar da yetersiz kalmaktaydi. Öte yandan Baba Paga, yagadigi zor bir kigin ardindan birliklerini yeniden toparlama ve hazirlama telagi igindedir. Sadrazamin emrindeki Osmanli ordusu ise, daha gerideki §umnu'da oyalanmaktadir. Bu arada Cebbarzade Süleyman Bey'den istenmig olan iki bin nefer yerine bedel göndermesi daha mantikli görülmügtür. ^ünkü bu acil durumda askerin Anadolu gibi uzak bir yerden gelmesi gok zaman gerektireceginden gergeklegmesi mümkün görünmemektedir. Bu durumda gönderecegi bedel miktari da Pehlivan Paga'nin askerlerine ödenmek üzere gönderilmesi Süleyman Bey'den istenmigtir.57
Osmanli topraklarinda 1810 Mayis'tan itibaren üg kol halinde ilerleyen Rus birliklerinin bir kismi da Hacioglu Pazari'nda bulunan Baba Paga'ya kargi harekete gegmigtir. Bunun üzerine kargi ilerleyige gegen üg dört bin kigilik Baba Paga kuvvetleri, garpigarak geri gekilmek ve kaleye kapanmak zorunda kaldilar. Durumun ciddiyetinin farkina oldukga geg varan devletin, Baba Paga'ya göndermeye galigtigi yardimlarin gogu yerine ulagamadi. Örnegin, ordudan 1810 Mayis sonlarina dogru yola gikarilan beg yüz tüfenk, yüz sandik figenk ve üg yüz kiligtan olugan silah yardimi ve hele ki 1810
55 Söz konusu raporun diger ayrintilari igin bkz. BOA, TS.MA.e. 854/70.
56 Savagin baglangicindan beri Rus ordusunun bagina getirilen dördüncü bagkomutan olan Kamenski ve kendisinden önceki üg bagkomutanin kisa biyografileri igin bkz. Serdar Oguzhan ^aycioglu, "Rusya'nin Kafkasya Siyaseti: General Paskevig'in Bagkomutanligi Dönemi 18271831" (Yayimlanmamig Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2018), 6-10.
57 BOA, HAT. 979/41586; C.AS. 303/12554; 482/20103.
Haziran baglarinda yardima gönderilmeye galigilan yenigeri piyadesi neticesiz kalan ciliz hamlelerden bagka bir gey degildir.58
Piletof adindaki kumandanin emrindeki on beg bin kigilik özel bir Rus birligi, Haziran 1810 ortalarina dogru Baba Paga'yi Hacioglu Pazari'nda kugatma altina aldi. Bu birlige Maregal Kamenski ve General Markov'un komutasindaki diger birlikler de katilinca, Ruslar üstün bir konum elde ettiler. Baba Paga, zor durumda kalmasina ragmen, teslim olmayip on gün süren bir direnig gösterdiyse de, Hacioglu Pazari'nin dügmesini engelleyemedi ve 18 Haziran 1810'da yarali bir halde esir dügtü. Rus birlikleri, kendilerine son ana kadar direnen bu kalenin iginde büyük bir katliam gergeklegtirdiler.59 Bu olay sonucunda Ruslar, ilerleyiglerinin önünde üg yildan fazladir direnen en getin rakiplerinden olan Baba Paga'dan kurtulmug oldular.
Osmanli ordusu, Rus ilerleyiginin kargisinda 1810 Haziran'dan 1811 yili sonlarina dek sürecek hizli bir gerilemenin igine girdi. Baba Paga'nin esir dügtügü günlerde Osmanli Devleti'nin Balkanlar'daki en önemli kalelerinin baginda gelen Silistre Kalesi, Yilikoglu Süleyman tarafindan savagmadan Ruslara teslim edildi. Padigahin 25 Haziran 1810'da "Cihad-i ekber" ilan etmesi; iki tane sadrazam degigtirmesi gibi hamlelerden hig biri Rus ilerleyigini durdurmaya yetmedi. Yine de Osmanli Devleti'nin gok daha büyük toprak kayiplarina ugramamasi kendi bagarisi olmaktan ziyade Napolyon'un Rusya üzerine yeni bir sefere hazirlanmasi sayesindedir. 1811 yili baglarinda geng Kamenski'nin ölümü üzerine Rus ^ari, Nisan 1811'de barig yanlisi ilimli tutumuyla dikkat geken Maregal Kutuzov'u ordunun bagina getirdi. Neticede iki taraf arasinda savag hali devam ederken, bir yandan da Osmanli-Rus delegeleri arasinda barig igin müzakereler baglamig
58 BOA, C.AS. 221/9402; 360/14905; 392/16179; C.DH. 110/5486; Beydilli tarafindan yazilan ansiklopedi maddesinde Baba Paga'nin esir dügme tarihi olarak verilen 7 Haziran 1811 tarihi yanligtir. Bkz. Kemal Beydilli, "Pehlivan ibrahim Paga", TDViA, C. XXXIV, 223.
59 Zinkeisen Hacioglu Pazari'ndaki Rus katliaminin "korkung" boyutlarda oldugunu belirtmektedir. Bkz. Johann Wilhelm Zinkeissen, Osmanli imparatorlugu Tarihi, ^ev. Nilüfer Epgeli, C. 7 (istanbul: Yeditepe Yayinlari, 2011), 468. Ahmed Cevdet ise, Baba Paga'nin esir dügmesine deginirken, Vakayi'name'deki anlatilanlari dogrulayarak, onun savunmakla görevlendirildigi yerin saldirilara agik bir konumda bulundugunu belirtmektedir. Baba Paga'nin kahramanlikla savagtigi ve Ruslarin on bin kadar kayiptan sonra ancak Hacioglu Pazari'ni ele gegirdikleri; yarali olan Baba Paga'nin esir dügtügü konusunda bütün Osmanli Tarihi kaynaklari benzer bilgiler vermektedirler. Bkz. Cevdet, Tarih-i Cevdet, 178; Cabi Tarihi, 635; Janizade Tarihi, 374.
ve bu müzakerelerde nihai netice olarak 26 Mayis 1812'de Bükreg Antlagmasi imzalanmigtir.60
Öte yandan, 1810 Haziranindan 1812 yilinin sonlarina kadar, Rusya'da esir bulunan Baba Paga, bagta padigah olmak üzere, bazi Osmanli devlet adamlari tarafindan unutulmadi. Sultan II. Mahmud, Baba Paga'ya olan ilgisini gu sözlerle ortaya koymugtur: "Vaki'a, din ve Devlet-i 'Aliyye yolunda hizmeti sebkat iden adami feramüg eylemek layik degildir. Tarafimdan su'äl-i hatir yazilsin ve gelen adama dahi harglik verilse münasibdir".61
Onun Ruslara kargi mücadeleleri halkin arasinda dilden dile dolagti; gairlere, türkülere konu oldu. Rusya'da bulunan Baba Paga'ya birgok kez devlet tarafindan harglik gönderildi.62 Ayrica nerede ve nasil tanigtiklari, aralarindaki dostlugun hangi olaylarla bagladigi kesin olarak bilinmese de Baba Paga'nin Misir Valisi Kavalali Mehmet Ali Paga tarafindan da saygi duyulan, önemsenen biri oldugu anlagilmaktadir. Böyle oldugu igindir ki Misir Valisi, Baba Paga'ya on bin kurug; Istanbul'daki ailesine de beg bin kurug yollamigtir. Bagkomutan Kutuzof, söz konusu bu meblagin Baba Paga'ya teslim edildigini gösteren makbuzu Sadrazam Ahmed Paga'ya göndermigtir.63
Sonugta Osmanli devleti ile Rusya arasinda 29 Mayis 1812'de Bükreg Antlagmasi imzalandi. Osmanli Devleti'nde üg padigahin dönemini kapsayan ve yaklagik alti yil süren savaglardan Osmanli yenilgi ile ayrildi. Antlagmanin maddelerinden biri de esirlerin kargilikli olarak serbest birakilmasiydi. Bu maddenin uygulanmasiyla Baba Paga da dähil olmak üzere, binlerce Osmanli esiri özgürlüklerine kavugtular. Baba Paga, Rus Diyari'ndan kalabalik bir esir kitlesi ile birlikte 1812 Eylül sonlarinda hareket ederek, ayni yilin son günlerinde Yag, Bükreg, Rusguk, §umnu ve Edirne yoluyla Istanbul'a varmigtir.64
60 §irokorad, Ruslarin Gözünden Osmanli-Rus Savaglari, 311; Jorga, Osmanli imparatorlugu Tarihi, 185; Ismail Hämi Danigmend, izahli Osmanli Tarihi Kronolojisi, C. 4 (Istanbul: Türkiye Yayinevi, 1972), 100.
61 BOA, HAT. 1005/42146.
62 BOA, HAT. 716/34193; 988/41819; C.ML. 66/3015; Cäbi Efendi'ye göre bu hargligm yani sira Baba Paga'ya beg kürk ve säir gamagir da gönderilmigtir. Bkz. Cäbi Tarihi, 689.
63 Baba Paga, Kavalali'ya yazdigi 16 Eylül 1811 tarihli tegekkür mektubunda 192'si yalduz ve 641'i Macar olmak üzere 833 adet altin aldigini belirtmigtir. Bkz. BOA, HAT. 631/31203-B.
64 Baba Paga'nin Rusya'dan Istanbul'a dönüg yolculugu hakkinda birkag belge igin bkz. BOA, C.AS. 442/18387; 602/2536; C.DH. 83/4144.
Sonug
1804'ten itibaren Fransa'nin Napolyon'un imparatorluk gemsiyesi altinda baglattigi yayilmaci siyaset, on bir yil boyunca bütün Avrupa'yi tam bir kaos ortamina gektigi gibi, zayif bir ittifak olan Ingiliz-Rus ve Osmanli ittifakini da tamamen bozmugtur. I. Aleksandr, Osmanli'nin Fransa'ya yakinlagma olasiligindan bile rahatsiz olmug ve 1806'da Eflak-Bogdan Beyleri'nin azledilmesini bahane ederek, ordusunu Balkanlara indirmigtir.
1806-1812 Osmanli-Rus Savagi, önceki ve sonraki savaglardan oldukga farkli özellikler gösteren ilging bir savagtir. Savagi baglatan Rusya'nin ortada ittifak antlagmasi dururken, resmi bir tebligle ilan dahi etmeden Osmanli topraklarina girmesi daha önce benzerlerine rastlanilmamig bir durumdur. Buna kargin, Osmanli Devleti'nin kendisine savag agan Rusya'nin Istanbul'daki elgisini serbestge salivermesi de bir ilktir.
Savag bagladiginda Osmanli tahtinda bulunan III. Selim'in Nizam-i Cedid ordusunu higbir gekilde cephede kullanamamasi ve Rus ilerleyigine kargi higbir merkezi Osmanli kuvvetinin gikamamig olmasi da bu savaga özgü ilgingliklerdendir. Bu savag, 1809 yili sonlarina kadar Osmanli ile Rusya ordularinin kargilikli garpigmalari degil; Rus Ordusu'nun kargisinda Balkanlardaki kimi ileri gelen agalarin tamamen kendi özel kuvvetleriyle mukavemeti geklinde cereyan etmigtir.
Pehlivan Ibrahim Aga, Rus ilerleyigi kargisinda ilk direnigi örgütleyen ve Ismail Kalesi'nin savunmasinda Rus birliklerine ilk yenilgiyi yagatan kigidir. Arkasinda kendisini destekleyen Rusguk Ayani Alemdar Mustafa Aga ile birlikte Rus ilerleyigine engel olmaya galigmig ve 1807 yili ortalarina gelindiginde bu ilerleyigi önemli ölgüde durdurmuglardir. Ruslarin ilerleme kaydedememelerinin önemli nedenlerinden birisi de o tarihlerde Fransa kargisinda ugradiklari yenilgilerdir.
1806'da baglayan savag tarihteki Osmanli-Rus savaglari igerisinde uzun bir gatigmasizlik arasi olan tek savagtir. 1807 ortalarindan 1809 baglarina kadar gegen süre iki taraf arasinda ne savag, ne de barig dönemidir. Dolayisiyla 1812'ye kadar sürecek olan iki bölümlü, uzun arali ilging bir savag yaganmigtir. Pehlivan Ibrahim Aga, savagin her iki bölümünde de ön planda görev almig tarihi bir gahsiyet olarak dikkat gekmektedir.
Ismail Kalesi ve Tuna deltasinda birgok yerde Rus kuvvetleriyle yaptigi amansiz mücadelelerle bir kahramana dönügen Pehlivan Ibrahim Aga'nin Rus ordusuna kargi 1809'da kazandigi Silistre Muharebesi, alti yil süren bu savagin Osmanli adina en büyük zaferidir. Bütün bu mücadeleleri ona nihayetinde vezirlik rütbesini kazandirmig ve Osmanli halki arasinda "Baba Paga" olarak ünlenmesini saglamigtir.
Osmanli-Rus Savagi'nin ortasinda, Osmanli bagkentinde iki yil iginde üst üste üg tane büyük darbe yaganmasi bu savagin Osmanli adina kaybedilmesinin en önemli etkenidir. Bu kisa süre iginde tam üg defa padigah degigikligi yaganmig ve istanbul, cepheye gitmek istemeyen yenigerilerin elinde adeta rehin kalmigtir.
Osmanli'daki ardi arkasi kesilmeyen ig galkantilari firsata dönügtürmek isteyen Rusya, uzunca bir süre devam eden barig görügmelerini rafa kaldirmig ve 1809'da tekrar saldiriya gegmigse de, istedigi neticeye ancak 1810'un ikinci yarisindan itibaren ulagmaya baglamigtir. Bu agamada gegilen en kritik agama, Haziran 1810'da Baba Paga'nin tutsak dügürülmesidir. Baba Paga'nin esir dügmesi, Rus kuvvetlerinin birkag koldan Balkanlardaki ibrail, Silistre, Rusguk gibi önemli mevkileri agmasi kargisinda Osmanli direniginde büyük gözülmeler baglamigtir. Yine de Rusya önünde gok büyük toprak kayiplarina ugranilmadan bu savagin 1812 Bükreg Antlagmasi ile sona ermig olmasi, Rusya'nin o dönemde Osmanli'dan gok da güglü olmadigini göstermektedir.
Baba Paga'yi akademik bir incelemeye deger kilan gey yalnizca söz konusu savagta gösterdigi askeri performans degildir. Onu tarihgilik agisindan önemli kilan husus, daha hayatta iken, kendisinin bilgisi ve katkisi dahilinde hatiratinin yazilmig olmasidir. "Vekayi'-i Baba Paga Fi't-Tarih" adindaki bu kaynak eser, konumuz olan Osmanli-Rus Savagi üzerine yazilmig en ayrintili Türkge kaynaktir. Bu kaynakta sadece savagtan bahsedilmemig; Baba Paga'nin esaret yillarindaki Rusya'nin muhtelif durumlarina kadar birgok konuya temas edilmigtir.
Bu galigmamiz ise, yukarida adi gegen kaynak eseri tek bagina ele almakla yetinmeyip, onu Osmanli argiv belgeleri ve diger kaynaklarla mukayeseli ve ihtiyatli bir bigimde ele almaktadir. Yapilan incelemeler sonucunda söz konusu kaynak eser ile belgeler arasinda bazi farkliliklar ve gok sayida benzerlikler tespit edilmig ve bu tespitlere galigma iginde yer verilmigtir. Kaynaklardan elde edilen bulgulardan yola gikarak varilan sonug, genel olarak dönemin diger olaylarinin gölgesinde kalmig olsa da 1806-1812 Osmanli-Rus Savagi'nin kendine özgü özellikleri ve ayrintilari bakimindan her iki devlet agisindan da büyük önem tagimaktadir.
Sultan II. Mahmud, yirmi yildan fazla bir süre Rumeli'de faaliyet göstermig; Rusya'da iki yildan fazla esaret hayati yagamig olan Baba Paga'ya, 1812 sonlarinda Rusya'dan dönügünde Anadolu'da devlet otoritesini saglamak igin görev vermigtir. Böylece Baba Paga, hayatinin bundan sonraki yillarini sirasiyla 1813'te Sivas, 1815'te Erzurum ve 1816'da Diyarbekir valisi olarak gegirdikten sonra bir müddet (1817-1820) Bursa'da görevsiz olarak
ikamet etmigtir. Onun hayatindaki son görevi ise, inebahti ve Karlieli Sancagi mutasarrifligidir. Kendisine verilen özel görev olarak, Tepedelenli isyani'ni bastirma görevini tamamlayamadan 1821'de vefat etmig ve Karlieli'nde topraga verilmigtir.
Kaynakga
Devlet Ar§ivleri Ba§kanligi Osmanli Ar§ivi Belgeleri (BOA)
Cevdet Tasnifi (C.)
Cevdet Askeriyye (C.AS.): C.AS. 527/22020; 816/34687; 534/22359; 471/19652;
482/20103; 303/12554; 221/9402; 360/14905; 392/16179; 442/18387; 602/2536. Cevdet Dahiliye (C.DH.): C.DH. 110/5486; 83/4144. Cevdet Maliye (C.ML.): C.ML. 96/4317; 66/3015. Cevdet Sihhiye (C.SH.): C.SH. 2/56.
Hatt-i Hümäyün Tasnifi (HAT): HAT 256/14700; 1366/54094; 149/6254; 150/6312; 151/6369; HAT 151/6381; HAT 1364/53950; 149/6280; 237/13181; 283/16917; 1004/42118; 983/41654-C-D-E-G-H-T; 999/41973; 1010/42416; 979/41586; 988/41819; 631/31203-A-B; 1005/42146. Topkapi Sarayi Müzesi Argivi (TS.MA.)
Topkapi Sarayi Müzesi Argivi Defterleri (TS.MA.d.): TS.MA.d. 2452 nolu defter
Topkapi Sarayi Müzesi Argivi Evraki (TS.MA.e.): TS.MA.e. 436/3; 436/4; 436/11; 511/47; 854/70.
Kitaplar, Makale ve Tezler
Abdüllatif Efendi Gazzizäde. Vekayi'-i Baba Pa§a Fi't-Tarih. Haz. Salih Erol.
Ankara: TTK Yayinlari, 2013. Ahmed, Cevdet. Tarih-i Cevdet. C. 9. 2. bs. istanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1309/1891.
Akbayar, Nuri. Osmanli Yer Adlari Sözlügü. istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yay., 2001.
Armaoglu, Fahir. XIX. Yüzyil Siyasi Tarih (1789-1914). Ankara: TTK, 1997. Asim, Ahmed Efendi. Asim Efendi Tarihi. C. 1, Haz. Ziya Yilmazer. istanbul:
Türkiye Yazma Eserler Kurumu Bagkanligi Yayinlari, 2015. Baysun, M. Cavid. "Mustafa IV". iA. C. VIII. istanbul: MEB. Yay., 1950. Beydilli, Kemal. "Pehlivan ibrahim Pa§a". TDViA. C. XXXIV. 222-223. Cabi, Ömer Efendi. Cabi Tarihi. Haz. M. Ali Beyhan. C.1. Ankara: TTK, 2003. ^apraz, Hayri. "I. Aleksandr Dönemi Rusya'nin Balkan Politikasi." Güney
Dogu Avrupa Ara§tirmalari Dergisi 28 (2015): 45-75. ^ataltepe, Sipahi. 19. Yüzyil Ba§larinda Avrupa Dengesi ve Nizam-i Cedid
Ordusu. istanbul: Gögebe Yayinlari, 1997. ^aycioglu, Serdar Oguzhan. "Rusya'nin Kafkasya Siyaseti: General Paskevig'in Bagkomutanligi Dönemi 1827-1831". Yayimlanmamig Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2018.
^elik, Yüksel. §eyhü'l-Vüzerä Koca Hüsrev Pa§a. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayinlari, 2013.
Danigmend, ismail Hami. izahli Osmanli Tarihi Kronolojisi. C. 4. istanbul: Türkiye Yayinevi, 1972.
Driault, Edouard. §ark Meselesi. ^ev. Näfiz. Haz. Emine Erdogan. Ankara: Berikan Yayinevi, 2010.
Emecen, Feridun. "ismail". TDViA. C. XXIII. 82-84.
Erdogan, Meryem Kagan, Meral Bayrak Ferlibag ve Kamil ^olak, Tirsiniklizäde ismail Aga ve Dönemi (1796-1806): Rusguk Ayani. istanbul: Yeditepe Yayinlari, 2009.
Erol, Salih. "XIX. Yüzyil Baglarinda Bir Rumeli Ayaninin Yükseligi: Pehlivan ibrahim Aga." Uluslararasi Balkanlarda Türk Varligi Sempozyumu-II. C. I, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayini, 2010.
Fehmi, ismail. "The Diplomatic Relations of The Ottoman Empire and The Great European Powers from 1806-1821". Unpublished phD Thessis, London University, 1975.
Jorga, Nicolea. Osmanli imparatorlugu Tarihi. ^ev. Nilüfer Epgeli. C. 5. istanbul: Yeditepe Yayinlari, 2009.
Karal, Enver Ziya. Osmanli Tarihi (1789-1856). C. V. Ankara: TTK Basimevi, 1988.
Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi: Ba§langigtan 1917'ye Kadar. Ankara: TTK Basimevi, 2014.
Kuzucu, Serhat. "Rus ^ari I. Pavel Dönemi Osmanli-Rus Siyasi iligkileri ve Napolyon'a Kargi Ortak Mücadele." Karadeniz Ara§tirmalari Dergisi 38 (Yaz 2013): 75-87.
Morkva, Valery. "Russia's Policy of Rapprochement with The Ottoman Empire in The Era of The French Revolutionary and Napoleonic Wars 1792-1806." Yayinlanmamig Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2010.
Mustafa Nuri Paga. Netäyicül-Vuku'ät. C. IV. Nagiri: Mehmed Galib. istanbul: Uhuvvet Matbaasi, 1327.
Safran, Semih. "M. i. Kutuzov'un Hayati ve Faaliyetleri (1745-1813)". Yayimlanmamig Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2019.
Sunar, Mehmet Mert. "1806-1812 Osmanli - Rus Harbi'ni ^aligmaya Bir Girizgah: Sefer igin Asker Toplanmasi". History Studies 10/3 (April, 2018): 239-256.
Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmani. C. 2, Haz. Nuri Akbayar. istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yay. 1996.
§änizäde, Mehmed Ataullah Efendi. §änizäde Tärihi. C. I. Haz. Ziya Yilmazer.
Istanbul: ^amlica Basimevi, 2008. §irokorad, A.B. Ruslarm Gözünden Osmanli-Rus Savaglari. ^ev. D. Ahsen
Batur. Istanbul: Selenge Yayinlari, 2013. Uzungargili, ismail Hakki. Meghur Rumeli Ayanlarindan Tirsinikli ismail, Yillikoglu Süleyman Agalar ve Alemdar Mustafa Paga. istanbul: Maarif Matbaasi, 1942.
Zinkeissen, Johann Wilhelm. Osmanli imparatorlugu Tarihi. ^ev. Nilüfer Epgeli. C. 7. istanbul: Yeditepe Yayinlari, 2011.
