Экономика и менежмент образования
ÉIÉ
Мустацил изланувчи, А.Б. ЖУМАНИЯЗОВ1,
'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчиц ш.
жисмонии тарбия ва спорт менежменти буйича кадрлар таИёрлашнинг педагогик тахлили
Аннотация
Annotation
В данной статье рассматриваются новые реформы в системе подготовки специалистов в области физической культуры и спортивного менеджмента, опыт, накопленный в этой области, и новые задачи анализируются с научно-педагогической точки зрения, а для показателей даются конкретные рекомендации, основанные на практическом опыте.
Ключевые слова: учебный план, направление образования, учёная степень, продолжительность обучения, форма обучения.
Мазкур мацолада жисмоний тарбия ва спорт менежменти таълим йуналиши кадрларнинг тайёрлаш тизимидаги янги ислодотлар тугрисида мулодаза юритилиб, бу содада эришилган тажрибалар ва янгидан цуйилган вазифалар илмий-педагогик жидатдан тадлил этилган дамда амалий тажрибага таянган долда курсаткичлари аниц тавсиялар берилган.
Калит сузлар: уцуврежа, таълим йуналиши, академик даража, уциш муддати, таълим шакли.
This article considers new reforms in the system of training of specialists in the field of physical culture and sports management, experience gained in this field and new tasks are analyzed from a scientific and pedagogical point of view, and specific recommendations based on practical experience are given for indicators.
Keywords: curriculum, direction of education, academic degree, duration of training, form of training.
О CN О CNI
ro ra ■с о о.
(Л
74
Кейинги уч йилда мамлакатимизда олий таъ-лимни модернизация цилиш, илгор таълим тех-нологияларига, инновацион илмий ишланмаларга асосланган долда ижтимоий сода ва ицтисодиёт тармоцларини ривожлантириш юзасидан цатор ижобий ишлар амалга оширилмоцда.
Давлатимиз радбарининг 2020 йил 24 январда-ги Олий Мажлисга йуллаган Мурожаатномасида турли вазирлик ва идоралар олдига кенг куламли вазифалар цуйилди. "...Узбекистонни ривожлан-ган мамлакатга айлантиришни мацсад цилиб цуйган эканмиз, бунга фацат жадал ислоуотлар, илм-маърифат ва инновация билан эриша оламиз.
Бунинг учун, авваламбор, ташаббускор ис-лоуотчи булиб майдонга чицадиган, стратегик фикр юритадиган, билимли ва малакали янги авлод кадрларини тарбиялашимиз зарур. Шунинг учун уам богчадан бошлаб олий уцув юртигача - таълимнинг барча бугинларини ислоу цилишни бошладик.
Нафацат ёшлар, балки бутун жамиятимиз аъзоларининг билими, савиясини ошириш учун аввало илм-маърифат, юксак маънавият керак. Илм йуц жойда цолоцлик, жауолат ва албатта, тугри йулдан адашиш булади.
Шарц донишмандлари айтганидек, "Энг катта
e-mail: [email protected]
бойлик - бу ацл-заковат ва илм, энг катта мерос - бу яхши тарбия, энг катта цашшоцлик - бу билимсизликдир!"
Шу сабабли уаммамиз учун замонавий билим-ларни узлаштириш, чинакам маърифат ва юксак маданият эгаси булиш узлуксиз уаётий эутиёжга айланиши керак".1
Президентимизнинг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизими-ни 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдицлаш тугрисида"2ги Фармони билан "Уз-бекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси" тас-дицлангани бу борадаги ишларни тамомила янги босцичга олиб чицди. Мазкур концепцияда олий таълим тизимини жадал тарацций эттиришнинг стратегик мацсадлари ва устувор йуналишлари аниц белгилаб берилган.
Хусусан, олий таълим мазмунини сифат жида-тидан янги босцичга кутариш, ижтимоий сода ва ицтисодиёт тармоцларининг барцарор ривожлани-
1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга йуллаган Мурожаатномасидан.
2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдицлаш тугрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони.
№2-2020
Экономика и менежмент образования
шига муносиб хисса цушадиган, мехнат бозорида уз урнини топа оладиган юкори малакали кадр-лар тайёрлаш тизимини йулга цуйиш назарда тутилган.
Концепцияда белгиланган вазифалардан келиб чициб, Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетида илмий инновациялар буйича узоц ва цисца муддатга мулжалланган аниц режалар ишлаб чицилган. Илмий мацолалар тайёрлаш ва нуфузли нашрларда чоп эттириш буйича семи-нар-тренинглар изчил ташкил этиляпти. Бу борада таницли халцаро компаниялар билан алоцалар мустахкамланяпти.
Жахондаги илгор тажрибалардан келиб чициб, мамлакатимизда хам жисмоний тарбия ва спорт менежменти ва маркетинг (спорт) таълим йуна-лишлари буйича бакалавриатура ва магистратура босцичлари жорий этилди. Бугунги кунда Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетида жисмоний тарбия ва спорт тизими учун малакали мутахассислар тайёрланмоцда. Мазкур илм даргохларида 400 дан зиёд профессор-уцитув-чи ёшларга сабоц бермоцда.
Бугунги кунда университетда етакчи олимлар ва профессор-уцитувчилар таълим-тарбия ишла-ри билан бир цаторда жисмоний тарбия ва спорт йуналишлари буйича илмий изланишлар утказил-моцда. Бу тизимдаги муаммоларни хал цилиш учун долзарб масалалардан хисобланади.
Давлатимиз рахбарининг 2018 йил 5 мартдаги "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат бош-царуви тизимини тубдан такомиллаштириш чо-ра-тадбирлари тугрисида"3ги Фармони бу борадаги ишлар куламини кенгайтиришда дастуриламал булаяпти.
Ушбу мацсадни амалга ошириш учун цуйидаги вазифалар белгиланди:
- жисмоний тарбия ва спорт менежменти ва маркетинг (спорт) таълим йуналишлари талаба-ларининг билим ва касб даражасини мунтазам ошириш асосида уларнинг цонунчилик нормалари, назария, илмий ва амалий тадцицотлар, техно-логик тарацциёт ва уцитилаётган фанлар буйича инновациялар, шунингдек уцув жараёнини ташкил этишнинг замонавий услублари сохасидаги сунгги ютуцларни чуцур урганиш;
- юцори самарали замонавий таълим ва инновация технологиялари, илгор хорижий тажрибани кенг жорий этган холда, жисмоний тарбия ва спорт менежменти ва маркетинг (спорт) йуналишларида малакали мутахассислар тайёрлаш буйича малака талаблари, уцув режалари, дастур ва услубларини
3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги «Жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат бошцаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги ПФ-5368-сон Фармони.
тубдан янгилаш;
- жисмоний тарбия ва спорт менежменти ва маркетинг (спорт) таълим йуналишлари талаба-ларининг глобал Интернет тармоги, мультимедиа тизимларидан фойдаланган холда, замонавий инновацион педагогика, ахборот-коммуникация технологияларини эгаллаши;
жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассис-ларнинг касбий билими, куникмаси ва махоратини ошириш, замон талабларига мувофиц таълим си-фатини таъминлаш учун зарур даражада касбий тайёргарлигини ривожлантириш.
Ушбу цоида ва имкониятлар тизимдаги муасса-саларини мунтазам равишда малакали кадрлар билан таъминланиши учун муносиб шароит яратади ва уларни уз сохавий йуналиши буйича изланишга, уз устида ишлашга, ижодкорликка чациради.
Юцоридаги Фармон ва царорлардан тала-бларидан келиб чиццан холда, тадцицот ишлари Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетида спортни бошцариш ва касбий фанлар факультетининг "Жисмоний тарбия ва спорт менежменти" таълим йуналишида олиб борилди.
Тадкикот максади: жисмоний тарбия ва спорт менежменти таълим йуналиши буйича кадрлар тайёрлаш механизимини такомиллаштиришни илмий педагогик тахлил цилиш.
Тадкикот вазифалари: тадцицот мацсадидан келиб чициб цуйидаги вазифалар белгиланди.
1. Жисмоний тарбия ва спорт менежменти таълим йуналиши талабаларининг уцув жара-ёнини ташкил этишнинг замонавий услублари сохасидаги сунгги ютуцлар ва меъёрларини урганиш ва тахлил этган холда умумлаштириш.
2. Замонавий таълим ва инновация технологиялари, илгор хорижий тажрибани кенг жорий этган холда, жисмоний тарбия ва спорт менежменти таълим йуналиши талабаларини касбий билими, куникмаси ва махоратини ошириш учун зарур даражада касбий тайёргарлигини ривожлантириш мезонларини ишлаб чициш.
Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети томонидан 2008 йилдан жисмоний тарбия ва спорт менежменти таълим йуналишида магистрлар тайёрланиб келинмоцда. Шу даврдан бошлаб хозирги кунга цадар 50 дан ортиц мутахас-сис кадрлар тайёрланди.
Ушбу ишлар негизида жисмоний тарбия ва ° спорт менежменти таълим йуналиши буйича кадр-лар тайёрлаш жараёни янгиланган малака талабла-ри, уцув режалари ва дастурлари асосида ташкил го цилинди. Асосий эътибор талабаларни соха йуна-лиши буйича пухта тайёрлашга царатилди. Бунинг учун уларга зарур шарт-шароит ва имкониятлар I яратилиб, машгулотларни сифат жихатидан юцо- го
ри ташкилий ва профессионал даражада утказиш учун зарур укув-услубий ва моддий-техник базани шакллантиришга эришилди.
Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугриси-да"4ги карорининг 25-иловаси "2017-2021 йиллар даврида Узбекистон давлат жисмоний тарбия институтининг ривожланиш Дастури"га мувофик 2018-2019 укув йилидан "Жисмоний тарбия ва спорт менежменти" бакалавриат таълим йуналиши буйича кадрлар тайёрлаш йулга куйилди.
2018-2019 йилларда Жисмоний тарбия ва спорт менежменти бакалавр таълим йуналишига кабул килинган талабалар юкламасининг хафталик хаж-ми куйидагича утказилиши белгиланган:
Таълим йуналиши: 56100800 - Жисмоний тарбия ва спорт менежменти;
Академик даража - Бакалавр;
Укиш муддати - 4 йил;
Таълим шакли - кундузги.
Экономика и менежмент образования
Укув жараёнининг таркибий кисмлари Хдфталар сони Семестр Давлат аттестацияси
Назарий ва амалий таълим 122 1-8
Малакавий амалиёт 28 2, 4, 6, 8
Аттестациялар 16+2(Д) 1-8 Битирув-малакавий ишини химоя килиш ёки
Битирув-малакавий иши 4 8 ихтисослик фанларидан давлат аттестацияси
Таътил 32 1-8
Жами 204
Юкоридаги жадвалга асосан жисмоний тарбия ва спорт менежменти бакалавр таълим йуналиши буйича кадрлар жами 204 хафтада тайёрланиши белгилаб куйилган булиб, шундан 122 хафтаси (1-8 семестр) назарий ва амалий таълимга, 28 хафтаси (2, 4, 6, 8 семестр) мала-кавий амалиётга, 16+2 хафтаси (1-8 семестр) ат-тестациялар (давлат аттестацияси)га, 4 хафтаси (8 сместр) Битирув малакавий ишига хамда 32 хдфтаси (1-8 семестр) таътилга ажратилган.
2018 йилда тасди^ланган намунавий у^ув режага асосан:
Талабанинг укув юкламаси (соатларда)
Умумий юкламанинг хажми Аудитория машгулотлари (соатларда) 1
Укув блоклари Жами за ¡5 аър ж Й я & к бори & Курс иши Св В 8 й ^
соат % 1 Й н о
Гуманитар ва табиий илмий фанлар 1460 22 846 262 464 10 110 614
Умумкасбий фанлар 2650 40 1464 568 530 366 5 КИ 1186
Ихтисослик фанлари 2140 33 1158 576 410 172 2 КИ 982
Кушимча фанлар 338 5 192 72 48 72 146
Жами 6588 100 3660 1478 1452 10 720 7 КИ 2928
Малакавий амалиёт 1512
Битирув-малакавий иши 216
Аттестациялар 972
Жами 2700
Х^аммаси 9288
2019 йилда тасди^ланган намунавий у^ув режага асосан:
Укув блоклари Талабанинг укув юкламаси (соатларда)
Умумий юкламанинг хажми Аудитория машгулотлари (соатларда) Мустакил таълим
Жами Маъруза Амалий Лаборатория Семинар Курс иши
соат %
Гуманитар ва табиий илмий фанлар 1460 22 846 272 454 10 110 614
Умумкасбий фанлар 2506 38 1392 546 468 378 0 1114
Ихтисослик фанлари 2284 35 1230 610 452 168 2 КИ 1054
Кушимча фанлар 338 5 192 72 48 72 146
Жами 6588 100 3660 1500 1422 10 728 2 КИ 2928
Малакавий амалиёт 1512
Битирув-малакавий иши 216
Аттестациялар 972
Жами 2700
^аммаси 9288
4 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" ПК-2909-сон царори.
76 е-шай: [email protected] №2-2020
Экономика и менежмент образования
2018 йилдаги намунавий уцув режа ва 2019 йилдаги намунавий уцув режани тадлил циладиган булсак, цуйидаги узгаришлар кузатилди:
Талабаларнинг уцув юкламаси (соатларда) Гуманитар ва табиий илмий фанлар блогида умумий юкламанинг дажми 2018-2019 йилларда жами 1460 соат (22%) ташкил этган. Шу билан бирга, 2019 йилдаги намунавий уцув режада уцув юкла-миси маъруза 10 соатга ортганлигини, амалий 10 соатга камайганлигини кузатиш мумкин. Умум-касбий фанлар блокидаги умумий юламанинг дажми 40 фоиздан 38 фоизга камайтирилган. Бунда
2018 йилдаги уцув режада аудитория машгулотлари 1464 соатни ташкил этган булса, 2019 йилдаги уцув режада 1392 соатни ташкил этади. Умумкасбий фанлар блогидаги маъруза машгулотлари 568 со-атдан 546 соатга камайтирилган (орадаги фарц 22 соат), амалий машгулотлар 530 соатдан 468 соатга камайтирилган (орадаги фарц 62 соат), сменар машгулотлари 366 соатдан 378 соатга купайтирил-ган (орадаги фарц 12 соат), курс иши 2018 йилда 5 тани ташкил этган булса, 2019 йилда курс иши кузда тутилмаган, мустацил таълим 1186 соатдан 1114 соатга камайтирилган (орадаги фарц 72 соат). Ихтисослик фанлари блогидаги умумий юкламанинг дажми 33 фоиздан 35 фоизга оширилган. 2018 йилдаги уцув режада 2140 соат ажратилган булса,
2019 йилда 2284 соатни ташкил этган. Бунда маъруза машгулотлари 576 соатдан 610 соатга оширилган (орадаги фарц 34 соат), амалий машгулотлар 410 соатдан 452 соатга оширилган (орадаги фарц 42 соат), сменар машгулотлари 172 соатдан 168 соатга камайтирилган (орадаги фарц4 соат), курс иши узгаришсиз цолдирилган, мустацил таълим
982 соатдан 1054 соатга оширилган (орадаги фарц 72 соат). Уцув блоклардаги умумий юкламанинг дажми узгаришсиз цолган. Фацат аудитория машгу-лотларидаги маъруза соатлари 1478 соатдан, 1500 соатга оширилган, амалий машгулот соатлари 1452 соатдан 1422 соатга камайтирилган, сменар машгулотлари 720 соатдан 728 соатга оширилган, курс иши 7 тадан 2 та туширилган. Мустацил таълим соатларида фацатгина умумкасбий фанлар билан ихтисослик фанлар блокларида узгаришлар булган.
Бу рацамлар, табиийки, куп нарсадан дарак бе-ради ва жисмоний тарбия ва спорт менжменти таълим йуналиши талабаларини замонавий талабларга мувофиц тайёрлашнинг такомиллаштирилган тизимини тубдан узгартиришдек мудим ишни уз вацтида бошлаганимизни яна бир бор тасдицлайди.
Юцорида утказилган педагогик тадлил натижа-лари цуйидаги хулосаларни цайд этиш имконини берди.
1. Жамият даётининг барча жабдаларини чуцур янгилаш менежмент мутахассиси - менежер шахсига мутлацо янги талабларни цуяди. Жамият доимо узгариб турадиган ишлаб чицариш шарои-тида мураккаб профессионал муаммоларни цабул цила оладиган ва дал цила оладиган рацобатбардош мутахассисларга эдтиёж сезмоцда.
2. Биз юцорида таъкидлаб утган жисмоний тарбия ва спорт менжменти таълим йуналишида кадрлар тайёрлаш тизимини янада такомиллашти-риш жараёнига янгича мазмун ва юцори сифат багишлаб, мутахассисларнинг касбий мадорати, содавий билим-малакасини ошириш буйича ку-тилган самарадорликка эришишда устувор омил булиб хизмат цилади.
АДАБИЁТЛАР:
1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистан Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепци-ясини тасдиклаш т^рисида"ги ПФ-5847-сон Фармони.
2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги «Жисмоний тарбия ва спорт со^асида давлат бо-шкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари
т^рисида»ги ПФ-5368-сон Фармони.
3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари т^рисида"ги ПК-2909-сон карори.
4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга йуллаган Мурожаатномаси.