CC BY
30
УДК 612.67/68
ЖYрек-к1ан тамырлары жYЙеdнiн ке1^р керсетюштерЫщ ерекшелктер1
1А. Елеуазова, 1Л.Б. Умбетьярова, 2Н.С. Ахмад, 2С.П. Пернебекова, 2Н.В. Демченко, 2Г.Т. Алжанбекова, 2М.И. Оханова, 1Н.Т. Аблайханова, 1М.С. Кулбаева, 1Г.К. Атанбаева, 1Е.В. Швецова, 1Б.^. Кайрат
1Эл-Фара6и атындат Казак Улттык УниверситетI Казакстан, Алматы 2 С.Ж.Асфендияров атындат Казак ¥лттык медицина университет1
Зерттеу'ш'вде 30-40 жас аралыгындат эйел адамдарына жYргiзiлдi, ж^мыс нэтижеанде эртYрлi соматиптег! тYрлерге жататын
эйелдерд'н кeрсеткiшi, кан айналым типтер'1, Робинсон индеш эртYрлi керсеткштер керсетт1
ТYйiндi сездер: жYрек-кан тамыр жYйесi, гемодинамика, артериялык кан кысымы, жYрек индекс, каннын минуттык кeлемi
Денсаулыкты аныктау барысында журек-кан тамыр жуйеа жумыс жасап отыран мушелерге оттегн тасымалдауды аныктайтын жэне шектеуш1 болып табылатын нег1зг1 звено рет1нде б1р1нш1 орында журек-кан тамыр жуйеанн жаFдайын зерттеу жэне баFалау жатады [1, 2]. Сондай-ак, каз1рг1 адамдардын журек-кан тамыр жуйеа элдекайда нэз1к. Тыныштык куйдеп алынFан зерттеулер журек-кан тамыр жуйесУн, функционалдык мумк1нш1л1ктер1 мен функционалдык жаFдайын толык керсете алмайды, ейткен1 мушелер мен жуйелерд1н функционалдык жетк1л1кс1зд1г1 тыныштык куйге караFанда жуктеме берген жаFдайда жаксы аныкталады. Сондыктан адамнын денсаулык жаFдайын жэне онын функционалдык мумк1нш1л1ктер1 мен журек-кан тамырлар жуйес1н1н бешмделу жаFдайын толык баFалау уш1н эр турл1 функционалдык пробалар мен жуктемелк тесттер аркылы Fана 1ске асуы мумк1н [3-5]. Журек организмде болып жаткан барлык K¥былыстарFа сез1мтал индикатор болып табылады. Вегетативт1 жуйке жуйеашн симпатикалык жэне парасимпатикалык бел1ктер1 аркылы баскарылатын жи1л1к жэне онын жиырылу куш1 кез келген стресст1к эсерлерге ете сез1мтал [6,7]. Материалдар мен эд1стер
Кесте 1 - Параметрлерд1н максималды жэне минималды мэндер1
Зерттеу эл-Фараби атындаFы Каз¥У-н1н биология жэне биотехнология факультетЫдеп биофизика жэне биомедицина кафедрасында жург1з1лд1. Тэж1рибеге 30-40 жас аралыFындаFы эйел адамдары болды жэне антропометриялык мэл1меттерд1 де ескерд1к (орташа бойы 170 см, салмаFы 70 кг к¥рады). Тэж1рибеде соFыс келем1 Кубичек формуласымен аныкталса, каннын минуттык келем1 Н. Савицкий эд1с1 бойынша, артириялык кан кысымды Hickam формуласы жэне Робинсон индекс! бойынша аныкталды. Сандык маFлуматтар Стюдент критерий! колданылды. Нэтижелер мен талкылау
Б1з гемодинамика ерекшел1ктер1н тетраполярлык кеудел1к реографиясы эд1ашн кемег1мен зерттед1к (п = 85). ^ан айналым жаFдайын баFалау уш1н орталык гемодинамиканын келес1дей параметрлер1 зерттелд1: соFыс келем1 (СК), каннын минуттык келем1 (К,МК), жалпы шетк1 кедерг1 (ЖШК), журек индекс! (ЖИ), салыстырмалы шетк1 кедерп (СШК), каннын м1ндетт1 минуттык келем1 (КММК), артериалык кан кысымы, систолалык (АКс), диастолалык (АКд), орташа, соFыс индекс! (СИ), журек жиырылуынын куаттылыFы. АталFан керсетк1штерд1н жоFарFы жэне теменп ауытку шектер1 1 кестеде келлршген.
Параметрлер СК, мл КМК, мл/с ЖШК, динхсхсм-5 ЖИ, л/(мин.хм ) СШК, динхсхсм~5/м2 КМК КММК-ге %-дык катынасы
Максималды мэндер 128,7 10,12 3367,3 6,12 59,1 283,64
Минималды мэндер 34,3 2,0 324,3 1,4 4,3 66,7
Параметрлер АКс, мм сын баF АКд, сын баF АКор, мм сын баF СИ, мл/м2 Журек жиырылуынын куаттылы^ы, Вт
Максималды мэндер 155,0 120,0 126,7 93,5 4,8
Минималды мэндер 70,0 0,0 23,3 21,3 0,8
Орталык гемодинамиканын параметрлер1 ете кен аукымда ауыткыды. Ден1 сау жасестр1мдердеп СК максималды жэне минималды мэндер1 3,8 есеге айрыкша болды, КМК — 5,6 есе, ЖШК — 10,4 есе СШК — 13,7 есе, АКс — 2,2 есе, орташа АК—
5,4 есе, СИ — 4,4 есе, журек жиырылуынын куаттылы^ы — 6 есе.
М.И. Тищенко мен Э.В. Земцовский канайналым куй1н баFалаудын келеадей эд1с1н усынды.
_Вестник КазНМУ №3-2020
Кесте 2 - Канайналым кYЙiн багалау (М.И.Тищенко, Э.В. Земцовский)
Параметрлер СоFыс индекс (СИ = СК*ДБ) ЖYрек индексi КМК КММК-ге %-дык катынасы Калыптыдан ауытку ыктималды^ы
М Ж
Калыпты 47±9 42±8 3,1 ±0,7 100±10
Темендеу:
орташа 38-29 34-26 2,4-1,7 90-70 0,7-0,95
айкын 28-19 25-17 1,69-1,00 69-50 0,96-0,99
едэуiр <19 <17 <1,0 <50 <0,999
АталFан елшемдерге сэйкес тексеруден еткен кыздардын кейб1р1нде СИ, ЖИ жэне нак,ты КМК-жн мЫдетпге пайыздык катынасы «айкын» (б1рак «айтарлыктай» емес) темендеген1 белгл болды. Жеке авторлар жYрек кызметЫщ керсетк1штер1 мен шетк кедерг1 кYЙi ±15% шепнен аспайтын жаFдайдаFы «калыпты циркуляция» тYсiнiгiн белiп карастырады (А.И.Корнилова, 1984). М^ндай гемодинамикалык
Кесте 3 - Канайналым типтерi
керсеткiштер бiздiн зерттеуiмiздегi 32 адамнан (37,6%) аныкталды.
Ю.Т.Пушкарьдын (1984) тфЫше, гемодинамика Yшiн бiршама зияндысы жоFары жалпы жэне шеткi кедерп мен жоFары немесе темен АК, YЙлесуi болып табылады. М^ндай жаFдайлар тексеруден еткiзiлген эйелдер арасында аныкталмады.
Параметрлер Канайналым типi
гиперкинетикалык эукинетикалык гипокинетикалык
^ктеу келемi 31 37 17
% 36,5 43,5 20
±т ±5,22 ±5,38 ±4,34
Стьюдент коэффициент^ 0,91 2,35
Ескерту: Стьюдент коэффициент гиперкинетикалык, канайналым тиглмен салыстырмалы TYPДе эрбiр топтар арасында есептелдг
Осылайша, тыныштык кYЙiнде гиперкинетикалык канайналым тип (ЖИ 3,51 л/(мин.хм2) жоFары) эйелдердщ 36,5 %-да, эукинетикалык тип 43,5 %-да, ал гипокинетикалык тип (ЖИ 2,49 л/(мин.хм2) темен) 20,0 %-да аныкталды. Бiркатар авторлардын, пiкiрiнше жасеспiрiмдер Yшiн гиперкинетикалык канайналым тит тэн. Бiздiн зерттеуiмiзде
канайналымнын б^л типi гипокинетикалык типпен салысть^анда жиi тiркелдi (1 = 2,35, р<0,05). Лркеу жиiлiгiнде эукинетикалык канайналым типiмен салысты^анда айтарлыктай айырмашылыктар аныкталFан жок.
Кесте 4 - ЭртYрлi соматотипке жататын эйелдердiн орталык, гемодинамика керсеткiштерi
Параметрлер БарлыFы Дене бтмнщ тит
макро-соматикалык мезо-соматикалык мигро-соматикалык артык дене салмаFы узын бойлы, к^рт дисгормония
^ктеу келемi 85 6 37 14 15 13
СоFыс келем^ мл 73,5 94,5 69,3 77,6 70,4 74,7
±т ±2,1 + 5,7 ±3,2 ±5,7 + 5,1 ±6,7
Стьюдент коэффициент 3,47*** 1,10 0,69 0,55 0,17
Каннын минуттык келемi, л/мин. 5,3 6,9 5,0 5,1 5,4 5,3
±т ±0,2 ±0,8 ±0,3 ±0,5 ±0,5 ±0,5
Стьюдент коэффициентi 2,12* 0,77 0,34 0,22 0,04
ЖШК, динхсхсм -5 1487,0 1173,7 1545,3 1411,0 1561,2 1463,1
±т ±67,4 ±134,6 ±87,6 ±238,5 ±151,6 ±157,1
Стьюдент коэффициентi 2,08* 0,53 0,31 0,45 0,14
ЖYрек жиырылуынын куаттылы^ы, Вт 2,8 4,1 2,6 2,7 2,9 2,8
±т ±0,1 ±0,2 ±0,1 ±0,3 ±0,2 ±0,2
Стьюдент коэффициент 6,57*** 1,32 0,41 0,28 0,11
Ескерту: барлык, тексеруден еткiзiлгендер арасындаFы айырмашылык,тардын статистикалык, мэнi келесiдей белгiлендi: * - р<0,05, ** - р<0,01, *** - р <0,001.
СК, КМК жэне жYрек жиырылуынын куаттылыFы дене бiтiмi макросоматикалык типке жататын топта барлык баска тексеруден етюзшгендермен салысты^анда сенiмдi TYрде жоFары болды (сэйкеанше 1 = 3,74; 2,12 жэне 6,57). ЖШК — дене бiтiмi макросоматикалык топта барлык баска тексершгендермен салыстырFанда темен (1173,7 динхсхсм-5), 1=2,08, р<0,05.
Соматотип параметрлерi бойынша айырмашылыктарFа TYзету жасалатын орталык гемодинамиканын баска керсеткiштерiнде (жYрек индексi, соFыс индексi, салыстырмалы шеткi кедергi) эртYрлi топтар арасындасенiмдi айырмашылыктар алынFан жок. Б^л эйелдердегi орталык гемодинамиканы баFалау Yшiн мелшерленген керсеткiштердi колдану кажеттшпн керсетедi.
Vestnik KazNMU №3-2020
Кесте 5 - Эртур^ соматотиптегi артериалык, к,ысым_
Параметрлер БарлыFы Дене бтмЫщ тит
макро-сомати-калык мезо-сомати-калык мигро-соматикалык артык дене салмаFы узын бойлы, к^рт дисгормониялык
lрiктеу келемi 146 12 72 23 21 18
АКс, мм с.б. 118,8 128,3 117,5 112,0 129,7 113,5
±m 1,1 1,8 1,0 2,2 3,2 2,3
Стьюдент коэффициентi 4,61*** 0,89 2,82** 3,24** 2,13*
АКд, мм с.б. 73,8 81,7 73,7 68,7 76,7 73,1
±m ±1,3 ±2,7 ±0,6 ±2,4 ±4,6 ±1,9
Стьюдент коэффициентi 2,65** 0,07 1,86 0,60 0,30
Пульстiк АК мм с.б. 45,0 46,7 43,8 43,3 53,0 40,4
±m 1,2 1,3 1Д 2,2 4,0 2,3
Стьюдент коэффициентi 0,92 0,72 0,67 1,89 1,79
Орташа АД, мм с.б. 88,8 97,2 88,3 83,1 94,3 86,5
±m ±1,2 ±2,4 ±0,5 ±2,2 ±3,8 ±2,1
Стьюдент коэффициент 3,21** 0,40 2,32* 1,38 0,96
Ескерту: Барлык, тексеруден етюзшгендер арасындагы айырмашылык,тардын статистикалык, мэн келеадей белплендп * —р<0,05, ** — р<0,01, *** — р<0,001.
Систолалык АК дене бтм1 макросоматикалык типке жататын топта (1=4,61; р<0,001) жэне артык дене салмаFы барлар тобында (1= 3,24; р<0,002) барлык баска тексеруден етк1з1лгендермен салысть^анда сен1мд1 турде жоFары болды. Барлык рктеу топтарымен салыстырFанда темен керсеткш дене тип1 микросоматикалык топта (1 = 3,24, р<0,002) жэне курт дисгармониялык топта (1 = 2,13, р<0,05) т1ркелд1. Жеке топтар арасындаFы айырмашылыктар да б1ршама ман,ызды. Артык дене салмаFы бар эйелдерде систолалык АК керсетк1ш1 курт дисгармониялык топпен салыстырFанда айтарлыктай жоFары болды (1= 4,15; р< 0,001). Макросоматиктердщ АКс мезосоматиктерге караFанда едэу1р жоFары (1= 5,37, р<0,001), ал мезосоматиктерге микросоматиктерге караFанда жоFары (1= 2,33, р<0,05).
Диастолалык АК макросоматикалык типке жататын кыздарда барлык баска 1р1ктеу топтарымен салыстырFанда жоFары болды (1 = 2,65 р<0,01). Макро-, мезо- жэне микросоматикалык дене бтмд1 кыздар арасындаFы айырмашылыктардан систолалык АК керсетк1штер1ндег1дей тенденция байкалды. Диастолалык АК дене б1т1м1 макросоматикалык типт1 эйелдерде мезосоматиктермен салыстырFанда жоFары (1 = 2,93, р<0,01), ал мезосоматикалык типт1 кыздарда микросоматиктермен салыстырFанда жоFары (1 = 2,01, р<0,05).
Пульст1к АК артык дене салмаFы бар кыздарда курт дисгармониялык топпен салысты^анда едэу1р жоFары болды (1 = 2,72, р<001).
Орташа АК керсетюшлн макро- жэне мезосоматикалык, сондай-ак мезо- жэне микросоматикалык топтар арасында салыстыру барысында сонFысында орташа АК ен темен керсетк1шке ие болды (сэйкесЫше 1 = 3,69; р<0,001 и 1 = 2,33; р<0,05).
Сонымен, АК (систолалык, диастолалык жэне орташа) макросоматикалык дене б1т1м1нде, ал АКс сондай-ак артык салмаFы барлар тобында жоFары болды. Микросоматиктерде систолалык жэне орташа АК темен. ¥зын бойлы курт дисгармониялык тип тобына жататын эйелдердег1 АКс теменд1г1 де ерекше назар аудартады.
Журек жиырылуларынын саны, Робинсон индекс! («ею еселк шытарылым») жэне олардын эртурл1 соматотиптердеп ерекшел1ктер1.
Орташа ЖЖЖ 1р1ктеуде 1 минутта 75,8±0,70 соFысты курады, эртурл i соматотиптер арасында айтарлыктай айырмашылыктар аныкталмады.
Робинсон индексi — канайналым аппаратынын кYЙiн жалпы сипаттайтын керсеткш. Робинсон индекс (АКс х ЖЖЖ), тексеруден етюзшгендерде 9293,7 курады.
Кесте 6 - ЭртYрлi соматотипке жататын эйелдердеп Робинсон индекс
Параметрлер Барлы^ы Дене бтмЫщ тит
макро-соматикалык мезосомати микросомат Артык дене ¥зын бойлы, 1к^рт
калык икалык салмакты дисгармониялык
^ктеу келемi 146 12 72 23 21 18
Робинсон индега 9293,7 9940,8 9387,8 8266,7 10703,7 8278,1
±m ±184,2 ±271,0 ±196,0 ±483,3 ±543,8 ±306,3
Стьюдент коэффициент 1,98* 0,35 1,99* 2,46* 2,84**
Ескерту: Барлык тексеруден етюзшгендер арасындаFы айырмашылык,тардын статистикалык, мэнi келесiдей белгiлендi: * - р<0,05, ** - р <0,01.
Топтар арасындаFы айырмашылыктар топтар арасындаFы систолалык АК керсеткiштерiн салыстыру кезЫде алынFан мэлiметтерге уксас болды.
7.6. кестеден керУп турFанындай, Робинсон индега макросоматикалык дене титнде (1= 1,98; р<0,05) жэне артык дене салмакты эйелдер тобында жоFары (1= 2,46; р<0,02).
Микросоматикалык дене бiтiмдi эйелдер тобында жэне ^рт дисгармониялык топта АК баска барлык топтармен салыстырFанда темен болды (сэйкеанше, 1=1,99, р<0,051 = 2,84, р<0,01). Топтар арасында да осыпан уксас айырмашылыктар аныкталды.
Кесте 7 - ЭртYрлi соматотиптерге жататын эйелдердеп канайналым типтерЫщ курылымы (n=85)
I Барлы
Канайналым типтерi
Дене бтмЫщ типi
Вестник КазНМУ №3-2020
макросомат мезосомати микросомат Артык дене ¥зын бойлы, к^рт
икалык калык икалык салмакты дисгармониялык
Гиперкинетикалык, % 36,5 50,0 29,7 50,0 33,3 38,5
±m ±5,22 ±20,41 ±7,51 ±13,36 ±12,17 ±13,49
Эукинетикалык,% 43,5 50,0 43,2 42,9 46,7 38,5
±m ±5,38 ±20,41 ±8,14 ±13,23 ±12,88 ±13,49
Гипокинетикалык, % 20,0 - 27,0 7,1 20,0 23,1
±m ±4,34 - ±7,30 ±6,88 ±10,33 ±11,69
Мезосоматикалык дене бiтiмiнде макро- жэне микросоматикалык дене бiтiмдерiмен салысты^анда едэуiр жиi тiркелген Yнемдi канайналым типi - гипокинетикалык тип (сэйкесЫше 1 = 3,70; р<0,001 и 1=1,98; р<0,05). Макросоматикалык дене бiтiмдi топта гипокинетикалык канайналым тит аныкталFан жок, микросоматиктер арасында - тек бiр жаFдай Fана лркелдк Корытынды
Бiздiн, зерттеуiмiзде канайналымнын, б^л типi гипокинетикалык типпен салыстырFанда жи тiркелдi (1 = 2,35, р<0,05). Тiркеу жиЫпнде эукинетикалык канайналым типiмен
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Агаджанян Н.А., Елфимов А.И., Радыш И.В. Циркадианная динамика показателей кардиореспираторной системы человека при физической нагрузке и в измененной газовой среде. // Физиол.человека. 1990. Т. 16. №4. 88-96 с.
2 Дмитриева Н.В., Глазачев О.С. Полипараметрическая технология доклинической диагностики состояния здоровья человека// Профилактика заболеваний и укрепление здоровья: Научно-практический журнал МЗ РФ, 2001. - №6. - С.41-45.
3 Сэтбаев Х.К,., 0тепбергенов А.А., Н^баева Ж.Б. Адам физиологиясы, Алматы, 2005. - 663 б.
салысть^анда айтарлыктай айырмашылыктар аныкталFан жок.
Дене салмаFы адекватты тYрде ест отыратын Yйлесiмдi физикалык даму кезiнде АК жоFарылайды, ал узын бойлы кYрт дисгармониялык типт эйелдерде керiсiнше, темендейдi. Топтар арасындаFы айырмашылыктар топтар арасындаFы систолалык АК керсетюштерЫ салыстыру кезiнде алынFан мэлiметтерге уксас болды. Сонымен, ен, Yнемдi канайналым типi - гипокинетикалык - жш мезосоматикалык дене бiтiмдi эйелдер тобында тiркелдi.
4 Рымжанов К.С., Теленбек И.М. Адам жэне жануарлар физиологиясы, Алматы: Казак университетi, 2000 - 499 б.
5 Войнов В.Б., Воронова Н.В., Золотухин В.В. Исследование особенностей взаимодействия сердечно-сосудистой и дыхательной систем при функциональном тестировании. Ростов-на-Дону. 1998. - 88 с.
6 Ванюшин Ю.С. Типы адаптации кардиореспираторных функций спортсменов к физической нагрузке // Физиол. человека. 1999. Т. 25. № 3. С. 91-94.
7 Загорская Н. А. Критерии предпатологических состояний сердечно-сосудистой системы у спортсменов / «Вестник спортивной медицины России», № 3 (24), 1999. - С. 25.
^леуазова А, 1Умбетьярова Л.Б., 2Ахмад Н.С, 2Пернебекова С.П., 2Демченко Н.В., 2Алжанбекова Г.Т., 2Оханова М.И.1Аблайханова Н.Т., 1Кулбаева М.С., 1Атанбаева Г.К., 1Швецова Е.В., Хайрат Б.К,. 'Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы 2Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д.Асфендиярова
ИЗУЧЕНИЕ НЕКОТОРЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ СЕРДЕЧНО-СОСУДИСТОЙ СИСТЕМЫ У ЖЕНЩИН
Резюме: исследование проводилось у женщин в возрасте 30- Ключевые слова: сердечно-сосудистая система,
40 лет, в результате выявлены показатели, принадлежащие к гемодинамика, артериальное давление, сердечный индекс,
разным соматическим типам и типам кровообращения у минутный объем крови
женщин, индекс Робинсона дал разные результаты.
1Eleusizova A., 1Umbetyarova L.B, 2Akhmad N.S., 2Pernebekova S.P, 2Demchenko N.V, 2Alzhanbekova G.T, 2Okhanova M.I. 1Ablaikhanova N.T., 1Kulbayeva M.S., 1Shvetsova Y.V., 1Atanbaeva G.K., 1Kairat B.K 'Al-Farabi Kazakh National University,Almaty,Kazakhstan 3Asfendiyarov Kazakh National medical university
STUDY OF SOME INDICATORS OF THE CARDIOVASCULAR SYSTEM IN WOMEN
Resume: the study was conducted in women aged 30-40 years, as a result, indicators belonging to different somatic types and types of blood circulation in women were revealed, the Robinson index gave different results.
Keywords: cardiovascular system, hemodynamics, blood pressure, cardiac index, minute blood volume
