CC BY
1ЭОЖ 33.332.3
ЗЕРЕНД1 АУДАНЫНЫЦ АУЫЛШАРУАШЫЛЬЩ ЖЕРЛЕР1Н ЦОЛДАНУ К0РСЕТК1ШТЕР1Н ТАЛДАУ
ДАНИЯРОВА МАРЗИЯ ТАЙБУЛАТОВНА
«С.Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университет» КеА^, «Кадастр» кафедрасыныц окытушысы, Астана, ^азакстан
ЭЛ1МБЕК Д1НАСЫЛ ЕРЛАН¥ЛЫ, Т0РЕБАЙ НУРСУЛТАН ШЫНЫБЕКУЛЫ
«С.Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университет» КеА^, «Кадастр» мамандыгыныц 4-курс студенттерi, Астана, ^азакстан
Аннотация: Tuímóí пайдалану жерлердi цашыцтыцтан бацылаудан басталады. 3epeHÓi ауданыныц пайдаланылмаган жерлерте цатысты ацпарат ауыл шаруашылыгы жерлертщ тшмдшгт арттыруга багытталган. Бул деректер пайдаланылмаган жерлердщ квлемт, олардыц орналасуын жэне элеуетт аныцтау Yшiн мацызды. Сонымен цатар, ауыл шаруашылыгы алцаптарында егт отыргызу жэне оны ору мeрзiмдeрi туралы мэлiмeттeр шаруашылыц жумыстарын жоспарлау жэне ЖYргiзу Yшiн нег1з болып табылады. Бул деректер ауыл шаруашылыгыныц втмдшгт арттыруга жэне жер ресурстарын тиiмдi пайдалануга ыцпал eтeдi.
Ктт свздер: Зeрeндi ауданы, пайдаланылмайтын жерлер, ауыл шаруашылыгы алцаптары, жер ресурстары, втмдшк, тиiмдi пайдалану.
Акмола облысындагы жер учаскесшщ непзп пайдалану багыты — тауарлы ауыл шаруашылыгы. Алайда, жYктеме кeрсеткiштерi мен пайдалану жагдайын ескере отырып, казiргi уакыттагы жер пайдаланудьщ тшмдшш темен деп багаланады. Зерттеу нысаны — Зерендi ауданы Акмола облысында орналаскан жэне ауыл шаруашылыгы саласы аймак экономикасында мацызды рел аткарады. Зерендi ауданыныц жер бедерi кургак дала аймагында орналаскан, ал топырагыныц кара жэне кара коцыр тYрлерi ауыл шаруашылыгы дакылдарын eсiруге ете колайлы [1]. Мундай табиги ерекшелштер егiн жэне мал шаруашылыгын тиiмдi жYргiзуге мYмкiндiк бередi. Ауданныц жалпы жер аумагы шамамен 780 810 гектарды к¥райды, оныц iшiнде ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер 495 095 гектарды алып жатыр. Жалпы епспк жерлердiц кeлемi 341 602 гектарды к¥райды, ал кепжылдык екпелер 614 гектарды алып жатыр. Тыцайган жерлердщ аумагы 47 860 гектарды кираса, шабындыктар 12 510 гектарды камтиды. Жайылымдардыц жалпы кeлемi 266 237 гектар, оныц шшде жаксартылган жайылымдар 72 787 гектарга жетедi, бул мал шаруашылыгын дамытуга колайлы жагдай жасайды.
Шаруашылык курылымдары екi непзп санатка бeлiнедi. Бiрiншiсi — шаруа кожалыктары. Ауданда 362 шаруа кожалыгы бар, олардыц иелiгiндегi жер кeлемi 81 592 гектарды курайды. Соныц iшiнде 53 368 гектары епспк жерлер болса, 29 942 гектары жайылымдыкка арналган. Екiншi санат — мемлекетпк емес зацды тулгалар. Бул санатта 170 курылым жумыс ютейд^ олардыц иелiгiндегi жер кeлемi 405 348 гектарды курайды. Бул жерлердщ 268 915 гектары егюпкке, ал 119 340 гектары жайылымга арналган [2].
Зерттеу тэсш ретiнде гарыштык мониторинг колданылды. "^азакстан Гарыш Сапары" А^ жер мониторингi саласындагы улттык оператор болып табылады. Зерттеу нысаныныц Бул компания калыптастырган епспктщ сапалык кeрсеткiштерiн бакылауга мYмкiндiк беретш Agro Open [3] жэне жайылымныц сапалык кeрсеткiштерiн кeруге мYмкiндiк беретш Zher Open [4] талданды. Бул порталдар барлык кажеттi мэлiметтердi бiрiктiрiп, накты уакыттагы мониторинг жYргiзуге мYмкiндiк бередi. Agro Open порталы аркылы егiс мерзiмдерi, болжамды eнiмдiлiк накты акпарат алу, сондай-ак, егiстiк жумыстарын жоспарлап, егiн жинау мерзiмдерiн белгшеу мYмкiндiгi бар. Бул портал ауыл шаруашылыгында тиiмдi шешiмдер
3 О
кабылдауга кeмектеседi жэне жер учаскелершщ мониторингiн жYргiзуге мYмкiндiк бередi. Зерендi ауданыныц ауыл шаруашылыгы алкаптары алуан тYрлi жэне тиiмдi пайдаланылып отыр. Agro Open порталыныц деректерi бойынша Зерендi ауданында 816, 6 гектар картоп, 251 гектар жYгерi, 30818,18 га зыгыр, 3025 сулы , 8674,4 га ^нбагыс, 311 га тары, 129714,9 га бидай, 4094,2 га рапс , 67617,75 га арпа еаршедь Бул бидайдьщ жэне дэндi дакылдардыц элi де басым екенiн кeрсетедi (Сурет 1). Бiрак майлы дакылдардыц егiс алкабы да кецейген - егiс алкабы бойынша зыгыр жэне ^нбагыс 3 жэне 4 орында, демек, эртараптандыру орын алуда (Сурет 2). Бул деректер аудандагы ауыл шаруашылыгыныц даму децгешн кeрсетедi жэне жерлерд1 thímaí пайдалануга непз болады.
Сурет 1. Зерендi ауданыныц ауыл шаруашылык максатындагы алабындагы жер учаскесiнiц егiн егу жэне орым деректерiн керу базасы
бидай арпа зь^ыр ^нба^1с рапс сулы картоп жYгерi тары
Сурет 2. Зерендi ауданыныц ауыл шаруашылык дакылдары курамы ^a3ipri тацда ауыл шаруашылыгында жер пайдалану тиiмдiлiгiн арттыру жэне табиги ресурстарды сактау мацызды мэселелердщ бiрi болып табылады. Акмола облысы, Зерендинский ауданыныц Садовый ауылдык окрупнде орналаскан "Байбазаров" серiктестiгiнiц жер учаскес негiзiнде жайылымдарды колдану тиiмдiлiгiн багалауга болады. "Байбазаров" серiктестiгiнiц жер учаскес ауыл шаруашылыгы Yшiн пайдаланылатынына карамастан, казiргi уакытта жайылымда жYктеме темен децгейде екеш аныкталды. Жердiц Yлкен белiгi — 343 га пастбищаларга арналган, алайда казiргi тацда оныц пайдалану децгейi
темен, ce6e6i кеп жер пайдаланылмайды, ягни нысаналы максатына сай емес колданды деп белгшенген. 343 гектар жерле тек кана 37 6ас усак мал багылады, ягни тек кана 67 гектар кажет. Ягни жайылымга жуктеме тек 19,65% курайды.
Жайылымга жуктемелер ауыл шаруашылыгыныц тYрлi тYрлерi ушш усынылган нормаларга негiзделген. Мысалы, 1 бас iрi кара мал (КРС) Yшiн пастбищага арналган жер келемi 8,2 га, ал 1 бас усак мал (МРС) Yшiн бул керсетюш 1,6 га, 1 жылкыга 9,9 га жер деп белгшенген [5]. Бул керсетюштер, эсiресе жYктеме мен пайдаланудыц тиiмдiлiгiн аныктауда мацызды рел аткарады. Жер учаскесiндегi жYктемелердщ темен децгейде болуы — бул экологиялык жагынан жагымды жагдай болып табылады, ейткенi бул жердщ табиги ресурстарыныц сакталуына мYмкiндiк 6ередi. Алайда, жердщ "пайдаланбайтын жерлер" ретiнде сипатталуы жердi одан эрi тиiмдi пайдалану Yшiн мацызды шараларды кабылдауды талап етедь
31
Сурет 3. Зерендi ауданыныц тиiмсiз пайдаланылатын ауыл шаруашылык максатындагы жер учаскелерi
^орытындылай келе, "Байбазаров" серiктестiгiнiц жер учаскесi ауыл шаруашылыгында пайдалану Yшiн элеуеттi Yлкен мYмкiндiктерге ие болганымен, казiргi уакытта оныц тиiмдi пайдалану децгейi темен. Жайылымдар жYктеменiц 19,65%-ды курауы — бул жердщ экологиялык тургыдан дурыс пайдаланылуына мYмкiндiк 6ередi. Бiрак, максатына сай емес пайдалану жагдайы мен жердi тиiмдi пайдаланбау мэселесi карастыруды кажет етедi.
Жердi тиiмдi пайдалану Yшiн келесi усыныстар жасалуы мYмкiн:
• жайылымдардагы жYктеменi нормалау жэне оныц тиiмдiлiгiн арттыру;
• епспк келемiн арттыру жэне пайдаланылмайтын жерлердi шаруашылык айналымына енгiзу;
• жердщ сапасын жаксарту жэне оны ауыл шаруашылыгында туракты пайдалануга багытталган шараларды колга алу.
Бул зерттеу жер ресурстарын тиiмдi пайдаланудыц экологиялык жэне экономикалык мацыздылыгын айкындауга багытталган. Агроопен жэне Zheropen порталдарыныц мэлiметтерi жердщ жагдайын аныктауга жэне ауыл шаруашылыгыныц тшмдшгш арттыруга мYмкiндiк 6ередi. Жайылымдардыц кепшiлiгiнде мал саны жок болгандьщтан, олардыц элеуетiн барынша пайдалану кажет. Акмола облысы Зерендi ауданыныц жер ресурстары ауыл шаруашылыгыныц дамуына зор Yлес косуы мYмкiн [6].
ЭДЕБИЕТТЕР ТШМЕ:
1. Салихов, Т.К., Салихова, Т.С. (2016). Биохимические свойства почвенного покрова геоэкосистем Зерендинского сельского округа. Гидрометеорология и экология, 3(82), 112118. https://www.elibrary.ru/item.asp?id=27714186
2. Зерендi ауданы бойынша 2023-2024 жылдарга арналган жайылымдарды баскару жэне оларды пайдалану женшдеп жоспарды бекiту туралы Акмола облысы Зерендi аудандык мэслихатыныц 2023 жылгы 17 мамырдагы № 5-33 шешiмi https://adilet.zan.kz/rus/docs/G23BN00533M
3. AgroOpen - еамдк шаруашылыгы жерлерi порталы, "Казакстан Гарыш Сапары" ¥К АК -2024 - https://agroopen.gharysh.kz/
4. ZherOpen порталы - тшмаз пайдаланылатын жерлер порталы, "Казакстан Гарыш Сапары" ¥К АК - 2024 - https://zheropen.gharysh.kz/
5. Жайылымдардьщ жалпы алацына тYсетiн жYктеменщ шектi руксат етiлетiн нормасын бекггу туралы КР Ауыл шаруашылыгы министршщ 2015 жылгы 14 сэуiрдегi № 3-3/332 буйрыгы. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1500011064
6. Алипбеки Онгарбек Алипбекулы, Ленжан Аяулым ПРОСТРАНСТВЕННО-ВРЕМЕННОЙ АНАЛИЗ ЗЕМЛЕПОЛЬЗОВАНИЯ ЗЕРЕНДИНСКОГО РАЙОНА // Наука, техника и образование. 2024. №1 (93). иЯЬ: https://cyberleninka.ru/article/n/prostranstvenno-vremennoy-analiz-zemlepolzovaniya-zerendinskogo-rayona
