Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ МОЛИЯВИЙ БАРҚАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ МЕХАНИЗМЛАРИНИ РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАСИ АСОСИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ МОЛИЯВИЙ БАРҚАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ МЕХАНИЗМЛАРИНИ РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАСИ АСОСИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
220
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
молиявий барқарорлик / нодавлат нотижорат ташкилотлари / субсидия / грант / ижтимоий буюртма. / financial stability / non-profit organizations / subsidies / grants / social order.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Амангелди Барлықбаевич Пренов

Ушбу мақола Ўзбекистонда нодавлат нотижорат ташкилотларининг молиявий барқарорлигини таъминлашнинг ҳуқуқий механизмларини ривожланган давлатлар тажрибаси асосида такомиллаштириш масалаларига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Амангелди Барлықбаевич Пренов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF LEGAL MECHANISMS TO ENSURE THE FINANCIAL SUSTAINABILITY OF NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS IN UZBEKISTAN ON THE BASIS OF EXPERIENCE OF DEVELOPED COUNTRIES

This article is devoted to the issues of improving the legal mechanisms to ensure the financial stability of non-governmental non-profit organizations in Uzbekistan based on the experience of developed countries.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ МОЛИЯВИЙ БАРҚАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ МЕХАНИЗМЛАРИНИ РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАСИ АСОСИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ»

УЗБЕКИСТОНДА НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ

молиявий барк;арорлигини ТАЪМИНЛАШНИНГ ХУ^У^ИЙ

МЕХАНИЗМЛАРИНИ РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАСИ АСОСИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Амангелди Барльщбаевич Пренов

Узбекистан Республикаси Адлия вазирлиги ходими

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола Узбекистонда нодавлат нотижорат ташкилотларининг молиявий баркарорлигини таъминлашнинг хукукий механизмларини ривожланган давлатлар тажрибаси асосида такомиллаштириш масалаларига багишланган.

Калит сузлар: молиявий баркарорлик, нодавлат нотижорат ташкилотлари, субсидия, грант, ижтимоий буюртма.

DEVELOPMENT OF LEGAL MECHANISMS TO ENSURE THE FINANCIAL

SUSTAINABILITY OF NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS IN

UZBEKISTAN ON THE BASIS OF EXPERIENCE OF DEVELOPED

COUNTRIES

ABSTRACT

This article is devoted to the issues of improving the legal mechanisms to ensure the financial stability of non-governmental non-profit organizations in Uzbekistan based on the experience of developed countries.

Keywords: financial stability, non-profit organizations, subsidies, grants, social

order.

Узбекистон Республикасида ННТларни ташкил этиш, фаолият юритиши, молиялаштирилиши ва давлат томонидан куллаб-кувватланиши масалалари бир катор норматив-хукукий хужжатлар билан тартибга солинади.

Узбекистон конунчилигида ННТларни молиявий куллаб-кувватлашнинг бир катор механизмлари мавжуд.

Жумладан, Узбекистон Республикасининг "Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг кафолатлари тугрисида"ги Конунга мувофик, давлат ННТларнинг фаолиятини субсидиялар, грантлар ва ижтимоий буюртмалар шаклида ёки бошка жихатдан куллаб-кувватлаши мумкин [1].

Шунингдек, Узбекистон Республикасининг Солик кодексига мувофик, нотижорат ташкилотининг куйидаги даромадларига солик солинмайди:

- нотижорат ташкилотларининг таъминоти ва устав фаолиятини амалга ошириши учун максадли тушумлар;

- курсдаги ижобий фарк суммасининг курсдаги салбий фарк суммасидан ортик кисми;

- ахолининг диний максадда фойдаланиши учун мулжалланган товарларни реализация килишдан олинган даромад.

Шунингдек, нодавлат нотижорат ташкилотларига тегишли булган куйидагилар солик солиш объекти хисобланмайди:

- ННТлардан, халкаро хамда чет эл ташкилотлари ва фондларидан, шунингдек ваколатли органнинг хулосаси мавжуд булса, Узбекистон Республикасининг илмий-техника хамкорлиги сохасидаги халкаро шартномалари доирасида солик туловчи грант берувчидан бевосита олган грантнинг суммаси;

- нотижорат ташкилотлари томонидан нотижорат фаолиятини амалга ошириш доирасида фойдаланиладиган объектлар;

- нотижорат ташкилотлари томонидан нотижорат фаолияти доирасида фойдаланиладиган ерлар;

- нотижорат ташкилотлар томонидан нотижорат фаолиятни амалга ошириш доирасида фойдаланиладиган сув ресурслари.

Бундан ташкари, таъкидлаш лозимки, Солик кодексининг 317-моддасига кура, нотижорат ташкилотларига ва халкаро ташкилотларга туланадиган бадаллар, йигимлар ва бошка туловлар солик базасини аниклашда чегириб ташланмайдиган харажатлар жумласига киради [2].

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 4 майдаги ПФ-5430-сон "Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фукаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармонига асосан, ^оракалпогистон Республикаси Жукорги Кенгеси, халк депутатлари вилоятлар ва Тошкент шахар Кенгашлари хузурида ННТларни ва фукаролик жамиятининг бошка институтларини куллаб-кувватлаш жамоат фондларини ташкил килиниб, 2019 йилдан бошлаб ^оракалпогистон Республикаси бюджетидан, махаллий бюджетлардан зарур маблаглар ажратилмокда [3].

Шунингдек, ^оракалпогистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шахри марказларида ННТларнинг худудий эхтиёжларидан келиб чиккан холда, бушаб ётган ва самарали фойдаланилмаётган давлат мулки объектлари негизида "Нодавлат нотижорат ташкилотлари уйлари" ташкил этилиб, мазкур биноларга янги ташкил этилган, шунингдек, ижтимоий ахамиятга эга булган сохаларда уз фаолиятини амалга ошираётган ННТларни ижара туловининг "ноль" ставкасини куллаган холда жойлаштирилмокда [4].

Тахлиллар курсатишича, бугунги кунда ННТларнинг 5,4 фоизи уз фаолиятини амалга оширмаяпти, 4,4 фоизи эса тугатиш жараёнида. Бунинг асосий сабаблардан бири ташкилотларнинг моддий-техник таъминоти етарли эмаслиги хисобланади.

Шу билан бирга, Буюк Британияда жойлашган Ташки сиёсат маркази (The Foreign Policy Centre) тадкикот муассасаси томонидан тайёрланган "Узбекистон диккат марказида" (Spotlight on Uzbekistan) номли тахлилий маколалар тупламида Узбекистон "учинчи сектор"ни молиявий куллаб-кувватлаш имконияти чекланганлиги танкид остига олинади [5].

Марказ тадкикотчиларининг фикрича, мустакил ННТ дуч келадиган энг катта муаммолардан бири сифатида уларнинг молиявий имконияти чекланганлиги туфайли уз фаолиятини амалга ошириш учун бино майдонларини ижарага ололмаслиги курсатилади. Муаллифнинг таъкилашича, айникса чекка минтакалардаги ННТларнинг 80 фоизга якини уз биноларига эга эмас.

Юкоридагиларни инобатга олган холда, ННТларга молиявий баркарорликни таъминлашга янада кумаклашиш максадида, уларнинг молиявий баркарорлигини таъминлаш ва уларга молиявий ресурсларни жалб килиш учун купрок имкониятларни яратишга каратилган янги хукукий механизмларни ишлаб чикиш максадга мувофикдир.

Бу сохада утказилган киёсий-хукукий тахлил шуни курсатадики, Япония, Германия каби мамлакатларда ННТларнинг баъзи турлари муайян талабларга риоя килган холда, солик имтиёзларини олишлари мумкин, лекин, шу билан бирга, ушбу тоифадаги ташкилотлар уз фаолиятларини хукуматга ёрдам керак булган сохаларда амалга оширади.

Мисол учун, Японияда "жамоатчилик манфаатларини кузловчи корпорациялар" каби ННТлар узларининг ижтимоий фаолияти билан боглик булган тадбиркорликдан олинадиган даромад соликдан озод килинган.

Бундан ташкари, "жамоатчилик манфаатларини кузловчи корпорациялар" ва "сертификатланган нотижорат ташкилотлари корпорациялари" каби ННТларга хомийлик киладиган донорларга солик чегирмалари кулланилади (уларнинг даромад солиги камайтирилади).

Шу билан бирга, "сертификатланган нотижорат ташкилотлари корпорациялари" баъзи эгри солик имтиёзларига эга, хусусан, агар сертификатланган ННТ тижорат фаолиятидан олинган даромадини узининг нотижорат фаолияти йулида сарфласа (уомийлик уисобланади), ушбу даромад харажат хисобланади ва соликка тортилмайди [6].

Германиянинг солик конунчилигида хам, уз навбатида, ижтимоий-фойдали ва хомийлик максадларини кузлаган нотижорат ташкилотлари учун солик имтиёзларини назарда тутилган. Агар ташкилот ушбу максадларни

кузласа, у соликдан озод килинган ташкилот макомини олиши мумкин. Бундай ташкилотларнинг тадбиркорлик фаолияти, таъсис хужжатларида белгиланган ижтимоий-фойдали максадларга мос келиши шарти билан, соликлардан озод этилади [7].

Бугунги кунда хорижий тажриба ва махаллий ННТларнинг ахволини хисобга олган холда уларни куллаб-кувватлашнинг янги замонавий ва талабларга мос механизмларини ишлаб чикиш зарурати мавжуд.

Шу сабабли, конунчиликда ННТларга уларнинг фаолият сохасидан, узига хос хусусиятларидан келиб чикиб имтиёзлар белгилаш, шунингдек уларнинг фаолиятига моддий ёрдам курсатувчи жисмоний ва юридик шахсларга солик ва бошка имтиёзларни кузда тутиш жуда мухимдир.

Бунинг натижасида "учинчи сектор" конунчилигини янада такомиллаштирилишига ва нодавлат нотижорат ташкилотларининг молиявий баркарорлигини маълум даражада таъминлашга шароит яратилади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг "Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг кафолатлари тугрисида"ги Конуни. https://lex.uz/docs/1101280

2. Узбекистон Республикасининг Солик кодекси. https://lex.uz/ru/docs/5535180

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 4 майдаги ПФ-5430-сон "Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фукаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони. https://lex.uz/docs/3721651

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 4 мартдаги ПФ-6181-сон "2021-2025 йилларда фукаролик жамиятини ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги Фармони. https://lex.uz/docs/5319756

5. "Узбекистон диккат марказида" The Foreign Policy Centre. 2020.

6. Law to Promote Specified Nonprofit Activities. Promulgated on March 25, 1998.

7. An ABC of Taxes. Federal Ministry of Finance Public Relations Division Wilhelmstr. 97 10117 Berlin. 2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.