Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ЭКОЛОГИК МУНОСАБАТЛАРНИНГ ХУКУКИЙ АСОСЛАРИ
С. А. Тоштемирова -
"Тарих ва ижтимоий фанлар" кафедраси укитувчиси
Экологик муаммолар таъсири ядро хавфларидан хам хатарлирок булиб, бугунги глобаллашув жараёнида халкаро сиёсий муносабатлар негизида хал килинадиган долзарб муаммолардан бирига айланиб улгурди. Узбекистон Республикаси биринчи Президенти И.А.Каримов таъкидлаганларидек, "Экология хозирги замоннинг кенг микёсдаги кескин ижтимоий муаммоларидан биридир. Уни хал этиш барча халкларнинг манфаатларига мос булиб, цивилизациянинг хозирги куни ва келажаги куп жихатдан ана шу муаммонинг хал килинишига богликдир"[1].
Экологик муносабатларнинг хукукий асоси сифатида хизмат килувчи бош комусимизнинг 50,54,55 ва 100-моддаларида табиатни мухофаза килиш, табиий бойликларимиздан окилона фойдаланиш билан боглик экологик хукукий принциплар келтириб утилган. Конституциямизнинг 50-моддасида "Фукаролар атроф табиий мухитга эхтиёткорона муносабатда булишга мажбурдирлар" деб белгиланган булиб, бу фукароларимизнинг экологик мажбуриятларини конституцияда конуний мустахкамланганлигидан далолатдир. 54-моддада "Мулкдор уз мулкига уз хохишича эгалик килади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мулкдан фойдаланиш экологик мухитга зарар етказмаслиги, фукаролар, юридик шахслар ва давлатнинг хукукларини хамда конун билан курикланадиган манфаатларини бузмаслиги шарт" эканлиги келтирилиб, мулкдорнинг уз мулкларидан атрофдаги фукароларга, табиатга зарар етказмаган холда фойдаланишлари конуний асослаб берилган. 55-моддада "Ер, ер ости бойликлари, сув, усимлик ва хайвонот дунёси хамда бошка табиий захиралар умуммиллий бойликдир, улардан окилона фойдаланиш зарур ва улар давлат мухофазасидадир" деб ифодаланганлиги, мустакиллигимизнинг моддий асоси булган табиий бойликларимиздан, табиий ресурсларимиздан окилона фойдаланиш зарурлиги ва экологик-хукукий муносабатларни давлат томонидан кафолатланиши каби тамойилларни мустахкамлайди.
Конституциямизнинг XXI боби 100-моддасида махаллий давлат хокимият органлари ваколатларининг асосий йуналиши сифатида - атроф мухитни мухофаза килиш каби маъсулияти эьтироф этилган. Конституциядаги келтирилган моддалар экологик хукукий муносабатлар тизимидаги асосий тамойилларни таъминлайди ва шу асосида атроф-мухитни мухофаза килиш, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш ва ахолининг экологик хавфсизлигини таъминлашга хизмат
December 1
592
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
килувчи конун, фармон, карор каби меъёрий-хукукий хужжатларни кабул килиш имкониятини беради.
Мустакиллик шарофати билан Конституциямизда белгиланган коидалар билан бир каторда экологик муносабатларни тартибга солувчи конунларни такомиллаштириш ва ривожлантиришга оид кенг куламли ишлар амалга оширилди. Мустакил Узбекистон Республикасининг биринчи кабул килинган экологик муносабатларни тартибга солиш максадидаги конунларидан бири 1992 йил 9 декабрдаги "Табиатни мухофаза килиш тугрисида"ги ^онуни булиб, бу конун Узбекистон Республикаси Конституцияси билан бир каторда кабул килинганлигидан экологик муносабатларни хукукий асосда тартибга солишнинг кай даражада мухимлигидан далолатдир. Бундан ташкари бу сохада бир катор, жумладан, Узбекистон Республикасининг Ер кодекси, "Сув ва сувдан фойдаланиш тугрисида", "Хдйвонот дунёсини мухофаза килиш ва улардан фойдаланиш тугрисида", "Ер ости бойликлари тугрисида", "Усимликлар дунёсини мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш тугрисида", "Атмосфера хавосини мухофаза килиш тугрисида", "Урмон тугрисида", "Экологик экспертиза тугрисида", "Ахолини ва худудларни табиий ва техноген хусусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш тугрисида" ва бошка конунлар кабул килинди.
Барча кабул килинган конунларда табиатни мухофаза килиш, табиий обьектлардан окилона фойдаланиш ва фукароларнинг экологик хавфсизлигини таъминлаш билан боглик ижтимоий муносабатларнинг тугри йулга куйилиши, табиий ресурслардан тугри фойдаланиш ва хукукий холати, фукароларнинг экология сохасидаги хукуклари, мажбуриятлари, эркинликлари, кафолатлари, шу билан бирга, экологик конунчилак талабларини бузганликлари учун жавобгарлик тартиблари каби экологик-хукукий коидалар белгилаб куйилган. Айникса, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 27 майдаги "2013-2017 йилларда Узбекистон Республикаси атроф-мухит мухофазаси буйича харакатлар дастури тугрисида"ги Кдрорининг кабул килиниши экологик муносабатларни хукукий тартибга солишда янгича ахамиятга эга булди.
Тошкент вилоятининг Чирчик, Охангарон, Ангрен, Бекобод каби саноат шахарларида атмосфера хавоси ифлосланиш даражасининг юкорилиги билан белгиланади ва бунга сабаб худуддаги ишлаб чикариш мажмуалари нисбатан ривожланганлиги, автотранспорт харакатиниг куплиги, тог-кон саноатининг салбий таъсири ва кишлок хужалигида зарарли химикатлардан ортикча фойдаланилганлигидир. Чунки атроф-мухитнинг меъёрдан ортик ифлосланиши йирик саноат шахарларига хосдир. Тошкент вилоятининг Олмалик, Бекобод, Охангарон, Ангрен, Чирчик шахарлари атмосфера хавоси энг куп ифлосланган шахарлар жумласига киради. Узбекистонда ер усти хавосининг ифлосланиши 1983 йилда энг юкори
December 1
593
Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022
The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -
is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va
курсаткичда булиб, сунгги йилларда бу соха буйича бир катор чора-тадбирлар амалга оширилганлиги сабабли бу курсаткич сезиларли даражада камайган.
Республикамизда экологик муаммоларни олдини олиш, уни бартараф этиш давлат сиёсатининг долзарб вазифаларидан бири эканлигини Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатаси 15 нафар депутатлардан иборат ижтимоий-сиёсий "Экологик харакат" ташкил этилганидан хам билишимиз мумкин. Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти И.А.Каримов 2010 йил 27 январь Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маърузасида -"барчамиз бир оддий хакикатни катъий ва аник англаб олишимиз керак -бундан буён Узбекистон Экологик харакати янги сифат боскичига кутарилади, юксак депутатлик минбаридан атроф-мухитни мухофаза килиш масалаларини уртага куйиш ва назорат килиш, инсонни ва мамлакат ахолисини экологиянинг хавфли хамда тажовузкор узгаришларидан химоя килиш учун улкан имкониятларни кулга киритади"[2] деб таъкидлаганлари экологик муносабатларнинг давлат сиёсати устувор вазифаси эканлигидан далолатдир.
Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил 21 апрелдаги фармонига мувофик, экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш сохасида давлат бошкаруви тизими такомиллаштирилди. Экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш давлат кумитаси ташкил этилиб, унинг зиммасига экологик холатни яхшилаш, атроф-мухитни мухофаза килиш борасидаги улкан вазифалар куйилди. Экология давлат кумитаси мутасаддиларига халкаро тажриба асосида атроф-мухитни мухофаза килиш Миллий концепциясини ишлаб чикиш вазифаси юклатилди.
Бугунги шиддат билан давом этаётган глобаллашув жараёнлари экологик муносабатлар йуналишида доимий янги конуний асосларни, чора-тадбирларни ишлаб чикишни талаб этади. Узбекистон Республикасида мавжуд меъёрий хукукий хужжатлар мамлакатимизнинг барча катлам вакилларининг сиёсий-иктисодий, ижтимоий, маданий манфаатлари билан бир каторда атроф-мухитга булган муносабатининг хукукий асосини шакллантиришдаги восита вазифасини бажариб келмокда
REFERENCES
1. Pirnazarov, S. A. (2022). BOSHLANG'ICH TAYYORLOV GURUHLARIDA BOLALARNI SUZISHGA O'RGATISHDA TAJRIBA TEKSHIRISH. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 498-509.
2. Abdullayev, A. A., & Pirnazarov, S. A. (2022). MAKTAB YOSHGACHA BOLALARNING SUZISH SPORTIGA BO'LGAN MUNOSABATI. Academic research in educational sciences, 3(4), 306-310.
December 1
594
Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022
The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -
is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va
3. Sh. A. Pirnazarov, & Sh. X. Shamsiddinov (2022). CHANGE INDICATORS OF PHYSICAL PERFORMANCE YOUNG SWIMMERS UNDER INFLUENCE WIDE RANGEDIFFERENT TRAININGS MEANS. Academic research in educational sciences, 3 (12), 232-236.
4. Атамуратов, С. А. (1991). Национальное самосознание и интернациональное воспитание. Узбекистон.
5. Otamurodov, S. (2018). Globalization: responsibility to protect the nation.
6. Отамуротов, С. (2003). Узбекистонда маънавий-рухий тикланиш. Т.: Янги аср авлоди, 263.
7. Отамуратов, С. (2005). Миллий ривожланиш фалсафаси. Т.: Академия.
8. Атамурадов, С. (1992). Национальная культура и национальное самосознание в процессе обновления общества. Т.,(Atamuradov S.(1992). National culture and national identity in the process of updating society, Vol.).
9. Отамуратов, С. (2015). ЕШЛАР СИЕСИИ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛЛАРИ.
10. Otamurodov, S. (2004). O 'zbekning "men" i yohud o 'zlikni anglash mashaqqati. Fidokor, Toshkent, (35), 656.
11. Отамуратов, С. С. (2000). Национальное самосознание социально активной части молодежи и его функционирование в условиях независимости Узбекистана (социологический анализ).
12. Otamuratov, S., & Sultonov, A. (2020). Democratic paradoxes of civil processes and necessary of new national idea in Uzbekistan. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(5), 1521-1526.
13. Otamurodov, S., & Husanov, S. (2001). Fundamentals of spirituality.
14. Отамуратов, С. С. (2022). ТАЛАБА ЁШЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ОМИЛЛАРИ. Academic research in educational sciences, (Conference), 132136.
15. Sadullaevich, O. S. (2022). Factors Contributing to Stratification in the Youth Group. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND HISTORY, 3(6), 88-96.
16. Otamuratov, S. (2021). The Role of Youth in Society. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 11(9), 38-43.
17. Otamuratov, S. (2022). NEEDS AND THEIR REFLECTION IN YOUTH LIFE. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(6), 10401043.
18. Otamurotov, S. S. (2021). THE ROLE OF YOUTH IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF THE SOCIAL STRUCTURE. (ЁШ4
48(10).
December 1
595
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati
19. Yuldasheva, L. S., Khashimova, G. F., & Khosilova, A. A. (2020). THE CONCEPT OF TRUTH IN KANT AND HEGEL. Theoretical & Applied Science, (2), 451-454.
20. Юлдашева, Л. С., & Абдурахимова, Д. М. (2021). ЖАМИЯТДА ОДОБ-АДЛОК МЕЪЁРЛАРИНИ БУЗИЛИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ОМИЛЛАРИ. Журнал Социальных Исследований, 4(4).
December 1