Научная статья на тему '“ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ – ИНСОН ҚАДРИНИ УЛУҒЛАШ ВА ФАРОВОН ҲАЁТИМИЗ КАФОЛАТИ”'

“ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ – ИНСОН ҚАДРИНИ УЛУҒЛАШ ВА ФАРОВОН ҲАЁТИМИЗ КАФОЛАТИ” Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси / ҳуқуқий давлат / фуқаро / шахсий ва сиёсий ҳуқуқ / қарор / модда / демократия / тенг ҳуқуқлик

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Иззатбек Бекназаров

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикаси Конститусиясида инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг ҳуқуқий кафолатлари, фуқароларнинг шахсий, сиёсий, иқтисодий ҳуқуқлари, жамият ҳаётида фуқароларнинг орни, улар учун яратилган шартшароитлар келтирилиб отилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ – ИНСОН ҚАДРИНИ УЛУҒЛАШ ВА ФАРОВОН ҲАЁТИМИЗ КАФОЛАТИ”»

"УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ - ИНСОН КАДРИНИ УЛУГЛАШ ВА ФАРОВОН ХДЁТИМИЗ КАФОЛАТИ"

Иззатбек Бекназаров

Тошкент давлат транспорт университети талабаси

Илмий рахбар: Тошкент давлат транспорт университети дотсенти Инагамова

Мафура Мухтархановна

АННОТАТЦИЯ

Ушбу маколада Узбекистон Республикаси Конститусиясида инсон хукуклари ва эркинликларининг хукукий кафолатлари, фукароларнинг шахсий, сиёсий, иктисодий хукуклари, жамият хаётида фукароларнинг орни, улар учун яратилган шартшароитлар келтирилиб отилган.

Калит созлар: Узбекистон Республикаси Конституцияси, хукукий давлат, фукаро, шахсий ва сиёсий хукук, карор, модда, демократия, тенг хукуклик

Мустакиллик йиллари жараёнининг тезкорлиги, вокеа ва ходисаларнинг шиддатли ривожланишига, инсон такдирига булган муносабаатларнинг узгаришига олиб келди. Бир пиёла чойни оила даврасида, ширин сухбат чогида ичар эканмиз, албатта, шу тотли онлар, фаровон турмуш , калбимиз хотиржамлиги учун шукрона айтамиз. Бу бебахо не"матларни бизга мустакиллик, истиклол берди. Асосий ^онунимиз - Узбекистон Республикаси Конституцияси эса бахтимиз, инсон кадрини улуг,,лаш, эркин ва фаровон хаётимиз кафолати булиб хисобланади. Бош ^омусимиз юртимиз осойишталиги, халкимизнинг эркин ва фаровон хаётининг мустахкам хукукий асоси - пойдевори булиб хизмат килаётир.1 Зеро, Конституциямиз оркали бизга билим олиш, эркин касб танлаш, малакали тиббий хизматдан фойдаланиш, орзу - истакларимиз руйёбини куриш каби бекиёс хукуклар берди. Куп асрлик тарихий тажриба шундан дарак берадики, жамиятнинг асосий бойлиги - инсон. Узок асрлар давомида башарият минг - минглаб коидалар, низомлардан жамият учун асосийларини ва ута мухимларини танлаб олди. Айнан шу коидалар Конституциямиз яратилишига пойдевор болди. Бу эса уз навбатида фаровон хаётнинг асосидир. Конституцияда баён этилган тушунчалар шу кадар

1 Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi: // O'zbekiston Respublikasi qonuni. O'zbekiston Respublikasi Toshkent shahri 01.05.2023 19-modda Qonunchilik ma'lumotlari milliy bazasi, 01.05.2023-y., 03/23/837/0241-son.

2024-yil, 7-dekabr

132

ахамиятлики, хеч бир одам уларсиз яшай олмайди. Негаки инсоннинг хар куни дуч келадиган муаммоларни хал этишга каратилган фаолияти купинча мамлакат асосий конунига киритилган коидалар ва моддаларга богликдир. Бу сохада Конституция халкнинг манфаатларига, барча жабхаларни эркинлаштиришга хамда унинг фаровон хаётига пойдевор булиб хизмат киладиган конунларни кабул килиши зарур. Шу билан бир каторда бу борада талайгина ислохатлар килинди. Негаки, хаётнинг узи давр талабларига жавоб бераолмайдиган конун хужжатларини бекор килиб, шу билан бир каторда Конституция ва конунларга узгартиришлар киритиб, уни янада такомиллаштиришни талаб этмокда.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Миромонович Мирзиёэвнинг 2022 йилни " Инсон кадрини улуг,,лаш ва фаол махалла йили " деб номланишининг узиёк инсон хукук ва эркинликларини, унинг кадр -кимматининг накадар юксак даражада улугланишини курсатиб турибди. Юкорида кайта - кайта таъкидлаганимиздек, конституция эркин ва фаровон хаётнинг кафолатидир. ^омусимиз болса, инсон хукук ва эркинликлари, унинг хаёти, кадр - киммати учун яратилган. Мамлакатнинг хаётида юз берган узгаришларни мулохаза килар эканмиз истиклолнинг хаётбахш заминида юртимизда инсон кадрининг улугланишини, айникса, биз ёшларга кенг имкониятлар яратилаётгнлигини хамда барча ислохотлар инсон хукук ва эркинликларини таминлашга хамда унинг кадрини улуглашга каратилганлигининг гувохи буламиз.

Сохибкирон Амир Темур бобомизнинг "каэрда конун хукмронлик килса, уша ерда эркинлик булади, деган о„гитида катта хикмат бор. 2Бу хикмат хозирги вактда хам узига хос ма"но касб этмокда. Президентимиз айтганидек, "адолат ва хакикат гояси ижтимоий хаётимизнинг барча жабхаларини камраб олмоги лозим. Адолат ва хакикат гояси конунчилик фаолиятимизнинг бош ёъналиши булмоги шарт " Албатта, адолатли ва эркин жамият куриш учун конунга таянамиз ва конун устуворлигига эришишимиз лозим. Чунки, хар кандай давлатнинг кудратли ва мустахкам булиши, халкнинг тинч ва фаровон хаёти, хукук ва эркинликлари, кадр - киммати конунларнинг устуворлигига хамда Конституциянинг фаровон хаёт асоси, яъни, пойдеворига богликдир. Одамларнинг хукукий онги ва маданиятини шакллантиришда инсонларга узларининг хукук ва эркинликларини, бурчларини, узлари яшаб турган жойда урнатилган конунларга, асосан, уларнинг шахсий ва фукаролик хукук ва эркинлик хамда бурчлари кафолатлаб куйилган асосий конун Узбекистон

2 A.Rahimov - "Konstitutsiya inson huquq va erkinliklarining kafolati" "Xalq so'zi" ro'znomasidagi // maqolasi. 09.12.2021 yil. 2- bet.

2024-yil, 7-dekabr

133

Pecny6nHKacu Кoнcтнтyцнacн Ba yHHHr HopManapu TaHumTHpunumu KepaK. Y36eKHCTOH Pecny6nHKacu Кoнcтнтyцнacн - эpкнн Ba $ap0B0H xaeT noftgeBopu 3aMupuga aparanH6 y ^aMHaT TaaHHH Ba ropTHMH3 TapaKKHeTHHHHr xyKyKHH Ka^onarn, gaBnaraMH3 MycTaKunnHrHHHHr epKHH paM3H, hhcoh xyKyK Ba эpкннпнкпapннннг Ba Kagp - KHMMaTHHHHr, Kyn Munnarau xanKHMH3 xoxum -upogacuHHHr KoHyHHH u^ogacu xucoSnaHagu. EyHH Bom KoMycuMH3HHHr 6upHHHH MoggacugaH to oxupru Moggacurana hhcoh xyKyK Ba эpкннпнкпapн Ba KOHyHHH MaH^aarnapuHH TaMHHnam, BaTaH paBHaKH xaMga ^aMHaT TapaKKueTura xu3MaT khhh6 KenaeTraH yMyM6amapuH roanap cHHrgupunraHnHrHgaH xaM Kypum MyMKHH. Acochh KoHyHHMH3ga 6ywK HetMarnap opacuga энг ynyru "hhcoh ynyH "geraH roa unrapu cypunu6, 6yHga hhcoh KagpuHH ynyraam, yHHHr эpкнн KaMon Tonumu ynyH, yHHHr ^apoBoH xaeT noftgeBopuHH aparam ynyH 3apyp mapT -mapouTnap aparam y3 aKcuHH TonraH. BomKana khhh6 aHTraHga, "$yKapo -^aMuaT - gaBnaT "ypTacugaru h3hhh xaMKopnuKHHHr xyKyKHH enuMH acocna6 6epunraH. MaMnaKamroga gaBnarau ^aMuaTra, xa^KKa xu3MaT KunyBHH hhcTHTyTra aftnaHTHpum, yHHHr ^aonuaTHHH ^apoBoH xaeTHH KoHyHnapra TaaHraH xonga Kypumra KaTTHK KupumraH gecaK xaTo 6ynMangH. OyKapo - ^aMHaT -gaBnaT ypTacugaru y3apo MyHoca6arauHr oKHTOHa Ba agonarau xyKyKHH enuMH Кoнcтнтyцнagнp. Bu3HHHr MycTaKun gaBnaraMH3ga HHcoHnapHHHr xyKyK Ba эpкннпнкпapн, ynapHHHr matHH, Kagp - KHMMara xaMga ynapHHHr ^apoBoH xaeTHHHHr Ka^onara gouMHH xapaKaTgaru MexaHH3Mra yxmamnuru Kypcara6 6epunraH. Кoнcтнтyцнaмнзнннг 20 - Moggacuga "xen khm cygHHHr Kapopucu3 ^yKuponapHHHr xyKyK Ba эpкннпнкпapнgaн MaxpyM Kunumra eKH ynapHH neKna6 Kynumra xaKgu эмactпнгн 6enruna6 KyfiunraHKH, 6y Kouga xyKyK6y3ap khm SynumugaH KatTHH Ha3ap ®:aBo6rapnHKKa TopTunumu MyMKHHnHrHHH Sungupagu.

Y36eKHcTOH npe3ugeHTH hhcoh xyKyK Ba эpкннпнкпapннннг Ka^onarnapu xaKuga, " Hhcoh xyKyKgapu HHcoHuaT naftgo 6ynraHugaH 6epu Typnu gapa^anapga KynruHa onuMnap, ^aftnacy^napHHHr 6axc xaMga MyHo3opanapura ca6a6 6ynH6 KenMoKga.3 YHHHr xyKyKHH MaH6anapu ^yga KaguM - KaguM 3aMoHnapra 6opu6 TaKanagu. X,o3upru 6u3HHHr 3aMoHHMH3ga hhcoh xyKyKgapura oug KoHyHHunuK 3 6ocKunra 6ynHHagu. Acochh KoHyHHMH3 xa^KHMH3 y3oK nunnap op3y KunraH MunnuH MycTaKH^nurHMH3 Ba puBo^naHum etnuMH3, hhcoh xyKyK Ba эpкннпнкпapн Ka^onaTnaTnapuHH 6enruna6 6epagu", geraH эgн. Кoнcтнтyцнa -эpкнн Ba ^apoBoH xaeTHMH3 Ka^onaTH 6ynH6 xuco6naHap экaн, 6yHHHr nofigeBopu

3 Xaitov Aktam - Oliy Majlis Qonunchilik Palatasi Spikeri o'rinbosari, O'zLider fraksiyasi rahbari - "Konstitutsiya -farovon hayotimiz taraqqiyotining asosiy poydevori" - lider.uz /uz/ ro'znomasi maqolasi bosh sahifa . 09.12.2020 yil. № 1030.

2024-yil, 7-dekabr

134

эса айнан конунчиликнинг 3 боскичига бориб такалади хамда бизнинг давримизга келиб у 3 боскичга булиб урганилади.

Биринчи боскич 1789 йилда кабул килинган Инсон хукуклари Француз Декларациясидан бошланиб, то 1- жахон урушигача булган даврни уз ичига олади. Инсон хукуклари конунчилиги биринчи боскичда шахс эркинлиги, фукаролар тенглиги, шахс дахлсизлиги, хусусий мулк хамда сайлов хукукларига оид масалалар асосий уринни олади. Иккинчи боскичда ХХ асрнинг биринчи ярмини уз ичига олиб, унда инсоннинг дам олиш, мехнат килиш хукуклари, ижтимоий ёрдам олиш хукуки унинг асосий мавзуси булган. ХХ асрнинг 2-ярми инсон хукукларига оид конунчиликнинг учинчи боскичибулиб хисобланади. Бу даврда инсон хукуклари химоясига оид яратилган конунлар инсон "янги авлод" даври деб номланади. Бу учинчи боскичда ахборот олиш хукуки, тинч яшаш хукуки, соф ва тоза атроф мухитга эга бо,,лиш хукуки конунчиликнинг марказида туради ва унга катта эътибор каратилади. Бизнинг Бош ^омусимиз Узбекистон Республикаси Конституцияси инсон хукук ва эркинликларига оид конунчилик тизимининг учинчи боскичида яратилган Конституциялар каторидан урин олган. Шу нуктаи назардан карайдиган болсак, юкорида айтиб утилган Инсон хукукларининг барчаси бизнинг Конституциямизда уз аксини топган.

Сизларда нега инсон хукук ва эркинликларига кайта - кайта мурожаат килинмокда, ёки, нима учун фукароларнинг бурчлари хам инсон хукуклари каторида тилга олинмокда, деган савол тугилиши табиий.4 Бизнинг фикримизча тугри. Чунки, фукаро уз бурчини бажариш оркали, бошка фукароларнинг хукукларини хам таъминлашда иштирок этади. Бунга оддийгина бир мисол, ёшлар ватан олдидаги йигитлик бурчини бажарар экан, улар Ватанимизни химоя килади, шу билан бирга бошка фукароларнинг тинч яшаш хукукини таъминлашда иштирок этади.

Биламизки, Конституциямизнинг нормаларидан купчилик хабардор. Шуни инобатга олиб, Узбекистон Республикаси Конституциясида мустахкамланган инсон хукук ва эркинликларининг кафолатларини Халкаро бошка хужжатларга киёслаш оркали очиб беришга харакат киламиз. Инсон хукуклари Умумжахон Декларацияси 1948 йил 10 декабрда кабул килинган. Жами 30 моддадан иборат булган Инсон Хукуклари Умумжахон Декларациясининг моддаларини укир эканмиз улар Узбекистон Республикаси Конституциясидаги нормалар билан ухшашлигига гувох буламиз. Масалан:

4 Inagamova M.M. Konstitutsiyaviy islohatlarda inson-jamiyat davlat masalalarining rivojlanish bosqichlari // "O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati" mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiyasi. Toshkent. 01.12.2023 yil 59-64 b.

2024-yil, 7-dekabr

135

Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun

Tashken^^ammTtmmmPmr^Umammtm^

Инсон хукуклари Умумжахон Декларациясининг учинчи моддасида " Хаър бир инсон яшаш, эркин булиш ва шахсий дахлсизлик хукукларига эгадир. Бизнинг ^омусимизнинг 26- моддаси 2- ярмида " Хеч ким кийнокка солиниши зуравонликка шавкатсиз ёки инсон кадр - кимматини камситувчи бошка тарздаги тайзикка дучор этилиши мумкин эмас". Бундай мисолларни унлаб келтириши мумкин. Бундан куриниб турибдики, мамлакатимиз Конституцияси фукароларнинг хукук ва эркинликлари борасида Инсон хукуклари Умумжахон Декларациясининг асосий гояси ва коидаларини узида акс эттирган. Инсон асли хур ва озод яратилган. Барчаси инсон учун, унинг бахт - саодати хамда унинг кадр-кимматиучун, бу эса фаровон хаётсиз булмайди. Уз манфаати ёълида инсон хукук ва эркинликларини оёкости килиб, паймол килишга хеч ким хакли эмас.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, Узбекистон Республикаси Конституциясининг 2-боби 13-моддасида "Узбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади. Унга кура инсон хукук ва эркинлиги, шаъни, кадр- киммати, унинг хаёти ва бошка дахлсиз хукуклари олий кадрият хисобланади". Инсон хукук ва эркинликлари яна бир маротаба айтиш лозимки, Конституция ва Конунлар билан химоя килинади. Биз ана шундай буюк ишлар арафасида турибмиз. Кучли иктисодиёт барпо этиб, дунёда муносиб уринни эгаллаш, халкга юксак шароитлар яратиш учун хам жуда куп ишларни биргаликда амалга оширишимиз лозим. Демократик давлат деганда, инсон хукуклари ва эркинликларининг та'минланиши ва инсон кадр-кимматини улуглаш тушунилади. Хар бир фукарода конституциявий хукук маданиятини, конституциявий онгни ва Асосий конунга хурмат хиссини шакллантириш керак. Бетакрор мустакил юртда баркарор жамиятни ва бардавом тараккиётни таъминлаш - барчамизнинг бош максадимиздир. Бундан яккол куриниб турибдики, Узбекистон Республикаси Конституцияси - инсон кадрини улуглаш, эркин ва фаровон хаёт кафолатидир.

REFERENCES

1. Инагамова М.М. Сифатли таълим тизимини ривожлантиришнинг баъзи стратегик асослари //Республикаси ИИВ Малака ошириш институти ахборотномаси. Т.- 2023. № 3. 63-70 б.

2. Инагамоыв М.М .Узбекистонда аёлларга нисбатан зуравонлик масалалари: муаммолар, ютуклар ва истикболлар//International Journal of Intellectual and Cultural Heritage Volume: 3 Issue: 06 | 2023 ISSN: P - 2181-2306, E - 2181-2314. Р. 107-112

136

2024-yil, 7-dekabr

Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun

Tashkent^tate^ransport^niversit^^^^^^^^^^^^^T^eCOnSti

3. Инагамова М.М., Журабоев Н. Ю. . Туркистонлик аёлларнинг сиёсий макоми/ЮпеШ:а1 Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. (E)ISSN: 2181-1784 4 (5), May, 2024. Б.78-90

4. Инагамова М.М Оила, никох муносабатларида махалла институининг ташкилий-хукукий жихатлари//Yangi O'zbekiston taraqqiyotida ilm-fan istiqbollari" mavzusidagi davra suhbati materiallari to'plami. - Toshkent. Jamoat xavfsizligi universiteti nashriyoti. 2022. - Б. 48-55

5. Инагамова М.М . Конституциявий ислохотларда инсон-жамият- давлат масалаларининг ривожланиш боскичлари//«O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi - inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. - Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1. Т.: 2023. Б. 59-64.

6. Инагамова М.М Конституциявий ислохотлар - аёл хукуклари химоясининг гарови// Конституция - тинчлик ва тараккиёт кафолати: Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинган куннинг 27 йиллиги байрамини нишонлаш максадида утказилган Республика илмий-амалий конференция материаллари (2019 йил 5 декабрь). -Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2020. -Б. 121-125.

7. Узбекистоннинг максадли тараккиёт стратегияси уюшган жиноятчилик, экстремизм ва терроризмга карши курашишнинг хукуки кафолати//Трансмиллий уюшган жиноятчилик, терроризм ва экстремизмга карши курашда ички ишлар органларининг роли хамда хамкорлик йуналишлари: Республика илмий-амалий конференция туплами / Масъул мухаррир техника фанлари номзоди, доцент О.Т.Ахмедов. -Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Малака ошириш ошириш институти, 2023. - Б.5-9.

8. Mirziyoev Shavkat - O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 1 maydagi "Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganligining 60 yilligiga bag'ishlangan tadbirlar dasturi to'g'risida"gi farmoni.

9. Xaitov Aktam - Oliy Majlis Qonunchilik Palatasi Spikeri o'rinbosari, O'zLider fraksiyasi rahbari - "Konstitutsiya - farovon hayotimiz taraqqiyotining asosiy poydevori" - lider.uz /uz/ ro„znomasi maqolasi bosh sahifa . 09.12.2020 yil. № 1030.

10. A.Rahimov - "Konstitutsiya inson huquq va erkinliklarining kafolati" "Xalq so'zi" ro„znomasidagi maqolasi. 09.12.2021 yil. 2- bet.

11. Abdikarimova Sayyora - O'z. Oliy Majlis Senati a"zosi - "Konstitutsiya -taraqqiyotimiz va farovonligimiz kafolati" - O'z. Ru. En. Constitution. Uz/uz/pages/, bosh sahifa.

137

2024-yil, 7-dekabr

Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun

Tashkent^tate^ransport^niversit^^^^^^^^^^^^^T^eCOnSti

12. "Konstitutsiya - farovon hayotimiz va taraqqiyotning asosiy poydevori". -O'z.Res. Oliy Majlis Qonunchilik Palatasi - "Xalq so'zi" ro'znomasi, maqola, 24.11.2021 yil № 926. 2- bet.

13. " Qonun ustivorligi inson huquq va erkinliklari kafolati " maqolasi.

14. Konstitutsiya farovon xayotimiz va taraqqiyotimizning asosiy poydevori - Xalq so'zi-24.11.2022 №: 1071. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi.

15. Rustambekov Islombek. "Yangi O'zbekiston - yoshlarda yangi imkoniyatlar" "Yangi O'zbekiston" ro'znomasi. 24.08.2022yo yil. № 10163.

16. Дадашева А.А. The role of mass media in the development of civil society in new Uzbekistan // Educational Research in Universal Sciences VOLUME 2.ISSUE 4. 2023. Р. 203-207.

17. Дадашева А.А. Янги Узбекистонда махаллий ижро органлари фаолиятида жамоатчилик назорати// Фалсафа ва хукук. 2022/2. Б-137-138.

18. Дадашева А.А. Давлат хизматини ислох килиш шароитида хокимлар фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга оширишнинг асосий йуналишлари// Tashkent State Transport University Google Scholar indexed Prospects for Training International Specialists in the Field of Transport DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1 Volume 3 TSTU Conference 1 2022 . Б. 117-122.

19. Дадашева А.А. Жамоатчилик фикри-фукаролик жамиятини ривожлантиришнинг мухим омили// Узбекистон Республикаси Президент хузуридаги давлат бошкаруви академияси. Жамият ва бошкаруви. Тошкент. № 2 (92). 2020. Б-125-129.

20. Дадашева А.А. Махаллий ижро хокимияти фаолияти устидан жамоатчилик назоратини натижадорлигини оширишнинг илмий-назарий ечимлари// Хукукий тадкикотлар журнали. 2-махсус сон. Тошкент. 2020. Б-227-232

138

2024-yil, 7-dekabr

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.