ZAMARRIQLARDÍŃ TÚRLERI HÁM DÁRILIK QASIYETLERI Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY RESEARCH AND MANAGEMENT STUDIES A

ZAMARRIQLARDÍN TÚRLERI HÁM DÁRILIK QASIYETLERI

Urinbaeva Kamila Oralbay qizi

Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti Aziq-awqat texnologiyasi 3 kurs studenti

https://doi.org/10.5281/zenodo.14190157

ARTICLE INFO

Received:17 th November 2024 Accepted:19th November 2024 Published:20th November 2024

KEYWORDS Zamarriq, xolisterin, borovik, vitaminler,ergotion, an tioksidan tlar, an tibio tik, infarkt,

ribon ukleo tidler,glu tamate, fitonutrientlar, Selen, mis, kaliy, temir ham fosfor

ABSTRACT

Usi maqalada tiykarman zamarriqlardin kelip shigiwi hám olardin adam organizmine paydasi haqqinda magliwmat berilgen. Aziq-awqat sanaatinda ashitqi hám pilis zamarriqlari qollaniladi, olar nan islep shigariwda isletiledi. Medicinada bolsa zamarriqlar antibiotiklar retinde qollaniladi. Zamarriqlar turli vitaminlerge bay bolip, insan organizmine ozinin paydasin tiygizedi.

Zamarriqlar- bizlerge äyyemgi dawirlerden-aq belgili bolip esaplanadi, oni aziq-awqat onimlerin isletiwde gana emes, därilik onimler sipatinda qollaniw mumkin ekenligin uyrenilgen. Selen, mis, kaliy, temir häm fosfor siyaqli elementlerge juda bay bolip esaplanadi. Zamarriqlardin turleri kop bolip olardin biri ashitqi zamarriqlari bolip tabiladi. Zamarriqlar aziq-awqat sanaatinin här qiyli tarawlarinda qollanilladi. Olardi vino islep shigariwda, nan pishiriwde, sut onimleri, här turli konditer onimlerin islep shigariwda paydalaniw mumkin.

Ashitqilar modifikaciyalangan shtammlarinin kop turli boliwina qaramastan, qimbat bahali vinolar (mäselen, francuz vinolari) islep shigariwda elege shekem juzimnin shiriwine sebep bolatugin tiri botritis kogis (Botrytis cinerea) zamarriginan paydalaniladi. Ashitqi zamarriqlari- oval tärizli, bir kletkali bolip, olardan nan jabiwda paydalaniladi. Ashitqi zamarrigi qatti eritpege salinsa burtiklenip tez kobeyedi.

Nan onimlerin pishiriwde tayar onimlerge geweklik beretugin arnawli ashitqilardan paydalaniladi. Olar nan häm nan onimlerin aziqliq zatlar häm mikroelementler menen bayitadi. Bunnan tisqari, ayirim zavodlarda nanga "zamarriqli solod" qosiladi. Bul islep shigarilip atirgan onimlerdin däm sapasin jaqsilaw imkaniyatin beredi.

Zamarriqlar miywe-rezavor sherbetlerin agartiwda qollaniladi. Olar pektin zatlariinn tarqaliwina järdemlesedi. Atap otkende, zamarriqlardan kelip shiqqan proteaza goshi qayta islew sanaatinda qollaniliwi da mumkin. Bul zattin qosiliwi onimnin qattiligin azaytiwi häm dämin jaqsilawi mumkin. "Zamariqli solod" patoka häm konditer onimlerin tayarlawda paydalaniladi. Bul zat qanttin kristallaniw processin päseytedi, bul onimnin sipatli korinisin uzaq waqit dawaminda saqlaw imkaniyatin beredi.

Zamarriqlardin paydasi haqqinda magliwmatlar.Pensilvaniya universitetinde otkerilgen izertlewlerde zamarriq quraminda ergotionen ham glutation antioksidantlari joqari konsentraciyada ekenligi aniqlangan. Bul antioksidantlar birgelikte organizmdi qarmaq belgileri, misali, jiyriq tusiwine alip keletugin fiziologikaliq stressten qorgaw ushin jedel isleydi. Miydin jasqa baylanisli ozgerislerin paseytiredi. Izertlewshilerdin aytiwina qaraganda, joqarida aytip otken antioksidantlar - ergotionen ham glutation Parkinson, Alsgeymer keselliklerinin aldin aliwga jardem beredi. Usi sebepli qanigeler keleshekte nevrologiyaliq keselliklerdin qawpin aldin aliw ushin kunine keminde bes shampinyon jewdi usinis etedi.

Aziqliq qasiyetlerin saqlap qaliw ushin oni mikrotolqinli pech yamasa grilda pisirgen jaqsi degen usinislar berilgen. Zamarriqlar este saqlaw qabiletlerin jaqsilaydi. Bul zamarriqtin psixologiyaliq salamatliq menen baylanisli tagi bir abzalligi esaplanadi. 2019 -jilda Singapur Milliy universiteti izertlewshilerdin hapte dawaminda eki dana zamarriq qabillaw arqali insan kognitiv qabiletlerdin passivlesiwin kemeytedi, degen juwmaq bildirgen. Zamarriqlar jurek salamatligin bekkemleydi. Quraminda glutamate ribonukleotidlar bar ekenligi esabina zamarriq tagamnin mazali boliwina sebep boladi. Bul birikpeler qan basimi ham jurek keselliklerin keltirip shigarmastan, xosh iyisli mazali ham dam bagishlaydi. Zamarriqta natriy 5 mg mugdarinda boladi. Bul onim, sonin menen birge, qalegen awqatda goshtin ornina saliw mumkin ham onnan tayarlangan awqat may ham de xolesterinnen bolek esaplanadi.

Kesellikten qorgaydi sonin menen birge, zamarriq immunitetti bekkemlewge jardem beredi, sebebi zamarriq million jillar dawaminda saqlanip qalgan tabiyiy ortaligi sebepli bakteriyalar ham viruslarga qarsi guresedi. Zamarriqlardi ratsionga uzliksiz turde kirgiziw jurek-qan tamirinin jaqsi islewine jardem beredi, bul olardin quramindagi fitonutrientlardin arnawli spektri sebepli amelge asadi.Zamarriqlar suyekler bekkemleniwinde ahimiyetli rol oynaydi.

Kaloriyasi tomen boliwina qaramastan (100 g qurgaq zatqa 250 kkal), zamarriqlar az mugdarda bolsa da toyganliq sezimin payda etedi. Olarda juda kop mugdardagi beloklar boladi (4-5%); sonin menen birge ayirim zamarriqlardin beloklari toliq qunli, yagniy barliq almastirilmaytugin aminokislotalardi oz ishine aladi. Maylar - 10% ke shekem, olar quramina juda qimbat bahali zat - lecitin kiredi. Uglevodlar az, biraq mineral elementler (kaliy, fosfor, magniy, temir) juda kop (20 nan aslam). Mikroelementler de, vitaminler kop: A, Bi, B2, C, D, PP. Zamarriqlar organizmde zat almasiwin jaqsilaytugin biologiyaliq aktiv birikpelerdi oz ishine aladi, fermentlerge bay, ayirimlari hatteki antibiotiklerdi oz ishine aladi ham baktericid qasiyetlerge iye.

Zamarriqtin dari-darmaq sanaatinda qollaniliwi. Zamarriqlar tek gana joqari aziqliq qunina iye bolip qalmastan, ol ozine tan emlew qasiyetlerine iye onimler bolip tabiladi. Mine,

sonin ushin adamlar äyyemgi däwirlerde här qiyli keselliklerden qutiliw ushin olardan paydalangan. Xaliq medicinasinda borovik zamarriqlari shamallawdi emlew ushin qollanilgan. Asqazan keseliklerin aldin aliwda zamarriqlar qollangan. Olar häzirge shekem därixanalarda koncentraciyalangan ekstrakt turinde satiladi, ol gastritke qarsi nätiyjeli guresedi häm qäwipli ospelerdin erte basqishlarinda soriliwina järdem beredi.Häzirgi kunde zamarriqlardan basqa da koplegen däri-därmaqlardi tayarlawda paydalaniladi. Antibiotiklerdin ashiliwi farmacevtika sanaatinin här qiyli tarmaqlarinin jedel rawajlaniwina xizmet etti. Bugingi kunde aq zamarriq ekstrakti bar koplegen däri-därmaqlar islep shigarilip atir häm olardi jaralardi emlew ushin qollaniladi. Antibiotikler tutqan zamarriqlar tuberkulyoz, epilepsiya häm basqa da koplegen qäwipli keselliklerge qarsi däri islep shigariw ushin qollaniladi. Farmacevtika tarmagi häzirgi kunde tez rawajlanip barmaqta. Ilimpazlar emlew qäsiyetine iye bolgan zamarriqlardin jana turlerin aniqlamaqta. Olardin quramindagi antibiotiklerdin koplegen turleri ele toliq uyrenilmegen. Bul zamarriqlar jana däri qurallarin islep shigiw häm sinaqtan otkeriwde paydalaniladi, degen juwmaqqa keliw imkaniyatin beredi.Misali, belgili penicill zamarriqlari aldin ogada az qimbat bahali zat (penicillin antibiotiki) beretugin edi. Biraq ilimpazlar jasalma mutagenesti qollanip, penicill täbiyatin ozgertiwdi uyrengeninen keyin onin onimdarligi 2 esege artti. Bugingi kunde jana gibrid formalar 25-30 jil burin qollanilgan aldingilarina qaraganda 500 ese kop antibiotik islep shigaradi.

Zamarriqlar - isiwge qarsi, antioksidant häm rak keselliklerine qarsi qäsiyetlerge iye mikroelementlerdi oz ishine algan bahali onim. Olar ozinin densawligi haqqinda qaygiratugin här qanday adamdin aziq-awqatinin ajiralmas bolegine aylaniwi kerek.Koplegen izertlewler aziq-awqatqa ayirim turdegi zamarriqlardi turaqli paydalaniw qandagi xolesterin mugdarinin azayiwina sebepshi ekenligin tastiyiqladi. Bul bagdarda shampinon häm veshenkalar en ulken nätiyje beredi. Olarda bawirda xolesterin sintezi processlerin päseytiretugin arnawli zat lovastatin bar. Zamarriqlar qan tamirlarindagi xolesterin mugdarin kemeytedi . Awqatqa shampinondi turaqli paydalaniw organizmdi tazalaw, toksinler häm ziyanli shlaklardi shigariwga xizmet etedi.

Shampinonlar - tomen kaloriyali onim. Oni här qanday dietaga kirgiziw mumkin. Zamarriqlardin kaloriyasi tomen boliwina qaramastan, olarda belok, turli vitaminler häm mikroelementler kopligi menen ajiralip turadi.Xolesterin kobeygen jagdayda shay zamarriq sherbetin ishiwge boladi.. Shay zamarrigi lipidler almasiwinin normallastiriliwina xizmet etedi, sonday-aq, isiniwge qarsi täsir korsetedi. Ol organizmdi ziyanli zatlar häm shlaklardan tazalaydi.

Juwmaqlaw: Zamarriqlar tek aziq-awqat ushin gana emes, hazirgi kunde oni farmacevtika tarmaginda jedel rawajlaniwina oz üles qosip atir. Zamariqlar - isiniwge qarsi, antioksidant ham rak keselliklerine qarsi qäsiyetlerge iye mikroelementlerdi oz ishine algan bahali onim. Zamarriqlar miywe-rezarvor sherbetlerin agartiwda qollaniladi häm olar Alsgeymer, Parkinson keselliklerinin aldin aliwga järdem beredi. Aziq-awqan tarawinda bolsa vino islewde, nan pisiriwde, sut onimlerinde här turli konditer onimler islep shigariwda qollaniladi.

Paydalanilgan ädebiyatlar dizimi.

1. Daryo.uzhttps://daryo.uz > 2022/12/26 > qo...Qo'ziqorinning teri, miya va suyak salomatligi uchun 6 ta foydasi.

2. daryo.uzhttps://daryo.uz > 2022/11/06 > im...immunitetni mustahkamlaydi, stressni bartaraf etadi va vaznni nazorat qiladi.

L 1

3. l.Kurbanbayeva, G. . (2023). INNOVATIVE WAYS OF INCREASING GRAIN PRODUCTIVITY IN THE AGRICULTURE. Journal of Agriculture & Horticulture, 3(9), 21-24. Retrieved from https://internationalbulletins.com/intjour/index.php/jah/article/view/1332

4.Kurbanbaeva Gulshad, & Askarova Khurshida. (2024). GRAIN AND GRAIN STRUCTURE. American Journal of Applied Science and Technology, 4(03), 29-33.https://doi.org/10.37547/ajast/Volume04Issue03-06

5. Kurbanbaeva , G. ., & Dauletiyarova , M. (2024). QORAQALPOG'ISTON RESPUBLIKASIDA BIOSTIMULYATORLARNI BOSHOQLI DON EKINLARGA QO'LLASH VA HOSILDORLIGINI OSHIRISH. Евразийский журнал академических исследований, 4(4), 146-151.

https://doi.org/10.37547/ajast/Volume04Issue03-06

6. Kurbanbayeva Gulshad Sarsenbaevna, & Kosbergenova Bibinaz Muratbaevna. (2022). NUTRITIONAL QUALITY OF HIGH-YIELDING CEREALS IN KARAKALPAKSTAN. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 5(5), 1182-1185. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/ZD2VY

7. Kurbanbaeva Gulshad Sarsenbaevna, & Masharipova Bahor Ixtiyor qizi. (2023). ADDITIVES ADDED TO BAKERY PRODUCTS. Intent Research Scientific Journal, 2(5), 162-166. Retrieved from https://intentresearch.org/index.php/irsj/article/view/113

8. Kurbanbaeva Gulshad, & Askarova Khurshida. (2023). GRAIN RAW MATERIALS AND THEIR CLASSIFICATION. Intent Research Scientific Journal, 2(5), 61-64. Retrieved from https://intentresearch.org/index.php/irsj/article/view/97