CC BY
4УДК 272-774-9(476) : 930.2 "18/19"
ЗАХАДЫ ДА СТВАРЭННЯ Г1СТАРЫЧНЫХ АП1САННЯУ ПАРАФШ РЫМСКА-КАТАЛ1ЦКАГА КАСЦЁЛА НА ТЭРЫТОРЫ1 БЕЛАРУС1 У СЯРЭДЗ1НЕ Х1Х - ХХ стст.
канд. г^т. навук К.В. СЫЦЬКО (1нстытут гкторыи НАН Беларуси Минск)
Разглядаюцца спробы Рымска-каталцкага касцёла на тэрыторып Беларус у сярэдзте Х1Х - ХХ стст. адлюстраваць праз адмысловыя гктарычныя крытцы сваю гктарычную сувязь з сацыяльным i культурным жыццём мясцовага насельнщтва. Выдзяляюцца захады да стварэння ва улонт гэтай тстытуцыи творау, якя nралiвалi святло на гiсторыю дробных адмiнiстратыуных адзтак - парафт. Першым захадам можна назваць дэкрэт 1849 г. выенскага бккупа В. Жылтскага, як абавязау уах пробашчау запоутць анкету з 10 пытанняу. Анкета атрымала назву "Хротка nарафiяльнага касцёла". Другая спроба адбылася у пачатку ХХ ст. i прадстауляла з сябе прапанову анатмнага святара ствараць гктарычныя наратывы, у яюх ад-люстроувалася штодзённае жыццё праз прызму касцёла. Трэ^м захадам да стварэння прац па гкторып парафт названараспрацаваная у 1926 г. анкета са 101 пытання, якая паслужыла падставай для стварэння шэрагам святароу Заходняй Беларуа у 1930-я гг. наратывау. Дадзеныя наратывы назывался „пара-фiяльнымi хронiкамi" цi „манаграфiямi парафт ". Аналiзуюцца крытцы, яюя паслужылi асновай гэтых да-кументау, робщца вывад аб iх каштоунасцi для даследаванняу па гкторып Беларуа.
Ключавыя словы: Рымска-каталщт касцёл, парафiя, крытцазнауства, хротка, анкета-апытальнж.
Уводзшы. Рымска-каталщю касцёл у Беларуа ва усе перыяды сваёй дзейнасщ быу защкаулены у стварэнш i развщщ дыскурауных практык, яюя б адлюстроувалi пстарычнасць юнавання культу на бе-ларусмх тэрыторыях. Падобныя практыю павшны былi даць дадатковае абгрунтаванне лептымацыи дзейнасщ рэлшйнай шстытуцыи, дэтэрмшаваць яе функцыянаванне з сацыякультурным жыццём пэуных мясцовасцей. У вузюм сэнсе гэта вылшася у адмысловыя невялшя пстарычныя раздзелы у актах вiзiтацый i iнвентарах, у шыроюм сэнсе - у стварэнне вялшх наратыуных прац, якiя апiсвалi псторыи ордэнскiх супольнасцей цi асобна узятых парафiй.
У выпадку з ордэнамi i кангрэгацыямi абазначаныя памкненнi прывялi да паусямеснага стварэння кляштарных хрошк ужо у XV - XVII стст. Ордэнская наратыуная традыцыя была амаль знiшчана з падзе-ламi Рэчы Паспалiтай, але працягнулася у адзiнкавых кляштарах да канца 1930-х гг. У якасщ прыклада можна прывесщ хронiку францысканцау ва Удзеле а. Тадэвуша Рагалi-Завадскага [1], натсаную у 18941915 гг., а таксама лiдскую пiярскую хронiку, якую стваралi тры невядомыя аутары у 1926 - 1939 гг. [2]. Парафiяльныя гiстарычныя творы адрознiваюцца ад кляштарных i адметныя тым, што атрымалi штуршок да развiцця толью у сярэдзiне XIX ст. i вялiся на тэрыторыi Заходняй Беларуа пераважна да 1939 г., а на тэрыторыi Польшчы вядуцца i зараз.
Асноуная частка. Першая спроба укаранення практык стварэння парафiяльных наратывау звязана з адмысловым дэкрэтам 1849 г., выдадзеным вiленскiм бiскупам Вацлавам Жылшсюм. Дэкрэт патрабавау ад парафiяльных пробашчау запаунення своеасаблiвай гiстарычнай анкеты-апытальшка, якая налiчвала 10 пытанняу [3, с. 118]. Анкета была памножана друкарсюм метадам i атрымала назву "Хрошка парафiяль-нага касцёла у.. .(святаром уласнаручна утсвалася назва населенага пункта)", хоць да такога вщу пста-рычных крынщ, як хронiкi, нiякiх адносiн не мела. Дадзенай пстарычнай крынiцы уласщвы невялiкi памер (1-2 старонкi), яна была ушфшаванай i па схеме запаунення нагадвала г. зв. "ведамасщ аб стане касцёлау" з пашыранай колькасцю пытанняу. Пробашчы абавязаны былi да першага студзеня 1850 г. запоунщь гэтую "хронiку" i адправщь канцлеру курыi. На сённяшнi момант больш як 400 адзiнак дадзеных гiстарычных крынiц з парафiй былых беларуска-лггоусюх губерняу Расiйскай iмперыi, захавалкя у фондзе чацвёртай бiблiятэкi Вшенскага унiверсiтэта.
У пералiк неабходных для запаунення у "хронiцы" звестак уваходзш апiсаннi фундушау на касцёл, псторыя заснавання касцёла, звестш аб школах, штталях, могiлках, скляпах калятарау, званах, сакрыстыях, унутраным i знешнiм аздабленш. Таксама прапаноувалася пералiчыць iмёны знакамиых пробашчау, звесткi аб колькасцi парафiян, парафiяльных традыцыях i фестывалях. З анкет-апытальшкау вынiкае, што шмат яюя святары падыходзiлi да iх запаунення выключна фармальным спосабам i падавалi вельмi кароткую шфарма-цыю, щ наогул займалiся адпiскамi. Так, асобным пунктам з'яулялася графа з найбольш цiкавымi успамiнамi парафiян аб пстарычных падзеях i здарэннях. Як паказвае аналiз 80 "хронiк", у большасщ выпадкау святарамi у дадзенай графе утсвалася, што шяюх успамiнау у жыхароу няма, а пстарычныя звестш "...даунша з'ела...". Гэта можа казаць аб тым, што пробашчы наупрост не выконвалi патрабаваннi анкеты i не задавалi пытаннi вернiкам. Зашсы пстарычных успамiнау сустракаюцца у адзшкавых выпадках. Так,
у шкалдскай "хронщы" зашсаны успамшы мясцовых жыхароу аб тым, што касцёл некалi з'яуляуся кальвь нюцюм зборам [4, арк. 1адв]. Цшавым з'яуляецца запiс кс. Казiмiра Палутона у янаускай "хронiцы" звестак аб тым, што двое парафiян "...прыкладна 100 гадоу таму..." (г. зн. прыкладна у 1749 г.) падчас адной са службау бачылi побач з галоуным алтаром прывiд кс. Андрэя Бабол^ закатаванага у 1657 г. [5, арк. 1адв].
Не гледзячы на тое, што большасць святароу даслала гiстарычныя крынiцы у курыю, акцыя па за-пауненш "хронiк" у 1849 г. была адзшкавай i працягу не атрымала, бо наступныя за В. Жылшсюм бiскупы не былi зацiкаулены у даследаваннях па гiсторыi парафiяльных касцёлау. Аб гэтым ускосна сведчыць другая спроба развщця традыцыi вядзення у парафiях гiстарычных творау, якая адбывалася не з дапамогай бккупсюх дэкрэтау, а "знiзу". Яна была здзейснена у 1900 г. анашмным каталiцкiм святаром, якi на ста-ронках часопiсу "Гамiлетыка" заклiкау калег ствараць хронiкi [6, с. 628]. Пад хронiкамi на гэты раз мелкя на увазе падрабязныя наратыуныя творы, якiя б змяшчалi атсанне гiсторыi парафii ад моманту яе засна-вання да моманту, сучаснага хранюту. Падкрэслiвалася, што гэтыя парафiяльныя крынiцы могуць быць значным матэрыялам у аргументацыi неабходнасцi касцёла у жыццi грамадства. Таксама адзначалася, што падобным чынам пробашчы могуць зрабщь свой унёсак у даследаванне канфесшнай гiсторыi, баранiць тэрытарыяльную цэласнасць парафш, не дапускаць канфiскацыi маёмасцi i г.д. Трэба думаць, што дадзе-ныя заклiкi не былi шырока падтрыманымi супольнасцю святароу Вiленскага бккупства, бо ужо у 1925 г. на старонках "Пастарсюх ведамасцей" нехта пад крыпташмам х. 8. В. наракау на адсутнасць наратыунай пстарычнай традыцыi у парафiях i праау бiскупау выдаць адмысловыя дэкрэты, яюя б гэтую традыцыю стварылi i рэгламентавалi [7, с. 5]. Аб адсутнасщ падтрымкi iдэй па стварэнш наратывау сведчыць i тое, што на сённяшш момант за перыяд з 1900 па 1925 гг. на тэрыторьи Беларусi вядома толью 141-старонкавая парафiяльная хронiка шчучынскага касцёла, натсаная у 1912-1918 гг. кс. Рамуальдам СвiркоУскiм [8], а звестю аб матэрыялах iншых беларускiх парафш адсутшчаюць.
Сiтуацыя змянiлася з прызначэннем на пасаду Вiленскага арцыбiскупа Рамуальда Ялбжыкоускага, якi прыбыу у Вшьню з Ломжы у 1926 г. У гэтым жа годзе па асабютай шщыятыве арцыбiскупа пачау дзейшчаць камiтэт па справах будовы i кансервацыi касцельных помнiкау, у яю уваходзiла адмысловая археалагiчна-мастацкая секцыя. У складзе памянёнай секцыi лiчылiся таюя вядомыя асобы, як канонiк Ян Курчэускц акадэмiк Тадэуш РаствароУскi; прафесар Фердынанд Рушчыц; прафесар Станiслау Яроцкц канцлер курыi, канонiк кафедральнай каттулы Адам Савiцкi; вiленскi дэкан Антош Чарняускц вiленскi школьны прэфект Юзаф Сонгiн; мастачка Бранiслава Камiнская i iнш. Названымi асобамi створана новая пстарычная анкета-апытальнiк, абавязковая для запаунення парафiяльнымi святарамi. Анкета дзялiлася на 18 шфармацыйных блокау, якiя сумарна налiчвалi 101 пытанне. Усе пытанш можна падзялiць на тры вяль кiя групы - пытаннi аб пстарычных падзеях у парафii; пытанш, звязаныя з архiтэктурай; пытаннi аб аздаб-леннi касцёла абразамi, фрэскам^ крыжамi i г.д. Для таго, каб спрасцщь задачу запаунення фармуляра дакумента, камiсiяй да набыцця у бiблiятэкi касцёлау прапаноувауся шэраг пстарычных i мастацтвазнау-чых выданняу, яюя павiнны былi аказаць пробашчам дапамогу у вызначэннi стыляу архiтэктуры i апiсаннi гiсторыi [9, арк. 1-3].
Некаторыя святары, сучаснiкi гэтых падзей, адзначал^ што эфект ад стварэння анкеты-апытальшка быу не такiм, як планавалася - шмат яюя пробашчы адмаулялкя весцi анкеты, цi рабш гэта вельмi неапе-ратыуна, успрымаючы падобнае як дадатковую папяровую працу [10, с. 4-5]. Некаторым пацвярджэннем дадзеных слоу з'яуляецца тое, што у фондах Вiленскай архiдыяцэзiяльнай канскторыи на сённяшнi момант захавалася толью каля 20 адзiнак цалкам запоуненых крынiц, яшчэ некаторая частка рассеяна па парафiях i архiвах правшцый розных ордэнау.
Галоунай адметнасцю памянёных анкет з'яуляецца адсутнасць унiфiкацыi пры запауненнi i, як след -розная шфарматыуная напауняльнасць i памеры. Гэта пауплывала на тое, што пстарычныя апытальнiкi розных касцёлау маюць розную гiстарычную каштоунасць. Напрыклад, пробашч парафп у Саракаполi Свенцянскага павету кс. Юзаф Уладзюлау Сарасек склау анкету на 2 старонках, адказваючы на пытаннi вельмi лаканiчна (у большасц1 выпадкау - "так", "не ") [11], што Уводзiць невялiкую колькасць дадзеных у навуковае поле даследчыка. Так, звесткi аб заснаванш парафii падаюцца наступным чынам: "Касцёл пабудаваны у 1775 г. У 1851 г. адбудаваны нанова на старым фундаменце". Пры гэтым, не даецца шфар-мацыя аб фундатарах, ахвяраваных сумах грошай, выбiтных калятарах [11, арк. 2адв.].
У сваю чаргу, пробашч парафii у Канстанцшава Мядзельскага павету кс. Аляксандр Лашакевiч рас-пiсау у анкеце псторыю парафii больш падрабязна, сумарна яна налiчвае 22 старонкi. А. Лашакевiч, апроч падрабязнага апiсання гiсторыi касцёла, апавядання пра усiх яго фундатарау, могiлкi, алтары i iнш., дадау да крынiцы фотаздымкi касцельнага аздаблення, свой уласны фотапартрэт, падрабязны план парафп, схемы пабудовы касцёла, замалёую яго галоунага i бакавога фасадау [12, арк. 18-24]. Са звестак аб фундацыи парафii можна даведацца, што касцёл паустау у 1793 г. дзякуючы палкоУнiку Ашмянскага павета Канстан-цiну Хавiнскаму, унуку Людвiка Хавiнскага. У 1826 г. аднауленнем касцёла, фундацыяй на яго грошай i стварэннем сямейнага склепа займалкя Пашкевiчы. У дадзеным раздзеле прыводзщца шмат звестак i аб шшых сем'ях фундатарау i калятарау [12, арк. 6адв.], сам раздзел значна больш падрабязны за аналапчны з саракапольскай анкеты.
Акцыя па запауненш пстарычных анкет не атрымала масавай падтрымю сярод пробашчау, аднак паклала пачатак стварэнню шэрагам ксяндзоу, якiя гэтыя дакументы запаунялi, наратыуных апавяданняу аб псторыи парафiй. У розных мясцовасцях дадзеныя наратывы мелi розную назву - "манаграфiя парафii", "парафiяльная хрошка", "касцельная хронiка", "апiсанне парафii", "псторыя парафii", "ведамасцi аб парафii" i iнш. На сённяшнi момант вядомы падобныя творы з Жырмун, Волдащшак, Свянцян, Парэчча (Гродзенскага павету), Ражанш, Рымшан, Канстанцiнава, 1шчальны, Рэплi, Дудау, Нараукi i шмат iнш. населеных пунктау. Агульнымi для iх асаблiвасцямi з'яуляецца дата стварэння (пам1ж 1930 I 1939 гг.), а таксама тое, што про-башчы, пры пабудове логiкi наратыву, карысталiся у якасцi макета апiсанымi вышэй анкетамьапытальшкамь Галоуным адрозненнем ад анкет з'яуляецца адсутнасць строгай прывязкi да парадку падачы iнфармацыi (структурныя частт магл1 размяшчацца у тэксце адвольным парадкам; некалькг структурных частак магл1 зл1вацца у вялМя раздзелы I г.д.), а таксама больш вольны стыль напiсання тэксту i спробы звязаць кожную з частак памiж сабой не толью храналогiяй, але i сюжэтнай лiнiяй. У прыватнасцi, з мэтай атрымання больш звязнага твору, апускалася дыскрэтная манера апавядання, уласщвая анкетам. Большасць названых гiстарычных творау, за выключэннем надрукаванай невялiкiм накладам псторып Жырмунскага касцёла, заха-валася толькi у адным асобнiку у рукапiсным выглядзе [10, с. 2].
Пасля аналiзу названых вышэй дакументау, было устаноулена, што яны маюць прыкметы, якiя дазваляюць аднесцi iх да вiду "хронiк i летатсау". Так, Акадэмiк М.М. Цiхамiрау называу галоунай прыкметай летапiсання i вядзення хрошк дзяленне твора па гадах, а летатс называу "асаблiвым вщам пс-тарычнага апавядання, падзеленага па гадах" [13, с. 7]. М.М. Улашчык называу хрошкай любое цэльнае паслядоунае апiсанне гiстарычных падзей ад моманту зараджэння пэунай з'явы да моманту, сучаснага храшсту [14, с. 7]. Па гэтай прыкмеце М.М. Улашчык вызначау запiсаныя у храналапчным парадку звесткi аб гiсторыi шэрагу беларускiх гарадоу як "гарадскiя хронш" (самы позт затс якгх датуецца 1867 г. I адносщца да хронт Магыёва) [14, с. 173-202]. Адпаведна, затсаныя у храналапчным парадку звестю аб псторыи рымска-каталiцкiх парафш можна называць "Парафiяльнымi хронiкамi", не гледзячы на адсутнасць ушфкацыи у назвах.
Найбольш яскравым прыкладам падобнага наратыву з'яуляецца 197-мiаркушны твор аб псторыи парафii у Дудах Лщскага павету, напiсаны пробашчам Сыкстам ГанусоУскiм у 1934 г. [15]. Тэкст з'яуляецца тыповым i падобным па iнфармацыйных якасцях на шшыя парафiяльныя манаграфii i хронш, але значна большым за iх па памеры за кошт увап кс. Ганусоускага да апiсання дробных дэталяу. Манаграфiя парафii у Дудах змяшчае падрабязнае пстарычнае апiсанне парафiяльнага жыцця, падзеленае па прадмет-ным прынцыпе на некалькi важных структурных частак: атсанне тэрыторыi парафii, якое утрымлiвае ат-санне лясоу, балот, сенажацяу, рэк, азёрау, населеных пунктау, глебы i г.д.; апiсанне насельнщтва, уключа-ючы рыма-каталiкоу, акаталiкоу i iншаверцау; апiсанне парафiяльных звычаяу i забабонау; апiсанне куль нарных традыцый; апiсанне пабудоу i промыслау; псторыя найстаражытнейшых мясцовых шляхецкiх ро-дау; апiсанне буйнейшых населеных пунктау; атсанне школ i мясцовых каталiцкiх ордэнау i iнiцыятыу; гiсторыя мясцовага парафiяльнага касцёла; апiсанне званiц, арганау, алтароу, абразоу, фiгур; гiсторыя мясцовых могшак; апiсанне парафiяльнага шпiталя; псторыя мясцовага брацтва; пералш усiх ксяндзоу i вiка-рыяу, якiя служылi у парафii; пералiк адзiнак захавання парафiяльнага архiва. Да рукапiсу кс. Ганусоусю дадау падрабязны алфавiтны паказчык, па якiм у тэксце можна знайсщ апiсанне той цi шшай асобы, з'явы цi прадмета.
Манаграфiя парафii у Дудах, як вышкае з уступа, напiсана паводле матэрыялау парафiяльнага архi-ву, успамiнау мясцовых жыхароу, а таксама з дапамогай шырокага выкарыстання творау Iпалiта Корвш-Мiлеускага [15, арк. 1]. Выкарыстанне падобнага спалучэння крынiц iнфармацыi з'яуляецца тыповым для уах парафiяльных хрошк i манаграфiй Беларусi без выключэння. Так, кс. Казiмiр Генрык Васшеусю з Вол-дацiшак сцвярджау, што натсау гiсторыю парафii у 1938 - 1939 гг. ".на падставе ляжачых у парафп дакументау i ведамасцей, сабраных ад парафiян." [16, арк. 2], а кс. Тамаш Калшсм у 1932 г. тсау, што стварыу манаграфiю парафii Нараука з дапамогай "...сцiплага збору парафiяльнага архiва, апавяданняу парафiян аб авым веку, а таксама дзякуючы уласным назiранням." [17, арк. 20].
Успамшам мясцовых жыхароу, якiя выкарыстоУвалiся у працах, уласцiва паулегендарнасць i адсутнасць крытычнага аналiзу [18, с. 242- 243]. Напрыклад, паводле народных успамш у Шчучыне служыу кс. Барталамей Лянкевiч, якi вельмi моцна любiу парафiян i шчыра спачувау iм. Ён, паводле крынiцы, моцна перажывау з-за смерцi доктара Жахоускага (¡тцыялы невядомы). Падчас адпявання у 1874 г. пачау малiцца перад алтаром. ДоУгi час кс. Лянкевiч стаяу укленчыушы у малiтвенай позе, не падымау галавы i не уставау з кален. Калi да яго падышл^ каб сказаць аб заканчэнш службы, то аказалася, што пробашч памёр [8, арк. 221].
Для ашсання парафiян святары актыуна выкарыстоУвалi уласныя назiраннi. Так, кс. Ганусоусю апiс-вае жыхароу Дудау наступным чынам: "Люднасць мясцовая, i жанчыны i мужчыны, вельмi нязграбныя; у руху лянiвыя i спакойныя. Твары маюць пахмурн^1я i смутныя. Заужды прыгнечаныя, заужды задуменныя i пераважна апатычныя. Не знойдзеш у iх нiякай шч^Iрасцi i весялосщ. Калi i пасмiхаюцца, то толью злобна
i 1ран1чна. Сардэчна смяяцца не умеюць..." [15, арк. 10-10адв.]. Варта зауважыць, што падобнае негатыунае атсанне мясцовых жыхароу не з'яуляецца выключэннем i для iншых парафiй. Вялшая колькасць пробашчау падкрэслiвала у хрошках негатыуныя рысы парафiян, не ашсваючы нейкiя станоучыя якасцi. Напрыклад, кс. Фларыян Нявера называу характар жыхароу Жырмун "спекулятыуным" [10, с. 74], не даючы раскрыцця гэтаму тэрмшу, а кс. Томаш Калiнскi наракау, што нараусюя парафiяне бедныя як матэрыяльна, так i духоу-на, а больш за усё любяць ".. .гуляню, яшя часцей канчаюцца п'янымi бойкаш..." [17, арк. 5]. Трэба думаць, што заганы парафiян зашсвалюя для таго, каб выкарыстоуваць iх у гамiлiях i паказваць магчымыя шляхi да выкаранення грахоу з жыцця паводле Святых пiсанняу.
Спалучэнне дакументау парафiяльных архiвау, творау псторыкау, народных успамiнау i уласных назiранняу дазваляла пробашчам стварыць крынiцу, звестю якой фiксавалi мясцовае жыццё выключна ва-кол рэлiгiйнай iнстытуцыi, што дазваляла казаць аб пстарычнасщ касцёла i цеснай сувязi яго з сацыяльным i культурным развiццём мясцовасщ.
З мэтай укаранення фактау з хрошк у свядомасцi насельнiцтва, яны актыуна папулярызавалiся. Пра падобнае сведчыць шэраг успамiнау святароу i жыхароу парафш, у якiх стваралiся пстарычныя наратывы. Так, у бiблiятэцы iмя Асалiнскiх ва Уроцлаве захавалiся мемуары Караля Ляськовiча, якi у 1930-я гг. жыу у 1шчальне Шчучынскага павету. Ляськовiч згадвау хронiку шчальнскага касцёла, якая, па яго словах, была надзвычай каштоуным дакументам. Сшытак з рукапiсам бераглi як кшгу набажэнствау i захоУвалi у сакрыстьи, куды не было допуску староншм асобам. Фрагменты хронiкi зачытвалi у касцёле падчас гамь лiй, урачыстых падзей, выкарыстоУвалi для адукацыi дзяцей у парафiяльных школах [19, арк. 47].
З аб'яднаннем Заходняй Беларуа з БССР у 1939 г. стварэнне падобных творау было фактычна спынена па прычыне iдэалагiчнага щску на касцёл i высылш шэрага святароу, яшя пiсалi псторыю мясцовых парафш. Адным з нешматлiкiх выключэнняу з'яуляецца згаданая вышэй хронiка iшчальнскай парафй, вядзенне якой спарадычна прадаужалася з 1932 г. да пачатку 2000-х гг. у нязменным выглядзе [20, арк. 40-42].
Заключэнне. Таим чынам, Рымска-каталiцкi касцёл у сярэдзше Х1Х - ХХ стст. зрабiу некалькi за-хадау да стварэння пстарычных апiсанняу усiх iснуючых на той момант парафш. Па форме дадзеныя ат-саннi былi прадстаулены анкетамi-апытальнiкамi, якiя прапаноУвалiся курыямi для запаунення святарам у 1849 i 1926 гг., а таксама вялiкiмi наратыунымi творамi, якiя з'яулялiся прыватнай iнiцыятывай ксяндзоу. Дадзеныя творы, у залежнасщ ад мясцовасцi, мелi назву "манаграфiя парафй", "гiсторыя парафй", "парафь яльная хронiка", "касцельная хронiка" i шш. Устаноулена, што па спосабу падачы iнфармацыi iх можна адносщь да такога вiду крынiц, як "хронш i летапiсы". Феномен вядзення парафiяльных хронiк на тэры-торыи Заходняй Беларусi доужыуся да 1939 г., а у выпадку з шчальнскай хронiкай - да пачатку 2000-х гг. У дадзеных пстарычных крынщах на падставе матэрыялау парафiяльных архiвау, прац вядомых аутарау, успамшау мясцовых жыхароу i асабiстых назiранняу святароу апiсвалася штодзённае жыццё асобна узятай мясцовасцi. Дадзеная акалiчнасць робщь парафiяльныя хронiкi каштоуным матэрыялам па псторыи Бела-русi i патрабуе iх падрабязнага крынiцазнаучага, кадыкалагiчнага i тэксталапчнага аналiзу.
Л1ТАРАТУРА
1. Archiwum Prowincji Franciszkanów w Krakowie (OFMConv). - Sygn. ApLit/C-1.
2. Archiwum Polskiej Prowincji Zakonu Pijarów w Krakowie (APPZPK). - Sygn. Col. Lid. 5.
3. Krahel, T. "Kronika" kosciola farnego w Grodnie / T. Krahel // Rocznik Teologii Katolickiej. - 2003. - Nr. 2. - S. 117-123.
4. Vilniaus universiteto biblioteka (далей - VU Biblioteka). Rankrasciu skyrius. - F. 4. B. F4-(A2695)36030.
5. VU Biblioteka. Rankrasciu skyrius. - F. 4. B. F4-(A2914)36244.
6. P. K. (Odszyfrowanie nieznane) Kronika parafialna / K. P. // Homiletyka. - 1900. - R. 3. - T. 5. - S. 627-630.
7. B. S. (Odszyfrowanie nieznane) O waznosci zalozenia i prowadzenia kroniki parafjalnej / S. B. // Wiadomosci Pasterskie: dodatek do Miesi^cznika Koscielnego. - 1925. - R. 2. - Nr. 2. - S. 4-6.
8. Арх^ калепума тярау i парафй Найсвяцейшай Тэрэзы Авшьскай у г. Шчучын. - Адз. зах. Kronika parafjalna Szczynskiego Kosciola.
9. Цэнтральная навуковая бiблiятэка ii^ Якуба Коласа Нацыянальнай акадэми навук Беларусi (ЦНБ НАН Беларуа). -Аддзел рэдюх кнiг i рукатсау. - Ф. 24. Воп. 1. Спр. 1127.
10. Niewiero, F. Historia kosciola parafialnego w Zyrmunach (1522-1624-1788-1938) / F. Niewiero. - Lida, 1939. - 104 s.
11. Lietuvos valstybés istorijos archyvas (далей - LVIA). - F. 694. Ap. 5. B. 4067.
12. LVIA. - F. 694. Ap. 5. B. 2059.
13. Тихомиров, М. Н. Русское летописание / М. Н. Тихомиров. - М. : Наука, 1979. - 556 с.
14. Улащик, Н.Н. Введение в изучение белорусско-литовского летописания / Н.Н. Улащик. - М. : Наука, 1985. - 261 с.
15. LVIA. - F. 694. Ap. 5. B. 1246.
16. Цэнтральны навуковы арх^ Нацыянальнай акадэмп навук Беларуа (далей - ЦНА НАН Беларуа). - Ф. 3С. Воп. 25. Спр. 1.
17. Kalinski, T. Monografía parafii Narewka, 1932, mps. // Parafia swi^tego Jana Chrzciciela w Narewce [Zasób elektroniczny]. - Tryb dost^pu: http://www.narewka.archibial.pl/files/Historia_parafii_Narewka.pdf. - Data dost^pu: 22.12.2019.
18. Сыцько, К.В. Парафiяльная хрошка 1шчальнскага касцёла / К.В. Сыцько // Беларускi пстарычны агляд. - 2018. -Т. XXV. - Сш. 1-2. - С. 215-245.
19. Zaklad narodowy im. Ossolinskich (ZNIO). - Sygn. 15480.
20. ЦНА НАН Беларусi. - Ф. 3С. Воп. 2. Спр. 1.
Пастуту 19.02.2020
ATTEMPTS TO CREATE HISTORICAL DESCRIPTIONS OF THE PARISHES OF THE ROMAN CATHOLIC CHURCH IN BELARUS IN THE MIDDLE XIX - XX CENTURIES
K. SYTSKO
We consider the attempts of the Roman Catholic Church in Belarus in the middle of the XIX - XX centuries. reflected through the special historical sources of their historical relationship with the social and cultural life of the local population. Stand out measures to create in the bosom of this institution works that shed light on the history of small administrative units - parishes. The first step can be called a decree in 1849 Vilna Bishop V. Zilinski, which obliged all the abbots fill out a questionnaire of 10 questions. Profile called "Chronicle of the parish church." The second attempt took place in the early twentieth century. and is a proposal to create an anonymous priest historical narratives that reflect the daily life through the prism of the church. The third step to the creation of works on the history of parishes called developed in 1926. The questionnaire with 101 issues that were the basis for the creation of a number of Western Belarus priests in the 1930s. narratives. These narratives were called "parish chronicles" and "monographs parishes". Analyzes the sources, which form the basis of these documents, the conclusion of their value for research on the history of Belarus.
Keywords: Roman Catholic Church, parish, source criticism, chronicle, questionnaire.
