Атажанова М.
Хоразм вилояти Фавкулодда вазиятлар бошкармаси, Хаёт фаолияти хавфсизлиги укув маркази катта укцтувчиси
ЁШ АВЛОДНИНГ ЭКОЛОГИК МАДАНИЯТИНИ ОШИРИШ
Аннотация: Мацолада ёш авлоднинг экологик маданиятини ошириш. Экологик таълимнинг мохияти, ауолининг экологик маданиятини юксалтириш тузрисида маьлумотлар келтирилган.
Калит сузлар: Экологик таълим, экологик маданият, табиат, табиий бойликлар.
Atajanova M. senior lecturer Life Safety Training Center Khorezm Regional Department of Emergency Situations
INCREASING THE ECOLOGICAL CULTURE OF THE YOUNG
GENERATION
Annotation: The article aims to increase the ecological culture of the younger generation. There is information about the essence of environmental education, raising the environmental culture of the population.
Keywords: Ecological education, ecological culture, nature, natural resources.
Кириш:Табиат ер юзидаги жамики тирик мавжудот учун мукаддас гушадир. Табиат уларни туйдиради, кийдиради, иссик ва совукдан асрайди. Уз навбатида тирик мавжудот хам табиатга мехр куяди. Бу мехр табиатни асраш, унинг бойликларини купайтириш туЙFуси билан уЙFунлаша олсагина хакикий саналади. Якин утмишимизда биз «Табиатни севамиз» деб бонг урдигу, бирок уни асраб-авайлаш ишига масъул эканлигимизни унутиб куйдик. Ана шу масъулиятсизлигимиз экологияни бузилишига ва керак булса инсоният учун энг катта муаммолардан бирига айланиб колди. Янги асрнинг баркамол кишииси узида экологик маданият унсурларини хам намоён эта олиши замон талаби эканлигини унутиб куймокдамиз.
Экологик маданият — бу атроф-мухит туFрисида чукур билимга, табиатни асраш туЙFусига эга булиш, усимликлар хамда хайвонларга нисбатан Fамхурлик курсатишга, табиат захираларидан окилона фойдаланиш, уларни купайтириш борасида каЙFуришга каратилган амалий фаолиятнинг юксак курсаткичидир. Ана шу хислатларни узида акс эттира олган инсонни экологик маданият эгаси, деб аташ мумкин.
Маълумки, табиатда хамма нарса бир-бирига уЙFундир. Фан-техника ютукларидан унумли фойдаланаётган инсон эса ана шу уЙFунликни бузмокда, унга нисбатан шафкатсизларча муносабатда булмокда. Табиий бойликлардан: сувдан, ердан уринсиз фойдаланиш экологияни узгартириб юборди. К,ишлок хужалиги экинларини нотуFри режалаштириш, кимёвий уFитларни хаддан зиёд куп куллаш ер унумдорлиги ва инсон саломатлигига салбий таъсир курсатяпти. Корхоналардан окиб чикаётган захарли окавалар сув хавзаларини ифлослантириши биринчи навбатда хайвонот олами ва усимликлар дунёсига офат келтирмокда. Транспорт воситаларидан чикаётган тутун-газ хавонинг тозалигини бузяпти. Бунинг барига биз узимиз сабабчи булиб колмокдамиз ва бунинг окибатида хам табиатга, хам уз сохлигимизга зарар етказмокдамиз.
Завод ва фабрикалар билан биргаликда автомобиллар ва бошка турдаги транспорт воситалари хам хавони ифлослантириб, табиатга катта зарар етказмокда. Шундай экан, мен, сиз ва барчаамиз табиий ресурсларни саклаб колиш, келажак авлодлар тоза хавода нафас олишлари ва табиат совFаларининг мул-куллигидан бахраманд булишни учун хозирданок уни асраб-авайламоFимиз керак булади. Бугун инсониятнинг табиатга нисбатан салбий муносабатлари окибатларига гувох булиб турибмиз. Дунёнинг бир бурчида сув тошкинлари, зилзилалар руй бераётган булса, бошка жойида урмон ёнFинлари кузатилаяпти. Бу каби глобал муаммолар табиат бойликларидан экологик омиллар хисобга олинмаган холда фойдаланиш натижасида утган асрнинг иккинчи ярмида авж ола бошлаган эди.
Мавзунинг долзарблиги: Табиатга булган мехр туЙFуси бойиб, унга муносабат шахс маданиятининг ажралмас бир булагини ташкил этади. Х,ар бир инсон табиатдан бахра олади. Аммо бу хали табиатга мухаббат дегани эмас. Табиатга мухаббат уни тушунишдан, унинг гузалликларини англашдан, табиат билан муносабатга киришишдан бошланади. Уз навбатида, табиат инсонда кузатувчанлик, сезгирлик, назокатлилик каби туЙFуларни тарбиялайди. Бу — инсонда икки куринишда: табиатга ва узига булган муносабатларда намоён булади. Инсон табиатдан факат завкланишни эмас, балки уни яхши тушунишни хам урганади. Натижада, узлигини хис килиб, табиатдан унга инсон булиш имконини берган яъни инсонга хос маданият хисларини топишга интилади. Демак, инсоний туЙFулар табиатга хамда экологияга мехр билан карашдан озик олади.
Айни чоFда экологик муаммоларни хал этишда тежамкор, экологик тоза технологияларни жорий килиш, табиатни мухофаза килиш тадбирларини изчил олиб бориш ёки сохага оид конунчиликни такомиллаштириш борасидаги саъй-харакатлар уларни хал этишда етарли эмаслигини курсатмокда. Ахолининг экологик маданиятини юксалтириш, атроф-мухитга окилона муносабатда булиш, табиат неъматларини келгуси авлодлар учун асраб-авайлаш хиссини шакллантириш антропоген таъсирларнинг олдини олишда асосий омиллардандир. Бунда экологик
таълим-тарбиянинг ахамияти хам нихоятда юкори. Зеро, экологик таълим -тарбия табиат ва жамият уртасидаги узвийликни таъминлаш хамда табиий баркарорликни саклашда мухим ахамиятга эгадир. Шунингдек, экологик таълим-тарбия ёшларни табиатдан онгли равишда фойдаланиш ва улар калбида табиатга мехр-мухаббат уЙFOтиш хамда тежамкорликка ургатишда кул келади.
Албатта, ёш авлод калбида табиатга нисбатан хурмат хиссини шакллантириш ва ривожлантириш мухим масалалардан саналади. Бу, уз навбатида, педагог кадрлар зиммасига катта масъулият юклайди.
Мустакиллик йилларида мамлакатимизда барча жабхалар каторида экология, атроф-мухитни мухофаза килиш ва табиий ресурслардан окилона фойдаланиш сохасида тулаконли хукукий-меъёрий база яратилди. Жумладан, Узбекистон Республикаси Конституцияси, "Табиатни мухофаза килиш туFрисида"ги, "Таълим туFрисида"ги конунлар хамда Кадрлар тайёрлаш миллий дастури, шунингдек, бошка катор хужжатлар экологик таълим- тарбия тизимининг хукукий асосини ташкил этади. Таъкидлаш жоизки, "Табиатни мухофаза килиш туFрисида"ги Узбекистон Республикаси К,онунининг 4-моддасида табиатни мухофаза килиш максадларига эришиш учун барча турдаги таълим муассасаларида экология фанини укитишнинг мажбурийлигини таъминлаш мустахкамлаб куйилган. Шубхасиз, атроф-мухит мусаффолигига эришиш ва экологик муаммоларнинг олдини олишда ахолининг, айникса, усиб келаётган ёш авлоднинг экологик маданиятини ошириш мухим ахамиятга эга.
Табиат бойликларидан унумли фойдаланиш, уларни мухофаза килиш масалаларини онгли равишда хал этиш учун оила, мактабгача таълим муассасаларидан бошлаб, укувчи ёшларда табиатга мехр -мухаббат рухини шакллантириш, экологияга оид билимларни улар шуурига сингдириш даркор. Бу келажакда атроф-мухитни мухофаза кила оладиган ва табиатдан окилона фойдаланадиган авлодни шакллантиришнинг мухим шартидир. Зеро, усиб келаётган ёш авлод табиат хакидаги билимларни эгаллаб, теварак атрофнинг нозиклигини, унинг гузалликларини калбан хис кила олсагина, она-Ватанга, унинг табиатига мухаббати ошади. Таълим муассасаларида укитиш жараёнида укувчи - ёшлар онгини хозирги экологик муаммолар мохиятини очиб берувчи билимлар билан бойитиш ва шу билимларни уларнинг амалий фаолияти, ижтимоий мехнати билан мустахкамлаб бориш максадга мувофик. Бундай масъулиятли вазифани хал килиш учун укитувчидан шу соха буйича билимга, педагогик махоратга, юксак экологик маданиятга эга булиш, шунингдек, тинимсиз изланиш, урганиш талаб килинади.Бу борада, укув марказларида "Экологик марказ", "Экологик тугарак"ларни ташкил килиш, мунтазам равишда экофестиваллар ёки танловлар утказиб туриш, укув-методик кулланмалар, дарсликлар, кургазмали материалларни нашр этиш яхши самара бериши, шубхасиз.
Хулоса: Экологик таълим-тарбияни юзага келтирувчи масканлардан яна бири, бу — махалла. Дархакикат, халкимизда табиатга булган эхтиром тарих каби кухнадир. Шу маънода, азалий кадриятларимиздан булмиш умумхалк хашарларини утказиш ва уларга ёшларни купрок жалб этиш айни муддао. Умуман олганда, укув юртлари, оила, фукароларнинг узини узи бошкариш органларида ёшларнинг узлуксиз экологик таълим-тарбияси борасида самарали тизимни яратиш бугун зиммамиздаги энг мухим вазифалардан биридир.
Бундан ташкари, оммавий ахборот воситаларида экология ва атроф-мухитни мухофаза килишга баFишланган туркум курсатув, эшиттиришлар, ижтимоий- экологик роликларни мунтазам эфирга узатиб бориш, вактли матбуот нашрларида маколалар чоп этиш оркали тарFибот-ташвикот ишларини кучайтириш хам ахолининг экологик маданиятини оширишда мухим ахамиятга эга. Табиат инсонда ватан туЙFусини уЙFOтади, уни мехнат ва жасоратга ундайди, жуда куп туЙFуларни камол топтиради хамда куп нарсаларни талаб этади. Маданиятли, маънавий камол топган инсон учун уз Ватани табиатини мухофаза килиш хаёти ва фаолиятининг узвий кисмига айланиб колади. Демак, экологияни мухофаза килишимда сен, мен ёки у жавобгар, деб эмас, балки хаммамиз масъулмиз шиори остида бирлашиб уни мухофаза килишимиз керак, ана шундагина кузлаган максадимизга эришамиз.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожатномасини урганиш ва кенг жамоатчилик уртасида тарFиб этишга мулжалланган илмий-оммабоп кулланма Тошкент-2019.
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni "Ekalogiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida davlat boshqaruvi tizimini takomШashtirish" to'g'risida farmoni Toshkent sh 2018-yil PQ-3956-son
3. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.(O'n ikkinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi ОНу kengashining о'п birinchi sessiyasi (1992 уП 8 dekabr)da qabul qilingan). -T.: Adolat, 1992. у.