CC BY
2УДК 622. 276
¥ЦГЫМА 0НШДЕРШ ЖИНАУ ЖЭНЕ ДАЙЫНДАУ ЖYЙЕСIН ТАЛДАУ
ОТЕГЕНОВ КАЙРАТ РАМИМОВИЧ
Мунай-газ инженериясы кафедрасыныц магистранты, Батыс -^азакстан инновациялык-технологиялык университетi, Орал, ^азакстан
САУЛЕБАЙ¥ЛЫ АБЫЛ
Мунай-газ инженериясы кафедрасыныц магистранты, Батыс -^азакстан инновацияльщ-технологияльщ университетi, Орал, ^азакстан
КАЛЕШЕВА ГУЛЬМИРА ЕРМУХАМБЕТОВНА
Мунай-газ инженериясы кафедрасыныц ага окытушысы, Батыс - ^азакстан инновациялык-технологиялык университетi, Орал, ^азакстан
БИКЕТОВ БАКТЫГАЛИ АХМЕТЖАНОВИЧ
Мунай-газ инженериясы кафедрасыныц ага окытушысы, Батыс - ^азакстан инновациялык-технологиялык университетi, Орал, ^азакстан
Аннотация. Кен орнын игеру керсетюштертщ взгеру1мен уцгыма еммдерт жинау жэне дайындау ЖYйесiн пайдалану шарттары да езгеред1. Сонымен цатар, суйыцтыцты гргктеу келемшц жэне цабат суйыцтыцтарыныц цурамыныц Yнемi езгеруiне байланысты уцгыма еммдерт дайындау жэне жинау ЖYйесiнiц тммдштне турацты мониторинг пен талдау цажет. ¥цгыма еммдерт дайындау жэне жинау ЖYйесiнiц тммдшгт Yнемi бацылау мен талдаудыц негiзгi мтдет^тутастай алганда ЖYйе тммдшгтщ жогары децгемн Yнемi устап туру. Мацалада авторлар мунай кен орындарыныц мысалында агындарды цолданыстагы объектыер арасында цайта белу арцылы уцгыма еммдерт жинау жэне дайындау ЖYйелерiн талдайды.
ТYйiндi свздер: мунай кен орны, мунай, дайындау цондыргысы мунай, уцгыма еммдерт жинау жуйеЫ, уцгыманы дайындау жуйес еммдер.
Мунай мен газ eндiру кэсшшшп - енеркэсштер шшдеп ец мацызды салалардыц бiрi болып табылады. Оныц каркынды дамуына бiздiц елiмiзде Yлкен кещл белшедь
Егемендi ^азакстан Yшiн мунай экономикамыздыц калыпты тYPде дамудагы ец непзп мYмкiншiлiктерiнiц бiрi болып калыптасып, кaзiргi кезде халыкаралык мацызга ие болуда. ХХ1 гасырда ^азакстан кeмiрсутек шиюзаты корына аса бай бiр топ мемлекеттердщ катарынан кeрiнуге мYДделi. Мемлекетiмiз eзiнiц элеуметтiк-экономикaлык жагдайын жаксартып элемнщ дамыган елу елiнiц катарына косылу Yшiн мацызды стратегиялык тапсырмаларды жYзеге асыруга талпыныс жасап отыр, эрине бул туста кубыр кeлiгiнiц рeлi де ерекше. ^азакстан магистралды мунай кубырларын салу аркылы - Ресей, ^ытай, Орталык Азия, Еуропа, Араб елдерiмен байланыстарын кYшейтудi кeздейдi. Каспий ^убыржелшк Консорциумы, Батыс ^азакстан - ^ытай кубыр жолы соныц бiрден-бiр дэлелi.
^aзiрri кезде Батыс ^азакстан аймагы бiршaмa басымдылыктарга ие, непзп артыкшылыгы оныц оцтайлы географиялык орналасуы. Бурынгы Кецестiк Одактыц баска да мунайлы аудандары мысалы: Баку, Грозный жэне Майкоп шетю аймактарында орналасса, ал Орaл-Ембi ауданы сол одактыц нак ортасында болып, бул eндiрiлген eнiм Еуропа мен Азия елдерш камтамасыз етуде мацызды рeл аткарды. Бул эрине, елде Yстемдiк еткен коммуниста партияныц аймактарды индустрияландыру багытындагы саясатымен байланысты едi.
Елiмiздiц элеуметпк-экономикалык жоспарында жаца мунай мен газ кенорындарын пайдалану жеделдету камтамасыз етшуде.
^аз1рп уакытта уцгылар корыныц курлымын жэне олардьщ агымдагы шыгымын, игерудщ технологиялык керсетюштерш, eнiм алу аймагындагы кабат кысымыныц eзгерiсiн талдау.
^абат бергiштiгiн жогарлатудыц ец жаксы тэсiлi уцгыма тYп мацы аймагыныц скинфакторларын тазалау жэне азайту бойына эртYрлi тэсiлдер колдану, кабаттыц окпан мацы аймагын ластамай кабатты алгашкы жэне косымша ашу, ягни eнiмдi аралыктарда бургылау жэне кабатка депрессия кезiнде перфорациялау немесе кабат кысымы бар уцгыма окпандарында бiрдей кысымдар болган перфорациялау.
рабатка эсер ету тэсiлдерiнiц бiрегей нэтижелерi жок болгандыктан белгiлi бiр тэсшдщ колдану тиiмдiлiгiн есептеу жэне максатты тацдау ете киын.
¥цгыма eнiмi сагадан тараткыш желiлер бойынша мунайдыц дебитi мен сулылыгын елшеу Yшiн «Спутник А-40» типт ГЗУ - га тYседi, одан кейiн газды суйыктыктан болу Yшiн газ сеператырына жiберiледi, ал одан кейiн газды сусыздандыру жэне тузсыздандыру кондыргыларына жiберiледi [1,2].
Х - кен орнында мунай мен газды жинау жэне дайындау жYЙесiн карастырамыз. Жинау жYЙесiнiц гимараттарыныц жэне eнiмдi тасымалдау келес кeрсеткiштерге есептелу кажет: максимал тэулштш суйыктык eндiру 762,4 т/тэу. , мунай -175,2 т/тэу. , су -587,2 м3/тэу., газ -8917,7 м3/тэу. Эндiрушi уцгылардыц максимал коры 23 дана. ¥цгылардыц eнiм тасымалдагыш жиелiлер мен "Спутник А-40" типт (ГЗУ) -топтыц eлшегiш кондыргыларга тYседi. Ол онда eлшенедi. ГЗУ-дыц кажетп саны 2 дана. ГЗУ-дан кешн газ мунайлы коспа газ сепараторына жiберiледi. Мунда газ eз муктаждыктарына жаратылады. Содан кейiн олар Х- кен орныныц территориясында орналаскан жинау пунктше тасымалданады. Мунай жэне газ тасымалы мильтифазалы сораптармен камтамасыз етшедь
Х - кен орнында eнiмдi кэсiпшiлiк дайындау терец сусыздандыру технологиялык сулбасы бойынша жYргiзiледi; жуатын мунай ^лемшщ 8 - 10% -дей жылытылган тущы су бере отырып ЭГ - 200 электродогидраторында туссыздандыру сатысымен Т-600C сусыздандырылады. Деэмульгатор ретшде Yлестi шыгыны 100-150 г/т, сепарол 41 колданылады.
Тауарлык мунайды дайындай тастанды сулар мен iлеспе газдарды толык жоя отырып Х - кен орныныц территориясында орналаскан ППН-ды жYзеге асады. ¥цгыма eнiмдерiнiц сипаттамасы. МД^-га казiрге кен орныныц мунай жинау тсзбектершде газданудан eткен су мен мунай эмульсиясыныц «шию мунайы» жетюзшедь
Дайындау барысында мунайды жер кабатындагы су мен калган газден бeлу жYргiзiледi. Зарарсыздандырылган (дайындалган) мунай УМН базасында (сатып алушыныц су соргышымен) сорылады, бeлiнген газ - отта жанады, ал айырылган су мунай орнында турганнан соц-жою кeкжиегiне тартылады [3,4].
Мунайды дайындау барысында кондыргыларга су мен мунай эмульсиясын жэне мунайдыц кыздырылуы бкзылмас Yшiн деэмульгаторлар пайдаланылады. Физико-химиялык сипаттама 1-3 кестеде кел^ршген.
Кесте 1 - Х- кен орны мунайдыц физико-химиялык сипаттамасы
№ Кeрсеткiштердiц атаулары Элшем бiрлiктерi УПН
Кiруде Шыгуда
1 ГОСТ 3900-85 бойынша тыгыздыгы кг/м3 892
2 ГОСТ 33-82 кинематикалыгы мм2/с аныкталмаган
+20 0 С-да аныкталмаган 49,2
+50 0 С-да аныкталмаган
+80 0 С-да 15,7
3 Мунайдыц курамы: до 26,0 -312,00 до 0,5
-су, ГОСТ 2477-65 % масс аныкталмаган до 100
-туз, ГОСТ 21534-76 мг/л аныкталмаган 2,98
-^юрт, ГОСТ 1437-75 % масс аныкталмаган 5,83
-парафин,ГОСТ11851-86 % масс аныкталмаган 90,00
- кYкiрт кышкылы мг/л аныкталмаган
-меркаптандар % масс аныкталмаган 0,006
-мех. примесей, ГОСТ 14891-69 % масс аныкталмаган
4 ГОСТ 2177-82 бойынша
фракциялык курамы 0 С
-кайнаудыц басталуы - 100 0 С-ка дешн кайнайды
% аныкталмаган 65
- 200 0 С-ка дешн кайнайды % аныкталмаган 20
- 300 0 С-ка дешн кайнайды % аныкталмаган 32
- 350 0 С-ка дешн кайнайды % аныкталмаган 35
5 ГОСТ 20287-74 бойынша
салкындау температурасы 0 С аныкталмаган -14
6 ГОСТ 6356-75-бойынша жарылыс температурасы 0 С аныкталмаган
Кесте 2 -Дренажды судыц физико-химиялык касиеттерi
№ Кeрсеткiштердiц атаулары Элшем бiрлiктерi Кeрсеткiштердiц кeлемi
1 ГОСТу 3900-85 бойынша тыгыздыгы кг/м3 1,080
2 pH 7,60
3 ССТ 39-071-78: бойынша судыц иондык курамы НСО3- SO42- Ca2+ Mg2+ мг/экв 6,399 2140,167 72,822 209,634 110,000
3 + Ш+ 1899,754
4 Темiрдiц массалык Yлесi мг/л болмайды
5 Жер кабатындагы сулардыц тузга икемдiлiгi Икемделуi бар
Кесте 3 -Мунайлы газдыц физико-химиялык касиеттерi
№ Кeрсеткiштердiц атаулары Элшем бiрлiктерi Кeрсеткiштердiц кeлемi
1 Тыгыздык кг/м3 1,217
2 ГОСТ 13379-77 бойынша газдыц курамы -^юрт кышкылы -кeмiркышкыл газ -азот -метан -этан -пропан -ьбутан -n-бутан -пентан % моль 2,86 1,50 13.79 45,63 10,94 16.80 1,78 3,93 2,65
3 Жылыту касиетi ккал/м3 11861
МД^-дагы мунайды дайындау негiзгi технологиялык процестер(саты) келес сатыга бeлiнедi:
- шию мунайды жылыту жэне сору;
- сусыздандыру жэне тузсыздану;
- тауарлы мунайыныц тасымалдау жэне сактау;
- жер кабатындагы судыц дайындау.
^абат су эмульсиясын жылыту мен шамамен алгандагы Yлгiлерiнiц сатысы.
Су мунайындагы эмульсияныц курамында газы бар калдыктармен кен орнындагы барлык НСУ кубыр желiлерiнiц жинакталуымен пайда болады. Осы кубыр желiлерiне БР - 2,5 блогыныц кeмегiмен дэмульгатор мен кайтарылган дренажды су берiледi
БР-2,5 реагентп дозалауга арналган блок дайындауга, сондай-ак таза дэмульгатор мен ингибитор коррозияларын сусыздандыруга мунайды дайындау барысында орнату немесе топтык eлшемдердi орнатуда пайдалануга болады. БР-2,5 блогы жактаулардан, жылыту будкаларынан, технологиялык кeлемнен, РЗ-4,5а су соргышынан, НД-0,5Р-2,5/400 плунжерлi дозаланган су соргышынан, электр жылыткышынан, ветилятордан, реттепш-арматурадан, бауылау жэне баскару жYЙелерiнен турады. БР-2,5 блогыныц техникалык сипаттамасы тeменде 4 кестеде кeрсетiлген [5].
Кесте 4 -БР-2,5 блогыныц техникальщ сипаттамасы
Л/ч дозалык су соргышыныц eндiрiлуi до 2,5
^ысымныц тeмендеуi, МПа (кгс/см2) до 10 (до 100)
Сиымдылыктыц технологиялык кeлемi(15 тэушк iшiнде блоктыц Yздiксiз жумысыныц есеб^, л 900
Реагенттiц дозалык температурасы, 0С 50 - 60
Электр козгалгыштыц куаттылыгы, кВт 0,27
^ондыргылар габаритi, мм: ¥зындыгы Еш Бшктш 3360 2300 2725
^ондыргы массасы, кг 2970
^аз1рп тацда Х - кен орыны су айдау аркылы игершп жаткандыктан eндiрiлетiн eнiмдi кабат сулануда. Сондыктанда кен орнында экологиялык керi эсерi аз болатын мунайды максималды алуга багытталган, мунай кабатына эсер етудщ жогары тиiмдiлiктi эдiстердi колданумен жаца технологияларды сынактан eткiзуi жэне енгiзiлуi кецейуде.
Мунайды жинау жэне айдау (перекачка) тэжiрибесiн талдау непзшде кэсiпшiлiк игеру кезецiнде жогарыда кeрсетiлген уцгымалардыц мунайды жинау жэне эзiрлеудiц жYЙесi усынылган. Берiлген жYЙе кубырлардыц созылу кeлемiн кыскартады жэне пайдалану нысанындагы жобалык уцгымаларда мунайды жинау жэне эзiрлеу YPДiсi жинау, жэне эзiрлеу нускасы еш eзгерiссiз жасауга мYмкiндiк бередi.
ЭДЕБИЕТЕР
1. Земенков. Ю.Д. Сбор и подготовка нефти и газа: учебник /Ю.Д. Земенков, Л.М. Маркова, А.Д. Прохоров, С.М. Дудин. -М.: Изд. Центр «Академия», 2014. - С.160.
2. Закожурников, Ю.А. Подготовка нефти и газа к транспортировке /Ю.А. Закожурников. -М.: 2015.
3. Хафизов, А.Р. Сбор, подготовка и хранение нефти. Технология и оборудование Учебное пособие /А.Р. Хафизов, Н.В. Пестрецов, В.В.Чеботарев и др. -Уфа, 2013. -С.553.
4. Джиембаева, К.И. Сбор и подготовка скважинной продукции на нефтяных месторждениях/ К.И.Джиембаева, Н.В.Лалазарян. -Алматы, 2015.
5. Ихсанов К.А. Оборудование системы сбора и подготовки скважинной продукции: учебное пособие для вузов / К.А. Ихсанов, Г.Е. Калешева. -Уральск ЗКФ АО «НЦНТИ», 2012. -С.100
6. Интернет ресурсы: http://bookash.pro/ru/ , https://www.twirpx.com/files/science/oil/field/ https://www.livelib.ru/book/1000635708-podgotovka-nefti-i-gaza-k-transportirovke-yu-a-zakozhumikov.
