YAPON TILINI OʻQITISHDA KOMMUNIKATIV METODNING QOʻLLANILISHI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

YAPON TILINI O'QITISHDA KOMMUNIKATIV METODNING

QO'LLANILISHI

»

Mo'minova Xumora Abdukarim qizi

O'zDJTU sharq filologiya fakulteti stajyor-o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.6758009

' t

1> TiP*

Annotatsiya: Yapon tili ham hind yevropa tillari oilasining murakkab grammatika, fonetika va orfografiyaga ega bo'lgan bir tilidir. Shuning uchun ham ko'p talabalar bu til o'zbek tilidan tamoman farq qilgani uchun uni o'rganishda qiyinchiliklarga duch keladilar. Hozirgi zamonaviy metodlar orasida eng ko'p ishlatiladigan kommunikativ metodning aynan yapon tilini o'qitishda qay darajada qo'llanilishini aniqlash, o'qituvchilar yapon tili dars jarayonida kommunikativ metodning qanday mashq turlaridan foydalanilayotganini bilish va yangi kommunikativ mashq turlarini ishlab chiqishdan iborat.

Kalit so'zlar: yapon tilida kommunikativ kompetensiyalarini rivojlantirish

(og'zaki nutq, muloqot bilan bogliq jarayonlar), kommunikativ metod turlari.

j >ßk ' ' # ^ >

»

Biz bugun o'ta rivojlangan, "murakkab" jamiyatda yashamoqdamiz. Murakkab

deyishimizdan maqsad bir necha asr oldin jamiyat oddiy ko'rinishda bo'lgan.Eng

oddiy misol musiqani oladigan bo'lsak, XIX asr odamlari musiqani tinglash uchun

teatrga yoki konservatoriyalarga borishgan.Bizning kunimizga kelib esa minglab

musiqiy dasturlar, radio va televideniya vositalaridan o'z uyimizda bemalol, xoxlagan . .. , .

musiqamizni tinglay olamiz.

Jamiyat rivojlanib borayotgan bir paytda xorijiy tillarni o'rganishga bo'lgan ehtiyoj ham ortib boryapti.O'rta asrlarda Yevropa mamlakatlarida ona tilidan tashqari boshqa bir ikkinchi tilni bilish faqatgina yuqori tabaqa vakillariga xos bo'lgan.XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib mass media va publitsistikaning rivojlanishi bilan xorijiy tillarni o'rganishga bo'lgan ehtiyoj oshdi.Ikkinchi jahon urushidan so'ng G'arbda ingliz tili va kommunistik davlatlarda rus tilini bilish majburiy talabga aylangan edi.XXI asrga kelib nafaqat bitta chet tilini, balki bir nechta chet tillarini

J-jt

bilish kishilik jamiyatining bag'oyat muhim sohalaridan sanalmoqda.Chet tillarini mukammal egallagan kadrlarga bo'lgan ehtiyoj kundan kunga ortib bormoqda.Biz agarda biron - bir tilning ashshaddiy "shaydosi" bo'lib qolgan bo'lsak, uni o'rganish

c

uchun imkoniyatlarimiz yetarlicha deb o'ylayman.

Hozirgi kunga kelib chet tillarini o'qitish eng muhim masalalardan biri sanaladi. Yevropa Ittifoqining fikriga ko'ra, bu fan talabalarda komunikativ bilimlarni

shakllantirishga yordam beradi va mamlakatlararo o'zaro munosabatlarda ham _

~-

5Karimov I.A. "Chet tillarni o'rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" 2012-yil, 10-dekabr

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

muhimdir.Birinchi navbatda lingvistik jihatdan asosiy e'tibor til sistemalariga emas,

#

balki nutqni rivojlantirishga qaratiladi.Ikkinchidan, sotsiolingvistik va sotsial-madaniy bilimlarni va strategik bilimlarni chuqurlashtirishga yordam beradi.Bunda to'g'ri va ta'sirchan nutq tuza bilish o'rganiladi.Har bir strategik maqsadga erishish uchun yaxshi aytilgan nutq muhimdir.To'rtinchidan esa, sotsial bilimlarni ya'ni tolerantlik va sabr - toqat kabi hislatlarni shakllantiradi. Kommunikativ metod tushunchasini B.V.Belyayev birinchi bo'lib shakllantirgan. U kommunikativlikni

metodika kategoriyasida fan sifatida qarash kerakligini ta'kidlagan. To'g'ri metod aralash metod, tajima metodlar o'z vaqtida ijobiy natijalar bergan, lekin hozirgi davr talabiga mos kommunikativ metod va kommunikativ kompetensiya tushunchalari chet tillarini o'qitishda ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Chet tilida ta'lim oluvchilar barcha kompetensiyalarni egallashlari juda muhim. Pedogogik atamalar lug'atida << Kompetensiya>>- tushunchasi muayyan muommo va masala, hodisa borasida shaxsning bilim, tajriba, mutasaddilikka ega bo'lishi va ularni hal qilishga yetadigan salohiyati ma'nosini anglatadi. J.Jalolov kommunikativ so'ziga "kommunikativ lot. Kommunikatsiya-kommunikatsiya bilan bog'liq; ~akt (nutrgiy amal/ parcha/ jarayon/ muloqot) ~birlik/ topshiriq/ yo'nalish/ zarurat/ muhit/ malaka/ vazifa-(funksiya) maqsad/ niyat/ mashq; -intensiv, interactive metod ( chet tili o'qitish metodlaridan);

»

-yo'nalish, metodika, usul; -kognitiv metod deb, kompetensiyaga esa "kompetensiya [lot. Competentia compete - intilaman]: til—si ( tilga layoqat, til bilishga yaroqlilik, lisoniy (nutqiy) iqtidorm, saviya) deb ta'rig beradi [63; 145-169-b.].

Kommunikativ metodning o'ziga xos xususiyatlaridan biri, o'quvchining

mancoHi (irotnmotiI/o cn^lorm nr»' eViiV\ +r»'rr'n rron tn^icVi imr»V\i1iira+ini r»cVnncVi

maqsadi, grammatika yoki so'zlarni qo'shib to'g'ri gap tuzish qobiliyatini oshirish emas, balki aniq bir fikr ( holatga kirishish, insonlar bilan aloqa o'rnatish, jamiyat va

Pi 1

m n/lnnn rn+ m oitto rn mm n 1 n rr ml-i 1 rl n IrrvmmnrMlrn+onrn \rn'tii m « 11 r\n n+m

madaniyat manzarasini yaratish) ning ichida kommunikatsiya, ya'ni muloqatni amalga oshira olish qobilyatiga erishishdan iboratdir.

Bundan tashqari, til ta'limining markaziga o'quvchini qo'yib, o'quvchining

qiziqishi, intilishiga bog'liq bo'lgan mashqlardan foydalanish va o'qituvchi asosiy o'rinni egallagan audio-lingual metoddan o'quvchi asosiy o'rinda turadigan metodga o'quvchini olib o'tish ham bu metodning o'ziga xosligi hisoblanadi.

Kommunikativ metodning asosiy prinsiplaridan biri o'rganilayotgan tilning J-jt

n + 11 r+i ifr» n -t rr n m r» n tin+/nrtn XTii-fm rtn r\'-fii\r»t* n l-i rlrvrtn-r»!

*

strukturasiga emas, nutqga e'tibor berishdir. Nutqga e'tibor berish degani

o'rganilayotgan tilning to'g'ri ishlatilishi yoki talaffuzning to'g'riligiga qaraganda, so'zlovchi o'zi yetkazmoqchi bo'lgan fikrlarini tinglovchiga yetkazishi, tinglovchi javob qaytarganda tushuna olishi kerakligini bildiradi. Hozirgi zamon kommunikativ

! K*

yondashuv metodikasi tarafdorlarimimg fikricha, har qanday usul yoki metod mashg'ulot jarayonidagi kommunikativ vaziyatga, aniq bir maqsadga, o'quvchilarning hayotiy qiziqish va ehtiyojlariga mos kelmas ekan, ular hech qanday

lV-4 J ^

; >:> > >q ] i )> >

is | 1 -

iS* » J

WiW к/

>q )> q )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

ijobiy natijaga olib kelmaydi. Kommunikativ o'rgatishni boshqa ta'lim usullaridan

#

>

farqlab turuvchi to'rtta muhim belgisi bor. Bular:

1. Muloqatga o'rgatishni, ko'nikma va malakalarni shakllantirishni o'quvchilar juftliklari (guruhlari) orasida o'zaro fikr almashuvga yo'naltirilgan kommunikativ topshiriqni bajartirish jarayonida uyushtirilishi;

2. Topshiriqni o'quvchilarning kommunikativ ehtiyojlariga mos keladigan nutq vaziyatlari asosida tashkil qilinishi;

3. Kommunikativ topshiriqni tushuntirishda, bajarish jarayonida o'quvchilarning

1 О

barcha sezgilariga faol ta'sir qiluvchi audio-vizual va emotsional ta'sir, paralingvistik tayanch vositalaridan va ko'p martalik takror usulidan foydalanishning zarurligi;

4. Har bir kommunikativ topshiriqni aniq bir nutqiy harakatni o'zlashtirishga y°'naltirilgan;

Interfaol usullar deya talqin qilinayotgan har qanday rolli o'yinlar, trening va bahs munozarali darslarda o'quv materiali tushuntirilmaydi, nutqiy harakatlarga

n'mn+ilmoTrni Kn I \гл onn 1/1 I nnli п I rvon lmmmiim l^o-f IT t Vrv'niVmo тгп m о 1 о I/ n I о rn 1

o'rgatilmaydi, balki shakllantirilgan kommunikativ ko'nikma va malakalarni

kommunikativ vaziyatlarda amalda sinab sinab ko'rish yoki kommunikativ salohiyatni baholash vositasi sifatida foydalaniladi. Yapon tilini o'qitishda kommunikativ kompetensiyani rivojlantirishda nutq faoliyatining barcha turlarini

»

rivojlantirish muhim bo'lib, darslarda mashq va topshiriqlarni, interfaol usullarni chuqurroq tadbiq estish zaruratini yuzaga keltirmoqda.

Xulosa qilib aytadigan bo'lsak ayrim filolog talabalarning muloqot yuritishda, hech qanday qiyinchiliklarsiz, nutqda uzilishlar yoki to'xtab qolishlari yuz bermay, erkin so'zlashishlari kerak. Yapon tili mutaxassisining nutqda shu kabi qiyinchiklar, kamchiliklarning bo'lishi ta'lim sifatini, samaradorligini ta'minlanmasligiga olib keladi.

Yapon tilini o'qitishda hozirgi kunda ikkita metoddan foydalanilmoqda:

l.kommunikativ metod; 2. Audio-lingval metod

4. Yapon tilini o'qitishda asosan audio-lingual metod ishlatilib, kommunikativ metodga 10 -15 daqiqa ajratilyapti. Audio-lingval metod orqali o'quvchilarning talaffuzi va grammatik xatolari to'g'irlanib borishi yaxshi xol albatta. Ammo bu bilan o'quvchilar ma'lum bir qolip asosida gapirishga o'rganib qolishadi va faqat audio-

J-jt

-»I m /л+/л /~\ n г» гл л /~1 n /~1 n vn /л I 1 1л 1л /л fi п !"ч i i I n 1 rv-fln-M minknl /чп»чп K/vr> rv vrrn —„л;

lingval metod asosida dars olib borish ularni erkin suhbat qurishga o'rgatmaydi.

ш

Shuning uchun ham yapon tilini o'rgatishda kommunikativ metoddan ham ko'proq foydalanilishi va alohida suhbat guruhlari (speaking club) tashil etilishi kerak. Bundan tashqari, o'quvchilar suhbat holatini tasavvur qila olishlari uchun aynan shu

muhitga ko'nikishlari uchun kommunikativ metoddan ham foydalanish maqsadga muvofiqdir.

I > >

>q ] i )> >

a j

WiW к/

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

5. Yapon tilini o'qitishda kommunikativ metoddan foydalanish bu o'quvchilarni

faqat erkin muloqotga tayyorlaydi. O'quvchilar yapon tilida xatosiz gapirishlari

bundan mustasno.

6. Yapon tilini o'qitish mobaynida avvalo, o'quvchining qanday maqsadga

........ ■ - -- - . -

lingval metod yoki kommunikativ metodni qo'llash mumkin.

7. Kommunikativ mashqlar tizimini ishlab chiqib, o'quvchilarning dars jarayonidagi kommunikativ malakalarini oshirish ijobiy natija beradi. Buning uchun taklif qilingan mashqlar amalda qo'llab ko'rildi.

8. Kommunikativlikka asoslangan ta'limda kommunikativ kompetensiyani ijtimoiy lingvistik jihatiga e'tibor berish gapiruvchining nimani nazarda tutishi va

1 J""*

eshituvchini uni qanday tushunishi kabi munosabatlari talabalarda katta qiziqish uyg'otadi.

9. Dars jarayonlarini kuzatish mobaynida o'quv dasturlari va darslilarni o'qib

л ni n 1 о Ii о m г! о ХГП1ЛЛ1Л -fill tr\nr nrr'nl rv+1 опт In ni 11 /mil ion ni ornom m non л тгп +/Л1ЛП nifi л mr

chiqish hamda yapon tili mashg'ulotlarini tahlil qilish ulardagi mashq va topshiriqlar

>

kommunikativ salohiyatni oshirishga yo'naltirilmaganligi, dars jarayonida faqatgina ayrim kommunikativ mashqlardan foydalanilayotganligini ko'rsatdi. Bu esa kommunikativ qobilyatni rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadi.

»

10. OTM larda dars samaradorligini oshirishda integratsiyalashgan mashq va topshiriqlar, interfaol metodlardan foydalanish ahamiyati katta. Yapon tili nutq

faoliyati turlarini rivojlantirishda «Yo'naltiruvchi intervyu», .... ......»Rolli

o'yinlar ».......lardan foydalanish lozim.

Ilmiy izlanish davomida quyidagi maqsadlar amalga oshirildi:

......... , ............

— yapon tilining o'qitish metodikasi tarixiga oid ma'lumotlarni jamlandi;

— kommunikativ metod, uning o'ziga xos xususiyatlari, mashq turlari haqida Ibv

с ,

ma lumot to plandi;

— yapon tilini o'qitish jarayonida o'qituvchilar qaysi metodlardan foydalanishayotganligi aniqlandi;

— chet tillarini o'qitish jarayonida eng ko'p qo'llaniladigan komunikativ metodining o'ziga xos xususiyatlarini yoritildi;

— yapon tilini o'qitishda o'quv jarayonida kommunikativ metodning qaysi mashq turlaridan foydalanilayotganligini aniqlandi;

'—yapon tilini o'rgatishda ishlab chiqilgan kkmmjnikativ mashqlar

Ish jarayonida kommunikativ o'qitish uslubining etarli miqdordagi afzalliklari aniqlandi. Faqat xorijiy tillarni o'qitishning kommunikativ uslubida ular faoliyatga asoslangan o'rganish turining asosiy belgilarini topadilar, uning o'ziga xos xususiyati, maqsadi va mohiyati bo'yicha, avvalambor, nutq faoliyatining alohida turi bilan bog'liqdir. Shuning uchun biz o'qishni, tinglashni, tarjima qilishni va hokazolarni o'rgatishda uning keng qo'llanilishini uchratamiz.

a j

ы> >>

* : >

PV

>>

Ы J> 1

Ы>

I ]>л

! J>i>

>j*

Ы>

< >S#

Ыз>

я*

Ы>

! >5>

] >4:>

\ й:> Щ

Ш>

< j>j:> >j>

>

Ы >

i >j>

* - >

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

Amaliy nutqqa yo'naltirish nafaqat maqsad, balki ikkalasi ham dialektik jihatdan o'zaro bog'liq bo'lgan vositadir. Zamonaviy kommunikativ usul - bu chet tillarni o'qitishning ko'plab usullarining uyg'un kombinatsiyasi, ehtimol turli xil ta'lim usullarining evolyutsion piramidasining yuqori qismida.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 10 dekabrdagi "Chet tillarni o'rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" PQ 1875. "Xalq so'zi" 2012 y, 240 (5660)-son.

1.1. Tojiboyev G.SH. Boshlang'ich sinf o'quvchilariga chet til o'qitishda kommunikativ yondashuv. Dis...dok.ped.nauk.-Toshkent, 2019.-100-104

1.2. Jo'rayev A.X. Ispan tilida talabalar kommunikativ malakalarini takomillashtirish. Diss....ped.fanlar.dok.-Toshkent, 2019.-64-78

1.3. Widdowson H.G. Teaching Language as Communication. -L.: Oxford University Press, 2008.-168

1.4. Toshiba International Foundation 2004.

1.5. т^ттщ^т r^LH^^^j 1993.

1.6. ътж^-mmê* &

йй 2011

1.7. tt ШШ 1989

Internet saytlar:

1. https : //j apaneselawtranslation.go.jp: //www.amazon.com

2. https : //j apan. kantei.go.jp: //en.m.wikiversity.org

3. https://www.fps.chuo-u.ac.jp

4. https : //j a.m. wikipedia.org

>

J>s»: >

M i>

ц > > » q >j»;

4 >;*

ш >

ы >

ц м :

5 !>) :

3*1 > »ф>

игж

*ф>

л

-^fV-liT f---^SfV-^ï f.—

16

)* 1 >

g > >

q