CC BY
2ФАРМАКОЛОГИЯ
УДК: 615.33
YANGI AVLOD ANTIBIOTIKLAR: SAMARADORLIK VA QARSHILIK RIVOJLANISHINING FARMAKOLOGIK ASOSLARI
QURBONOVA GULNOZA ABDURAHMONOVNA
Termiz Iqtisodiyot va servis universiteti Tibbiy fundamental fanlar kafedrasi assistenti. Termiz shahri O'zbekiston.
ORCID ID 0009-0002-4853-8937 ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada yangi avlod antibiotiklarining samaradorligi va ularga qarshilik rivojlanishining farmakologik asoslari tahlil qilinadi. So'nggi yillarda bakterial infeksiyalarga qarshi kurashda antibiotiklarga chidamlilik global sog'liqni saqlash tizimi oldida jiddiy muammo sifatida namoyon bo'lmoqda. Yangi antibiotiklar sinfi va ularning farmakokinetik hamda farmakodinamik xususiyatlari, shuningdek, mikroorganizmlarning rezistentlik mexanizmlari batafsil ko'rib chiqiladi. Bundan tashqari, antibiotiklar samaradorligini oshirish va qarshilik rivojlanishini oldini olish bo'yicha ilg'or strategiyalar muhokama qilinadi. Mazkur maqola farmakologiya va infeksion kasalliklar sohasida tadqiqot olib borayotgan mutaxassislar uchun dolzarb ilmiy manba bo'lib xizmat qiladi.
Kalit so'zlar: yangi avlod antibiotiklari, antibiotik qarshiligi, farmakokinetika, farmakodinamika, mikrobiologik rezistentlik.
АНТИБИОТИКИ НОВОГО ПОКОЛЕНИЯ: ФАРМАКОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ЭФФЕКТИВНОСТИ И РАЗВИТИЯ РЕЗИСТЕНТНОСТИ
КУРБАНОВА ГУЛЬНОЗА АБДУРАХМАНОВНА
Ассистент кафедры Фундаментальных медицинских наук Термезского университета экономики и сервиса. Город Термез,
Узбекистан. ORCID Ю 0009-0002-4853-8937
АННОТАЦИЯ
В данной статье анализируется эффективность антибиотиков нового поколения и фармакологические основы развития резистентности. В последние годы антибиотикорезистен-тность становится серьёзной проблемой для глобальной системы здравоохранения в борьбе с бактериальными инфекциями. В исследовании подробно рассматриваются новые классы антибиотиков, их фармакокинетические и фармакодина-мические свойства, а также механизмы микробной резистентности. Кроме того, обсуждаются передовые стратегии повышения эффективности антибиотиков и предотвращения развития устойчивости. Данная статья является актуальным научным источником для исследователей в области фармакологии и инфекционных заболеваний.
Ключевые слова: антибиотики нового поколения, антибиотикорезистентность, фармакокинетика, фармакодина-мика, микробная резистентность.
A NEW GENERATION OF ANTIBIOTICS: PHARMACOLOGICAL FOUNDATIONS FOR THE DEVELOPMENT OF EFFICIENCY AND
RESISTANCE KURBANOVA GULNOZA ABDURAKHMANOVNA
Assistant of the Department of medical fundamental sciences of the Termez University of Economics and services. Uzbekistan Termez.
ORCID ID 0009-0002-4853-8937 ABSTRACT
This article analyzes the efficacy of next-generation antibiotics and the pharmacological basis of resistance development. In recent years, antibiotic resistance has emerged as a serious challenge for global healthcare systems in the fight against bacterial infections. The study
provides a detailed examination of new classes of antibiotics, their pharmacokinetic and pharmacodynamic properties, as well as the mechanisms of microbial resistance. Additionally, advanced strategies to enhance antibiotic effectiveness and prevent resistance development are discussed. This article serves as a relevant scientific resource for researchers in the fields of pharmacology and infectious diseases.
Keywords: next-generation antibiotics, antibiotic resistance, pharmacokinetics, pharmacodynamics, microbial resistance.
Kirish. Antibiotiklar zamonaviy tibbiyotning ajralmas qismi bo'lib, bakterial infeksiyalarni davolash va oldini olishda katta ahamiyatga ega. 1929-yilda Aleksandr Fleming tomonidan penitsillinning kashf etilishi ushbu sohada inqilobiy o'zgarishlarga olib keldi [1]. Biroq, so'nggi yillarda antibiotiklarga chidamlilikning (rezistentlikning) kuchayishi global sog'liqni saqlash tizimi oldida jiddiy muammo sifatida ko'tarilmoqda. JSST ma'lumotlariga ko'ra, dorilarga chidamli infeksiyalar yiliga 5 million kishining o'limiga sabab bo'lmoqda. Yangi avlod antibiotiklari ushbu muammoga yechim sifatida ishlab chiqilgan bo'lib, ularning samaradorligi va farmakologik xususiyatlari oldingi avlod antibiotiklaridan farqlanadi. JSST e'lon qilgan yangi hisobotga ko'ra, 24 patogenga qarshi emlanish orqali dunyo bo'yicha qo'llaniladigan zarur antibiotiklar miqdorini 22 foizga yoki sutkasiga 2,5 milliard dozaga kamaytirishi mumkin [2].
Yangi avlod antibiotiklari zamonaviy tibbiyotda bakterial infeksiyalarga qarshi kurashda muhim rol o'ynaydi. Ular nafaqat patogen mikroorganizmlarni samarali yo'q qiladi, balki foydali ichak mikroflorasini saqlab qolishga ham yordam beradi. Masalan, Illinoys universiteti olimlari tomonidan ishlab chiqilgan yangi antibiotik ko'p dori-darmonlarga chidamli bakterial infeksiyalarga qarshi kurashadi, ammo sog'lom bakteriyalarga ta'sir qilmaydi. Yangi avlod antibiotiklari yuqori selektivlikka ega bo'lib, patogen bakteriyalarning o'sishi va ko'payishini to'xtatadi. Ular gram-
manfiy bakteriyalarning muhim mexanizmlarini, masalan, lipoproteinlar lokalizatsiyasi (Lol) tizimini bostirish orqali ta'sir ko'rsatadi. Bu tizim zararli va foydali bakteriyalar o'rtasida genetik jihatdan farqlanadi, bu esa yangi preparatlarning kimyoviy tarkibi bu farqlarni hisobga olishiga imkon beradi. Yangi avlod antibiotiklari klinik amaliyotda keng qo'llaniladi. Masalan, Illinoys universiteti olimlari tomonidan ishlab chiqilgan yangi antibiotik sepsisli sichqonlarning 100 foizini va pnevmoniya bilan kasallangan sichqonlarning 70 foizini saqlab qolgan. Bundan tashqari, foydali mikroblarning boyligi va xilma-xilligi terapiya davomida o'zgarmagan [3]. Shuningdek, yangi avlod antibiotiklari yuqori selektivlik va samaradorlikka ega bo'lib, nojo'ya ta'sirlarni kamaytiradi va foydali mikroflorani saqlab qoladi. Bu esa bemorlarning umumiy sog'lig'iga ijobiy ta'sir ko'rsatadi va davolash jarayonini samaraliroq qiladi.
Yangi avlod antibiotiklari bakterial infeksiyalarni davolashda sezilarli yutuqlarga erishgan bo'lsa-da, ularni qo'llashda bir qator muammolar ham mavjud. Nojo'ya ta'sirlar: Antibiotiklar nafaqat patogen bakteriyalarni, balki organizm uchun foydali mikroflorani ham yo'q qilishi mumkin. Bu ichak disbiozi, immunitetning pasayishi kabi asoratlarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun, davolash shifokor nazorati ostida o'tkazilishi kerak. Antibiotiklar samaradorligining pasayishi: Ko'pincha antibiotiklar noto'g'ri yoki nazoratsiz qo'llanilishi bakteriyalarning ushbu dori vositalariga chidamliligini oshiradi. Bu esa davolash samaradorligini pasaytiradi va yangi, kuchliroq antibiotiklarni ishlab chiqishni talab qiladi [4]. Davolash muddatining uzayishi: Ba'zi hollarda, antibiotiklar bilan davolash muddati uzaytiriladi, bu esa nojo'ya ta'sirlarning ko'payishiga olib kelishi mumkin. Bakteriyalarning antibiotiklarga sezgirligini aniqlashdagi qiyinchiliklar: Mikroorganizmlarning antibiotiklarga sezgirligini aniqlash qimmat va murakkab jarayon bo'lib, bu davolashning samaradorligini kamaytirishi mumkin [5]. Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun antibiotiklarni
oqilona qo'llash, mikroorganizmlarning sezgirligini aniqlash va yangi davolash usullarini ishlab chiqish zarur.
So'nggi yillarda antibiotiklarga chidamli bakteriyalarga qarshi yangi antibiotiklar ishlab chiqish bo'yicha tadqiqotlar olib borilmoqda. Masalan, olimlar bakteriyalar tomonidan ishlab chiqariladigan darobaktin moddasini o'zgartirib, yangi eksperimental antibiotik yaratdilar. Ushbu modifikatsiyalangan darobaktin (D22) laboratoriya sharoitida va hayvonlar ustida o'tkazilgan tajribalarda chidamli mikroorganizmlarning o'sishini to'xtatishda yuqori samaradorlik ko'rsatdi. D22 Pseudomonas aeruginosa va Escherichia coli kabi patogenlarga qarshi samarali bo'lib, infeksiyalarni muvaffaqiyatli davolash imkonini berdi [3]. So'nggi yillarda o'tkazilgan tadqiqotlar yangi avlod antibiotiklarining samaradorligi va bakteriyalarning ushbu dori vositalariga qarshilik (rezistentlik) darajasini baholashga qaratilgan. Quyida bunday tadqiqotlardan birining natijalari keltirilgan [6]:
Antibiotik turi Neonatal sepsis/meningit uchun samaradorlik (%) Bolalar sepsisi uchun samaradorlik (%) Bolalar meningiti uchun samarador lik (%)
Aminopenisillin 26 N/A N/A
Gentamisin 45 N/A N/A
3-avlod sefalosporinlari 29 51 65
Karbapenemlar 81 83 79
Ushbu ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, an'anaviy antibiotiklar, masalan, aminopenisillin va gentamisin, neonatal sepsis va meningitni davolashda past samaradorlikka ega. Uchinchi avlod sefalosporinlari ham bolalar infeksiyalarida cheklangan samaradorlikni ko'rsatmoqda. Biroq, karbapenemlar ushbu infeksiyalarni davolashda nisbatan yuqori samaradorlikka ega.
Bu natijalar antibiotiklarga chidamlilik muammosining dolzarbligini va yangi avlod antibiotiklarini ishlab chiqish hamda oqilona qo'llash zarurligini ta'kidlaydi.
Adabiyotlar royxati:
1. Орипов У.О., Каримов Ш.Н.О. Умумий хирургия: Тиббиёт олий билимгохларининг талабалари учун дарслик.— Т.: Ибн Сино номидаги нашриёт — матбаа бирлашмаси, 1994.— б.— 560 (Тиббиёт олий билимгохлари талабалари учун укув адабиёти).
2. Бочарова К.А., Ачкасов Е.В., Бурцев Н.А., Стрелкова А.М. Применение антибиотиков в сельском хозяйстве // Биология и интегративная медицина. - 2025. - № 1(72). - С. 8-23. - doi 10.24412/cl-34438-2025-8-23. - EDN DVIBZG.
3. Reygaert W.C. An overview of the antimicrobial resistance mechanisms of bacteria. //AIMS Microbiol. 2018 Jun 26; 4(3): 482-501. doi: 10.3934/microbiol.2018.3.482.
4. Тимофеева С.С., Гудилова О.С. Антибиотики в окружающей среде: состояние и проблемы // XXI век. Техносферная безопасность. 2021. Т. 6, № 3. С. 251-265.
5. Zufarov P.S., Yakubov A.V., Aripdjanova Sh.S., Saidova Sh.A., Musaeva L.J. Revmatoid artritli bemorlarda gastropatiyani davolashda omeprazol samaradorligini qiyosiy baxolash. //Science and practice: Implementation to modern society. Manchester. Great Britan. 25-28 Desember, 2020. № 3(39). P.1331-1340.
6. Ковалева Е.В., Бочарова К.А., Иванова А.А. и др. Механизмы формирования и распространения резистентности бактерий к противомикробным препаратам // Биология и интегративная медицина. - 2025. - № 1(72). - С. 394-410. - doi 10.24412/cl-34438-2025-394-410. - EDN VWECWA.
7. Zhou G., Wang Q., Wang Y., Wen X., Peng H., Peng R., Shi Q., Xie X., Li L. Outer Membrane Porins Contribute to Antimicrobial Resistance in Gram-Negative Bacteria. //Microorganisms 2023, 11, 1690.
8. Медицинское и фармацевтическое товароведение. Практикум. Учебник. Под редакцией О.А. Васнецовой. Москва. Изд-во "ГЕОТАР-МЕДИА, 2005. -70 c.
