CC BY
0УДК 378.6.016.02: 51(574)
«ЫЦТИМАЛДЫЦТАРДЫ ЦОСУ ТЕОРЕМАЛАРЫ» ТАЦЫРЫБЫН ОЦЫТУДА АЦПАРАТТЫЦ ТЕХНОЛОГИЯ МYМКШДIКТЕРШЩ ЦОЛДАНЫЛУЫ
ЦАДЫРБАЕВ АМАН БАЦЫТЖАН¥ЛЫ
I.ЖансYгiров атындагы Жетюу университетi 7М01503 (гылыми-педагогикалык багыт)
2 курс магистранты, Талдыкорган к.
Аннотация: Мацалада болашац мамандарды «Ыцтималдыцтарды цосу теоремалары» тацырыбын оцытуда ацпараттыц цуралдарды цолдану мэселелер1 баяндалган.
TipeK свздер: есеп, ыцтималдыцтарды цосу, ацпараттыц технологиялар.
Аннотация: В статье расматривается проблемы использования инновационной технологии в обучении будущих специалистов по теме «Теоремы сложения вероятностей».
Ключевые слова: задача, сложения вероятностей, инновационные технологии.
Annotation: The article examines the problems of using innovative technology in the training of future specialists on the topic "Probability addition theorems".
Key words: the problem, the addition of probabilities, innovative technologies.
Акпараттык технология ^гымына объектшщ, Yдерiстщ, к¥былыстыц ^й туралы жаца аппарат алу y™h мэлiметтердi жинау, ецдеу, жетюзу тэсiлдерi мен к¥ралдарынын жиынтыгына колданылады деп, сол сиякты компьютердi жэне телекоммуникациялык жабдыктарды, деректердi сактау, шыгару, тасымалдау жэне езгертуге арналган технология деп тYсiндiрiлiп келсе, казак тш терминдершщ салалык гылыми тYсiндiрме сездiгiнде: «акпарат технологиясы- акпаратты евдеу Yшiн пайдаланылатын технологиялык элементтердщ, к^рылгылардыц немесе эдютердщ жиынтыгы. Акпараттык технология — казiргi компьютерлiк технология непзшде акпаратты жинау, сактау, ендеу жэне тасымалдау ютерш камтамасыз ететiн математикалык жэне кибернетикалык тэсiлдер мен каз1рп техникалык к¥ралдар жиыны»,-деген аныктама бершедЦ1,2].
Дегенмен, термин акпарат жэне технология ^гымдарымен байланысты грек тiлiнен технология сезшщ аудармасы енер, шеберлiк, бшктшк болса, технология дегенiмiз - белгш бiр нэрсенi ецдеу Yшiн орындалатын эрекеттер тiзбегi деп угындырылады.
^азакстандык галымдар бiлiмдi акпараттандыру мэселелерi:
-акпараттык когам жагдайында бшмнщ мазмуны мен функциясын, педагогикалык кызметтщ тYрлерi мен эдютерш езгерту;
- акпараттык технологиялары мен акпараттандыру к¥ралдарыныц шыгармашылык кабшеттшк пен кэсiби багдарлылыкты дамытуга оц эсерi;
-акпараттык технологиялардыц тэрбиелiк ыкпалы;
-бiлiм саласында мультимедиа-технологияларын пайдаланудыц мYмкiндiктерiнiц пайда болуы;
-акпараттык когам жагдайында Yздiксiз бiлiмдi ары карай дамыту;
-окыту к¥ралдарыныц электрондык моделдерiн жаппай пайдалану мен дамыту;
ЦАДЫРБАЕВА БАFДАГYЛ АХМАДИЕВНА
п.г.к.
Абай атындагы ^аз¥ПУ, Алматы к.
АХМАДИЕВА БАЛЖАН БАЦЫТЖАНЦЫЗЫ
окытушы Абай атындагы ^аз¥ПУ, Алматы к.
-дамыта окытуды когамныц акпараттык ресурстары негiзiнде калыптаса бастауы; -косымша бiлiм саласына акпараттык жэне катынастык технологияларды ендiру; -акпараттык когамда окытудыц дэстYрлi жэне инновациялык тэсшдершщ мYмкiндiктерiн Yйлестiру;
-оку YДерiсiнiц барлык тYрлерiнде жумыс iстеуi Yшiн окытушылардыц акпараттык мэдениетiн калыптастыру;
-оку орындарын баскару мен педагогикалык ецбек сапасын багалаудыц жаца тэсшдершщ тууы;
-акпараттык когамда бiлiм кызметтерш жаhандандыру мен бiрiктiрумен байланысты деп атап керсеткен жэне де бiлiмдi акпараттандырудыц ею стратегиялык максатка жетудi камтамасыз ететшдшн, бiрiншiсi, акпараттык жэне телекомуникациялык технологияларды колдану негiзiнде бiлiм кызметшщ барлык турлершщ тиiмдiлiгiн арттырудан турса, ал екiншiсi, акпараттык когам талаптарына сай, ойлауы жаца тYPдегi мамандарды дайындаудыц сапасын арттырудан турады деп тужырымдаган [3].
Бiлiмдi акпараттандырудыц аталган максаттарына жетудщ жолдарын айкындау казiргi тацда да шешiмiн табуды талап етш отырган мэселелердщ катарына жатады.
Бiз макаламызда акпараттык технологияныц «Ыктималдыктарды косу теоремалары» такырыбын окытуды компьютерлiк мYмкiндiгiн, ягни Excel барлыгына колжетiмдi багдарламасыныц колданылу мысалында карастырамыз.
Эйткенi, акпараттык технологияларды колдану элементар есептердi орындау эрекеттершщ жылдамдатылуына, студенттердщ болашактагы кэабш аткаруы немесе гылыми зерттеулердi орындауга жетелеуге, оку Yдерiсiндегi ойлау ерюшщ шецберш кецейтуге, жеке тулга ретшде кызметшщ тиiмдiлiгiн арттыру жолдарын iзденулерiне мYмкiндiк бередi.
Ал, оку Yдерiсiнде ездiк жумыстарды орындау кеп уакыт талап етедi жэне бiртектес ю-эрекеттердщ кайталанатындыгымен, тапсырмаларды орындаудагы элементар амалдарды орындаудыц келемшщ Yлкендiгiнен кате ж1беру каутнщ жогары дэрежесiмен ерекшеленедь Олай болса, оку YДерiсiнде акпараттык технологиялармен эрекеттеспктщ сабакка сай турлерш уйымдастырып, окытушы мен студент кызметшщ мазмуны мен сипатын езгерту кекейкесп мэселелер катарына жататыны акикат.
Математика курсыныц iргелi угымдарын мецгертуде есептщ жэне тапсырмаларды орындауда есептеулердщ алатын орныныц мацыздылыгы кYмэн тудырмайтындыгы акикат.
Эйткеш, «есеп» деп субъект езшщ алдына койган максатына жету Yшiн белгiлi шамалар мен белгiсiздi аныктайтын жагдайды айтады[4].
Математиканы окытудагы есептер мэселесше байланысты эдiстемелiк сурактарды шешуде айтарлыктай Yлес коскан эдюкер-математиктердщ (Г.Д.Балк, Г.А.Балл, Г.П.Бевз, А.М.Пышкало, З.А.Скопец, А.А.Столяр, Ю.М.Колягин, В.И.Крупич, В.В.Фирсов, Р.С.Черкасов, П.М.Эрдниев, Л.М.Фридман, А.Е.Эбшкасымова, В.А.Гусев, Г.В.Дорофеев, К.И.Нешков жэне т.б.), зерттеулерiнде есептi шыгару математикадан бiлiм мен iс-эрекеттер тэсшн калыптастырудыц негiзгi куралы, окушылардыц математикалык бiлiмiн дамытудыц тиiмдi тэсiлi ретшде талданады[5].
Одан да терещрек децгейлш дамыта окыту есептерi угымына Б.АДадырбаева зерттеулерiнде аныктама берiп талдай келе, математиканы бшм беру стандарты талаптарынан асатын окушылардыц езiндiк iс-эрекетiн арттыру шарттарына байланысты топтарды негiзге ала отырып, децгейлiк дамыта окытуда окушылардыц езшдш жумыс жасау кабiлетiн жетiлдiруге багытталган окытуды баскару алгоритмiн темендепше: -окуга деген окушылардыц ынтасын арттыру; -танымдык кажеттiлiк тугызу; -есептi шыгаруды жоспарлай алу;
-кYтпеген жерден оперативт тYPде есептi шыгарудыц оцтайлы жаца тэсшн табу; -аралык есептеулер жYргiзу Yшiн ережелер мен зацдылыктарды колдану; -жаца тэсiлдi колданып есеп шыгаруды орындау;
-ез бетшше есептш шешiмiн тексеру;
-езшщ катесш e3i TY3eTy (кей жагдайда м¥Fалiм кемепмен орындалады), - деп аныктап, окытуды баскарудыц осы алгоритмiн колданганда окытудыц нэтижесi есептi шыгарудыц оцтайлы тэсшн окушы оперативтi тYPде eздiгiнен таба алатындыгын, eзiндiк бакылау мен e3iH-e3i тYзете бiлy дагдысын жетiлдiретiндiгiн, ягни окыту YДерiсiн децгейшк дамыта окытуга айналдыратынын кeрсеттi [6].
Ал, окушылардыц eзiндiк жумыс жасау кабшетш жетiлдiрyге багытталган окытуды баскару алгоритмш колдана алу Yшiн студенттер математика курсыныц барлык салаларындагы жаттыгуларды орындап, сонымен коса есептеулер жYргiзyде акпараттык технология мYмкiндiктерiн колдана алу бшктшктерш орындауды жогары оку орнында бшм алып жаткан кезiнен бойларына сiцiрyлерi кажет деп есептеймiз.
Ыктималдыктар теориясы жэне математикалык статистика курсыныц «Ыктималдыктарды косу жэне кeбейтy теоремалары» такырыбын окытуда «Математика жэне информатика» мамандыктарыныц стyденттерiне келесi сиякты есептердi орындау мысалында акпараттык к¥ралдарды колдану мYмкiндiктерiн айтып кeрсетпекпiз.
Есеп мэтiнi: Жаратылыстану багытындагы сыныпта 20 окушы бар. 10 окушы ¥БТ-ге физика, математика пэндерш, 7 окушы биология, химия пэндерш, 3 окушы география, математика пэндерш тацдап отыр. Математика сабагында тактага 3 окушы шыкты. Окушылардыц ец болмаганда бiреyi физика, математика пэндерш тацдаган болу ыктималдыгы кандай?
Есептi шыгаруда Excel багдарламасыныц мэзiрiнен
«формулы» ^ «математические» ^ «ФАКТР» белсендендiрiп, 1-сyреттегi математикалык есептеyлердi орындау командасы шакырылады.
Сурет 1.Математикалык есептеyлердi орындау командасын шакыру
Р
Шешyi: А окигасы 3 окушыныц бiреyi физика, математика пэндерш тацдаган болсын. Осы есептеyдi орындау Yшiн функция жолында келес формула енгiзiлiп: =((ФАКТР(10)/(ФАКТР(9)*ФАКТР(1)))*(ФАКТР(10)/(ФАКТР(8)*ФАКТР(2))))/(ФАКТ
(20)/(ФАКТР(17)*ФАКТР(3)))
нэтижесшде В14 ^яшыкта А окигасыныц ыктималдыгы автоматты тYPде есептеледi (Сурет 2).
В-гтятекд Рй^иеггд стрлннци Формулы Дднныр Рецензирования Вид Справка ф Что вы жотите» гдеиать?
Сурет 2. А окигасыныц ыктималдыгын автоматты тYPде есептеу В окигасы 3 окушыныц екеуi физика, математика пэндерш тацдаган болсын. Осы есептеудi орындау Yшiн функция жолында келесi формула енгiзiлiп:
=((ФАКТР(10)/(ФАКТР(8)*ФАКТР(2)))*(ФАКТР(10)/(ФАКТР(9)*ФАКТР(1))))/(ФАКТ
Р
(20)/(ФАКТР(17)*ФАКТР(3)))
нэтижесiнде В15 уяшыкта В окигасыныц ыктималдыгы автоматты тYPде есептеледi (Сурет 3).
Сурет 3. В окигасыныц ыктималдыгын автоматты турде есептеу С окигасы 3 окушыныц Yшеуi де физика, математика пэндерш тацдаган болсын. Осы есептеудi орындау Yшiн функция жолында келес формула енпзшп:
=((ФАКТР(10)/(ФАКТР(7)*ФАКТР(3)))*(ФАКТР(10)/(ФАКТР(10)*ФАКТР(0))))/(ФАК
ТР
(20)/(ФАКТР(17)*ФАКТР(3)))
нэтижесiнде В16 уяшыкта С окигасыныц ыктималдыгы автоматты турде есептеледi (Сурет 4).
Сурет 4. С окигасыныц ыктималдыгын автоматты турде есептеу
Есеп 2 тэсшмен шыгарылатын болгандыктан, D окигасы 3 окушыныц Yшеyi де физика, математика пэндерш тацдамаган жагдайы да карастырылады. Осы есептеyдi орындау Yшiн функция жолында келесi формула енпзшп:
=((ФАКТР(10)/(ФАКТР(10)*ФАКТР(0)))*(ФАКТР(10)/(ФАКТР(7)*ФАКТР(3))))/(ФАК
ТР
(20)/(ФАКТР(17)*ФАКТР(3)))
нэтижесiнде В17 уяшыкта d окигасыныц ыктималдыгы автоматты тYPде есептеледi (Сурет 5)._
Сурет 5. D окигасыныц ыктималдыгын автоматты тYPде есептеу Бiр шамасынан В17 уяшыкта алынган сандык мэлiметтiц айырмасы бiрiншi тэсiлмен алынган есеп жауабы болса, Е окигасы тактага шыккан окушылардыц ец болмаганда бiреyi физика, математика пэндерш тацдаган болу ыктималдыгы деп алатын болсак, екiншi тэсшмен тэуелаз окигаларды косу теоремасы бойынша алынатын есеп жауабы функция жолында келес формула енгiзiлyi аркылы есептеледг
=B14+B15+B16
Сурет 6. Е окигасыныц ыктималдыгын автоматты тYPде есептеу
Нэтижесшде В20 уяшыкта Е окигасыныц ыктималдыгы, есеп жауабы автоматты тYPде алынады (Сурет 6).
^орытындылай келе, мэселешц аталгандай шешiмi стyденттердiц белсендшш мен тацдаган кэсiбiне деген куштарлыгын арттырып, балама ойлау, оку есептершш шешiмiн iздеyдегi компьютер мYмкiндiгiнiц колданбалы багытын жете зерттеу дагдыларын калыптастыратыны жэне зерттелiп отырган нысандарды, кубылыстарды, Yдерiстер мен олардыц арасындагы байланыстарды угынуларына жол ашатыны айкындалды.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. 2.
3.
4.
5.
6.
Daintith, John, ed. (2009), "IT", A Dictionary of Physics, Oxford University Press, retrieved 1 тамыз 2012
Казак тш терминдершщ салалык гылыми тYсiндiрме сездiгi:Информатика жэне компьютерлiк техника/ Жалпы редакциясын баскарган - АДКусайынов. - Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАК, 2002. - 456 бет.
Бидайбеков Е. Ы. Бiлiмдi акпараттандыру жэне окыту мэселелерi: /Авторлар ужымы: Е. Ы. Бидайбеков, В. В. Гриншкун, Г. Б. Камалова, Д. Н. Исабаева, Б. F. Бостанов/ Окулык. -Алматы, 2014. - 352 б.
Б.А. Кадырбаева. «Кездейсок шамалар жэне олардыц сипаттамалары» такырыбын окытуда керi есептер мысалдары. «Жаратылыстанудыц керi жэне кисынды емес есептерi» атты халыкаралык гылыми конференция материалдары. Абай ат Каз¥ПУ,Р РFА СБ Математика институтыныц Халыкаралык математикалык орталыгы11-12 сэуiр 2023 ж. Алматы к., 35 бет
Эбшкасымова А.Е. жэне т.б. Орта мектепте математика есептерш шыгаруга Yйретудiц эдютемелш негiздерi. - Алматы, 2004. - 125б.
Б.А. Кадырбаева. Математиканы децгейлш дамыта окыту YДерiсiнде окушылардыц езшдш жумыс жасау кабiлетiн жетiлдiрудiц эдютемеа, канд.дисс.-Алматы, 2003,-118б.
