CC BY
0XITOYNING "YUMSHOQ KUCHI": O'ZBEKISTON
MAKTABLARIDA XITOY TILI O'QITISHNING O'ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
Axror Abror o 'g'li Jumaboyev
Mustaqail tadqiqotchi Toshken t davlat Sharqsh unoslik un iversiteti
Annotatsiya. Maqolada boshlang'ich sinf o'quvchilariga xitoy tilini o 'rgatish xususiyatlari ko'rib chiqiladi. O 'qishning birinchi oyida haftasiga ikki soat xitoy tilini o 'rgangan o'quvchi 5-6 ieroglifdan ko 'p bo'lmagan holda to 'liq o'zlashtira olishi isbotlangan.
Kalitso'zlar: Xitoy tili, ierogliflar, xitoy tiliningstrukturaviy xususiyatlari, fonetika, artikulyatsiya, yozuv, o'qitishning o'yin shakllari, metodikasi, boshlang 'ich maktab.
«МЯГКАЯ СИЛА» КИТАЯ: ОСОБЕННОСТИ ПРЕПОДАВАНИЯ КИТАЙСКОГО ЯЗЫКА В ШКОЛАХ УЗБЕКИСТАНА
Ахрор Джумабаев
Независимый исследователь Ташкентский государственный университет востоковедения
Аннотация. В статье рассматриваются особенности преподавания китайского языка ученикам начальной школы. Доказано, что студент, изучавший китайский язык по два часа в неделю в первый месяц обучения, может полностью освоить не более 5-6 иероглифов.
Ключевые слова: китайский язык, иероглифы, структурные особенности китайского языка, фонетика, артикуляция, письмо, игровые формы обучения, методика, начальная школа.
CHINA'S "SOFT POWER": SPECIFIC FEATURES OF TEACHING CHINESE IN UZBEKISTAN SCHOOLS
Akhror Abror ogli Jumabayev
Independent researcher Tashkent State University of Oriental Studies.
Annotation. The article examines the specifics of teaching Chinese to primary school students. It has been proven that a student who studied Chinese for two hours a week during the first month of study can fully master no more than 5-6 hieroglyphs.
Keywords: Chinese language, hieroglyphs, structural features of the Chinese language, phonetics, articulation, writing, game forms of teaching, methodology, primary school.
KIRISH.
Hozirgi kunda O'zbekistonda xitoy tilining ommaviyligi ortib borayotganligi sababli xitoy tilini o'qitish metodikasi mavzusi ilmiy maqolalarda keng yoritilmoqda. Bizning hayotimiz va nutqimiz zamonaviy texnologiyalar hamda ommaviy axborot vositalarining nazorati va ta' siri ostida, shuningdek, tobora ommaviy madaniyatga bog' liq bo'lib bormoqda.
Maktablarda xitoy tilidan dars bera oladigan mutaxassislar yetishmasligi keskin muammo. O'zbekiston umumta'lim tizimida o'qituvchilarga qo'yiladigan majburiy malaka talablari belgilangan. Demak, mutaxassislar pedagogik ma'lumotga ega bo'lishi kerak. Ochig' ini aytganda, maktabda ishlashga intilayotgan xitoy tilini biladiganlar kam, aniqrog'i, deyarli yo'q. Boshlang' ich maktablarda ishlaydigan kishilar uchun pedagogik mahoratga ega bo' lish ayniqsa muhimdir. Dastlabki bosqichda o' qituvchining asosiy vazifasi o'quvchini nafaqat til bilan tanishtirish, balki unga muhabbat uyg' otish, uning kelgusida tilni o'rganish uchun motivatsion maydon yaratishdir.
Globallashuv va Xitoy bilan iqtisodiy aloqalarning kengayib borayotgani munosabati bilan O'zbekistonda xitoy tilini biladigan, ayniqsa, uning o'qitish uslubiga ega bo'lgan mutaxassislarga ehtiyoj keskin sezilmoqda. Tabiiyki, inso n xitoy tilini qanchalik erta o' rganishni boshlasa, u tilning tuzilishiga, uning o' ziga xos xususiyatlariga, fonetikasiga va madaniyatiga tezroq hamda osonroq moslashadi. (Voyaga yetgan odamning tilga moslashishi bolalarnikidanda ko'ra qiyinroq, chunki u allaqachon tajriba orttirgan). Turli tajribalar tilni
o'zlashtirishda turli muvaffaqiyatlarga olib keladi. Xitoy tilini bolalarga o'rgatishda qo' shimcha yuk yuklanmaydi yoki yangi bilimlarning rivojlanishiga xalaqit bermaydi.
ASOSIY QISM.
Har qanday fanni o'qitishning o' ziga xos maqsadlari bor, ular boshlang'ich nuqta bo'lib xizmat qiladi. Maqsadlarga erishish uchun vazifalarni malakali shakllantirish kerak, ularning amalga oshirilishi mavzu mazmunini yaxshiroq o'zlashtirishga va optimal o'quv materialini tanlashga yordam beradi. Bunga, ayniqsa, boshlang' ich sinflarda ehtiyotkorlik bilan yondashish kerak. Agar bola xitoy tilini endigina o'rganayotgan bo'lsa, vazifalarni to'g'ri shakllantirish uchun o'qituvchi o'quvchining maqsadlari haqida yaxshi tasavvurga ega bo' lishingiz kerak. Dastlabki bosqichda shaffoflik, ravshanlik, foydalanish imkoniyati, qulaylik (qo'llash mumkinligi) tamoyillarini yangilash muhim ahamiyatga ega. O'qitishning boshlang'ich bosqic hida berilgan material sodda bo' lishi, juda qulay tarzda tushuntirilishi va o'quvchilar tomonidan darsda faol foydalanishi kerak.
Respublikada xitoy tili fan sifatida o'qitiladigan, bahosi diplomga o'tadigan maktablar mavjud. Shu bilan birga, xitoy tiliga haftada uch soatdan ko'p bo'lmagan vaqt ajratilmaydi (asosan bir yoki ikki soat).
Til o'rgatish bilan bog'liq vazifalardan tashqari, o'qituvchi motivatsion maydonni rag' batlantirish masalasiga duch keladi. Bu bolani xitoy tiliga, uning tuzilishi va xususiyatlariga qiziqtirishi kerak, bu juda qiyin. O'rganishning dastlabki bosqichida xitoy tili o'ziga xos qiyinchiliklari, ya'ni ieroglif yozishdagi hamda yodlashdagi qiyinligi tufayli ko'plab o'quvchilarda hohishni yo'qolishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun boshlang'ich sinflarda o'qituvchi ko'pincha turli xil o'yinlardan foydalanadi, bu esa dasturni o'rganishga bag'ishlangan darslar sonini sezilarli darajada kamaytiradi va tilga bo'lgan qiziqishni oshiradi.
MUHOKAMA.
Butun o'qitish jarayoni xitoy tilining maxsus yozuvi, tonning mavjudliligi va fonetik tuzilishi bilan murakkablashadi. O'quvchilaming nutq apparati g'ayrioddiy talaffuzga o'rganilmagan (shuni ta' kidlash kerakki, bola qanchalik kichik bo'lsa, uning nutq apparati artikulyatsiyaga tezroq moslashadi), uning miyasi bunday tezlikda yozishni eslab qolish va idrok etishga odatlanmagan. Bularning barchasi o'quvchi ongini va xotirasini o' rgatishni talab qiladi. Maxsus usulda ishlash, bu haftada 2 soat ichida juda qiyin bo'lib tuyuladi. O' qituvchi oldida bir qator vazifalar turadi: 1) ma'lum vaqt ichida materialni o'zlashtirish, 2) qolgan bilimlarni tekshirish uchun uni takrorlash, 3) bolalarning xitoy tiliga qiziqishini saqlab qolish, 4) materialni ijodiy va mazmunli taqdim etish.
Xitoy tiliga kirish bir vaqtning o' zida bir nechta narsalarni rivojlantirishdan boshlanadi: u fonetikani ohanglar bilan oziqlantiradi, yozuvni ifodalaydi, so'z boyligini yangilaydi va madaniy xususiyatlar bilan tanishadi. Shunday qilib, birinchi sinf uchun, bizning fikrimizcha, ma' lumot miqdori va ayniqsa yozishni idrok etish qiyin.
Bolalar mavhum tushunchalarni idrok etmaydilar, shuning uchun ularni o'qitishda atrofdagi dunyo obyektlari, hayvonlar, ranglar va boshqalarning nomlarini tanlash kerak. Birinchi sinfda, shuningdek, belgilarni yozish va saqlash jarayonini murakkablashtiradigan uy vazifalarini berish tavsiya etilmaydi.
Hadada ikki soat ichida va uy vazifasi yo'qligida ierogliflarni qaytarish orqali natijaga erishish mumkin.
Bolalarda va kattalarda qahramonlarni saqlash jarayoni quyidagi omillar bilan murakkablashadi: bizning ongimiz ko'p sonli tarkibiy qismlarning tasvirini yozuv sifatida qabul qilishga odatlanmagan, xotira ko'proq belgilarni tezda eslab qolishni o'rganmaydi. Tilni o'rganishda bir nechta xususiyatlar mavjud bo'lib; yozuvda nishab yo'q, ieroglifda o'qish belgisi (rasm), yozish tartibi (dastlab bu jarayonni murakkablashtiradi, keyin esa osonlashtiradi); rus tilida so'z va uning tovushi qandaydir predmet yoki mavhum hodisa bilan bog'lanadi.
Xitoy tilida so'z va tovush ieroglifning ma'nosi va tasviri bilan bog'langan, ya'ni xotira ikki tomondan yuklangan.
Xitoy tilini ikkinchi, uchinchi yoki to'rtinchi sinflarda o'rganishni boshlagan o'quvchilar uchun tilni o'rganishning birinchi yilida biz dars mazmuniga fonetikani ham, ierogliflarni ham faol kiritishni taklif qilamiz. Ikkinchi sinfda bolalarga uydagi sharoitlarini berishlari mumkin, shuning uchun qahramonlarni rivojlantirish uchun ko' proq imkoniyatlar mavjud. Ieroglif yozishda uy vazifasi muhim rol o'ynaydi. O' quvchilarda ieroglif yozish madaniyatini boshidanoq shakllantirish zarur. O'quvchilar bu yozish ekanligini tushunishlari kerak.
Bolalar nutq namunalari asosida chet tili lug'atini yaxshi o'zlashtiradilar, ya'ni uning qismlarini ajratmasdan, tahlil qilmasdan, butun iborani yaxshi yod oladilar. O'quvchilar, iborani yodlab, har doim ham uni qismlarga bo' lishlari va uning tovushini yoki tarjimasini alohida bilmasalar, kerakli so'zni ajratib olishlari mumkin emas. Bolalar tilni ongli ravishda tahlil qilishga moyil emaslar, ular atrofdagi dunyoni tahlil qiladilar va o'rganadilar. Xitoy tilini o'rganish tilning barcha darajalarida tahlil qilish va sintez qilish bo'yicha ko'nikmalarning paydo bo'lishini rag'batlantiradi. Biroq, grammatik tuzilmalarni sof shaklda tushuntirish va ularga e' tiborni kuchaytirish dastlabki bosqichda muvaffaqiyatga olib kelmaydi.
XULOSA.
Xitoy tilining yuqoridagi strukturaviy xususiyatlari bilan bog'liq holda, samarali o'rganish uchun hadada ikki soat etarli emas, buni asta sekin ko'tarib borish, vaqt miqdorini oshirish kerak deb hisoblaymiz. Ota-onalarga xitoy tilining strukturaviy xususiyatlari haqida aytib berish, ulardan ushbu xususiyatlarni ishga tushirish vaqtida bolalarning uy vazifalariga kirishiga e'tibor berishlarini so'rash muhimdir, shuning uchun ota-ona nazorati boshlang'ich bosqichda qanday qilib yaxshi natijaga erishish uchun katta rol o'ynaydi.
Shunday qilib, mashg'ulotning birinchi oyida xitoy tilini o'rganish uchun haftada ikki soat ajratilganda, yodlash bo'yicha optimal ish 5-6 belgidan oshmaydi, shuning uchun bu vaqtda talabalarning miyasi yangi shaklga o'rganib qolgan. yozuv va madaniyat, nutq apparati talaba noodatiy fonetikaga moslashadi. O'quv materiali o'zbek voqeligiga moslashtirilishi va amaliyotda qo' llanilishi kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Yan Yanmin. Liuxingyu yu wenhualaiyuan // Shangqiu zhiye jishuxueyuan
xuebao. 2009. jild. 8, 1. B. 80-82.
2. Vlasyuk D.G. Xitoy tilini o'qitishning o'yin usullari [Elektron resurs] // Rossiya
davlat gumanitar universiteti Konfutsiy institutining rus-xitoy o'quv va ilmiy markazi. URL: http://www.confucius-institute.ru/conferences/the-reports-of-the seminarlar/588/ (kirish sanasi: 03/10/2016).
3. Xitoy tili o'qituvchilari uchun uslubiy qo'llanma / A.R. Alikberova, S.Yu.
Glushkova, R.V. Qozon, 2017. 70 b.
