Научная статья на тему 'ВАРИАНТНОСТЬ И НАСЛЕДОВАНИЕ 1000 ВЕСОВЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ В ВВЕДЕНИИ F1, F2-РАСТЕНИЙ И РОДИТЕЛЬСКИХ ФОРМ'

ВАРИАНТНОСТЬ И НАСЛЕДОВАНИЕ 1000 ВЕСОВЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ В ВВЕДЕНИИ F1, F2-РАСТЕНИЙ И РОДИТЕЛЬСКИХ ФОРМ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
41
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Life Sciences and Agriculture
Область наук
Ключевые слова
ХЛОПОК / СЕМЕНА / ИЗМЕНЧИВОСТЬ / НАСЛЕДСТВЕННОСТЬ / ГЕРБЕНЬ / СПУТАННОСТЬ СОЗНАНИЯ / ПОКОЛЕНИЕ / ДОМИНАНТ / ДУРАГАЙ / ГЕТЕРОЗИС / РЕКОМБИНАНТНЫЙ / COTTON / SEED / VARIABILITY / HEREDITY / CREST / CONFUSION / GENERATION / DOMINANT / FOOL / HETEROSIS / RECOMBINANT / ғўЗА / ЧИГИТ / ўЗГАРУВЧАНЛИК / ИРСИЯТ / ТИЗМА / ЧАТИШТИРИШ / АВЛОД / УСТУН / РЕКОМБИНАНТ

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Набиева Наргизахон Назиржоновна, Хусанова Анора Рустамбоевна

Оддий дурагайларнинг F1 авлодида, битта кўсакдаги пахта вазнининг ижобий гетерозис ва оралиқ ҳолда ирсийланишини ҳамда қўш ва мураккаб дурагайларда оралиқ ҳолатда ирсийланишини, шунингдек, 1000 дона чигит вазни бўйича ҳам F1 авлодида гетерозис ҳолати ва кейинги авлодларида кучли ўзгарувчанлик қайд этилганлигини ва бунинг натижасида траснгрессив рекомбинантлар ажратиб олинган.В поколении простых гибридов F1 одинарная масса хлопчатника конопли наследуется с положительным гетерозисом и в промежуточном состоянии у двойных и сложных гибридов, а также в поколении F1 с гетерозисом и сильной изменчивостью в последующих поколениях, что приводит к трансгрессивным рекомбинантам.In the generation of simple F1 hybrids, the single hemp cotton mass is inherited with positive heterosis and in an intermediate state in double and complex hybrids, as well as in the F1 generation with heterosis and strong variability in subsequent generations, which leads to transgressive recombinants.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Набиева Наргизахон Назиржоновна, Хусанова Анора Рустамбоевна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ВАРИАНТНОСТЬ И НАСЛЕДОВАНИЕ 1000 ВЕСОВЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ В ВВЕДЕНИИ F1, F2-РАСТЕНИЙ И РОДИТЕЛЬСКИХ ФОРМ»

DOI: 10.24411/2181- 0761/2021-10023

УДК 633.511.575.22.2

ВАРИАНТНОСТЬ И НАСЛЕДОВАНИЕ 1000 ВЕСОВЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ В ВВЕДЕНИИ F1, F2-РАСТЕНИЙ И РОДИТЕЛЬСКИХ ФОРМ

Набиева Наргизахон Назиржоновна Хусанова Анора Рустамбоевна

Андижанский институт сельского хозяйства и агротехнологии

В поколении простых гибридов F1 одинарная масса хлопчатника конопли наследуется с положительным гетерозисом и в промежуточном состоянии у двойных и сложных гибридов, а также в поколении F1 с гетерозисом и сильной изменчивостью в последующих поколениях, что приводит к трансгрессивным рекомбинантам.

Ключевый слова: Хлопок, семена, изменчивость, наследственность, гербень, спутанность сознания, поколение, доминант, дурагай, гетерозис, рекомбинантный.

ТУРЛАРАРО Fl,F2-УСИМЛИКЛАРИДА ВА ОТА-ОНА ШАКЛЛАРИДА 1000 ДОНА ЧИГИТ ВАЗНИ КУРСАТКИЧЛАРИНИНГ УЗГАРУВЧАНЛИГИ ВА ИРСИЙЛАНИШИ

Оддий дурагайларнинг F1 авлодида, битта кусакдаги пахта вазнининг ижобий гетерозис ва оралик; х,олда ирсийланишини х,амда куш ва мураккаб дурагайларда оралик; х,олатда ирсийланишини, шунингдек, 1000 дона чигит вазни буйича х,ам F1 авлодида гетерозис х,олати ва кейинги авлодларида кучли узгарувчанлик ;айд этилганлигини ва бунинг натижасида траснгрессив рекомбинантлар ажратиб олинган.

Калит сузлар: Гуза, чигит, узгарувчанлик, ирсият, тизма, чатиштириш, авлод, устун, дурагай, гетерозис, рекомбинант.

VARIANCE AND INHERITANCE OF 1000 WEIGHT INDICATORS IN THE ADMINISTRATION

OF F1, F2-PLANTS AND PARENTAL FORMS

In the generation of simple F1 hybrids, the single hemp cotton mass is inherited with positive heterosis and in an intermediate state in double and complex hybrids, as well as in the F1 generation with heterosis and strong variability in subsequent generations, which leads to transgressive recombinants.

Keyworks: cotton, seed, variability, heredity, crest, confusion, generation, dominant, fool, heterosis, recombinant.

Гузанинг цимматли хужалик белгиларидан бири 1000 дона чигит вазнидир. Бу белгининг ирсийланиши ва узгарувчанлиги борасида х,ам цатор тадцицотлар олиб борилиб, белгининг намоён булишида чатиштиришда

иштирок этаётган намуналарнинг ирсияти, агротехника, тупроц-ицлим шароити ва бошца омилларнинг ах,амияти катта эканлиги бир цатор олимлар томонидан аницланган. Мавжуд адабиётлар тах,лили, уртача

вазнли чигитларга эга тизмалар, майда чигитли тизмалар билан

чатиштирилганда, белгининг юцори курсаткич тулицсиз доминантлик х,олда ирсийланишини курсатган. Гузанинг йирик чигитли тизмалари нисбатан майда ва уртача йирик чигитли тизмалар билан чатиштирилганда х,ам, йирик чигит белги майда чигит белгиси устидан тулицсиз доминантлиги кузатилган [2].

А. Сиддицов [1] оддий дурагайларнинг Fi авлодида, битта кусакдаги пахта вазнининг ижобий гетерозис ва оралиц х,олда ирсийланишини х,амда цуш ва мураккаб дурагайларда оралиц х,олатда ирсийланишини, шунингдек, 1000 дона чигит вазни буйича х,ам Fi авлодида гетерозис х,олати ва кейинги авлодларида кучли узгарувчанлик цайд этилганлигини ва бунинг натижасида траснгрессив рекомбинантлар ажратиб олинганлиги таъкидлаган.

Кейинги йилларда чигит вазнини оширишга х,ам алохдда эътибор царатилмоцда. Чунки, чигит цанчалик йирик булса, унинг униш цуввати ва унувчанлиги шунча юцори булади. Булардан ташцари чигитнинг йириклиги, мой мицдорининг ва бир чигитдаги толалар сонининг ортиши учун х,ам хизмат цилади. Шунинг учун, ушбу мух,им белги, яъни 1000 дона чигит вазни буйича изланишлар олиб бордик.

Тадкикот объекти ва предмети. Манба сифатида Gossypium L. туркумининг Karpas (Mauer) Frux.кичик туркуми полиморф тури G.hirsutum L. ва G.barbadense L. нинг туричи хилма-хилликлари ва G.darwinii Watt тури х,амда турлараро дурагайлаш натижасида олинган Fi-усимликларидан фойдаланилди.

G.hirsutum L. турига мансуб туричи хилма-хилликларидан, ёввойи

ssp.mexicanum var.nervosum (Watt) (Юкатан), ярим ёввойи ssp.punctatum

(Schum. et Thonn.), маданий тропик ssp.paniculatum (Blanco) ва маданий субтропик Келажак нави х,амда G.barbadense L. туричи хилма-хилликларидан, ярим ёввойи ssp.ruderale f.parnat (Mauer), маданий тропик ssp.vitifolium f.brasiliense (;изил пояли) (Macf. lam.), маданий субтропик Сурхон-9 нави ва G.darwinii Watt тури олинди.

Урганилган бошлангич

намуналар яьни G.hirsutum L турининг кенжа турлари ичида энг майда кусакка эга булган ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) бош;а намуналарга нисбатан энг паст чигит вазнига эга эканлиги (60,5 г) ани;ланди. Кейинги уринларда ssp. punctatum ва ssp. paniculatum шу белги буйича 80,4-102,8 г вазнни ташкил этиб, уртача курсатгичга эга булди. Кусакларининг йириклиги ва 1000 дона чигит вазни буйича намуналар ичида Келажак нави 121,0 г ни ташкил этиб энг ю;ори курсаткичга эга булди. G.barbadense L. турининг кенжа турлари ичида энг паст курсаткич ssp.ruderale f. parnat -92,2 г, энг ю;ори курсаткич Сурхон-9 навида-116,0 г, бу намуналарга нисбатан ssp. vitifolium f. brasiliense (; изил пояли)-114,5 г х,амда G.darwinii Watt турида-112,3 г ни ташкил этиб, уртача курсаткичга эга булди.

Олинган натижаларга асосланиб, Fi дурагайларда чигит вазни доминант, чала ёки тули;сиз доминант, ута доминант х,амда ижобий ва салбий х,олатларда ирсийланиши кузатилди.

ssp.mexicanum var.nervosum

(Юкатан) x ssp.ruderale f. parnat комбинациясида чигит вазни 86,6 г ни ташкил этиб, (hp=0,65) тули;сиз доминант, ssp.ruderale f. parnat х ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) 82,4 г (hp=0,38) тенг булиб, чала доминантлик х,олида ирсийланиш кузатилди.

Турлараро Fl-усимликларида ва ота-она шаклларида 1000 дона чигит вазни _курсаткичларининг узгарувчанлиги ва ирсийланиши_

№ Бошлангич манбалар ва F1 авлод комбинациялари 1000 та чигит вазни, г.

x + S х limit S V % hp

Бошлангич манбалар

1 G.hirsutum L. ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) 60,5+0,6 58,4-62,5 1,6 2,7 -

2 G.hirsutum L. ssp. punctatum 102,8+0,8 100,0-105,0 1,9 1,8 -

3 G.hirsutum L .ssp. paniculatum 80,4+0,92 78,0-83,0 2,07 2,5 -

4 G.hirsutum L. ssp. euhirsutum Келажак нави 121,0+0,85 118,0-123,0 1,9 1,5 -

5 G.barbadense L. ssp.ruderale f.parnat (н. р. т-ли) 92,2+0,42 90,0-94,0 1,3 1,4 -

6 G.barbadense L. ssp. vitifolium f. brasilense(к-п-ли) 114,5+0,34 113,0-116,0 1,0 0,9 -

7 G.barbadense L. ssp. eubarbadense Сурхон-9 нави 116,0+0,70 114,0-118,0 1,5 1,36 -

8 G.darwinii Watt 112,3 ± 0,45 110,0-114,0 1,4 1,2 -

Fl-усимликлари

1. Турлараро дурагайлари (G.hirsutum L. х G.barbadense L.)

ёввойи х ярим ёввойи

1 ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) х ssp.ruderale f. parnat 86,6+1,0 84,0-90,0 2,3 2,69 0,65

2 ssp.ruderale f. parnat х ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) 82,4+0,92 80,0-85,0 2,07 2,5 0,38

ёввойи х маданий тропик

3 ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) x ssp. vitifoliumf. brasiliense(K,п-ли) 112,5+0,97 110,0-115,0 2,17 1,9 0,93

4 ssp. vitifoliumf. brasiliense(K п-ли) x ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) 107,5+0,92 105,0-110,0 2,07 1,92 0,74

ёввойи х маданий субтропик

5 ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан)х Сурхон-9 103,0+0,94 100,0-105,0 2,12 2,05 0,53

6 Сурхон-9 х ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) 108,0+0,70 106,0-110,0 1,58 1,46 0,71

ярим ёввойи х ярим ёввойи

7 ssp. punctatum х ssp.ruderale f. Parnat 90,2+1,7 86,0-95,0 3,8 4,2 -1,38

8 ssp.ruderale f. parnat х ssp. punctatum 95,4+1,12 92,0-98,0 2,5 2,6 -0,40

ярим ёввойи х маданий тропик

9 ssp. punctatum х ssp.vitifoliumf. brasilense(кr.п-ли) 104,8+1,0 102,0-108,0 2,19 1,02 -0,66

ярим ёввойи х маданий субтропик

10 ssp. punctatum х Сурхон-9 нави 113,4+0,92 110,0-115,0 2,07 1,8 0,61

11 Сурхон-9 нави х ssp. punctatum 114,0+0,89 112,0-117,0 2,0 1,75 0,70

маданий тропик х ярим ёввойи

12 ssp. paniculatum x ssp.ruderalef. parnat 112,8+0,54 111,0-114,0 1,22 1,08 4,49

13 ssp.ruderale f. parnat x ssp. paniculatum 109,09+0,67 107,0-111,0 1,5 1,39 3,86

маданий тропик х маданий тропик

14 ssp. paniculatum x ssp. vitifolium f brasiliense( к;. п-ли) 128,9+1,19 126,0-133,0 2,67 2,07 1,84

маданий тропик х маданий субтропик

15 ssp. paniculatum x Сурхон-9 126,0+1,22 123,0-130,0 2,73 2,17 1,56

16 Сурхон-9 x ssp. paniculatum 122,8+0,86 120,0-125,0 1,9 1,56 1,38

маданий субтропик х ярим ёввойи

17 Келажак x ssp.ruderale f. parnat 129,1+0,40 128,0-130,0 0,89 0,69 1,56

18 ssp.ruderale f. parnat x Келажак 121,0+1,2 118,0-124,0 2,7 2,2 1,00

маданий субтропик х маданий субтропик

19 Келажак x Сурхон-9 135,6+1,5 132,0-140,0 3,3 2,47 6,8

20 Сурхон-9 x Келажак 140,8+1,39 138,0-145,0 3,1 2,2 8,9

G. hirsutum x G.darwinii Watt

Ёввойи x G.darwinii Watt

21 ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) х G.darwinii Watt 88,7+0,94 86,0-91,0 2,1 2,37 0,09

22 G.darwinii Watt х ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) 92,4+1,02 90,0-95,0 2,3 2,49 0,23

маданий тропик х G.darwinii Watt

23 ssp. paniculatum х G.darwinii Watt 138,8+1,28 135,0-142,0 2,86 2,06 2,66

24 G.darwinii Watt x ssp. paniculatum 129,3+0,52 128,0-131,0 2,67 2,07 2,07

маданий субтропик х G.darwinii Watt

25 Келажак x G.darwinii Watt 158,6+0,81 157,0-161,0 1,8 1,14 9,64

26 G.darwinii Watt x Келажак 155,2+0,86 153,0-158,0 1,9 1,23 8,86

F2 , FiBi-ycHM^HK^apHga 1000 Ta quruT Ba3HH 6yHHga y3rapyBgaH.nHK Ky.naMH

Typ^apapo F2, F1B1 gyparafi кoм6ннaцнa^apн YcHM^HK coHH Ba $oH3H, % chh$ n=10 1000 Ta HHTHT Ba3HH, r.

60,0-69,0 70,0-79,0 80,0-89,0 90,0-99,0 100,0-109,0 110,0-119,0 120,0-129,0 130,0-139,0 140,0-149,0 150,0-159,0 160,0-169,0 x ± S x S V %

F2-ycHM^HK^apH

ssp.mexicanum var.nervosum (TOKaTaH) x G.darwinii Watt 202 45 - 35 40 27 55 - - - - - 95,86±4,47 20,5 21,39

100 22,3 - 13,0 20,0 9,0 27,2 8,0

ssp.mexicanum var.nervosum (WKaTaH) x ssp.ruderale f parnat 185 47 16 30 53 18 21 - - - - - 88,32±4,6 17,85 20,21

100 25,4 8,6 16,2 28,6 9,7 11,3

FiBi-ycHM^HK^apu

(ssp.mexicanum var.nervosum (WKaTaH) x G.darwinii Watt) x G.darwinii Watt 30 8 - - 3 5 13 90,4±7,3 19,26 21,3

100 26,6 - - 10,0 16,6 43,3

(ssp.mexicanum var.nervosum (WKaTaH) x ssp.ruderale f parnat) x ssp.ruderale f parnat 35 10 - 5 12 8 84,59±7,4 18,12 21,4

100 28,6 14,3 34,3 22,9

ssp.mexicanum var.nervosum

(Юкатан) x ssp. vitifolium f. brasiliense (ц.п-ли) реципрок дурагай комбинациясида доминантлик коэффициентлари

(hp=0,93; hp=0,74) тенг булиб, чала доминантлик х,олати кузатилди. ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) x Сурхон-9 реципрок дурагай

комбинациясида чигит вазни 103,0108,0 г ни ташкил этиб, (hp=0,53; hp=0,71) тулицсиз доминант ёки оралиц х,олатда ирсийланиш кузатилди. Ярим ёввойи билан ярим ёввойини чатиштириш натижасида олинган F1 дурагайларда ssp. punctatum шакли она сифатида иштирок этганда белги ута салбий (hp=-1,38), ота сифатида иштирок этганда эса салбий доминантлик (hp=-0,40) х,олати кузатилди. ssp. punctatum х ssp.vitifoliumf. brasiliense (ц.п-ли) комбинациясида чигит вазни 104,8 г га тенг булиб, доминантлик салбий гетерозис х,олда ирсийланиши аницланди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ssp. punctatum x Сурхон-9 реципрок комбинациясида 113,4-114,0 г га тенг булиб, доминантлик оралиц х,олатда ирсийланди. ssp. paniculatum x ssp.ruderale f .parnat реципрок дурагай комбинациясида чигит вазни 109,1112,8 г га тенг булиб, доминантлик ижобий гетерозис х,олатида ирсийланди яъни доминантлик коэффицентлари (hp=3,86; hp= 4,49) курсатгичга эга булди. ssp. paniculatum x ssp.vitifoliumf. brasiliense (ц.п-ли) дурагайида бу белги буйича тулиц доминантлик х,олати кузатилди (hp=1,84).

Олинган комбинациялар ичида ssp. paniculatum x Сурхон-9 х,амда Сурхон-9 x ssp. paniculatum дурагайларида чигит вазнинг ирсийланиши ота-она формаларига нисбатан юцори курсаткичга эга булиб, ута доминантлик х,олати кузатилди (hp=1,56; hp=1,36).

Маданий субтропик Келажак х,амда ярим ёввойи ssp.ruderale f .parnat реципрок комбинациясида чигит вазни 121,0-129,1 г ни ташкил этиб, доминант х,амда тулиц доминант х,олатида ирсийланиш намоён булди (hp=1,0; hp=1,56).

G.hirsutum L. туричи х,илма-хилликларини G.darwinii Watt тури билан чатиштириш натижасида олинган комбинацияларда чигит вазнинг ирсийланиши масалан, ssp.mexicanum var.nervosum (Юкатан) х G.darwinii Watt реципрок

комбинациясида 88,7-92,4 г ни ташкил этиб, ута тулицсиз доминантлик х,олати кузатилди (hp=0,09; hp=0,23). ssp. paniculatum x G.darwinii Watt реципрок дурагай комбинациясида чигит вазни 122,8-126,0 г ни ташкил этиб, доминантлик коэффиценти (hp=2,07; hp=2,66) га тенг булиб, ута доминантлик х,олатида ирсийланиш кузатилди. Келажак х G.darwinii Watt реципрок дурагай комбинациясида чигит вазни 155,2-158,6 г га тенг булиб, ижобий гетерозис яъни ута доминант х,олатида ирсийланиш намоён булди.

Демак, турлараро F1-

усимликларида ва ота-она шаклларида 1000 дона чигит вазни

курсаткичларининг узгарувчанлиги ва ирсийланиши Gossypium L. туркумининг Karpas (Mauer) Frux. кичик туркуми полиморф тури G.hirsutum L. ва G.barbadense L. нинг туричи хилма-хилликлари ва G.darwinii Watt тури х,амда турлараро дурагайлаш натижасида олинган Fl-усимликларида урганиб чициб шундай хулоса цилиш мумкинки, келажакда ушбу ишдан фойдаланиб генетик-селекцион

изланишлар олиб боришда фойдаланиш х,амда методик йурицнома урнида х,ам фойдаланиш мукин.

АДАБИЁТЛАР:

1. Сидди;ов А.Р. Гузанинг G.hirsutum L. турига мансуб оддий, куш ва мураккаб дурагайларнинг тезпишарлиги // Состояние селекции и семеноводства хлопчатника и перспективы ее развития: Хал;аро илмий-амалий конференция туплами 2006 йил 18 август. - Тошкент, 2006. - 146 б.

2. Холматов Х. Изучение взаимосвязи и наследования количественных признаков при скрещивании линий генетической коллекции хлопчатника.: Автореф. дис. ... канд. биол. наук.- Ташкент: ИНЭБР АН Уз ССР. 1982. - 14 с.

3. Beil G.E., Atkins R.E. Inheritance of quantitave characters sorgum // Jow State Journal of Science. 1965. - № 3. - P.35-37.

4. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. - Москва: Агропромиздат, 1985. - 351 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.