CC BY
3TEXNOLOGIYA
UDK 004.94
UZUMNI QURITUVCHI QURILMA VA KOMPTЕRLI MODЕLLASHTIRISH TASNIFI
Yusupov M.T.
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, [email protected]
Abdullaeva N.X.
Namangan muxandislik qurilish instituti, [email protected]
Annotatsiya. Ushbu maqolada uzumga dastlabki ishlov beruvchi va qurituvchi qurilma, xamda va kompyuterli modellashtirish orqali texnologik jarayonda kechadigan xolatlarni bayon qilingan. Meva sabzavot quritish qo'shma korxonasida sinov tajriba ishlari amalga oshirildi va natijaga ko'ra energiya tejamkorlik tomoniga yaxshi baxalandi va amaliyotga tadbiq etish masalasi qo'yilgan
Аннотация. В craTbe описано устройство прeдваритeльной обработки и сушки винограда, а такжe условия тeхнологичeского процeсса посрeдством компьютeрного модeлирования. На совмeстном прeдприятии по суште фруктов и овощeй провeдeны экспeримeнтальныe работы, по рeзультатам которых хорошо рассмотрeна сторона энeргосбeрeжeния и рeализован вопрос внeдрeния на практикe.
Abstract. The article describes a pre-processing and drying device for grapes, as well as the conditions of the technological process through computer modeling. Experimental work was carried out at a joint venture for drying fruits and vegetables, which thoroughly examined the energy-saving aspect and addressed the issue of practical implementation.
Kalit so'zlar: IQ (infra qizil) nurlari,qurituvchi qurilma, tajriba, impuls,konvektiv quritish, konveer, apparat, kamera, matematik model, jarayon.
Ключевые слова: ИК (инфракрасньге) лучи, сушильноe устройство, экспeримeнт, импульсная, конвeктивная сушка, конвeйeр, аппарат, камeра, матeматичeская модeль, процeсс.
Keywords: Infrared (IR) rays, drying device, experiment, pulsed, convective drying, conveyor, apparatus, chamber, mathematical model, process.
Maqsadi. Maqolada uzumga dastlabki ishlov beruvchi va qurituvchi qurilma, xamda va kompyuterli modellashtirish orqali texnologik jarayonda kechadigan xolatlarni bayon qilish.
Bundan tashqari, laboratoriya sharoitida manbalarga asoslanib o'tkazilgan izlanishlar asosida uzumning fizik, bioximik va boshqa xususiyatlari, shuningdek quritishning kinetik qonuniyatlari, maxsulotning geometrik o'lchami va unga tasir etish natijasida qurish muddati kabilar o'rganib chiqilgan.
Usullar. Tajriba uzumnmning sharsimon ko'rinishdagi navlarida o'tkazilgan bo'lib, ularga labaratoriya sharoitidagi yaratilgan qurilmada IQ-nurlarni ta sir ettirish orqali amalga oshirilgan.
Shuningdek natijalarni olish uchun matematik model shakllantirilgan va matematik modellar orqali ta sir ettirilgan.
Natijalari. Olingan natijalarga ko'ra, Andijondagi Novigul meva sabzavot quritish qo'shma korxonasida sinov tajriba ishlari amalga oshirildi va natijaga ko'ra energiya tejamkorlik tomoniga yaxshi baxalandi va amaliyotga tadbiq etish masalasi qo'yilgan.
Xulosa. Tadbiq etilgan matematik va kompyuterli modellashtirish uzumdan mayiz olish jarayonini tezlashtiradi va axoliga istemolga loyiq maxsulot ishlab chiqariladi.
Jamiyatimizning barcha soxalaoida bo'lgani kabi axolini istemol bozorini sifatli oziq-ovqat maxsulotlari, xususan, yuqori texnologiya asosida qayta ishlovdan o'tgan meva-sabzovotlar bilan taminlash xozirgi kunning dolzarb muammolaridan xisoblanadi.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
Mamlakatimizda yetishtirilayotgan meva-sabzovotlarni yangi texnologiyalar asosida qayta ishlash muammolari bilan mamlakatimiz olimlari qator ilmiy izlanishlar olib bormoqdalar. Meva-sabzavot maxsulotlarini quritilgan xolda axoliga yetkazish masalasi ham xuddi shunday izlanishlar sirasiga kiradi.
Biz tomonimizdan taklif qilinayotgan uzumni texnologik qayta ishlash asosida mayiz ishlab chiqarish usulining asosini IQ (infra qizil) nurlari yordamida mevalami quritish texnlologiyasi tashkil etadi.
Bizga ma lumki uzumni quritish jarayonida namlikni maxsulot qatlamlari bo'yicha tarqalishini o'rganish, quritish qurilmalarini rasional loyixalashtirish imkonini beradi.
Uzumni quritish jarayoni murakkab jarayon bo'lib, unda namlik va uning maxsulot tarkibidagi o'rni axamiyatlidir. Maxsulot tarkbidagi namlikni qatlamlari bo'yicha tarqalishini o'rganish, quritish qurilmalarini rasional loyixalashtirish imkonini beradi.
Ilmiy tadqiqot ishlarining natijalariga ko'ra, biz tomonimizdan uzumni infra qizil(IQ) nurlari konvektiv usulda qurituvchi qurilma ishlab chiqildi.
Ushbu qurilmada uzumni quritish uchun ikki poronali chizma asosida ishni tashkil etilgan. Ular oldindan IQ-qayta ishlovchi va konvektiv quritishlardir.
Taklif qilinayotgan oldindan uzumni IQ-yordamida qayta ishlash maxsulotga impuls berish orqali amalga oshiriladi. Bu jarayonda issiqlik oqimining zichligi 27-30 kVt/m2 ga teng bo'ladi.
Labarotoriya sharoitida manbalarga asoslanib o'tkazilgan izlanishlar asosida uzumning fizik, bioximik va boshqa xususiyatlari, shuningdek quritishning kinetik qonuniyatlari, maxsulotning geometrik o'lchami va unga ta'sir etish natijasida qurish muddati kabilar o'rganib chiqildi. Tajriba a = 8 — 12k?/m2 . Bosim ostida amalga oshirildi va olingan natijalar jadvalda kelirilgan.
Olingan natijalar uzumni quritishning IQ-infra qizil nurlari yordamidagi konvektiv
usulda quritish quri
masini yaratish imkonini berdi.
Uzum navlvri Ko'rsatkichlar
Boshlanrich namlik, % Oxirgi namlik,% Ishchi agent tempe-raturasi, 0S Ishchi agent tezligi, m/s Qurish muddati, soat.
Qorakishmish 82-86 22-26 60-66 2,5 - 3 12-14
Oqkishmish 81-83 23-25 60-65 2,5 - 3 12-14
Qorakishmish 80-82 22-24 60-64 2,5 - 3 12-14
Oqkishmish 80-85 24-26 62-66 2,5 - 3 12-14
Uzumni IQ nuri yordamida qayta ishlash doimiy xarakatlanuvchi quyida keltirilgan 1-ko'rinishdagi qurilma yordamida amalga oshiriladi.
Qurilmaning maxsulot joylashtiruvchi qismi to'r ko'rinishdagi zanglamaydigan metaldan tayyorlangan (1) konveyerdan tashkil topgan. Ushbu konveyer elektrodvigatel (3), aylanuvchi reduktor (4), sepli uzatuvchi (2) lardan iborat. Maxsulot (5) orqali yuklanadi va nazorat qilinadi. Tozalangan maxsulot (7) yordamida tushirib olinadi. Konveyerning ishchi maydoni IQ orqali nur uzatuvchi 6 blok bilan jixozlangan. Apparat esa (8) ustun bilan maxkamlangan.
Maxsulotni ishchi maydonida bo'lishini kinematik sxemasi shunday xisoblanganki u 80— 120 s.ga teng bo'ladi. Shuning qurilmada poronali tezlikni o'zgarishi va issiqlik o'zgarishining zichligi 27 — 30 kVt/m2.ga teng bo'lishi taminlangan, xamda issiqlik oqimining ushbu diapazonda bo'lishi maxsus rele yordamida generatorga ulab yoki o'chirib boshqarib boriladi.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
1-rasm. Uzumga IQ qayta ishlov beruvchi qurilma.
Dastlabki IQ-nurlar yordamida qayta ishlangandan keyin 2-rasmdagi qurilmada quritiladi.
2-rasm. Uzumni IQ-nurlari yodamida quritish qurilmasi.
Qurilma uch qismdan iborat: 1-issiqlik generatori, 2-quritish kamerasi va 3-buF-gaz aralashmasini aylanishini taminlovchi ikkita aloxida bo'limdan tashkil topgan. Issiqlik generatori kamerani qizdirish uchun elektr chulFamli simdan foydalaniladi. Ishchi agent xarakati tizimi maxsulotni qizdirishda ishlatiluvchi xavoni uzatuvchi va truba yordamida aylanishini taminlovchi ikkita vintilyatordan tashkil topgan. Quritish qurilmasining ishchi seksiyasi 4 Kolosnikov to'ri bilan jixozlangan, xamda bo'limlar bir biri bilan germetiklangan qoplama bilan qoplangan.
Xar bir kamera germetik bilan qoplangan ridirakli eshik bilan jixozlangan, xamda kameraga maxsulotlarni joylashtirish uchun taglik joylashtirilgan.
Uzumni quritish jarayonida kompyuter modellari orqali o'tkazilgan nazariy tadqiqotlar natijasi, ushbu jarayonni jadallashtirish imkonini beradigan qurilmani yaratish imkonini berdi.
Qishloq xo'jaligida namlik tarqalishini o'rganish uchun
dXr
(-0* Fs * - xp )+ kDn* (x> -xK ))
matematik ifodalarga, asoslanib quyidagi
dr mk
MATLAB dasturidagi Simulink modelini yaratdik.
Maxsulotni quritish jarayonida kompyuter modellari orqali o'tkazilgan nazariy
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
tadqiqotlar natijasi, ushbu jarayonni jadallashtirish imkonini berishliligini ko'rsatadi.
3-rasm. Uzumni IQ-nurlari yodamida quritishning MATLAB dasturidagi Simulink
modeli.
Ushbu model uchun boshlanrich qiymat maxsulot xolatidan kelib chiqib berildi. Yaratilgan matematik model va boshlanrich ma lumotlar kadastr tizimidan olingan ma lumotlar asosida quyidagi natijani oldik.
Muxokamalar.
O'simlik mahsulotlarini quritish bo'yicha A.S. Ginzburg, V.V.Krasnikov, S.G.Ilyasov, I.A.Rogov, A.M.Ostapenkov, K.G.Miliser, R.SHtraus, Z.S.Salimov, N.R.YUsupbekov, A.A.Artiqov, O.F.Safarov, X.S.Nurmuhamedov, J.M.Qurbonov, X.F.Jo'rav, Q.O.Dodaev va boshqalar tomonidan ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilgan. Ular tomonidan meva-sabzavotni qayta ishlash, quritish, pishirish, desorbsiya, sorbsiya va boshqa jarayonlarda issiqlik-
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
massaalmashinishni jadallashtirish muammolarini yechishda IK-konvektiv usulda berilgan energiya bilan ishlov berishdan foydalanishga barishlangan ishlanmalar bo'yicha erishilgan natijalar ishlab chiqarishga joriy etilgan[1].
Shu bilan birga keng assortimentdagi, tabiiy fizik-kimyoviy xossalari saqlangan, talab etilgan shaklga ega quritilgan mahsulot olish imkonini beruvchi elektrofizikaviy, issiqlik, biotexnologiya jarayonlari tasirlaridan texnologik jarayonni jadallashtirish borasida ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda.
Xulosalar
Olingan natijaga ko'ra yaratilgan qurilmadagi quritish jarayoniga ketgan vaqt 18-20 soatgacha kamayadi. Bu esa xozirgi xolat uchun me'yoriy xisoblanadi, chunki undan kam vaqt sarflab uzumni quritib bo'lmaydi.
ADABIYOTLAR
1. Х.Ф. Джураeв, Н.Р. Юсупбeков, А.А. Артиков и др. Промeшлeнноe исслeдованиe способа сушки дони по cxeMe вялeниe — конвeктивная сушка, «Хра^нте и nepepa6oTKa тельхозсоъря», 2002. № 3. с.36-37.
2. Tojiboevich, Y. M., & Gayratovich, P. G. (2022). MATHEMATICAL AND SOFTWARE TOOLS FOR OPTIMIZING THE GRAPE DRYING PROCESS. Academicia Globe: Inderscience Research, 3(04), 116-121
3. Лeвитин И.Б. Примeнeниe инфракрасной тeхники в народном хозяйствe. -Л.: Энeргоиздат.1981.-264с.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
