Научная статья на тему 'ЎҚУВ -ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДАГИ МУАММОЛАР ВА УНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА ЎҚИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ МАҲОРАТ ВА ПЕДАГОГИК ИЖОДКОРЛИК УЙҒУНЛИГИ'

ЎҚУВ -ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДАГИ МУАММОЛАР ВА УНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА ЎҚИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ МАҲОРАТ ВА ПЕДАГОГИК ИЖОДКОРЛИК УЙҒУНЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
114
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогик фаолият / педагог шахси / ўқув-тарбия жараёни / касбий тайёргарлик / шахсий сифатлар / ахлоқий фазилатлар / касбий маҳорат / педагогик-психологик билимлар / педагогик низо / педагогик қобилият / касбий шаклланиш / педагогик ижодкорлик. / pedagogical activity / pedagogic personality / educational process / professional training / personal qualities / moral qualities / professional skill / pedagogical-psychological knowledge / pedagogical conflict / pedagogical ability / professional formation / pedagogical creativity.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шоназаров, Жамол Умирзоқович

Мазкур мақолада педагогик фаолият мазмуни, педагог шахси унинг касбий шаклланиши, ривожланиш босқичлари ва касбий сифатларининг муҳим жиҳатларига оид масалалар баён этилган. Шунингдек, ўқув-тарбия жараёнида шаклланадиган муаммолар, низолар уларнинг шаклланиш сабаблари, олдини олиш йўллари ва ушбу муаммоларни бартараф этишда ўқитувчининг касбий маҳорати ҳамда унинг ўз фаолиятини муваффақиятли амалга оширишига оид устувор вазифалар келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Шоназаров, Жамол Умирзоқович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROBLEMS IN THE EDUCATION PROCESS AND THE COMPATIBILITY OF THE TEACHER'S PROFESSIONAL SKILLS AND PEDAGOGICAL CREATIVITY IN SOLVING THEM

This article describes the important aspects of the content of pedagogical activity, the professional formation of a pedagogue, the stages of development and professional qualities. Also, the problems that arise in the educational process, conflicts, the reasons for their formation, ways to prevent them, and the professional skills of the teacher in eliminating these problems, as well as the priority tasks related to the successful implementation of his activities, are mentioned.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВ -ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДАГИ МУАММОЛАР ВА УНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА ЎҚИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ МАҲОРАТ ВА ПЕДАГОГИК ИЖОДКОРЛИК УЙҒУНЛИГИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1), Jan., 2023

УДК: 37.015.3

У^УВ -ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДАГИ МУАММОЛАР ВА УНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА УЦИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ МАЙОРАТ ВА ПЕДАГОГИК

ИЖОДКОРЛИК УЙГУНЛИГИ

Шоназаров Жамол Умирзокович

Карши мухдндислик-иктисодиёт институти катта укитувчиси

[email protected]

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада педагогик фаолият мазмуни, педагог шахси унинг касбий шаклланиши, ривожланиш босцичлари ва касбий сифатларининг мууим жщатларига оид масалалар баён этилган.

Шунингдек, уцув-тарбия жараёнида шаклланадиган муаммолар, низолар уларнинг шаклланиш сабаблари, олдини олиш йуллари ва ушбу муаммоларни бартараф этишда уцитувчининг касбий мауорати уамда унинг уз фаолиятини муваффациятли амалга оширишига оид устувор вазифалар келтирибутилган.

Калит сузлар: педагогик фаолият, педагог шахси, уцув-тарбия жараёни, касбий тайёргарлик, шахсий сифатлар, ахлоций фазилатлар, касбий майорат, педагогик-психологик билимлар, педагогик низо, педагогик цобилият, касбий шаклланиш, педагогик ижодкорлик.

ABSTRACT

This article describes the important aspects of the content of pedagogical activity, the professional formation of a pedagogue, the stages of development and professional qualities.

Also, the problems that arise in the educational process, conflicts, the reasons for their formation, ways to prevent them, and the professional skills of the teacher in eliminating these problems, as well as the priority tasks related to the successful implementation of his activities, are mentioned.

Keywords: pedagogical activity, pedagogic personality, educational process, professional training, personal qualities, moral qualities, professional skill, pedagogical-psychological knowledge, pedagogical conflict, pedagogical ability, professional formation, pedagogical creativity.

КИРИШ

Укитувчи фаолияти, унинг касбий махррати ва касбий нуфузини ошириш масалалари, шунингдек, касбий сифатларининг му^им жихдтларини урганиш мустакиллик йилларида педагогика, психология фанларининг устувор

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

вазифасига айланди. Жумладан, кейинги йилларда мазкур муаммо буйича бир канча педагог ва психолог олимлар Ш.Г.Сапаров, Д.Н.Арзикулов, С.Лашин, М.Ю.Махкамова, Н.Д.Махмудова, Г.И. Махмутова, Г.Н.Нажмиддинова, Р.У.Нуржонова, Д.Ш.Олимова, М.Очилов, Б.Х.Рахимов, МДуронов, Н.М.Уринова, Б.Ходжаев, С.Усмонов, Т.Гаффорова, М.Г Давлетшин, 3.F. Гозиев, В.М. Каримова, Б.РДодиров, F.Б.Шоумаров, Р.З.Гайнутдинов, А.М. Жабборов, Ш.Р.Баротов, З.Т.Нишонова, Н.С.Сафоев, Г.Бердиев, С.Х.Джалилова, М.М.Мавланов, Н.М.Мажидов, А.М.Машкуров, Н.Х,.Мураталиева, Ш.А.Зшметов, К.БДодиров, З.А.Хидиров ва бошкалар томонидан олиб борилаётган педагогик-психологик тадкикотлар диккатга сазовордир.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДЛАР

Ушбу тадкикотлар натижаси ва урганишлар тахлилига кура замонавий укитувчининг шахсий ва касбий сифатлари унинг касбий тайёргарлиги ва мехнат фаолияти давомида узлуксиз ривожланиб, такомиллашиб бориши илмийлик, узвийлик, изчиллик ва тизимлилик, таълим-тарбиянинг бирлиги коидаларига амал килинган холда изохлаб берилди. Мазкур мавзуни ёритишда тахлилий, эксперимент, кузатиш, фаолият махсулини ахлил этиш, тест методлари, муаммоли укитиш, интерфаол методлар асосида педагогик жараёндаги муаммолар, низоли вазиятлар мохиятан урганилиб тахлил этилган. Жумладан, хозирги таълим жараёнида замонавий педагогда укитувчининг шахсига, касбига хос хислат ва фазилатларнинг мужассам булиши, улардан укитиш ва тарбиялаш жараёнида уринли, меъёрида фойдалана олиш зарурлиги М.Г.Давлетшиннинг "Умуммий психология" ва ни назарда тутади. 31. Туйчиева Г.У., З.Асадовалар хаммуаллифлигидаги "Ёшлар ва конфликтлар ечими" номли адабиётларида назарда тутилган.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шу нуктаи назардан укитувчи хусусиятларига унинг шахсий ва касбий хислатлари, касбий билими, шахсий педагогик уддабуронлиги, ташкилотчилик малакалари, коммуникатив ва гностик малакалари хамда ижодий хислатлари зарурат эканлигини курсатиб утади. Шу билан бир каторда, олимнинг таъкидлашича, укитувчи уз фаолиятини муваффакиятли амалга ошириш учун юксак педагогик махорат ва педагогик кобилиятга эга булиши лозимдир. Олимнинг мулохазаларига кура, булардан ташкари яна укитувчининг эзгу максад сари интилиши, мехнатсеварлиги, катъийлиги, камтарлиги, хакгуйлиги, садокатли булиши, намунали хулки, юриш туриши, узини тута билиши, ташки

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

киёфаси, хуллас, унинг миллий ва умуминсоний ахлок меъёрларига мос келувчи сифат хамда фазилатларни эгаллаши унинг уз касбий фаолиятига тайёрлиги ва укув-тарбия жараёни самарасини таъминловчи мухим омиллар эканлигини эътироф этади. Шу каби урганишлар, тахлилий хулосалар ва шахсий тадкикотларим натижасига кура бугунги кунда илгор педагогик тажрибалар шуни курсатмокдаки, булгуси укитувчиларнинг аудиториядан ташкари фаолиятларида билимларни узлаштиришни такомиллаштириш йул-йуриклари; талабаларнинг умумкасбий фанлар асосларини урганишга йуналтирилган кизикишлари, эхтиёжлари, мотивацияси, кобилияти ва дунёкарашига хос хусусиятларни эътиборга олган холда, уларга зарур маслахат ва тавсиялар бериб бориш хамда амалиёт оркали педагогик фаолиятга тайёрлаш ёш укитувчиларнинг касбий махоратини шакллантиришда мухим омил хисобланади.

Олий таълим тизимида укитувчиларни касбий сифатларининг психологик хусусиятларини урганиш сохасида олиб борилган тадкикотларда булгуси педагогларни касбий тайёрлаш, уларда педагог шахси ва фаолиятига хос зарурий сифат ва фазилатларнинг шаклланишида ижтимоий-маданий, миллий-худудий хусусиятлар мухим урин эгаллаши эътироф этилади. Бунинг учун барча фан укитувчиларини илгор педагогик технологиялар ва интерфаол усуллар билан куроллантириш ва олган билимларини укув-тарбиявий машгулотларда куллаш малакаларини узлуксиз ошириб бориш лозим [1].

Укитувчилик фаолияти уз мохиятига кура ижодий характерга эга. Маълумки, инсон олдида бирон муаммо тургандагина ижодкорликка эхтиёж тугилади. Педагогик фаолият киши шахсини, унинг дунёкараши, эътикоди, онги, хулк-атворини шакллантиришдек умумий максадга буйсунган сон-саноксиз педагогик масалаларни ечиш жараёнидир. Укитувчи фаолиятидаги ижодкорлик ана шу масалаларни ечиш усулларида, улани хал кила олиш йулларини кидира топа билишларида ифодаланади [2]. Шу боисдан укув-тарбия жараёнининг самарадорлиги бевосита укитувчи ва укувчиларнинг узаро хамкорлик фаолиятига, айникса бу жараённинг самарадорлиги эса укитувчи масъулиятига бевосита боклик. Таълим жараёнида укувчиларнинг жамоа булиб фикрлаш фаолиятини ташкил этиши укитувчи учун юксак талаблар куяди, лекин унинг роли камаймайди, аксинча мураккаблашади, укувчи-талабаларнинг аклий тараккиёти учун бевосита рахбарлик килиш зарурияти вужудга келади.

Укитувчининг касбий мухим сифатлари ва педагогик фаолиятини ташкил этиш масалаларига гуманизм нуктаи назаридан ёндашган олимлар А.Маслоу, К.Роджерсларнинг тадкикотлари диккатга сазовордир. Уларнинг фикрича,

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

yKHTyBHH энг aBBano yKyB-TapSua ^apaëHuga yKyBHugap ^aonnuruHu omupumHu эcgaн HHKapMacnnrH, M3ara KegraH MyaMMonapHu MycTaKug enumra ypraramu, yKyBHH TamaSSycKopnuru Ba H^ogKopnnrH acocuga y3HHHHr KuMguruHu HaMofium этнmнгa ëpgaMnamnmH 3apyp. ByHuHr ynyH yKuTyBHu maxcufi xaMga KacSufi CH^aT Ba ^asunaraapHu TyguK эгaппaгaн Synumu ho3um. ByHgafi yKuTyBHunap yKyBHugap SugaH KynpoK gycTOHa MygoKoTga Synagunap, y3apo $uKp anMamagunap, MaB3yra goup MyaMMOHH Taxnun Kunagunap Ba Sup Kapopra Kenagunap. TatguM ^apaëHuga ymSy yKuTyBHunap SyTyH эtтнSopннн MaB3y MoxuaTuHu yKyBHunapra cuHrgupumra KaparaS, ygap эtтнSopннн, KenuHManapu Ba yзпamтнpнm uMKOHuaTnapuHu anoxuga эtтнSopгa onagunap [3].

YKyB-TapSua ^apaëHuHu TamKug этнm Ba yTKasum ^apaëHuga SeBocuTa afipuM Hroonap W3ara Kenumu, cogup Synumu MyMKuH, atHu 6y Hroonap TatguM ^apaëHura xoc maKnnaHaguraH MyaMMonapgup. YmSy hu3o Ba MyaMMonap y^uTyBHu Ba y^yBHunap ypTacuga, ëKu yKyBHugap ^aMoacuga cogup Synumu MyMKuH. YKyBHunap ^aMoacuga HroonapHuHr maKnnaHum caSaSnapu, ygapHu ypraHum, ogguHu ogum fiynnapu Ba ^aMoaga cofhom ncuxonoruK MyxuTHu aparam xaM SeBocuTa yKuTyBHu maxcu, yHuHr KacSufi Maxoparara Sofhuk. YKuTyBHuHuHr KacSufi тafiëpгapпнгн gaBpuga yKyB-TapSua ^apaëHnapura xoc HroonapHu TymyHum KyHuKMacuHu ycTupum, myHuHrgeK, HroonapHuHr caSaSnapuHu ypraHum Ba SapTapa^ этнm ëKu SomKapumHuHr caMapagu BocuTanapuHu Tona Sunum MaxoparaapuHu puBo^naHTupum MyxuM xucoSnaHagu.

Byna^aK ëm MyTaxaccuc negaroruK ^aonuaT coxacuga yзннн KaHHaguK KynpoK, TygapoK Ba ohehu paBumga HaMoëH этca, my coxaga KynpoK HaTu^ara эpнmagн. Hkkuhhu ToMoHgaH, ëm yKuTyBHu yзннн KacSufi ^aonuaT coxacuga HaMoëH этнm ynyH KaHHaguK ^agan Kypamca, KacSufi maKnnaHumga, KacSufi eTyKHuKga myHHanuK WKopu noFoHara KyTapunagu [4]. fflyHuHr ynyH xaM negarorgapHu KacSufi тafiëpгapпнгн Ba KacSufi puB^naHumu acocaH yH SocKunga: TafiëprapnuK Sockuhu, acocufi Sockuh Ba aKyHgoBHu SocKunnapga aMagra omagu. TafiëprapnuK SocKunuga maxc yзннгннн aHuKnafigu, atHu yзннн HaMoëH Kunum эxтнë^ннн aHrnafigu, y3 HyKTau Ha3apuHu, arpo^-SopnuKKa MyHocaSaTuHu Senrunafigu, ^aonuara MaKcagnapuHu ofiguHHamTupagu, ^aMoaHuHr pacMufi Ba HopacMufi тyзннмaнapнga yзннннг ypHu Ba pohuhu aHuKHafigu, y3 xaTTu -xapaKaTHapu, xyHK-ogoSu, Ky3HaraH MaKcagnapuHu pyëSra HuKapumHuHr BocuTa Ba ycyHHapuHu acocnaS, SenrunaS onagu. Acocufi Sockuh maxcHuHr yзннн HaMoëH KuHum MaKcagnapuHu aManra omupum ^apaëHugup. ^KyHnoBHu SocKunga-maxc yзннн HaMoëH этнm coxacuga эpнmгaн Hara^anapu SaxonaHagu, K^uH^-n^mpHu^ caSaSnapu aHuKgaHagu. Y3 ypHuHu TyFpu SenrunaS onum -

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

узини намоён этишнинг мухим боскичи хисобланиб, унинг мазмуни ва характерини белгилайди, эришилган натижа хам шунга яраша булади.

ХУЛОСА

Хулоса сифатида шуни айтиш жизки, булгуси педагогнинг касбий шаклланиши олий таълимдан бошланар экан, унга шу давр мабойнида назарий билимлар билан бирга амалиётда учраб турадиган педагогик низолар, укувчилар жамоасидаги муаммоли вазиятлар хакида хам амалий куникмалар бериш ва уларни касбий тайёргалигини оширишда ижодкорликка алохида эътибор бериш ва кизиктириш зарур. Чунки булажак педагог уз сохасига канчалик кизикса, интилса, уз сохасида узини туларок намоён килади.

REFERENCES

1. Ишмухамедов Р., Абдукодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар. -Т.: "Истеъдод, 2008. 4 - бет.

2. Гаффарова Т. Бошлангич таълим самарадорлигигп эришишнинг педагогик шарт-шароитлари. -Т.: "Машхур-прес", 2017, 42- бет.

3. Karl Rogers, Jerome Freyberg. Freedom to study. ISBN: 5-89357-099-5, 0-02403121-6. Year of the edition: 2002. 58 - бет.

4. Омонов Х,.Т., Хужаев Н.Х. «Педагогик технологиялар ва педагогик махорат», -Тошкент, 2007 йил.- 127 - бет.

5. Юсупов Бекзод Эргашевич, & Хайитова Садокат (2019). Развитие образовательного процесса на основе инновационных подходов. Вестник науки и образования, (19-2 (73)), 42-46.

6. Юсупов, Б. Э. (2019). Инновационные педагогические технологии как фактор повышения эффективности образования. In Педагогика и современное образование: традиции, опыт и инновации (pp. 69-72).

7. Turabova, S. K. (2021). The relationship between the development of innovative thinking and argumentative competence. An International Multidisciplinary Research Journal, 11 (5), 297-300.

8. Турабова, С. К. (2022). ИННОВАЦИОН ТАФАККУР—ЖАМИЯТНИНГ БАРКАРОР РИВОЖЛАНИШ МЕЗОНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(12), 424-429.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.