CC BY
33
симпозиума «Миграционный мост между Центральной Азией и Россией: моделирование и эффективное управление миграционными потоками».- Москва-Худжанд.- 2009.
Ходжаев Х.А.
Совершенствование интеграционных процессов и их влияние на миграцию рабочей силы из стран Центральной Азии
Автор рассматривает международную миграцию населения как важный фактор экономического и социального развития многих стран мира, констатирует кардинальное изменение как масштабов, так и векторов традиционного обмена населением между Россией и Центральной Азией в конце XX и в начале XXI веков. Он отмечает, что в странах выезда формируется чётко очерченное стремление к более активному участию в управлении миграционными процессами, что связано с ростом масштабов международной трудовой миграции и соответствующего увеличения объёма денежных переводов, пересылаемых мигрантами на родину.
Khodjaev H.A.
The improvement of integration processes and their influence on migration labor force in Central Asian countries
The author considers the international emigration of the population as a main factor of economic and social development of many countries of the world, ascertains the cardinal change of both scales and vectors of traditional exchange of population between Russia and Central Asia by the end of XX and the beginning of XXI centuries. He remarks that in the countries of departure is formed the aspiration of more active participation in the emigration process which is concerned with the growth of international labor emigration scale and the corresponding increase of money order volume, sending by the emigrants to their motherland.
Матмадиева Ыолимот Лумъаевна, Ыомидов Саидатмад Ыомидович,-
сармуаллимони кафедраи Менелменти
ДДШБСТ
САТ&И ЗИНДАГИИ АftОЛЇ (АЗ РУИ МАЪЛУМОТ№ОИ ВИЛОЯТИ СУГД ДАР СОЛИ 2009 -УМ)
Дар давраи гузариш ба иктисодиёти бозор'1 Думаурии Толикистон ба бисёр муаммоаои илтимо1-иктисод'1 дучор омад, ки боиси паст гардидани сатаи зиндагии ааолии шаару деаот гардидааст. Муаммои камбизоат барои бисёр мамлакатаои дунё хос буда, он ба муаммои глобал табдил ёфтааст. Бояд тазаккур дод, ки фаркияти байни табакааои бой ва камбагал
раванди торафт з^дшав! дорад.
Барои пешгирии роши камбизоатии иктисодии мардум гузаронидани тадкикотшои илмьомории сатши зандагии ашот, дидани чорахеишои ихтимох-иктисодх ва демографх мувофики максад мебошад.
Барои муайян намудани сатши зиндагии ашол'х, Кумитаи омори вилоят мувофики барномаи коршои омор'х дар шашру ношияшои вилоят мунтазам тадкикоти булети оиларо гузаронида истодааст. Тадкикот то соли 2009 дар шашри Хуланд 100 оила ва дар 7 ношияшои вилоят 200 оиларо дар бар мегирифт. Аз 1 январи соли 2009 микдори хонаводашои тадкикшаванда аз 300 холагї ба 860 холагї расонида шуд, ки ин бо Карори йукумати Лумшурии Толикистон аз 1 октябри соли 2008 №497 «Оид ба ворид намудани тагйирот ба Карори йукумати Лумшурии Толикистон аз 22 августи соли 1996, №354 (Дар бораи таъмини минбаъдаи омÿзиши сатши зиндагии ашолії) тасдик шудааст. Бакайдгирии нархшои истеъмолх ва курби арзи милл'х нисбат ба арзшои хорил башри муайян намудани бекурбшавии пул, дар магозаю бозоршои шашршои Хуланд, Конибодом ва Истаравшан гузаронида мешавад.
Малмÿи даромади мардуми вилоят моше ба шар нафар ашош дар соли 2009-ум 202,49 сомониро ташкил кард, ки он нисбат ба соли 2008-ум бо нархшои лорії’ ба 16,1 фоиз ва бо нархшои мукоисавії' 10,1 фоиз афзудааст. Дар айни замон пардохти нафака, ëрдампулишо ва имттезшо барои оилашои таншо, камбизоату серфарзанд, маъюбони лангу мешнат, пиронсолон ва донишлÿëн дар мадди аввал меистад ва сол то сол он ба андозаи муайян афзоиш ëфта истодааст.
Гуногунсохтории иктисод^т ба хусусияти шугли ашолии кобили мешнат таъсир расонд ва манбаъшои нави даромад пайдо шуд. Аз лумла даромад аз фаолияти тилоратї ва фаолияти мустакилонаи касбх, инчунин даромад аз фурÿши машсулоти холагии ëрирасон (бештар дар дешот) сол то сол афзуда истодааст.
Аз рÿи маълумоти тадкикоти интихобии хонаводашо малмÿи даромади шар нафар ашош дар соли 2009-ум моше ба як аъзои хонавода мувофики манбаъшои даромад чунин аст:
НамагИ дар шапрпо дар депот
бо сомот ба писоби фоиз бо сомон ба писоби фоиз бо сомон ба писоби фоиз
НамагИ (ламъи даромад) 202,49 100,0 204,49 100,0 201,83 100,0
аз он лумла:
Даромадпои мепнатл 84,77 41,9 123,00 60,2 71,68 35,5
Нафака, ёрдампул1', стипендия, пардохти лубронпулг, аз он лумла кумаки башардустона 6,41 3,2 9,06 4,4 5,53 2,7
Даромад аз моликият ва фуруши мулки гайриманкул 0,90 0,4 0,15 0,1 1,16 0,6
Даромад аз холагии ёрирасони шахс1 (бо писоби истеъмоли шаха) 48,69 24,0 15,40 7,5 59,65 29,6
Дигар даромадпои пул1, аз лумла даромад аз фаолияти тилоратг ва фаолияти мустакилонаи касб! 61,72 30,5 56,88 27,8 63,81 31,6
Маълумоти ладвал нишон медиаад, ки дар соли 2009 -ум моае ба як аъзои хонавода даромадаои умум! 202,49 сомон!, аз лумла дар шаарао 204,49 сомон!, дар деаот 201,83 сомониро ташкил кардааст. Дар шаарао манбаи асосии даромад аз аисоби музди меанат - 60,2%, фаъолияти мустакилонаи касб! (тилорат ва хизматрасон!) - 27,8%, даромад аз участкаи наздиаавлиг! - 7,5%, нафака, стипендия ва ёрдампул! - 4,4%-ро ташкил кардааст.
Дар деаот бошад, даромад аз музди меанат 35,5%, аз фаолияти тилорат! ва фаолияти мустакилонаи касб! - 31,6% буда, аз фуруши маасулоти холагии ёрирасони шахс! 29,6%-ро ташкил менамояд. Ба микдори ночиз ворид шудани музди меанат ба оила аз манбаи асосии даромад, масалан корхонааои кишоварз!, ба микдори 35,5%, сабаби асосии камбизоатии ааолии деаот шуда истодааст.
Яке аз сабабаои паст будани даромад аз музди меанат ин зиёд будани сафи бекорон мебошад. Сафи бекорони ба таври расм! бакайдгирифташуда дар охири моаи декабри соли 2009-ум 14,3 аазор нафарро ташкил кард, ки ин нисбат ба охири моаи декабри соли 2008-ум 3,4% кам аст. Лекин дар асл сафи бекорони расман ба кайд гирифтанашуда хеле зиёд мебошад. Коргарон, хизматчиён ва деаконон, ки дар давоми сол пурра фаолият намекунанд ва аз лои кори асос! саривакт музди кори ночизашонро намегиранд, инчунин бекорон барои таъминоти аали оилаашон малбур аастанд, ки ба фаоълияти тилорат! ва ё фаолияти мустакилонаи касб! (мардикор!) машгул шаванд. Аз ин лиаоз, саами даромади пул! аз фаъолияти инфирод! дар даромади умумии пул! дар соли 2009 дар шаарао 27,8%, дар деаот бошад, 31,6% -ро ташкил кард. Гарчанде ки дар соли 2009-ум афзоиши даромади пулии оилаао мушоаида карда мешавад, лекин баробари ин нархаои истеъмол! низ баланд шуда истодаанд. Афзоиши даромади пулии аар нафар ааол! ба аисоби миёна ва инчунин даралаи афзоиши нархаои истеъмол! дар
муддати моааои январ то декабри соли 2009 -ум дар ладвали зерин оварда шудааст:
Афзоиши даромади пулии хар нафар ахоли дар соли 2009 нисбат ба мохи декабри соли 2008 бо % Афзоиши нарххои истеъмоли дар соли 2009-ум нисбат ба мохи декабри соли 2008 бо %
Чуноне ки дар ладвал нишон дода шудааст, дар моааои январ-августи соли 2009-ум кам шудани даромади пулии оилаао ба аар нафар сокини вилоят нисбат ба моаи декабри соли 2008 мушоаида карда мешавад. Ин аз як тараф бо сабаби буарони молияв! аз се як аисса кам ворид шудани пули накд аз муаолирони меанат! бошад, аз тарафи дигар сари вакт напардохтани музди меанати коргарон мебошад (карздор! аамаг! дар вилоят ба муалати то 01.01.2010 - 4470,8 аазор сомон!, аз лумла дар соаааои саноат, сохтмон ва алалхусус дар соааи кишоварз! -3409,3 аазор сомониро ташкил намудааст). Инчунин кам шудани даромадаои пул! аз сабаби риоя нашудани коида ва конунао аз лониби субъектони алоаида дар сурати пурра нишон надодани музди меанати коргарони кироя дар муаосиботи корхонааои шакли моликияташон хусус!, бе шартнома кор фармудани коргарон ва аз аисоби маблагаои пинаон! пардохтани музди меанати онао бо максади кам супоридани андозао ва монанди инао мушоаида карда мешавад. Дар соааи кишоварз! бошад, аамчун музди меанат нишон надодани даромади ба намуди натурал! гирифтаи илоракорони заминаои кишти зироатао ва богу токзорао, аамчунон ниаоят паст будани маошу тарифао ба кораои кишоварз! ба назар мерасад.
Умуман даромади пулии аар нафар ааол! ба аисоби миёна (176,20 сомон!) дар соли 2009 нисбат ба моаи декабри соли 2008-ум (152,35 сомон!) ба андозаи 15,7 % афзудааст, ки ин нишондиаанда дар мукоиса бо солаои пешин паст мебошад. Тадкикоти динамикаи нархаои истеъмол! тайи моааои январ-декабри соли 2009 нишон медиаанд, ки нархао аар моае ба аисоби миёна ба кадри 0,3% ва аз сари сол ба андозаи 3,7% афзудааст, ки ин нишондиаанда аломати лоннокшавии иктисодиёти милл! мебошад. Аз ин лиаоз, гуфтан мумкин аст, ки чорабиниаое, ки аз тарафи
давлат оиди масъалааои иктисод!, арз!, сиёсати молияв! ва паст кардани камбизоат! кабул шудааст, пастравии истеасолотро дар соаааои пешбаранда боздошт намуда, боиси ба тараккёти мунтазам ру овардани иктисодиёт гардида истодааст.
Дар ин муддат нархаои истеъмол! ба аисоби миёна мувофики вилояти Сугд муътадил афзуда бошад аам, мутаассифона нархи баъзе аз маводаои озука, гайриозука ва нарху тарифаои хизматрасонии пулак! ба ааол! боло рафтаанд. Аз лумла нархи намудаои асосии маводи озука: мош-67,7%, шакар-61,8%, себ-58,2%, нок-50%, нахуд-32,1%, асал-30,8%, мавиз-27,2%, тарбузу харбуза ва шоколадао-25%, бодиринг-20,5%, зардолуи хушккардашуда-17% баланд шуд. Аз байни молаои гайриозукавор! бошад: дорувориао-35,4%, бензин ва пойафзоли хонагии занона-27,7%, туфлии занона-22,8%, пайпоки мардона-21,1%, маснуоти тилло!, колини муина ва мебел-17,3-17,7% баланд шудаанд. Нарху тарифаои хизматрасонии пулак!, ки ба ааол! расонида мешавад, низ афзоиш ёфтаанд, аз лумла пардохти гази таби!-60,8%, пардохти кувваи барк-56,3%, хизматрасонии муассисааои санаторию истироаат! ва беадошти саломат!-25%, хизматрасонии наклиёт-24,1%, аз онао чиптаи роааои ааво!-38,1%, роаи оаан-31,5%, наклиёти шаарию байнишаар!-20,3%, хизматрасонии муассисааои партовкашон!-12,9%, пардохти обу ташноб-10,3%, хизматрасонии муассисааои тандуруст!-9,4% афзудаанд.
Афзоиши нархаои маводи озука, молаои гайри озука ва хизматрасонии пулак! афзоиши даромади пулии ааолиро ба аисоби миёна ба 3,6% ихтисор кард ва омили паст шудани сатаи зиндагии мардум гардид. Дар бозорао ва фурушгоаао аксарияти фурушандагони (толирони) молаои ниёзи мардум аз суст ва яквакта будани назорати макомоти нозироти андоз ва дигар макомотао истифода бурда беинсоф! мекунанд - ба молаояшон нархнома нагузошта бо нархаои баланд мефурушанд. Бо максади кам додани андоз аз даромад, рупуш кардани даромади умумии савдо аз аппаратаои назоратии кассав! истифода намебаранд, ки аамаи ин сабабгори касодии бюлети мааалл! мегардад.
Нокифоя будани даромадаои пул! ва баланд рафтани нархаои истеъмол! ба аалми умум! ва структураи талаботи ааол! таъсири худро расонидааст. Дар соли 2009-ум аар як аъзои хонавода барои хариди мол ва пардохти хизматрасон! 179,34 сомон! ё ки 91,8% аз аалми умумии харолот, мутаносибан барои харолотаои истеасол! (аз лумла барои холагии ёрирасон) - 8,58 сомон!, ё ки - 5,1%, андозао ва пардохтао - 7,32 сомон!, ё ки 4,3%, аамаг! - 195,24 сомон! маблаг сарф кардааст. Сарфи маблаг барои харолотаои истеъмол! (хариди мол ва хизматгузор!) ва структураи он, ки яке аз нишондиаандааои муайян кардани сатаи зиндагии ааол! мебошад, дар диаграммаи зерин оварда шудааст:
маводи молх°и
Чуноне ки аз диаграмма дида мешавад, дар соли 2009-ум моае ба як аъзои хонавода барои хариди хуроквор! бо назардошти истеъмоли кисми маасулоти холагии ёрирасон, ки барои рузгор (хурок) сарф карда шудааст -94,53 сомон! ё 52,7%, молаои Тайри озука - 55,85 сомон! ё 31,1%, хизматрасонии пулак! - 24,15 сомон! ё 13,5%, машрубот - 0,53 сомон! ё 0,3% ва сузишвор! - 4,28 сомон! ё 2,4%, аамаг! 179,34 сомон! маблаг сарф шудааст. Дар соли 2009 -ум барои аар як нафар сокини вилоят барои хариди маводи хурока 94,53 сомон! ё ки 52,7% -и маблаги харолоти истеъмол! сарф шуда бошад аам, ин маблаг аз меъёри миёнаи биологии маводи озука хеле кам аст.
Сарфи маводаои хуроквор! дар харолоти умумии истеъмол! дар якчанд солаои охир (ба афзоиши даромад нигоа накарда) аз меъёри 50% паст нашуда истодааст, ки ин ниаоят паст будани сатаи зиндагии ааолиро нишон медиаад. Ин нишондиаанда дар соли 1990 36% -ро ташкил мекард.
Нишондиаандаи дигаре, ки сатаи камбизоатии ааолиро нишон медиаад, ин истеъмоли вокеии маводаои асосии озукавор! нисбат ба меъёраои рационал! мебошад, ки дар ладвали зерин оварда мешавад:
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
ПНормаи рационалии истеъмоли хуроквори ба хар нафар ахоли дар як мох бо кг.
□ Истеъмоли хакикии хуроквори ба хар нафар ахоли дар як мох бо кг.
Аз маълумоти дар боло овардашуда дида мешавад, ки дар вилоят дар соли 2009-ум нисбат ба меъёри истеъмол!: тухм 3,8 маротиба, гушт ва маасулоти гушт! 3,5 маротиба, шир ва маасулоти шир! 3,6 маротиба, канд ва маводи каннод! 3,0 маротиба, сабзавот ва полезиао 35,7% кам истеъмол гардидааст. Яклоя бо ин картошка 93,6%, мевалот ва ангур 82,6% ба меъёр наздик; равгани растан!, маасулоти нон! бошад, мутаносибан аз меъёр 15 ва 10,6 % зиёд ба аар нафар ааол! истеъмол шудааст.
Агар он микдор маводаои хуроквории (дар ладвал нишондодашуда) истеъмолшударо бо нархаои миёнаи моаи декабри соли 2009-ум аисоб кунем, ба як нафар ааолии вилоят моае 88,27 сомон! рост меояд, ки ин аз меъёри ратсионалии сабати истеъмолии хуроквор! (171,87 сомон!) 83,60 сомон! ё ки 2 маротиба кам аст. Таалили сохтори маводаои истеъмолшуда нишон медиаад, ки вазни киёсии маасулоти нон! дар арзиши малмуи маводи озука 30%-ро ташкил мекунад. Яъне оилааое, ки серфарзанд аастанд маасулоти шир!, гушт!, тухм ва кандро аз меъёр хеле кам истеъмол мекунанд, ё ки норасогии озукавор! - гизои ааётан зарурро аз аисоби истеъмоли барзиёди маасулоти нон! пушонида истодаанд, ки дар оянда ба саломат! ва кобилияти меанатии онао таъсири худро расонида метавонад.
Ба гайр аз ин ашолии вилоят аз сабаби паст будани даромади пул! ва баланд будани нарху тарифно барои пардохти хизматрасонии пулак'1' маблаги ночизро сарф мекунанд, ки он моше ба як нафар ашол! 15,7%-и малмуи харолоти истеъмол!, ё ки 24,15 сомониро ташкил кард. Аз лумла барои хизматрасонии наклиёти мусофирбар - 4,83%, манзил!-коммунал! -4,16%, системаи маориф -1,2%, маиш! -0,5%, дигар хизматшо - 1,2% маблаг сарф карда шудааст. Аксарияти оилашои серфарзанд маблаги сарфи хизмати коммунал!: газ, барк, об ва дигаршоро саривакт пардохта натавониста карзашон зиёд шуда истодааст.
Хулоса, аз нишондишандашои тадкикоти омории дар боло овардашуда маълум мегардад, ки 53,5% ашолии Лумшурии Толикистон дар сатши пасти зиндаг! карор доранд. Аз Паёми Президенти Лумшурии Толикистон ба Маллиси Ол! маълум гардид, ки ин нишондишандаи камбизоат! дар охири соли 2009 -ум мувофики Лумшурии Толикистон то ба 50% паст фаромадааст. Аз ин лишоз, самаранок истифода бурдани иктидори истешсолии корхонашои саноат! ва дигар коргошшо бо баркарор кардани лойшои кории пештара, бунёд кардани НОБ-и «Сангтуда-2», «Рогун», корхонашои муштарак, лойшои кории нав аз шисоби маблаггузории дохил! ва хорили кишвар, баланд бардоштани шосилнокии зироатшо, самаранок истифодабарии замин дар дешот, зиёд кардани музди кори кормандони холагии халк, пеш аз шама дар сошаи кишоварз! ва корхонашои булет!, инчунин афзудани шалми нафакаи пиронсолон, маъюбони лангу мешнат ва донишлуён, хусусан танзими оила, расму оиншо, баланд бардоштани маданияти истифодабарии телефоншои мобил! ва монанди иншо аз масъалашои аввалиндаралаи таъхирнопазир дар самти шалли масъалаи стратегияи паст кардани сатши камбизоат! ба шисоб мераванд. Вазифашои дар боло гузошташуда машз бо саъю кушиши умум! ва ба хотири таъмини манфиатшои милл!, ободии Ватан, осудашолию ободии рузгори мардум ва ташкиму рушди мунтазами иктисоди милл! амал! мегарданд.
Вожашои калидТ: иктисодиёти бозор!, камбизоат!, тадкикоти булет, бекурбшавии пул, пардохти нафака, ёрдампул!', имтиёзшо, музди мешнат.
Ключевые слова: рыночная экономика, малообепеченность, исследование бюджета, инфляция, выплата пенсий, пособий, дотации, заработная плата.
Key words: market economy, low standard of life, research of budget, inflation, payment of pension, allowance, subsidy, salary.
Адабиёт:
1. Коидашои асосии методологии тадкики булаи хонаводаи Кумитаи давлатии омори Лумшурии Толикистон. - Душанбе, 2000.
2. Маълумотшои ламъбастии омории бюлети хонавода, тайи мошшои январ -декабри соли 2009-уми Кумитаи омори вилояти Сугд.// Бюлетеншои омории солона.- Хуланд, апрели 2010 с.
3. №исоботи «сабати истеъмолии маводи озука» ба як нафар ашолии вилоят ба шисоби миёна дар соли 2009-ум. Кумитаи омори вилояти Сугд.-Хуланд, 2010.
4. Обследование уровня жизни за 2007 год. // Отчет Юнисеф Госкомстата Таджикистана.-Душанбе, 2009.
5. Паёми Президенти Лумшурии Толикистон ба Маллиси Олии Лумшурии Толикистон дар бораи сиёсати дохил! ва хорилии Лумшурии Толикистон.// Рузномаи «Народная газета» №17 аз 28 апрели соли 2010.
6. Экономическая статистика. Учебник/ Под ред. Ю.Н. Иванова. - М.:ИНФРА, 2001. - 480с. (419 - 446).
7.
Махмадиева Ходжимох Джумаевна, Хомидов Саидахмад Хомидович,-
ст.преподаватели кафедры менеджмента ТГУПБП
Уровень жизни населения (по материалам Согдийской области в 2009 году)
При переходе к рыночной экономике Республика Таджикистан столкнулась со многими социально - экономическими проблемами, которые повлияли на снижение уровня жизни населения городов и сел. Для определения уровня жизни населения, Областной комитет по статистике Согдийской области на основе статистических программ проводит регулярные обследования бюджета семей.
В данной статье рассмотрены такие показатели, как средний денежный доход на каждого члена семьи и его динамика, структура общего дохода семей, изменение потребительских цен на продукты питания, средняя заработная плата, задолженность по заработной плате и структура расходов населения.
Mahmadieva H.J.,
Life level of Khujand people
The auhor of the article stresses that during transition to market economy Tajik republic faced a lot of social economic problems, which became the cause of low level life standard of city and village population.
To define the level of life, Regional Statistical Committee helds regular investigation of family budget.
In the given article is considered such as indicators as the average money income for each family member and its dynamics, structure of general family income, change of consumer price for food, average wage, wage debt and structure of population expance.
