CC BY
8
550-1
Мурувватиён Цамила Цамол,доктори илмцои филология, сарходими шуъбаи адабиёти муосири Институти забон ва адабиёти ба номи Рудакии АМИТ ( Тоцикистон, Душанбе) Мурувватиён Джамила Джамол, доктор филологических наук, главный научный сотрудник отдела современной литературы Института языка и литературы им. Рудаки НАНТ(Таджикистан, Душанбе) Muruvvatian Jamila Jamal,doctor of philology, head of the department of modern literature Institute of language and literature named afterf Rudakii NAT, E-mail: [email protected] Вожацои калидй: чецранигории адабй, жанр, адабиётшиносии тоцик, принсищои чецранигорй, унсурцои жанри чецранигории адабй
Дар мацола унсурцои чецранигории адабй дар эцодиёти адабиётшинос, мунаццид ва тарцумони тоцик Абдурацмон Абдуманнон дар мисоли китоби у «Аз дирузу имрузи адабиёти тоцик» баррасй шудааст. Цайд карда мешавад, ки жанри чецранигории адабй дар эцодиёти А.Абдуманнон мавцеи асосиро ишгол намуда, у дар давоми тамоми фаъолияти эцодиаш борцо ба ин жанр муроциат кардааст. Муаллифи мацола муцтавои китобро тацлил намуда, олами бацсталаби бадеии нависандаи он, мавцеи чецранигории адабиро дар адабиётшиносй нишон медщад. Мацорати А.Абдуманнон дар тасвири цацрамонцо, муносибати эцтиёткоронаиу ба цар як цузъиёти зиндагиномаи шахсияти хос цайд карда мешавад: у ба симои цацрамон, рафтор, одат ва тарзи зиндагонии он ацамият медицад, то ки хонанда дар бораи шахсияти мавсуф, олами ботинии вай, муносибати у бо одамони дигар ва хислати он шахс тасаввурот пайдо кунад. А.Абдуманнон дар чецранигории адабй сарнавишти гузаштагонро тацлил намуда, кушиш мекунад ба саволхое, ки имруз дар атрофи онцо ба миён меоянд, цавоб дицад.
Ключевые слова: литературный портрет, жанр, таджикское литературоведение, принципы портретирования, элементы жанра литературного портрета
В статье рассматриваются элементы литературного портрета в творчестве современного таджикского литературоведа, критика и переводчика Абдурахмона Абдуманнона на примере его книги «Из прошлого и настоящего таджикской литературы» . Отмечается, что жанр литературного портрета занимает центральное место в творчестве А.Абдуманнона, На протяжении всей жизни он неоднократно обращался к этому жанру. Автор статьи, анализируя содержание книги, показывает противоречивый художественный мир ее автора, роль литературных портретов в литературе. Отмечено мастерство изображения героев А.Абдуманноном, его бережное отношение к каждой детали биографии персонажей: он обращает внимание на внешность, поведение, привычки и образ жизни персонажа, чтобы создать у читателя представление о человеке, его внутреннем мире и взаимоотношениях с другими людьми. Анализируя судьбы прошлого, автор пытается ответить на вопросы, возникающие сегодня вокруг него.
Key words: literary portrait, genre, Tajik literary criticism, principles of portraiture, elements of the literary portrait genre
The article deals with the elements of a literary portrait in the work of Abdurahmon Abdumannon. The author of the article analyzes the content of the book, shows the controversial artistic world of its author, the role of literary portraits in literature. A. Abdumannon's skill in depicting the characters, his careful attitude to every detail of the characters' biography is noted: he pays attention to the character's appearance, behavior, habits and lifestyle in order to create an idea for the reader about a person, his inner world and relationships. with other people. The genre of literary portrait occupies a central place in the work of A. Abdumannon, throughout his life he repeatedly turned to this genre. Analyzing the fate of the past, the author tries to answer the questions that arise today around him today.
DOI:10.51844-2077-4990-2023-2-195-201
УНСУРХОИ ЧЕЦРАНИГОРИИ АДАБЙ ДАР АДАБИЁТИ ТОЦИК
ЭЛЕМЕНТЫ ЛИТЕРА ТУРНОГО ПОРТРЕТА В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
ELEMENTS OF A LITERARY PORTRAIT IN TAJIK LITERATURE
Чехранигории адабй - тавсифи номеи бадеии шахсияти хос дар цолаби очерк ё мацолаи хотиравй мебошад, ки дар он иддае аз зохир, зиндагй ва хислати шахсияти мyнxасир ба фард тасвир мешавад.
Чехранигорй дар адабиётшиносй xамчyн нузъи нудоинопазири тахлили адабию эстетикй цабул ва истифода мешавад, зеро он имкон медихад, ки масъалахои мухими марбут ба сахми шахсии нафаре дар рушди адабиёт ба миён оянд. Чехранигории адабй хамон портрети адабй аст, ба забони русй "литературный портрет"[15] мегyянд. Аз ин ру, дар ин навишта чехранигории адабй чун муодили портрети адабй истифода мешавад.
Дар ин мацола мехохем оид ба унсурхои чехранигории адабй дар китоби охири адабиётшинос, мунаццид ва тарнумони тоник Абдурахмон Абдуманнон «Аз дирузу имрузи адабиёти тоник» [2], ки мавцеи хосаеро дар он чехранигории адабй ишгол мекунад, баъзе фикру мулохизахоямро баён созам.
Воцеан А. Абдуманнон дар ин китоби худ, ки дар он мацолахо, очеркхо, мусохибахои солхои гуногун дохил шудаанд, хунари чехранигории худро ба намоиш гузоштаанд. Бехуда нагуфтаанд: "Оид ба чехраи нависанда на аз руи портрети ба китобаш замимашуда, балки бар асоси худи китоб бахо дода мешавад", чунин силсилаи арзишманди номхо гувохи рузгори пурмухтавои овони навонии А. Абдуманнон мебошад. Инчунин китоби мазкур аз он нихат арзишманд аст, ки муаллиф шахсан бо цахрамонхои худ шиносой дошт, цахрамонони китоб аз устод С. Айнй то адибони замони моянд.
Хусусияти китоб дар он аст, ки цолабй набуда, ба мавзуи умумии тавсифй бахшида нашуда, балки хар як нумла аз назару ацидаи нав дарак медихад. Хондани китоб осон, хар фикр дорои хадафи мушаххас, тавсифхо зарифонаанду тавсифоти гушхарошеро аз цабили "машхуртарин", "маъруфтарин", "калонтарин", "бузургтарин" нахохед ёфт, нузъиёти он - зевари олоти зебо аз устоди хассос аст.
Мухтавои китоб дунёи хунарии бахсбарангези муаллифи он, танассуми шахсияти халлоци воцей, нацши y дар номеа ва арзишхои хунариро нишон медихад. Дар тавсифот муносибати эхтиёткоронаи муаллиф нисбат ба хар як нузъиёти тарнумаи холи цахрамонон эхсос мешавад: y тавач,ч,ухи худро ба зохир, рафтор, одат ва тарзи хаёти цахрамон равона мекунад, то тасаввуротро оид ба инсон, олами ботинии y ва муносибат бо одамони дигар барои хонанда фарохам оварад.
Тавассути чехраи цахрамон дар адабиёт муаллиф инчунин муносибати шахсии худро нисбат ба персонаж нишон медихад; «Хар гоц, ки устод Муцаммад Осимиро ба ёд меорам, чехраи кушоди нуронй, шакарханди намакин, чашмони рушану нурафканаш пеши назарам цилва мекунанд, канда-канда, то цое саросема, вале бо низому мураттаб сухан гуфтанцояш дар гушам садо медицанд» [1, с.169].
Лахзаи халлоцият бо интихоби номи асар огоз мегардад. Масалан, "Абармарди таърихи тоникон" - магзи маъноии чехраи Б. F афуров ба шумор меравад. Чумлахои аввал ба шархи он ихтисос дорад: «К,ацрамони Тоцикистон, академик Бобоцон Faфуров аз цумлаи мунаввартарин чецрацои сиёсй, илмй ва мардумии халци тоцик на танцо дар асри ХХ, балки умуман дар таърихи миллати мост» [2,с. 16].
Ч,олиб он аст, ки махз унвонхои мацолоти ин манмуа муаллифи онхоро чун чехранигор намоиш медихад. Хар як унвон на танхо матнро мекушояд, балки ба хайси "матни тахтонй" хизмат мекунад, ки барои дуруст фахмидани хадафи муаллиф мухим аст. Дар мисоли хар мацолаи ин китоб метавон робитаи жанрии онхоро бо унвони пешбинишуда пайгирй кард, мисол, "Айнй рамзи миллат аст", "Ситорае буд дар замин", "Мунассамаи маърифат", "Шарофати бузургон", "Пире буд равшанзамир", "Сипохии набхаи фарханг", "Поягузори драматургияи касбии тоник" ва f.
Чехрахои адабие, ки А. Абдуманнон офаридааст, самимона ва дорои нузъиёти мухиманд, y вижагихои нонамоёни шахсиятхоро мушохида ва тасвир мекунад, ки тахцицоти муфассали якнавохт баъзан онхоро ошкор карда наметавонад.
Агар ба энодиёти солхои охири фаъолияти энодии мунаццид назар афканем, дидан мумкин аст, ки жанри чехранигории адабй мавцеи марказиро ишгол мекунад.Ба андешаи мо, адабиётшинос дар тули фаъолияти адабпажухии хеш y борхо ба ин шакли жанрй мурониат карда, дар он ба масъалахои имрузаи номеа посух дарёфт намуда, сарнавишти гузаштагонро
мавриди тахлил царор дода, мехохад бифахмад, ки имруз дар гирду атрофаш чй воцеахо рух медицанд ва ба суолхои худ посух менуяд.
Гохе ба назар мерасад, ки бархе нузъиёту лахзахо чун як дастур, рамзу киноя дода мешаванд. Чунин чехрахо дар тамоми китобхои А. Абдуманнон хастанд, ки хар кадом аз нигохи далелу маълумот метавонад дар раванди адабии тоник нацши мухим дошта бошад.
Фазилати фавцулодда, дациции мушохидахо, махорати баён ба муаллиф имкон медихад, ки таноцузи хислатхои чехрахои энодй ва дунёи равонии цахрамонхоро нишон дихад. Адабиётшинос ба мохияту арзиши баъзе лахзахои шахсиятхои мавриди тасвир амиц фуру рафта, тавассути хамин нузъиёт олами ботиниву дунёи энодии онхоро боз менамояд. Ин мазмунро дар мисоли тахкияи баррасии рисолаи доктории Бахром Сируси 86-сола дар соли 1971 дар шурои диссертатсионй мебинем, ки дар он «Бобоцон Гафуров аз руи вазифаи директори институт цамзамон раиси шурои дифоъ буд, вале дар цаласа бештар муовинонаш раисй мекарданд. Аммо он руз худи Гафуров омада, цаласаро огоз кард ва Сирусро ба аъзои шуро ва цозирин муаррифй намуда, гуфт, ки унвонцуи имруза шахсияти содаву маъмулй нест, балки як инцилобии машцури эронист, бо Ленин мулоцот ва суцбат кардааст, шахсияти таърихист... аминам, ки аъзои шуро на тащо рисолаи пешнщодшуда, балки синну сол ва хизматцои дигари унвонцуро ба инобат гирифта, ба цонибдории у овоз медицанд ... Дар толор дар цатори пеш аз цатори нишасти мо эроншиносони маъруф, муцаццици "Шоцнома"-и Фирдавсй Муцаммаднурй Усмонов ва Михаил Занд пацлуи цам менишастанд. Баъди рафтани Гафуров дарцол Усмонов ба Занд гуфт (мазмунан): гумон мекунй, ки у рафту тамом? На, цоло мераваду дар утоци кораш касе чи мегуяд, гуш карда мешинад" [2, с.21].
Ин нузъиёти кучаки танзомез, аз як нониб ацидаи оид ба Бобонон Г афуровро дар он замон, аз нониби дигар, махорати худи А. Абдуманнонро дар пешниходи кинояи хазломез ошкор месозад.
Тавсифхои адабиётшинос дар чехранигорй аз руи принсипхои Сент Бёв сохта шудаанд, ки ба ацидаи у: "Барои дарки яклухти инсон, яъне чизи дигаре ба нуз ацлу заковат, омухтани мазмуни у зарар надорад" [15, с.55]. Ин принсипи тавсиф Мухаммад Осимиро чун рохбари гамхор нишон медихад, ки дар тарбияи мутахассиси навон худро масъул медонад. Олим бо дастуроти худ дар шакли хушдори сабук ба мутахассиси навон эхтироми калонсолонро ёдрас мекунад: "Устод Осимй аз аввалин касоне буд, ки аз берун ба табрикам омаду пас аз муборакбодй ба чунин мазмун маслицат дод: дар ин Институт "нацангцо" бисё'ранд: Шукуров, Амонов, Хрдизода, Рустамов, Гаффоров, Капранов, Демидчик ... цар кадоми инцо дар илми соцаи худ шахситяцои андак нестанд, бо онцо забон ёбед, муросо кунед, дар акси цол коратон хеле душвор мешавад" [2, с.33].
Хотироти оид ба Носирнон Маъсумй хеле зебову пур аз эхтиром аст, ки бо лутфи у устод бо Мирзо Турсунзода ошной пайдо кардааст. Ин шиносой дар дили у мехри тарнумониро бедор кард. Чолибияти хикояи мазкур дар он аст, ки ба хар хол маълумоте дар мавриди вазъи корхо дар он замон ба таври фишурда баён шудааст: «Он вацт ман намедонистам, ки дар доирацои «боло» миш-миши гуё ба сионизм пайвастани як гуруц тарцумонцои яцудиасли шеъри мо шуруъ шуда, пас аз чанд вацт чопи тарцумацои онцо мамнуъ мегардад. Баъдан ба мо лозим шуда буд, ки тамоми осори аз адабиёти тоцику форс (аз Рудакй то устод Муъмин Цаноат) тарцумакардаи масалан С. Липкинро аз нав ба забони русй ба тарици тацтуллафз баргардонем, то ки шоирони дигар онцоро дигарбора тарцума бикунанд» [2, с.43].
Дар порчаи мазкур муаллиф маълумоти мухимеро пешкаш мекунад, ки метавонад ба таърихи тарнумаи бадеии адабиёти тоник дар нимаи дуюми асри ХХ то андозае рушанй андозад.
Диццати бештари олимонеро, ки ба назарияи жанри чехранигории адабй машгуланд, суоли зерин ба худ налб мекунад: оё муаллифи чецраи адабй бо шахсияте, ки чецраашро тасвир мекунад, бояд цатман шиносой дошта бошад? Мо гумон мекунем, ки хатман. адабиётшинос цахрамони худро нашинохта, метавонад олами ботинии нависанда ё шоирро тавассути осори у эхсос намояд, аммо чехраи адабиро дар заминаи жанр танхо бо шахсан шинохтани цахрамон энод кардан мумкин аст, зеро хар нузъиёте дар тасвири чехраи адабй нацши босазое дорад. Хамин тариц, чехрахои адабии Бобонон Гафуров, Мирзо Турсунзода, Мухаммад Осимй, Носирнон Маъсумй, Рах,им Хршим, Мухаммаднон Шакурй, Абдурахмон Бухоризода, Абдуцодир Маниёзов ва дигар шахсиятхои наниб офарида шуда, дар китоби «Аз дирузу имрузи адабиёти
197
тоцик» тасвир ёфтаанд, дар онхо мехвари асосй цузъиёте ба шумор мераванд, ки мyаллиф бо чашми худ дидааст.
Баъзе чехрахои адабии А. Абдуманнон эссеи фалсафиро ба ёд меоранд, аз цабили очерк дар бораи Fанй Абдулло ва Рахим Хошим, ки баъдан роцеъ ба онхо ба таври муфассал таваццух хохем кард. Дар очеркхои А. Абдуманнон, чун дар эссеи фалсафй, «назари худи у» пешниход шудааст, ки барои муаллиф воцеият аст. Чунин очеркхо зохиран аз лихози на танхо шакл, балки мазмунан низ нисбатан озод хастанд - тамоми ин хусусиятхо хоси эссеи фалсафй мебошанд. Дар ин чехранигории адабй мунаццид хамчун муаллиф «бархурд»-и андешахои собитшударо оид ба цахрамононаш бо он чизе, ки дар цараёни муошират бо ин шахсиятхо аз у бармеояд, ба вуцуд меорад, ин холатро дар мисоли хусусияти аллома Бобоцон Fафyров дидан мумкин аст: «зохиран одами ахмуву абус менамуд, вале аслан шахси нарму мецрубон буд, ва^те ки ба цабулаш мерафтед, новобаста ба чи кас буданатон, аз цой мехесту лангон-лангон ба истицболатон меомад ва цангоми гусел низ то дами дари утоцаш мегуселонид. Ва^те ки ба бинои институт ворид мешуд, аввал бо ду пиразане, ки дар тарафи рости фойе дар цолибосй (гардероб) кор мекарданд, дастй салом ва цолпурсй мекард» [2,с.18].
Бо хондани ин сатрхо кас толори калони равшанеро тасаввур мекунад, ки симои тацрибан чоркунцаи олим лангида-лангида, бо цадамхои вазнин ба он ворид мешавад ва оромона ба пиразанхо салом медихад, "лахцаву лахни ба худ хоси у - хам эхтиром ва баъзан тарс эцод мекард" [2, с.21-22].
Инак, ин марди гаронвазн дар рохрав цадам мезанад ва «хангоми аз рохрав гузаштани домулло F афуров мардуми дар он цо хузурдошта ба деворхои ду тарафи рохрав цафс шуда рост меистоданд ва у бо сари ба як цониб цамоил, бидуни нигаристан ба руи касе, бо цар нафар дастй салом мекарду ба утоци кори худ мерафт» [2, с.18].
Аз ин сатрхо рухи инсон болида мегардад. Барои тоцики бузурге, ки номи у институтеро дар СССР муаррифй мекард, мояи ифтихор аст: «доирацои илмй Иститути шарцшиносиро он вацтцо «институти Fафуров» мегуфтанд»! [2, с.18].
Чузъиёт, лахзахоеро, ки устод А. Абдуманнон тасвир кардааст, - хар кадоме хикояхои А.П.Чехов ё сенарияи филмеро мемонад. Баъзе аз онхоро дар зер меорем:
дар бораи Мастон Шералй:
« ... инсони бисёр цалим, мецрубон, зариф, зиндадил ва хушсуцбат буд, кушиш мекард, ки дар цараёни мусоциба низоь роц наёбад, хотири касе озурда нашавад. Хандацои муассир ва (...) «сирояткунанда» дошт, на танцо лабону чашмону абрувон, балки китфон ва тамоми андомаш механдиданд. Ба шеьр хеле циддü муносибат мекард»;
дар бораи Лоиц:
«Адибон дар ёд доранд, ва^те ки охири марти соли 1991 дар рафти Анцумани X нависандагони Тоцикистон сухан аз шоистагии устод Лощ ба унвони Шоири хал^ии Тоцикистон рафт, y аз цой баланд шуду изцор намуд, ки шоирони калонсолтару шоистатаре ба ин унвон цастанд, мисли Убайд Рацаб, Ашур Сафар ва Цутбü Киром, ки хизматашон цам барои адабиёт арзанда аст ва ман ин унвонро танцо баьд аз онцо метавонам бигирам».
А. Абдуманнон дацицан ба хар чизе таваццух мекунад, хар цузъиётеро аз зиндагиномаи шоир интихоб менамояд, ки нишондихандаи дунёи маънавии худи чехранигор аст.
Баъзе лахзахо цудрати шахсият ва миллатдустии воцеиро нишон медихад, аз цумла лахзаеро аз конфронси илмию амалии бахшида ба 1000-солагии Абуалй ибни Сино дар Институти шарцшиносии Академияи илмхои ИЧ,ШС дар соли 1980 мисол меорем, ки дар он котиби ХД Тоцикистон Г.Бобосодицова, раиси кумитаи ташкилй академики АИ ИЧ,ШС Федосеев, президентхои АИ Тоцикистон М.Осимй ва АИ Узбекистон Содицов, ходимони машхури илму фарханг иштирок доштанд. Тибци барномаи тасдицшуда дар навбати аввал бояд Президенти АИ Чумхурии Тоцикистон М. Осимй баромад мекард ва баъди у - Президенти АИ Чумхурии Узбекистон Содицов. Дар он лахзае, ки Федосеев "Сухан ба Президенти Академияи илмхои..." эълон кард, Осимй аз цояш хесту ба минбар баромад, вале холати ногуворе ба миён омад, Федосеев ному насаби Президенти АИ Узбекистонро эълон кард. Ин нохинцорихо тасодуфй ба миён наомада буданд - гап дар сари он мерафт, ки Федосеев дар давраи омодагии чорабинй дар байни тоцикону узбекхо дар мавриди мансубияти миллии Абуалй ибни Сино низоъ меангехт ва "Осимй лоилоц ба цояш баргашт, хицолатзада буд, ранги руяш суп-сурх шуд. Баробари нишастан ба Г.Бобосодицова ва аз пушти сари у ба Шауро бо шасту газаб ким-чихо мегуфт, ба
маърузаи хамтои сухангуяш эътиборе намедод" ва вацте ба Осимй сухан доданд, "Устод ба минбар расиду когазхояшро як су гузошт, бо асабонияти аёнй як лахза ба толор ва раёсати чаласа чашм давонду бо садои бурро ва андак ларзон суханро бидуни когаз чунин огоз кард: «Ибни Сино на танхо дахои бехамтои илми чахонй, у инчунин гуманисти (башардусти) бузург ва воцей буд, дуругу фиреб, тамаллуцу косалесиро чашми дидан надошт. Барои хамин хам умраш дар таъцибу фирор гузашт..." Ин суханон, ки у бо хдячони газаболуд ва садои хашмгин ироа дошт, хддафманду нишонрас буданд ва х,ам ба ахли толор, х,ам ба раёсати чаласа бетаъсир намонданд". Муаллиф, тавонистааст хам шахсияти М.Осимиро ба унвони як донишманд, фарди шоиста нишон дихад ва хам ба мушкилоти фархангии байни миллатхо, ки дар он солхо вучуд доштанд, ишора бикунад. Иртибот бо чунин цахрамоне барои хар хонандае самаранок аст, ки тавассути нафаре "вориди" матн мешавад ва баъд аз мутолиаи асар чун шахси аз назари рухй ганй "берун" мегардад.
Устод замони тахсил дар Москва, дар мухити донишмандоне чун И. С. Брагинский, М. Занд, М.- Н. Усмонов, Р.Алиев, Д. С. Комиссаров, Е. П. Челишев, Н. А. Айзенштейн, В. Б. Кляшторина, Л. С. Переломов, Н. А. Дворняков, В. Б. Никитина царор гирифта, тачрибаи зиёде андухтааст. Агар гуфтахои устод дар бораи хар як цахрамон арзёбй шавад, аз шиносой бо шахсиятхое чун Б. F афуров, М. Турсунзода, М. Осимй, Н. Маъсумй, М. Шакурй, А. Маниёзов ва f. адабиётшиноси хануз чавон таассуроти амиц бардошта, дар дилу зехнаш чой додааст. Дар тавсифоти у хам бадеият, хам таърихият ва хам хуччатписандй вучуд дорад.
Ба нависандаи хуб мегуянд, ки у санъаткор аст. Абдурахмон Абдуманнон - чехранигор аст, ки чехрахои мондагору дурахшон офаридааст. Хомаи у охиста, ба таври мавзун дар руи когаз хикояхои воцей, лахзахои пур аз гармиву мухаббатро меофарад. Дар ин бора Сент-Бев Шарл Огюст гуфтааст: "Дар риштаи нацду таърихи адабиёт шояд мутолиаи шавцовартару гуворотар ва дар айни замон омузандатар аз зиндагиномахои худнавиштаи бузургон набошад"[15, с.50].
^обилияти таваччух ба чузъиёти хурди хоси инсон, ки мо маъмулан онхоро резамарворидхо меномем , мачмуи комили ягонагию хамохангии чузъхоро эчод мекунад, ки як куллро ташкил медиханд. Мулохизахои худи у дар бораи чехрахо мисли апарте садо медиханд - на дилбазан, на хастакунанда, на якнавохт. Хар андешаи муаллиф хислати худи уро инъикос мекунад, махорати мушохида кардан ва хулоса бароварда тавонистанро такмил медихад. Ин мавцеи муаллифро равшан нишон медихад: муносибати пурмехр нисбат ба цахрамонхои худ, мафтунй ба тачрибаи хаётй, шаъну шараф ва начобати онхо. Тамоми ёддоштхои муаллифи китоб дар заминаи хотироти шахсии у офарида шудаанд, ки ба жанри чехранигории адабй мансуб будани ин асархоро таъкид мекунад.
Ба китоб фаровонии вижагихои чехрахои одамони машхур, шахсиятхое, ки хонанда ба онхо тавассути диди муаллиф менигарад, хос аст - у шахсан хар яке аз онхоро мешинохт - ин на тарчумаи холи хушку холй ва на тархи тасвирхои зебоест, ки дар онхо нависанда саъй мекунад бехтар бидурахшад, муаллифи чехра хар як парчаро чун тасвири хеле дациц пешниход мекунад, ин хислатхои нозуки шахсиятхое мебошанд, ки чузъе аз таърихи фарханги точикро бунёд кардаанд.
Хадафи А. Абдуманнон цахрамони худро хамон тавр, ки воцеан буд, нишон додан аст: уро бо тамоми хислатхояш, аз чумла камбудихое, ки инсонхои бузург камтар аз мо дар маърази он хастанд, тасвир кардан аст. Намунае аз ин усули кор тавсифи зер аст: «Академик Абдулганй Мирзоев шахсияти мураккаб, олими пурдон, рохбари сахтгир ва дурушт буд. Илова ба огохии комил аз сарчашмахои таърихиву адабй дар мантици шаклй дасти боло дошт ва усулхои мантици шаклиро дар мубохисахо, хусусан дар толорхои пуродам, мохирона истифода мебурд, то ки мардуми харчи бештар шохиди дастболоии у ва мулзам шудани харифаш(ё харифонаш) бошанд. Умуман, ба у хуш меомад, ки зердастонаш аз вай дар харос бошанд ва худро то чое мулзам пиндоранд. Ман, ки аз мухити нисбатан озоди Москва омада будам, ба ин ицлим он цадар мутобиц шуда натавонистам, ба сифати раиси шурои олимони чавони институт дар як-ду мачлиси шурои илмй аз муносибати чандгунаи рохбари муассиса нисбат ба олимони чавон хатто интицод хам кардам. Ин ицдомоти ман, албатта, ба устод Мирзоев хуш намеомад» [1,с.165].
Дар ин порча адабиётшинос аз тарзу усулхои чехранигории равонй истифода бурдааст: дар як вацт хислат, цобилият, заковат, эхсосот, худшиносии шахси тасвиршавандаро ошкор намуда, бо ин ба хонанда мураккабии шахсияти академик Абдулганй Мирзоевро кушода медихад.
Тамасхури А. Абдуманнон сазовори таваццухи махсус аст. Он хамеша зариф, шево ва дорои зерматни пурмазмун аст. Ин махорати устод дар таваццух ба тамасхур аст, ки хатто дар шароити хеле вазнин низ мо аз тацрибаи шахсй шинохтаем.
Устод - ганцинаи хотирахост ва агар хамаи хотироти уро ёддошт кунем, итминони комил дорем, ки онхо метавонанд цанбахои бисёр цолиби руйдод ва шахсиятхоро, баъзан комилан гайри чашмдошт, ошкор кунанд. Хдмчун мисоли тамасхури сирояткунандаи устод хикоя дар бораи А. Маниёзовро дар зер меорем: «... мо^и июни соли 1988 маро муовини директори институт оид ба илм таъйин карданд. Уток^ои кори ману Маниёзов рубару ва дар мобайн кабулгох; вокеъ буд. Рузе дар сари кор будам, ки котиба Валентина Ефимовна бо изтироб ба утоки кори ман зада даромаду илтщоомезона гуфт, ки зуд ба утоки Маниёзов равам, зеро он цо байни у ва Шарофиддин Рустамов (узви вобастаи АИ, мудири шуъбаи забон) шояд цанцол рух дщад. Дарцол хестаму ба утоки Маниёзов наздик шуда будам, ки дар бо шаст боз шуду Рустамов берун омад ва бо х,амон шаст дарро пушиду бадар рафт. Даромадаму дидам, ки директор ором дар сари мизи кораш нишастааст. Пурсидам, ки чй гап шуд? Гуфт, х,еч гап не, факат х,амин Шарофиддин андак дуруштй кард, суханони пасту баланд гуфт, лекин ман х,ам уро боб кардам. Пурсидам, ки чй кор кардед, ягон цавоби сахт додед? Гуфт, ки х,ец кор накардам, чизе х,ам нагуфтам, тащо ба чашмцояш сахт нигох, кардам, ки барошуфту хест ва зуд бадар рафт. Яъне «сахт нигох, кардан» барои Маниёзов маънои цавоб ба ««дуруштй» ва ««суханони пасту баланд»-ро дошт, танбех,и сахт буд» [2, с.40].
Хеле шигифтовар аст, хамин тавр не? Мисли як хикояи комил. Чи цузъиёте! «Аз дирузу имрузи адабиёти тоцик» - ин идомаи мантиции сухбат оид ба шахсияти худи Абдурахмони Абдуманнон аст. Чехрахои шахсиятхои бузург, ки дар фарханги мо осори амиц гузоштаанд, аз цониби у ба шеваи мунхасир ба фард офарида шудаанд, ки дар онхо вижагихои суннатии жанри чехранигорй ва услуби муаллиф ба таври шигифтоваре ба хам пайваста, шахсият ва цахонбинии уро ошкор месозанд.
Дар хар як холати цудогона адабиётшинос нисбат ба цахрамон муносибати фардй пеш мегирад, то мухимтарин цихати хислати уро харчи намоён созад ва бо хамин композитсияи гайриодии кори худро эцод кунад. Махз асолати таррохии меъморона аст, ки ин симои хар чехраро барои хонанда беназир ва махсус мегардонад.
Ин мавзуъ ба тадцицоти циддй ниёз дорад, итминони комил дорам, ки рузе фаро мерасад, то сахми Абдурахмони Абдуманнон дар рушди жанри чехранигории адабй тавассути тадцицоти циддй арзёбй гардад, зеро бо офаридани чехрахои шахсиятхои барцаста у онхоро дар робитаи мутацобила бо фазои ицтимоии асри гузашта тацассум кардааст. Бо вуцуди ин хама, шахсияти барцастатарини ин китоб - худи уст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдуманнон, А. Ламхае ба рохи рузгор/А. Абдуманнон.- Душанбе, 2017. - 179 с.
2. Абдуманнон, А. Аз дирузу имрузи адабиёти тоцик/А.Абдуманнон.- Душанбе, 2022. - 479 с.
3. Айнй, С. Намунаи адабиёти тоцик / С. Айнй. - Душанбе, 2010. — 420 с.
4. Акимов, А. Жизнь писателя / А. Акимов // Вопросы литературы. - 1966. — № 2.— С. 175-190.
5. Бердяев, Н.А. О назначении человека / Н. А. Бердяев. - М.: Республика, 1998. — 384 с.
6. Брагинский, И.С. Из истории таджикской и персидской литератур / И.С. Брагинский.- М.: Наука,1972. — 524 с.
7. Гинзбург, Л. О документальной литературе и принципах построения характера /Л. Гинзбург// Вопросы литературы. - 1970. — № 7 — С. 62 - 92.
8. Гинзбург, Л.Я. Записные книжки. Воспоминания. Эссе / Л.Я. Гинзбург. - СПб.: Искусство, 2002. — 768 с.
9. Жуков, Д. Биография биографии. Размышления о художниках немецкой литературы / Д. Жуков. - М., 1980. — 135 с.
10.Кучаров, А. Место критики текста в таджикском литературоведении и проблемы текстологии прозы С. Айни: автореферат дис. ... доктора филологических наук: 10.01.03, 10.01.11 /А.Кучаров - Душанбе, 1997. - 55 с.
11.Махмадаминов, А. С. Образцы таджикской литературы С. Айни и литературный процесс 20-х годов: автореф. дисс... канд. филолог. наук / А. С. Махмадаминов. - Душанбе, 1993. — 26 с.
12.Набиев, А. Тасвири олами ботинии инсон, нависанда ва замон: мацмуаи мацолахо / А. Набиев. - Душанбе: Ирфон,1987. — 160 с.
13.Салимов, Н. Ю. Зарождение и становление прозаических жанров в персидско-таджикской литературе средних веков (X-XIII вв.): автореферат дис. ... доктора филологических наук : 10.01.03 /Н.Ю.Салимов. - Душанбе, 2002. - 49 с.
14.Сатторов, А. Из истории персидско-таджикской литературно-эстетической мысли, X-XV века: диссертация ... кандидата филол. наук : 10.00.00/А.Сатторов. - Душанбе, 1972. - 168 с.
15.Сент-Бев, Шарль Огюст.Литературные портреты[Критические очерки.Пер. с фр. Сост., вступ. статья, комментарии М. Трескунова]/ Ш. Сент-Бев. - М.: Худож. лит., 1970. - 581 с.
REFERENCES:
1. Abdumannon, A. A moment for livelihood: Dushanbe, 2017. - 179 p.
2. Abdumannon, A. Tajik literature from yesterday and today: Dushanbe, 2022. - 479 p.
3. Aini S. An example of Tajik literature / S. Aini. - Dushanbe, 2010. - 420 p.
4. Akimov, A. The life of a writer / A. Akimov // Questions of literature. - 1966. - No. 2. - P. 175-190.
5. Berdyaev, N.A. On the appointment of a person / N. A. Berdyaev. - M.: Respublika, 1998. - 384 p.
6. Braginsky, I.S. From the history of Tajik and Persian literature / I.S. Braginsky. - M.: Nauka, 1972.
- 524 p.
7. Ginzburg, L. About documentary literature and principles of character building /L. Ginzburg // Questions of Literature. - 1970. - No. 7 - P. 62 - 92.
8. Ginzburg, L.Ya. Notebooks. Memories. Essay / L.Y. Ginzburg. - St. Petersburg: Art - St. Petersburg /, 2002. - 768 p.
9. Zhukov, D. Biography of a biography. Reflections on the artists of German literature / D. Zhukov.
- M.: Sov. Russia, 1980. - 135 p.
10. Kucharov, A. The Place of Text Criticism in Tajik Literary Criticism and the Problems of Textual Criticism of S. Ayni's Prose: Abstract of the thesis. ... Doctors of Philology: 10.01.03, 10.01.11 / Institute of Language and Literature. - Dushanbe, 1997. - 55 p.
11. Makhmadaminov, A. S. Samples of Tajik literature of S. Aini and the literary process of the 20s: Abstract of the thesis. diss.... cand. philologist. Sciences / A. S. Makhmadaminov. - Dushanbe, 1993. - 26 p.
12. Nabiev, A. Image of the inner world of man, writer and time: collection of articles / A. Nabiev. -Dushanbe: Irfan, 1987. - 160 p.
13. Salimov, N. Y. The origin and formation of prose genres in the Persian-Tajik literature of the Middle Ages (X-XIII centuries): abstract of dis. ... doctor of philology: 10.01.03 / - Dushanbe, 2002.
- 49 p.
14. Sattorov, A. From the history of Persian-Tajik literary and aesthetic thoughts, X-XV centuries: dissertation ... candidate of philological sciences: 10.00.00. - Dushanbe, 1972. - 168 p.
15. Sainte-Beuve, Charles Auguste. Literary portraits [Text]: Critical essays: Per. from fr. / S. St. Beve; Comp., intro. article, comments by M. Treskunov. - M.: Artist. lit., 1970. - 581 p.
