CC BY
18
Холаева Муат т ар Укт амовна,
аспирант иДонишгони давлат ии Хулащ ба ном и акад. Б.Fафуров
УНСУРНОИ АРАБТ ДАР СОХТМОНИ ИБОРАНОИ ТОЛМКТ
Дар забоншиносии толик баробари иборанои озод ё синтаксист ба тадкики иборанои фразеологт низ анамияти лиддт додаанд. Масъаланои назарияи иборанои фразеологиро аввалин бор Н. МаъсумТ (5,144-171) ва Р. Гаффоров(2,67-87) дар асарнои илмии хеш матранва то андозае наллу фасл намуданд. Дар пайомади ин тадкикотно дар илми забоншиносии толик як силсила пажунишное нам ба вулуд омаданд, ки бевосита ба масъаланои иборанои фразеологт бахшида шудаанд. Ба ин зумра тадкикотно, пеш аз нама, асарнои С.В.Хушенова (12), НэМалидов (6) ва намчунин «Фразеологияи забони нозираи толик»-и намин муаллиф (7) дохил мешаванд. Дар радифи ин асарно бояд аз асари муними устодони мактаби забоншиносии Хуланд Т.Максудов, Ф.Зикриёев ва НЛалилов, ки соли 1976 дар Душанбе чоп шуд, ёд кард (4, 4-12).
Дар асари эроншиноси машнури рус Ю.А.Рубинчик бошад, на факат масъаланои муними иборанои фразеологии забони форсТ тадкик гарди-даанд, балки намаи дастовард, муваффакиятнои эроншиносон дар масъа-лаи омузиши ин проблемаи муними забоншиносии эронТ навъе ламъбаст гардиданд (9).
Дар ин тадкикотно баробари муайян кардани мавкеи фразеология намчун сонаи лудогонаи забоншиносии толикТ, доир ба хелно, кисмнои таркибТ ва робитанои онно бо фаслнои дигари илми забоншиносТ низ маълумот дода мешавад. Дар ин пажунишно масъаланои муними фразеологияи толик, аз лумла дар бораи монияти лингвистии вониднои фразео-логТ, линатнои маъноию услубТ, манбаънои пайдоиш ва фарнангсозии он сухан меравад.
Забоншиносон на факат бо масъаланои гуногуни фразеологияи забо -ни адабии нозираи толик, балки бо масъаланои фразеологияи осори нависандагон ва шоирони классики мо низ машгул шудаанд. Масалан, Р.Эгамбердиев рисолаи номзадии хешро ба фразеологизмнои «Бадоеъ-ул-вакоеъ»-и Зайниддини ВосифТ бахшидааст (13). Силсилаи маколанои дигар, аз лумла А.Сангинов дар бораи иборанои фразеологТ дар «Банори
Хоцаева М. У. Унсурнои араб дар сохт мони иборанои т олик'/'
А лам» (10) ва Р.Набиева дар бораи вониднои фразеолог/ дар «Таърихи салотини мангития»-и Сом/ (8) ва хусусиятнои онно банс мекунанд.
Ба танкики масъаланои гуногуни фразеологияи толик на факат мута-хассисони сонаи фразеология машгуланд. Ин мавзуъ таваллуни олимони сонанои дигари илми филологияро нам ба худ лалб кардааст. Ин аст, ки дар асару маколанои зиёди ба масоили гуногуни забону адабиёт бахши -даи мунаккикони толику рус дар хусуси вониднои лудогонаи фразеолог/, сохт, маъно ва линатнои услубии онно маълумоти кутон вале хеле муфид оварда шудаанд.
Бо вулуди намаи ин, чунин ба назар мерасад, ки дар Толикистон ва илми забоншиносии он таваллуни бештар ба фразеологияи синхрон/ ё худ тасвир/ дода мешавад, зеро аглаби осори илмие, ки дар боло ба онно ишора рафт, бештар ба тасвири захираи фразеологияи забони муосири толик/ бахшида шудаанд. Аммо масъаланои марбут ба конуниятнои умумии инкишофи иборанои фразеолог/ дар забоннои гуногун, омузиши захираи фразеологии забоннои мухталиф, киёс ва мукобалаи иборанои фразеологии толик/ бо иборанои фразеологии забоннои араб/, турк/ ва халкное, ки тули асрно дар намсояг/ бо толикон зистаанд, конуниятнои умум/ ва фарккунанда дар ташаккули чунин вониднои забон/ ва таъсири мутакобилаи онно ва масоили дигари ба ин монанд нануз омухта нашу-даанд. Гузашта аз ин, фразеологияи таърих/ хеле акиб мондааст. Ба истиснои чанд асару маколанои хурд ролеъ ба шароити гуногуни таърихии ташаккули иборанои фразеолог/, манбаънои пайдоиш, лараёни тагйироти таърихии онно нануз тадкикотнои алонида ва лидд/ ба вулуд наомадаанд. Мавриди тазаккур аст, ки фразеологияи имрузаи толик/ таърихи бой ва дуру дароз дорад.
Бисёр иборанову ифоданое, ки имруз дар забони мо роилнастанд, нануз дар осори Рудак/, Фирдавс/, Саъд/, Камол, Жофиз ва данно дигар дар намин шаклу маъно ба кор мерафтанд. Баробари ин, як микдор иборанои фразеолог/ аз линати шакл ва маъно тагйир ёфтаанд, кисми дигари онно аз истеъмол баромадаанд. Инро метавон аз корбурди мутааддиди иборанои озоду фразеолог/ энсос намуд: буй задан, хор/ кардан, хирман ба бод додан, хок пошидан, хок бар сар кардан, хот ами Сулаймон, хотамипайгамбаронва гайра.
Масалан: буй задан:
«Гулшакар хурдам» намегуиву буй. Мезанад аз сир, к и ёфа магуй1
1 Балхии Рум!, Мавлоно Лалолуддин Мунаммад. Маснавии маънав!. - Тенрон: Нашри замон, 2001, с. 387. Минбаъд дар кавсайн ба намин китоб бо раками дафтар ва санифаи шониди байт! ишора мешавад.
Нариф' кардан = дуст'' кардан; муомила кардан; намкор ва намкасб будан:
Нону нон бо у нариф' кам кунед.
Чунки гов орад , гирень манкам кунед (Д2, сан. 136).
Хат задан= манв кардан, ба нисоб нагирифтан: Буд шоне, буд уро бандае, Мурдаакле буду шанват зиндае. Г уф шонаншонлирюаш кам кунед, В-ар билангад, номаш аз хат барзанед (Д. 4, сан.380).
Хун хурдан = гаму fycca хурдан, занмат кашидан: Гуф: Ман бо Нак дуъоноо кардаам, Андар ин лоба басе хун х (в) ардаам (Д. 3, сан. 274)
Даст шуст ан = 1) шустушу кардани даст;
2) ноумед шудан, тарк кардани касе: Нар киро пурсид коз' ноли у,
Гуф: «Мавло, даст аз ин муфлис бишу» (Д. 2, сан. 135).
Намаи ин гуфтано ва андешано бори дигар зарурати анамияти омузи-ши ч! иборанои озод ва ч! иборанои фразеологиро аз нуктаи назари таърих! таъкид менамояд, Шубнае нест, ки тадкики захираи фразеологии осори адибони гузаштаи мо, алалхусус алломаное чун Рудам, Фирдавс! , Мавлоно ва Гайра, на факат барои илми забоншиносии толик!, балки барои муайян кардани масъаланои лудогонаи таърихи халк, урфу одат ва умуман фарнанги он анамияти калон дорад. Фразеология намчун илм дар нудуди як силсила илмно ва нафакат филолог'!, яъне забоншиносию адабиётшинос!, балки дар батни илмнои дигар нам, мисли таърих, этнография, руншинос! ва амсоли инно ба вулуд омадааст. Набояд фаро-муш кард, ки дар иборанои фразеологии лудогона баробари линатнои маъноию обуранги махсус гоне таърих, урфу одат, психология ва нувияти (менталитети) халки толик инъикос ёфтааст ва манз бо намин дороии худ объекти тадкики чандин шоханои илм аст.
Хусусияти корбасти иборанои озод дар «Маснавии маънав! » дар он зонир мешавад, ки компонентнои араб! дар таркиби онно ба маротиб зи-ёд аст. Сабаби асосии аз над зиёд истеъмоли вожанои араб! дар алонида-г! ва нам дар сохтмони иборанои озоду фразеолог! дар мавзуи «Маснавии маънав! » ва иртиботи кавии он бо оятнои куръон! ва анодиси наба-в! аст. Ин аст, ки Мавлонои Балх! дар асар малбур мешавад, ки бештар ба калиманои иктибос! руй оварад ва тибки мавзуъ ва накли сужа, ки дар заминанои киссанои Куръон сурат мегирад, иборанои нав ба нав созад.
Мо дар он акида нестем, ки мавлудияти унсури араб! дар таркиби ч! иборанои озод ва ч! иборанои фразеолог! маънии тааллук доштани онно
Хоцаева M. У. Yнcypнoи apa& дap coxr мйни ибс/анси т om^'
ба ибopaнoи apaбï бoшaд. №вмаи ин ибopaнo дap «М аонавии мaънaвï » нам аз pyи Koлaбнoи зaбoни тoликï ва аз нама муним, 6o нaзapдoшти вocитaнoи aлoKaмaндшaвии кaлимaнo дap зaбoни тoшкï (aлoKaи naйвaar ва тoбeь) гсжта шудаанд.
Ба ин маcъала тaвaJгГ«зoнмp кapдaни мo бap ин дал^ нам нaaг, ки Maвлoнo як ^op ибopaнoи oзoдepo кop мeфapмoяд, ки аз Kypъoни шapиф ë андит набав!" гиpифга шудаанд ë дaлoлaт бap oннo мeкyнaнд. Бинoбap ин, мeraвoн гуфт, ки ин ибopaнo xoc ycлyби M aвлoнo ва тo наддв xизмaти бeaндoзaи y дap pyшди зaбoни толкии aapи xyд ва бoй гаpдoнидани зaxиpaи лугавии ин зaбoн мeбoшaд. Акaapи ин ибopaнoи oзoд тан«) дap матни «Maaнaвии мaънaвï » 6o намин мaънï кopбaar мeшaвaд ва ин маънии oннopo тaннo дap aлoKaмaндии oннo 6o кoнтeкст дapк кapдaн мумкин аст.
Maaaлaн, дap «Maaнaвии мaънaвï » ибopaи oзoди «.пут фи гy»-po дyчop шyдeм, ки oн дap зaбoни адабии имpyзaи тoшкï нам биaëp маъмул аст ва даp маънии «мapнaмaт, илтифoти к ace бap кате» машн^ аст. Аммo дap «Maaнaвии мaънaвï » Лзатолуддини Рyмï 6o истифoдa аз ин ибopa ишopa ба oяти 29 Cypaи ap-Ранмюн мeкyнaд: «M enypcana аз y oн-к anaap oaмoннo ва заминанд, наp pyзe y aндap кope».
Ва 6o ин ишopa мeгyяд:
Mo набудвму т aкoзoмoн набуд,
Лут фиит у нoгyфгт аи мo мвшунуд (Д. 1, can.31).
Ибopaнoи фpaзeoлoгï чунин вoниднoи зaбoниaнд, ки ба кавли А.В.Кунин, «xoлигoнfipo дap низoми лeкcикии зaбoн nyp мeкyнaд, зepo ин низoм ба тaвpи кoмил нaмeтaвoнaд намаи naнлУнoи вoKeияти аз ганиби инaoн дapкшyдapo таъмин нaмoяд ва дap aкaapи нoл ибopaнo вocитaи ягoнaи ифoдaи npeдмeт, вижaгинo, матю, нoлaт, вазъият ва Гaйpaнo мeбoшaд» (3,6).
Ибopaнoи фpaзeoлoгï аз ибopaнoи oзoд 6o xycyaиятнoи pexтaгï ва лyдoнaшaвaндaгии xyд фapK, мeкyнaнд. Оннo аз ду ва ëзиëцa кaлимaнo тapкиб ëбaнд нам, дap байни лyзънoяшoн тaнocyби мaънoï aaoaaн бapнaм xypдa, намчун вoнмднoи тaйëpи нутк, ба тaвpи яклyxт вoKeь мeгapдaнд. Ин маьнии oнpo дopaц, ки кaлимaнo дap тapкиби ибopaнoи фpaзeoлoгï мaънoи лyГaвï, шaклнoи тaГйиpëбï, кaтeгopияи гpaммaтикï ва вазифаи cинтaкcиcии xempo гум мeкyнaд.
Ибopaнoи фpaзeoлoгï аз нуктаи нaзapи ифoдaи маьш ба калимаи aro^^a наздик буда, ба Kиcмнo тaKaим нaмeшaвaнд. Оннo аз линати aoxт ба ибopанoи oзoд зoнмpaн мoнaнд настанд, aммo аз линoзи мaънo ва лyдoипaзиpии лyзънo аз oннo фapKи кyллï дopaнд. Ибopaнoи фpaзeoлoгï дap лумла тaннo ба вазифаи як акюи oн мeoянд, вале гyзънoи ибopaнoи oзoд мeтaвoнaнд вaзифaнoи ^o^po илpo нaмoянд. Зaбoншинoaoн на
танно ба вазифанои мубтадо, хабар, муайянкунанда, пуркунанда, нол ва
хелнои он омадани иборанои фразеологиро дакикан муайян кардаанд, балки таъкид аз он нам намудаанд, ки он метавонад ба вазифаи мухотаб нам ояд. Дар забони муосири толик! , натто калима ва иборанои туфайл! бо иборанои фразеолог!' ифода карда мешавад (4,38-62).
Иборанои фразеолог! аз дигар вониднои забон, калима, иборанои озод ва лумла бо якчанд хусусиятнои муними худ фарк мекунанд. Б а ин хусусиятно, пеш аз нама, ифодаи маъно! яклухт ба ниссано лудона -шаванда, устувории таркиби лексик!, аз байн рафтани алоканои зиндаи синтаксисии лузънои таркиб! ва ё то андозае суст шудани ин алокано ва тамоюли умуминалкии онно дохил шуда метавонанд.
Ифодаи маънои яклухти ба ниссано лудонашаванда аз хусусиятнои муними иборанои фразеолог! аст. Академик В.В.Виноградов ба ин нукта ишора карда таъкид мекунад, ки аломати асосии иборанои рехта таксимнопазирии маъноии онно, мутлако иртибот надоштани маънои умумии ин иборано бо унсурнои таркиби онно мебошад. Ба акидаи у иборанои рехта вониднои маъноианд, ки ба калима шабонат доранд ва шакли дохилии худро аз даст додаанд. Онно муштак нестанд ва малмуи унсурнои маънодор нам намебошанд. Онно пайвастанои кимиёии кадоме аз махлутнои - аз нуктаи забоншиносии имруза низ - ниссанои бешакл ё худ аморфии лексик! мансуб мешаванд (1,124).
Вокеан нам ибораи фразеолог! бо маънои яклухт ва тобишу онангнои фардии худ хели махсуси маъноро ба вулуд меоварад. Ин хосияти муними онноро иборанои фразеологии дар «Маснавии маънав! »-и мавриди истифода карор гирифта нам тасдик мекунад:
Обинайвоназрух чашидан= аз ламоли касе (Юсуф) банраманд шудан. Намчу аърюб', к и об аз чонкашид, Оби найвон аз рух и Юсуф чашид (Д. 1, сан87).
Нуруфии гашт а мот = нарфное чун васл ва ё афтодани нарфи нун дар калимаи арабии «миммо», ки дар асл «мин мо» будааст, вале нангоми васл шудан он назф шудааст:
Намчун лумла нуруфии гашта мот
Вакти назфии нарф аз банри силит (Д. 6, сан615).
От аши ошик = от аши муъмин
З-от аши ошик аз ин руй эй саф !
Мешавад дузах заифуу мунт аф.
Гуядаш: «Бигзор сабук, эй мунташам!
В-арна з-от ашнои т у мурд от ашам» (Д. 6, сан675).
Ин ибора аз надиси Расули Акрам аст, ки мефармоянд: «Чун муъмин кадам бар Сирот нинад, оташи дузах гуяд: Сабук бигзар, эй порсо, чун нури ту нори моро хонад кушт»
Хоцаева M. У. Yнcypœи apaúí дap œxr нюни ибopaнœи r omMï
Ба ин тapиK, ифoдaи маь^и яклyxтy фapдии ибopaнoи фpaзeoлoгï, ки дap заминаи тapкиб, ибopa, гyмлaнoи гyнoгyни oзoд дap тули aapнo ташаккул ëфгааст, аз xoc^^^ муниму фapKкyнaндaи oн мaнayб мeшaвaц. Ибopaи фpaзeoлoгï манз тaвaacyти намин маь^и ма^уш xyд ба Typy™ вoнмднoи мустакили забoн дoxил мeшaвaд ва аз вoнмднoи дигapи oн фapK мeкyнaд.
Устyвopии тapкиб, яънe дap aкaapи мaвpид ивазнашавандап ва дoи -мï будани лузь^ж дoxилии ибopaнoи фpaзeoлoгï аз aлoмaтнoи дигapи paaмии oн ба шyмop мeoяд. Ибopанoи фpaзeoлoгии «Maaнaвии маьна-вï », ки аз ду ë зиëцa кaлимaнoи мyстaKилмaънo ибopaтaнд, ба нам зoнм-paн аз pyи Koнyннoи нанвии заюни M aвлoнo ва ë neштap ашкаманд гap -дидаанд. Maвpиди иcтифoдa Kapop гиpифтaни бapxeaз oннo дap зaбoни адабии имpyзa ва натто кaмистeьмoл гаштани бapxe дигap шан^ат аз тaъpиxи тУлoнии ташаккули oннo мeцинaц. Аз ганиби дигap, да^лат ба тo кад^ aндoзa yc^op будани гyзънoи oннo ва иваз шуда нaтaвoниc-тани ин гyзънo 6o кaлимaнoи нaммaънoи xyд мe<yнaнд. Дap cypaти cyнъï иваз шудани лузь^ж дoxилии фpaзeoлoгизм oн намчун мaaoлeнм тaйëpи зaбoн анамияти xyдpo гум мe<apд ë ба я^н вoнмди бeмaънo табдил мeëфг. Ин нукта дap шapнм ибopaнoи «^аонавии мaънaвï » маьнии xoc мe"иpaд, зepo aкaapи ибopaнoи фpaзeoлoгии oн дap нaзapи аввал o,qaï ва дap aкaapи нoл юнанд ба ибopaнoи oзoд мeнaмoяд. Амю дap acn чунин нecr, зepo дap аглаби нoл oннo кинoя 6o маьнии дигap мe<yнaнд. M иол: тот и И бpюним: Kah6apoo, к и tap дaмe из ффузуд, Онзиикот иИбpoним буд (Д.4, can.371). Ин ибopa маьнии «дуол кapдaннoи Ибpoнмм»-po дopaд ва ишopa ба наюзу тоату ибoдaт ва дyoнoи Ибpoнмм пaйГaмбap мeкyнaд, ки аз oн oяти 21 Cypaи an-БaKapa нам m^Hr мeкyнaд: Ва нaнгoмe ки баланд мe<yнaнд Ибpoним ва Иaмoил пoйнopo аз xoна, Пapвapдигopo, биnaзиp аз ю, ба дypycrï ки ту| шyнaвoй, дoнo» aporn Macen:
Эй xape з-ит за мо-да дap xapï, Кай зи aporn Macees 6y 6apï ? (Д. б, can. 519).
Ин ибopa маьнии «лoннoи мacxшyдa»-po дopaд ва кинoя аз дами иcaвï acr, ки 6o лoннoи мypдa л)н мsбaxшaнд ва намчунин ишopa ба aвлиë acr, ки дopoи pyrni иaaвиaнд.
Хат мигapюн = мунж aaнгин, мунм гapoн. Maвлoнo мeфapмoянд: Maьнии «нaxr им ал) acфœниним», Ин шинoa ин acr paнpaвpю муним. To зи pom x or ами naйгaмбapюн, Бу, к и apxea зи лабxaтми гapoн Д.6, аньббЗ).
И н ибора маъхуз аст аз ояти 65, Сураи Ёсин, ки дар он Худо мегуяд:
«Имруз мунри гарон бар данонношон хонем гузошт ва дастношон бо мо сухан хонад гуфт ва поношон ба он ч! карданд, гувот хонанд дод». ОбиХизр = оби наёт
Оби Хизр аз луйи нут к и авлиё
Мехурем, эй ташнаи гофиил! Биё (Д. 1, сан.56).
Муфассирон ва муаррихон нангоми накл аз зиндаг! ва корнамоии Искандари Зулкарнайн, ки гоне уро иштибонан бо Искандари Макдун! омехта мекунанд, чунин ривоят мекунанд: Зулкарнайн бо амри Худои таоло бо лашкари анбуне ба сайри олам мебарояд. Назрати Хизр ва Илёс пайгомбар тибки ин ривоёт бо у дар ин сафар намрон мекардаанд. Зимни ин сафар назрати Хизр ва Илёс пайгомбар ба оби наёт расиданд ва он чашмае буд, ки дар зулумот лор! аст. Эшон аз он об нушиданд ва зиндаю ловид монданд. Ин хабар ба Зулкарнайн расид. Чун у аз сифати он об ва мулизаи он огон шуд, фармуд, ки ба у нам ломе аз он об оранд. Хизр ба мавзеи он об рафт, аммо чашмаро наёфт.
Ин ибора дар забони муосири толик! гунаи толикии худро нам дорад ва дар шакли «оби зиндаг! ё зиндагон!» ва ба маънии «чашмаи афсонав!, ки гуё дар мамлакати зулумот вокеъ будааст ва нушидани об аз он умри ловид мебахшидааст» (11,л,2, 530-531) истифода мешавад. Лалолуддини Рум! нам ин шакли ибораро корбаст намудааст: Бо кТ гуямдар нама(й) дензинда ку? Суйи оби зиндагТ пуянда ку?(Д. 5, с.473)
Иборанои «Маснавии маънав! » нам далели ин нукта аст, ки онно устуворанд, яъне лузънои дохилии онно тартиби муайян дар колаби он доранд. Нарчанд ки бо такозои конуннои аруз ва умуман назми толик! бархе аз лузъно метавонанд лои худро тагйир динанд: «Л о илона илло ну» ин аст, эй панон,! К и намоящ монт уро деги сиёнь (Д. 4, сан 364).
Ифодаи маънои яклухт ва устувории таркиби иборанои фразеолог! то андозае бо барнамхурии муносибатнои синтаксисии байни лузънои онно низ таъкид карда мешавад. Дар байни лузънои дохили иборанои фразеолог! алоканои пайваст ва тобеъро намебинем. Дуруст аст, ки дар байни онно аломатнои грамматикии ифодакунандаи ин муносибатнои грамматик! мавлуданд, лекин онно аксар шах шуда мондаанд, дар муносибати грамматикии иборанои фразеолог! бо калима ё иборанои дигар ягон накше намебозанд.
Аз намин лост, ки иборанои фразеологии аз якчанд калима ва унсур-нои грамматик! ташаккулёфта дар маснав! ба вазифаи як аъзои он истеъмол мешаванд. Масалан, дар мисраи дуюми байти зерин ибораи
Хоцаева M. У. YMcypnoM apaúí Map coxr июни MÚopaanoM r oгмкï
фpaзeoлoгии <^ap дида xopy xoк задан» ба маьнии «душмаш кapдaн; xop кapдaн» ба вазифаи xaбapи лумла oмaдaacr: Дap гaзoи оч ат oи нypи no<, Ту eanï дap дицаи ман xopy xo<?(Д. 6, can. 679). Дap байти зфин бoшaд, ибopaи «мypГи бoбилï », ки тapгyмaи тантул-лафзии ибopaи apaбии «тaйpyн aбoбил» аз oяти 3 Cypaи ал-Фил мe6o-шад, ба вазифаи мyбтaдoи лумла oмaдaacr: M уpr и бoбигí' ду-ce анг аффганад, Лaшкapи зафт и нaбaшpю бишканад (Д. 3, can. 279). Намин тapиK, шxaти xapaктspнoки намаи ибopaнoи фpaзeoлoгии «M acнaвии мaънaвï » нам, ба мили фpaзeoлoгизмнoи oœpи ди^и ^p^ нoи nsшин ва имpyз ифoдaи мaънoи кanимaнoи наздик, ycтyвopии Tap^-би TeKHM ва to андoзаe аз байн paфтaни poбитaи зиндаи гpaммaтикии лузь^м oннocr.
Ma^^ acr, ки фoнди фpaзeoлoгии зaбoн низ^и xene мypaккaб м1 бoшaц, ки nap як yнcypнoи oн xycyaиятнoи aoxтopивy asмaнтикии ашнпда дopaц. Аз нуктаи нaзapи найати лsкaикивy œxтopии xyд nap як ибopaи фpaзeoлoгï аз ду ва зиеда кanимaнoи мycraKилмaънo ибopaт acr. Дap ба-poбapи ин, дap тapкиби ибopaнo кanимaнoи ëpидинaндa низ дyчop миша-ванд. Ба миcnи пeшoяндню ва aфикaнoи кanимaœзy шаклюз ва ^pa. M июл:
Xorn гуфтам: «Ф ï aмoнилœн? биpaв Map мapю акнун нaмyдï pom нав» (Д. 1, ан62). Ё xyд дap байти зф аз калима^^ apa6ï ибopaи «no навл oвapдaн» дap «Ма^авии мaънaвï » дyчop мsшaвaд, к и дap acap ба ду мaънï <op-6acr шyдaacr: 1. Он, ки to навла ва лo куввата иллo би-л-Лонп-л-агиййи-л-азим гуяд. 2.Фиpeбкop, дагал Maвлoнo мeфapмoянд: Сад naeop И блин лoнaвпop бин, О даю, Ибnи1Cpo дap Dp бин (Д. 2, can. 126).
Капидважанр: úopa, ибopaнюи œ% вoниднoи фpaзsoлoгí, ибopaнoи pexra, забочи apaôï, «Macнaвии маьнав) », мании мaгoзí.
Пайнавишт :
1. Винoгpaдoв В. В. ИedpaMMbie r pyды . Лe<cикoлoгия илe<cикoгpaфия - M:■ Наука, 197
2. Гaффopюв Р. 3aôoMвауипубиРанимЛат.-Душан6e: Дoниш, 1966.
3. Кунин А.В. Kypc фpaзœлoгии œвpsмsннoгo aнгnи1Йa<oгo языка. - Дубна: Фнки-, 200б. -488c.
4. Mакcyдoв Т, Зикpиësв Ф, JГлlлюв H Дap бopaи œнщнюи cфpaзeoлoгí ва aзифaнoи пинт акии oннo - Дyшaнбs, 1976.
б. Maъayмí Н. Oчepкню om ба инкишоф забoни адабии ronnK - Дyшaнбs, 1959.
6. Мадж идов Х. Фразеологическая сист ема современного т адж икского лит ера-т урного языка - Душанбе: Девашт ич , 2006. -409с.
7. Малидов Н. Фразеологияи забони нозираи толик (дастури таълим)') -Душанбе УДТ, 1982.
8. Набиева Р. Вониднои (фразеолог.)' дар «тТаърихи салот ини мангит ия»- и Сом''./ Известия АН Тадж. ССР, отд. обществ. наук.- 1973.- №1.
9. Рубинчик Ю. А Основыь фразеологии персидского языка- М: Наука, 1981.
10. Сангинов А. Иборанои фразеолог)' дар фарннанги «Банори А лам» // Изв Тадж. ССР, отд. общ. наук.- 1973.- №1
11. Фарнангизабони т оликк)'.-М.: Совет ская энциклопедия, 1969.
12. Хушенова С.В. Изафетные фразеологические единицыь таджикского языка-Душанбе Дониш, 1971.
13. Эгамбердиев Р. Художественно- стилистическая роль фразеологизмов в «Бадаи ал-вакаи» Зайниддина Восифии- А КД, Душанбе, 1975.
М .У.Ходжаева,
аспирант ХГУ им. акад. Б. Гафурова
А рабские компонент ы в ст рукт у ре т адж икских фразеологических единиц
Ключевые слова: словосочет ание, синт аксические словосочет ания, фразеологические единицы!, фразеологические сращения, арабский язык, «<Маснави маънави», мет афорическое значение
В стат ье рассмат ривает ся вопрос определения фразеологических единиц, их мест о в сист еме лексических единиц т адж икского языка, а т акж е роль арабского языка в образовании, изменении семант ики в ходе ист орического развитт ия таджикскоперсидского языка. Автор в качестве доказательств приводит обширный мат ериал из «Маснави маънави» Дж алолуддина Руми и на основе большого фактологическог материала доказы/вает огромную роль арабского языка, Корана и хадисов пророка в формировании семант ически неделимых единиц языка и переосмислении их семант ики в т адж икско- персидском языке.
M. U. Khodjaeva Arabic Components in the Structure of Tajik Phraseological Units
Key words: word-combination, syntactical word-combinations, phraseological fusions; the Arabic language, "Masnavi manavi", metaphorical meaning
The article dwells on the issue of definition of phraseological units; concurrently the author considers such questions as the place of PhUs in the system of lexical units of the Tajik language, the role of the A rabic language, change of semantics in the course of the historic development of the Persian- Tajik language. To prove it the author adduces the abundant material from "Masnavi Manavi" by Djaloliddin Rumi; designing on the premise of the voluminous factological material she elicits the great role of the Arabic language, the Koran and the prophet's khadises in the formation of semantically indivisible language units andrecomprehension of their semantics
