Научная статья на тему 'ТУРЛИ ҚАТОР КЕНГЛИКЛАРИДА ҒЎЗА ПАРВАРИШЛАШДА ЧИГИТЛАРНИ УНИБ ЧИҚИШИ'

ТУРЛИ ҚАТОР КЕНГЛИКЛАРИДА ҒЎЗА ПАРВАРИШЛАШДА ЧИГИТЛАРНИ УНИБ ЧИҚИШИ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

55
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ғўза / чигит / тупроқ / ўғитлар / униб чиқиш / қатор кенглиги / кўчат қалинлиги / cotton / plant / seeds / soil / fertilizer / germination / row spacing / standing density.

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы — И Т. Қорабоев, З Ш. Шавкатова, Мунира Худойқулова

Мақолада турли қатор орасида парваришлашда чигитнинг униб чиқишига таъсири бўйича олинган маълумотлар келтирилган бўлиб, чигитларни униб чиқишида ҳосил бўлган фарқларни тупроқдаги намлик, механик таркиби, озиқа моддаларни ўзлаштириши, турли қатор ораси, қўлланилган агротехник тадбирлар ва бошқа хусусиятлар билан боғлиқлиги ѐритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по агробиотехнологии , автор научной работы — И Т. Қорабоев, З Ш. Шавкатова, Мунира Худойқулова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

the article provides data on the germination of cotton seeds cultivated with different row spacing, where the difference formed in the germination of seeds depending on soil moisture is highlighted, mechanical composition, digestibility of nutrients, different row spacing, applied agrotechnical measures and other features

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ ҚАТОР КЕНГЛИКЛАРИДА ҒЎЗА ПАРВАРИШЛАШДА ЧИГИТЛАРНИ УНИБ ЧИҚИШИ»

ТУРЛИ КАТОР КЕНГЛИКЛАРИДА ГУЗА ПАРВАРИШЛАШДА ЧИГИТЛАРНИ УНИБ ЧЩИШИ

И. Т. Корабоев

Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялар илмий тадкикот институти к.хфд., к.и.х.

З. Ш. Шавкатова

Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялар илмий тадкикот институти таянч докторанти

Мунира Худойкулова

Тошкент давлат аграр университети Самарканд филиали магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада турли катор орасида парваришлашда чигитнинг униб чикишига таъсири буйича олинган маълумотлар келтирилган булиб, чигитларни униб чикишида хрсил булган фаркдарни тупрокдаги намлик, механик таркиби, озика моддаларни узлаштириши, турли катор ораси, кулланилган агротехник тадбирлар ва бошка хусусиятлар билан богликлиги ёритилган.

Калит сузлар: гуза, чигит, тупрок, угитлар, униб чиккиш, катор кенглиги, кучат калинлиги.

ABSTRACT

the article provides data on the germination of cotton seeds cultivated with different row spacing, where the difference formed in the germination of seeds depending on soil moisture is highlighted, mechanical composition, digestibility of nutrients, different row spacing, applied agrotechnical measures and other features.

Keywords: cotton, plant, seeds, soil, fertilizer, germination, row spacing, standing density.

Кириш: Гузани турли катор ораларида етиштириш, тупрок ва иклим шароитига мос хрлда амалга ошириш, ишлов чукурлигини гуза илдизининг ривожланиш даражасини хдсобга олиб белгилаш нихрятда мухдмдир. Бинобарин, гуза усимлиги илдизининг макбул ривожланиши, тупрок намлиги билан тула таъминланиши,

October 5-6

358

TynpoKHH hcchk^hk Ba xaBO pe^uMgapuHu axmugaHumuga arpoTexHuK Tag6upgap MKopu, cu^arau xaMga эpтaгн xocug ogumra 6eBocura gaxggop xuco6gaHagu.

KypcaTagHKH, .H.AXa^ypoBa, K.M.Mnp3a^OHOBnap [2; 183-187-6.] ogu6 6opraH TagKuKOTgap Harn^agapura acocgaHu6 ycuMguKgapHu O3uKa Moggagapra 6ygraH Taga6u, ynapHHHr gacTga6Ku puBO^gaHum gaBpgapugaH 6omgaHumuHu uHo6aTra ogu6, ^oc^opgu Ba Kagufigu yruTgapHu 6apna TaBcua этнgгaн MetepgapuHu mygrop ocTura, a3OTgu yruraapHu fiugguK MetepHHH 20-25 ^oh3hhh ypyrgapHu экнmgaн ogguH eKH экнm 6ugaH 6upraguKga, KograH khcmhhh эca aMag gaBpu gaBOMuga Kyggam KepaKguruHu TaBcua этнmгaн.

A.MagpauMOBHHHr [3; 18-6.] Xopa3M BunoaTHHHHr yHyMgopguru ypTana epgapga ogu6 6opraH hhmhh rogaHumgapuga Fy3aHH KaTop opaguru 60 cm ga napBapumnaHraHga, 6omKa Karop opaguru 70 Ba 90 cm ra Huc6araH caMapagu Hara^a 6ygгaнgнгннн aHuKgaraH.

C.YpagoB, r.A.Ee36opogoBnapHuHr [4; 6-c.] ^u33ax BugoaTu mapouTuga ogu6 6opraH TagKuKOTgapuga ry3a KaTop opaguKgapuHu 90 cm Ba 80x60 cm ga eTumTupumHuHr caMapagopguruHu ypraHugu6

TagKHKOT MaKcagu: By MyaMMogapHu enum MaKcaguga Ta^pu6a MafigoHuga "Byxopo-102" HaBuHu KaTop KeHrguru 60 cm, 90 cm Ba 76 cm ga naBapumgam xaMga KaTop opacura umgoB 6epum arpoTexHogorua эgeмeнтgapннн TaKOMuggamTupum 6yfiuHa CaMapKaHg BugoaTuHuHr TunuK 6y3 TynpoKgapu mapouTuga ugMufi rogaHumgap ogu6 6opuggu.

YTKasugraH Ta^pu6agapga ry3aHuHr ypTa Togagu "Byxopo-102" HaBuHu ycum Ba puBO^gaHumura, xocuggopgurura TatcupuHu aHuKgam ynyH Typgu KaTop opaguKgapu, KynaT KaguHguru xaMga xap xug MuHepag yruT Metepgapu KyggaHuggu 1-^agBag.

Ta^pu6a gagacu TynpoKgapHuHr 10 cm KaraaMugaru ypTana KyHguK xapopaT 12-140C 6ygraHga Ba xapoparnuHr KefiuHru KyTapugumu Ky3aragraHga ry3aHuHr "Byxopo-102" HaBuHuHr nurmgapu 24-anpeg KyHu, HaBra moc paBumga 4-5 cm nyKypguKga KaTop opagapu 60 Ba 90 cm xaMga 76x76x1-2 cm CXY-4 Ba ceagKagapuga yTKasuggu. Ta^pu6a Ty3ugMacura MyBO^uK HururaapHu экнm 6ugaH 6upraguKga a3OTgu Ba ^oc^opgu yruTgap xaM epra coguHgu.

TagKHKOT ycgyßgapu: TagKuKOTHu aMagra omupumga "^aga Ta^p^agapuHu yTKa3um ycgy6gapu" (Y3nHTH, TomKeHT, 2007 fi.) [1] ycgy6ufi KyggaHMacugaH ^ofigagaHuggu. Ta^pu6a

MaB3yHHHr ypraHHgraH^HK gapawaeii: Уткaзнgгaн Ky3aramgap myHu

October 5-6

10 та вариант 4 та такрорликдан иборат булиб битта ярусда жойлаштирилди

Тадкикот натижаларига кура гуза навларининг хосилдорлигига улардан аввал экилган экин турлари ва сугориш хамда угит меъёрларини таъсирлари богликдир. Лекин бу навларнинг нихолларини униб чикиш даражаси факатгина тупрок унумдорлигига, навнинг биологик хусусиятларига колаверса, йилнинг иклимини келишига бевосита богликлигини айтиш лозимдир.

1-жадвал. Тажриба тизими

№ Тажриба вариантлари Кучат калинлиги минг дона/га Минерал уFитлар меъёрлари

N P K

1 Катор ораси 60 см (назорат) 200 140 100

2 Катор ораси 90 см (назорат) 80-90 200 140 100

3 180 126 90

4 Катор ораси 76 см 200 140 100

5 Бухоро-102 220 154 110

6 Катор ораси 60 см (назорат) 200 140 100

7 Катор ораси 90 см (назорат) 110-120 200 140 100

8 180 126 90

9 Катор ораси 76 см 200 140 100

10 220 154 110

*1-чи ишловдан сунг 23-25 см чукур юмшатиш утказилди.

Об-хаво Маркази маълумотларига кура тадкикот утказилган йил об-хавоси куйидагича кузатилди (1-расм).

^аво ^арорати,°С

40,0

30,0

20,0 10,0

0,0

й ЙIМ i й ■

Апрел

Май

2020 йил

Июн Июл

2021 йил ■

Август Сентябр Октябр 2022 йил Уртача куп йиллик

Ноябр

1-расм. Тадкикот олиб борилган йилларда х,аво х,арорати курсаткичлари, 0 С (2020-2022 йиллар)

October 5-6

360

TagKuKOT ogu6 6opugraH 2020-2022 fiuggapga Kum ofigapgaru o6-xaBocu Kyn fiugguKKa Huc6aTaH uguK Keggu. X,aBO xapopaTu TagKuKOT ogu6 6opugraH 2020-2022 fiuggapga ry3aHuHr aMag gaBpu gaBOMuga, atHu anpegt ofiuga ypTana 14,9-16,0-15,5 0C hu TamKug этн6, Kyn fiugguKKa Huc6araH 0,1-1,2 0C rana, Mafi ofiuga ypTana 20,3-23,0-21,7 0C hu, Kyn fiugguKKa Huc6aTaH 0,5-3,2 0C rana, uwHb ofiuga ypTana 25,4-31,1-32,8 0C hu, Kyn fiugguKKa Huc6aTaH 0,4-2,8 0C rana, urogt ofiuga ypTana 30,5-28,9-36,3 0C hu, Kyn fiugguKKa Huc6araH 2,3-9,9 0C rana, aBrycT ofiuga эca ypTana 24,6-26,1-27,9 0C hu, Kyn fiugguKKa Huc6aTaH 0,3-3,0 0C rana WKopu 6ygraHguru Ky3aTugu6, KumgoK xy^aguru экннgapннн ycum Ba puBO^gaHumu ynyH Kygafi 06-xaB0 mapouTu 6ygraHguru Ky3aTuggu.

TagKHKOT HaTima.iapii: Ogu6 6opugraH 2021 fiuggaru TagKuKOTgapuMroga XO3upru KyHga umga6 nuKapum mapouTuga Ka6yg KuguHraH TexHogoruagap, atHu ry3aHu KaTop opaguru 60 cm KeHrguKga napBapumgamga Ha3apufi KynaT KaguHguru 80-90 MuHr goHa/ra, MuHepag yruraap Metepu N200P140K100 Kr/ra KyggaHugraH 1-BapuaHTga (Ha3opaT) HururaapHuHr yHu6 nuKum guHaMuKacu ypraHugraHga 84,7 % hu TamKug этгaн 6ygca, ry3aHu 90 cm KaTop KeHrguKga napBapumgamga KynaT KaguHguru Ba MuHepag yruTgap fiugguK MuKgopu WKopuga Kafig этнgгaн Metepgapga KyggaHugraH (Ha3opaT) 2-BapuaHTuga эca 85,8 % ra TeHr 6ygraHuHu 2-^agBaggaru MatgyMOTgapgaH кypнmнмнз MyMKuH.

Fy3aHu KaTop opaguru 76 cm KeHrguKga экнgгaн 3-BapuaHTga MuHepag yruTgapHu fiugguK Metepu N180P126K90 Kr/ra KyggaHugraH, KynaT KaguHguru 80-90 MuHr goHa/ra 6ygraHga 87,6% hu TamKug этгaн 6ygca, xyggu myHgafi KaTop KeHrguru Ba KynaT KaguHguru MuKgopgapuga, $aKaT MuHepag yruTgapHu fiugguK Metepu N200P140K100 Kr/ra KyggaHugraH 4-Bapuarnga 88,5% hu, MuHepag yruTgapHu fiugguK opTu6 6opraH Metepu N220P154K110 Kr/ra KyggaHugraH 5-BapuaHTga эca 89,4 % hu TamKug этгaнн ogu6 6opugraH ^eHogoruK Ky3aTyBgapga aHuKgaHgu.

^ururaapHu WKopu gapa^aga yHu6 nuKum guHaMuKacu ry3aHu KaTop opaguru 76 cm KeHrguKga экнgгaн, MuHepag yruTgapHu fiugguK Metepu N220P154K110 Kr/ra KyggaHugraH, KynaT KaguHguru 80-90 MuHr goHa/ra 6ygraHga Ky3aTugu6, Ha3opaT (1-2 Bap.) Bapuamgapra Huc6aTaH 3,6-4,7% rana, ry3aHu 76 cm KaTop KeHrguKgapuga napBapumgamga MuHepag yruraapHuHr nacT Metepgapgapu KyggaHugraH 3-4 BapuaHTgapra Huc6aTaH эca 0,9-1,8 % rana WKopu 6ygraHguru aHuKgaHgu

Fy3aHu Byxopo-102 HaBuHu napBapumgamga KaTop opaguru 60 cm Ba 90 cm KeHrguKga, Ha3apufi KynaT KaguHguru 110-120 MuHr goHa/ra, MuHepag yruTgap Metepu N200P140K100

October 5-6

361

кг/га кулланилган 6-7-вариантларда (назорат) чигитларнинг униб чикиши 85,9; 86,7 % га тенг булди.

Гузани Бухоро-102 навни парваришлаш учун катор кенглиги 76 см кенгликда экилган, минерал угитларни йиллик меъёри ^80Р126К90 кг/га кулланилган, назарий кучат калинлиги 110-120 минг дона/га микдорда булган 8-вариантда 88,8% ни, худди шундай катор кенглиги хамда кучат калинлиги микдорларида, факат минерал угитларни йиллик меъёри ^00Р140К100 кг/га кулланилган 9-вариантда 89,2% ни, минерал угитларни ортиб борган йиллик меъёри ^20Р154К110 кг/га микдорда кулланилган 10-вариантда эса 89,9 % ни ташкил этган.

2-жадвал

Гузанинг Бухоро-102 навини униб чикиш динамикаси, %

№ ^атор ораси кенглиги, см Кучат калинлиги минг дона/га Минерал уFитлар меъёрлари Униб чикиш, %

2020 йил 2021 йил 2022 йил

1 60 см (назорат) 80-90 N200P140K100 83,8 84,7 84,1

2 90 см (назорат) N200P140K100 84,4 85,8 84,7

3 76 см N180P126 К90 85,6 87,6 86,5

4 N200P140K100 86,3 88,5 86,8

5 N220P154K110 86,9 89,4 87,0

6 60 см (назорат) 110-120 N200P140K100 83,3 85,9 85,3

7 90 см (назорат) N200P140K100 83,6 86,7 85,9

8 76 см N180P126 K90 86,2 88,8 87,2

9 N200P140K100 85,4 89,2 86,8

10 N220P154K110 86,1 89,9 86,3

Гузанинг Бухоро-102 навининг чигитларни юкори даражада униб чикиш динамикаси гузани катор оралиги 76 см кенгликда экилган, минерал угитларни йиллик меъёри N220P154K110 кг/га кулланилган, кучат калинлиги 110-120 минг дона/га булганда кузатилиб, назорат (1-2 вар.) вариантларга нисбатан 3,2-4,0% гача, гузани 76 см катор кенгликларида парваришлашда минерал угитларнинг паст меъёрларлари кулланилган 3-4 вариантларга нисбатан эса 0,7-1,1 % гача юкори булди

Лекин, гузани 76 см катор орасида парваришлашда минерал угитларни йиллик меъёри N180P126K90 кг/га микдорда, назарий кучат калинлиги 80-90 хамда 110-120 минг дона/га

October 5-6

362

колдирилган (3-8 вар.) вариантларда чигитнинг униб чикиш динамикаси назорат вариантларга нисбатан кучат калинликлари микдорларга мос равишда 1,8-2,9; 2,1-2,9 % гача юкори булганлиги, 76 см катор кенгликларида минерал угитларнинг юкори нормалари кулланилган вариантларга нисбатан эса деярли катта фарк кузатилмади.

Хулоса: Самарканд вилоятининг типик буз тупроклари шароитида экилаётган гуза навлари уругларини киска вакт давомида тулик униб чикиши, макбул туп сонини хосил килиши, усиш ва ривожланиш фазаларининг давомийлиги, етиштирилаётган навнинг биологик хусусиятларига, ёгингарчиликлар микдорига, тупрокнинг нам билан таъминланганлик даражасига, хавонинг нисбий намлигига, кулланилаётган минерал угитларнинг меъёр ва нисбатларига, тупрокнинг механик таркибига, экиш муддатлари ва меъёрларига хамда бошка бир катор биотик ва абиотик омилларга боглик холда узгариб туриши биз олиб борган тадкикотларда хам уз аксини топди.

REFERENCES

1. Дала тажрибаларини утказиш услублари. УзПИТИ, Тошкент, 2007 й. 1-24 б.

2. Гафурова Л.А., Мирзажонов К.М. Влияние минеральных удобрений под озимую пшеницу на эродированных сероземах // Узбекистонда бугдой селекцияси, уругчилиги ва етиштириш технологияси мавзусидаги 1-миллий конф. туп.-Тошкент: ТошДАУ. 2004, 183-187-б.

3. Мадраимов А. Хоразм вохасидаги макбул экиш тизими. // Хлопководство. 1976. № 5, 18-б.

4. Уралов С., Безбородов Г.А., Мамасолиев М. Возделывание хлопчатника с переменными междурядьями. //Сельское хозяйство, № 1, 1998 г, с. 6.

October 5-6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.