Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
ТОЛЕРАНТЛИК ВА УНИНГ ТУРЛАРИ
Гузал ^урбонова
Бухоро давлат университети 1-боскич докторанти [email protected]
АННОТАЦИЯ
Мавжуд жамиятларнинг барчасида багрикенглик, толерантлик, долзарб хисобланади. Багрикенглик масалалари кадим замонлардан бери урганилиб келинаётганлигина карамай, ханузгача ечими аник топилмаган, турли багсларга бой мавзу хисобланади. Мазкур маколада толерантлик тушунчаси, унинг турлари хакида фикр юритилган.
Калит сузлар: багрикенглик, толерантлик, экологик, сиёсий, психологик.
TOLERANCE AND ITS TYPES Guzal Kurbonova
1st year doctoral student at Bukhara State University, Email: [email protected]
ABSTRACT
Forbearance, tolerance are relevant in all existing societies. Although the issue of tolerance has been studied since ancient times, it is still a rich and varied unresolved topic. This article examines the concept of tolerance and its types.
Keywords: forbearance, tolerance, ecology, political, psychological.
Инсон индивидуал мавжудот. Аммо айрим холларда одам бошка одамларга ухшаш хусусият, фазилат, ижтимоий келиб чикиш, жинс, миллат ва хоказоларга эга булади. Шунинг учун хам, инсонлар купинча узига ухшаш кобилият, фазилат, дин, ижтимоий дахлдорлик кабиларга эга булган инсонларни излайди. Инсоннинг ижтимоий хаётда уз урнига эга булган жамият махсули эганлигини хисобга олсак, унинг маълум бир гурух, миллат, этнос ёки инсонлар бирлашмасига тааллуки булиши табиийдир.
Дунёдаги барча халклар турли менталитетга эга ва мазкур менталитет кайсидир мамлакатда эркин кабул килинса, бошкасида тазйикка учраши мумкин. Бундай холларда толарентлик тушунчаси хамда инсон толарентлигининг урни бекиёс.
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
1995 йилда карийб 200 мамлакат «Толерантлик принциплари декларацияси»ни имзолади, унда толерантлик бошка динлар, урф-одатлар, маданиятларга багрикенглик, узига хослиги ва индивидуаллиги билан ажралиб турувчи инсонларга нисбатан багрикенг муносабатда булиш эканлиги айтилди. Мавжуд келишмовчиликларни ижобий кабул килиш одамларга ижтимоий хилма-хилликда, бир-бирига хурмат, тинчликда яшаш имконини беради.
90 йилларнинг охирларида «толерантлик» атамаси жамиятда фаол кулланила бошланди. Утган асрда ёзилган асарларда мазкур масала куплаб бахс-мунозараларга сабаб булди.
«Толерантлик принциплари декларацияси»да: «Толерантлик - буш келиш, кунгил бушлик ёки ножуя харакатларга бефарклик эмас. Толерантлик универсал хукук ва инсоннинг асосий эркинликларини тан олиш асосида шаклланадиган фаол муносабатдир. Х,еч бир холатда толерантлик ушбу асосий кадриятларга булган тажовузни оклашга хизмат килиши мумкин эмас; толерантликни айрим кишилар, гурухлар ва давлатлар хам курсатиши зарур» [1]. Толерантлик гоясининг пайдо булиши, мослашуви, узгариши фалсафий фикрлашнинг етарли даражада ривожланганлиги, диний ахлокнинг юзага келиши боглик. Мазкур тушунчанинг пайдо булишига кушнига булган иликлик, ёвузликка зуравонлик билан карши курашмаслик хакидаги таълимотлар, бундан ташкари, тарихий, маданий, сиёсий омиллар сабаб булган.
Толарентлик турли сохаларда турлича маъноларни нимани англатади. Масалан:
- тиббиётда (фармакология, наркология): организмни бирор моддага мослаштириш, шу оркали бир хил таъсирга эришиш учун купрок доза кабул килиш;
- мусикада: турли йуналишларда ва мусикий йуналишларда узаро хурмат билан муносабат;
- - экологияда: биологик организмларнинг атроф мухитда, баъзан нокулай омиллар мавжур булган шароитда хам ривожлана олиш кобилияти/ биз буни адаптация, патология мавжур вазиятда эса, мутация деб атаймиз.
Илмий ва ижтимоий сохаларда толерантликнинг бир неча турлари фаркланади:
- сиёсий;
- тиббий;
- фалсафий;
- диний;
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
- психологик;
- ахлокий ва хоказо.
Шу билан бирга, толерантлик тушунчаси инсоннинг муросасозлик муносабатларини ривожлантиришда мухим урин тутади. Тадкикотчилар томонидан багрикенглик таркибий кисмларининг мазмунини умумлаштириб, муаллифлар унга куйидагича изох берадилар:
• хамкорлик муносабатларини урнатишга ёрдам берадиган хулк-атвор компонентини уз ичига олади;
• хиссий - бошка, эмпатик, марказсизлаштиришни кабул килиш кобилияти;
• билимда-багрикенглик кийматини ва унинг намоён булишининг узига хос хусусиятларини билиш (Б.З.Вулфов, Л.А.Шкатова, Э.А.Стрелцова ва бошкалар).
Мамлакатимизда 130 дан зиёд миллат ва элат вакиллари истикомат килади. Табиийки, жамиятда барча миллат ва элатлар тинч-тотув яшашларида толерантлик долзарб масала хисобланади. 10 дан зиёд конфессияга мансуб дин вакиллари юртимизда хамкор, хамжихат яшаб келаётгани эса динлараро толлерантликнинг яккол намунасидир.
REFERENCES
1. Халилов Э.Х. Высший законодательный орган Республики Узбекистан. - Т.: Узбекистон, 2001.
2. Овсянникова О.А. Формирование толерантных отношений дошкольников к сверстникам средствами искусства: дис. ... канд. пед. наук: 13.00.07. -Екатеринбург, 2003. - 185 с.
3. Андреева Н.И. Гендерная культура в современном российском обществе // Мужское в традиционном и современном обществе: тезисы конференции. - М., 2003
4. Борисова О.А. Толерантность как возможность выбора гендерной идентичности // Толерантность: сборник статей / под ред. Н.С. Ладыжец. -Ижевск, 2002. - 254 с.
5. Асмолов А. Г. Толерантность: от утопии к реальности // На пути к толерантному сознанию. - М., 2000.
6. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.
7. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.
8. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-13852021- 00193. Стр. 265- 273.
9. А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8
10. АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.
11. А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хрсил булишига атмосфера ёгинлари ва хдво хдроратининг таъсири. Academic research in educational sciences. T.2 №5. Стр. 156-162.
12. A.A. Kudaybergenov A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev, N.K. Muradov. Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 1679016797.
13. A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 1717717185.
14. Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
15. Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научнотехнической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно-коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.
16. Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131.
17. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257.
18. А.Сейтов. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM - O„ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XOJALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.
19. Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes. pp. 810.
20. А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.
21. Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиеров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science IF=0.144)
22. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: (№5, web of science IF=5.723)