CC BY
2TEXNOLOGIYA
UDK 677.21.021.
TOLALI MAXSULOTLARNI TOZALASH TEXNOLOGIYASI VA TOLALI ULYUKNI TOZALASH MASHINASI KONSTRUKSIYASINI TOZALASH SAMARADORLIGINI
OSHIRISHNI NAZARIY TAHLILI
Yugaev Shavkat Mansunovich Termiz davlat muxandislik va agrotexnologiyalar universiteti,(Phd), [email protected]
Annotatsiya. Ushbu maqolada paxtani jinlash va tolani tozalash jarayonida ajralib chiqadigan tolali ulyukshnekli-qoziqli takomillashtirilgan tozalash uskunasida tozalash jarayonining nazariy o'rganish natijalari yoritilgan.
Аннотация. В данной статье рассматриваются результаты теоретического исследования процесса очистки волокнистого улюка в усовершенствованном очистном оборудовании со шнеко-колковым рабочим органом, которые выделяются в процессе джинирования хлопка и очистки волокна.
Abstract. In this article, the results of the theoretical study of the process of cleaning the fiber carcass separated during the process of cotton ginning and fiber cleaning in the improved cleaning equipment with auger-pile are highlighted.
Kalit so'zlar: tolali ulyuk, tozalash, takomillashtirilgan, uskuna, bosim kuchi, shnekli-qoziqli, tenglama, grafik, tezlik, xajmiy og'irlik.
Ключевые слова: волокнистий улюк, очистка, усовершенствованный, оборудование, сила давления, шнеко-колковый, уравнение, график, скорость, объёмный вес.
Key words: fiber die, cleaning, improved, equipment, compressive strength, screw-pile, equation, graph, speed, volumetric weight.
Paxtani dastlabki ishlashning texnologik jarayonida asosiy mahsulotlar - paxta tolasi, paxta chigiti va momiqdan tashqari ko'p miqdorda tolali chiqindilar olinadi (jindan ulyuk, linterlardan ulyuk, mayda tolali bo'laklar va paxta tozalash uskunalaridan ulyuk), ularni qayta ishlash natijasida to'qimachilik va boshqa sohalar uchun xom ashyo sifatida mos keladigan tolali materiallar olinadi [1].
3 dona 90 dona arrali 7DP-90 jin o'rnatilgan korxonada bir soat davomida ajraladigan tolali ulyukning taxminiy miqdorini aniqlab ko'raylik. 90 dona arralik jinlarini ish unumdorligini o'rtacha 900 kg/soat miqdorida qabul qilsak, bir soat davomida 3 dona jin bilan 2700 kg tola ishlab chiqarilishi mumkin. Tola tozalagichlaridan ajraladigan tolali ulyukning paxtaga nisbatan miqdori eng past 0,6 % ni tashkil etishini qabul qilsak, bu miqdor (tola chiqimini o'rtacha 34 % qabul qilinganida) 47,64 kg/soatni tashkil etadi. Albatta bu miqdor past navli paxta xom ashyosini dastlabki ishlash vaqtida ko'payishi muqarrar [2].
Tolali ulyuk yoki momiqni iflos aralashmalardan tozalash texnologiyasi sohasidagi adabiyot manbalarini ko'rib chiqish ushbu yo'nalishni yetarli darajada ishlab chiqilmaganligini va sanoat talablariga javob beradigan tolali ulyuktozalash mashinalarining samarali konstruksiyasini ishlab chiqish uchun chuqur nazariy va eksperimental tadqiqotlar o'tkazish zarurligini ko'rsatdi.
Amaldagi lint yoki tolali ulyuk tozalash qurilmalarining hech biri sifatli maxsulot olish talablariga to'liq javob bermaydi. Qoziqli va qoziqli vintli tozalagichlar qurilmaning soddaligi, ishlash qulayligi bilan ajralib turadi, ammo konstruktiv xususiyatlari tufayli ular iflosliklardan va ayniqsa mayda iflos aralashmalarini samarali ravishda ajratib olishga imkoniyat bermaydi.
Tozalash organlari yuzasida momiqlarni (tozaladigan tolali maxsulotni) bir tekis taqsimlash va tarash momiqni mayda ifloslikdan tozalash intensivligini oshirishi, iflos
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
https://mextex.uz/ 22q
TEXNOLOGIYA
aralashmalarini ajratish samaradorligi tozalanayotgan materialga yopishish darajasi kamayishi bilan tavsiflanishi, bunga mashinaning konstruktiv parametrlari, tozalanayotgan materialning ifloslanish darajasi va uni tozalash zonasiga yetkazib berish shartlari, yanada samarali taqsimlash va tarash bilan tozalash jarayonining to'g'ri yo'nalishi ta'sir qilishi ma'lum.
Ulyuk yoki momiqni iflos aralashmalardan tozalashda dastavval vint orqali harakatini tashqi kuchlar ta'sirida tahlil qilamiz
Ulyuk yoki momiqni iflos aralashmalarni harakatlanganda, har bir zonadagi jarayonlarni ko'rib chiqamiz. Dastavval Li vintdagi momiqning harakatini tahlil qilamiz.
1-shnek o'qi, 2-shneg vint yo'nalishi 1-rasm. Shnekli qoziqli tozalagich ishchi organida siljigan (tolali ulyuk) nuqtani
muvozanat sxemasi
Shnekli konveyer qobig'idagi tolali ulyuko'qli harakatlanishi tezligi V1 quyidagi formula orqali aniqlanadi (1-rasm):
Q
V =
900-n-(D2 -d2)-y-y-C0
, M
/ c
(1)
bu yerda Q - tozalagichni ish unumdorligi, t/s;
D - shnekli-qoziqli barabanni tashqi diametri, m; d - shnekli-qoziqli baraban qoplamasi diametri, m; y - qoziqlararo joyni to'ldirish koeffitsienti;
y0 - tozalanayotgan tolali ulyukhajmiy og'irligi, t/m3;
S0=0,9 ^ 1-tolali ulyukto'kilish koeffitsienti.
Qoziqlararo joyni to'ldirish koeffitsienti qoziqli-shnekli tozalagichni yuklanish qobiliyati koeffitsientidan ortiq bo'lishi kerak emas:
y=y- y2 (2)
bu yerda: y - yuklanish qobiliyatini shnekli-qozikli baraban aylanishlari soniga bog'liqligi koeffitsienti;
y 2 -yuklanish qobiliyatini shnekli-qoziqli tozalagichni qiyalik burchagiga bog'liqligi koeffitsenti, gorizontal xolat uchun y2 = 1.
Tolali ulyukshnekli-qoziqli baraban qobig'ida Va tezlikda vintsimon harakatlanishi sababli qobiqqa teguvchi tolali ulyukharakatlanuvchi vintli qoziqlarni ko'tarilish burchagini aniqlash maqsadga muvofiq. Tolali ulyuktezligi o'qli tezlik V1 va aylanma tezlik Va ni
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
geometrik yig'indisidir.
Faraz qilinadiki, tolali ulyukqatlamini harakati bir tekis bo'ladi va material nuqta harakati qonuniyatlariga bo'ysunadi.
Bunga yo'l qo'yish mumkin, agarda tollali ulyukichki ishqalanishi tashqi ishqalanishdan katta bo'lsa; bir vaqtda material nuqtani muvozanati ko'rib chiqiladi va qobiqqa teguvchi material nuqta harakatlanuvchi vintli qoziqni ko'tarilish burchagini aniqlash uchun tenglama ishlab chiqiladi.
Maydonchada tolali ulyuk shnekli-qoziqli barabanni aylanishida L1 masofaga siljiydi. Tolali ulyukmuvozanat tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:[3] (1-rasm)
N • cosa- Fish2 - Fishl • cos^ = 0 FM • sin0- G + N• sina = 0
(3)
bu yerda: 0 - material nuqta harakatlanuvchi vintli chiziqni ko'tarilish burchagi; a - vintli chiziqni tashqi qirra bo'yicha ko'tarilish burchagi; mg - yuk zarrachasini og'irlik kuchi; g -erkin tushish tezlanishi;
Fish1- tolali ulyukshnekli-qoziqli baraban yuzasiga ishqalanish kuchi; N -tolali ulyuk ta'sirida shnekli-qoziqli baraban yuzasida hosil bo'luvchi reaksiya kuchi; Fish2 - tolali ulyukshnekli-qoziqli barabanning qobig'ini ichki yuzasida xosil bo'luvchi ishqalanish kuchi tenglamalari quyidagicha yoziladi:
/ - yuk zarrachasini shnekli-qoziqli baraban yuzasiga ishqalanish koeffitsienti;
fum.i = /1 •N; N = G • sin^ = m • g •smp; ga teng
Fu^2 = Fu^1 • f2 = f2 • m • g • COsP ; ga teng.
Aniqlangan Fish1;Fish2 qiymatlarini (3) ifodaga qo'yib tolali ulyukshnekli-qoziqli baraban sirtidagi bosim kuchini aniqlaymiz. Bosim kuchi ta'sirida iflosliklarni ajratish jarayonini aniqlaymiz [4]:
N • cosa- / • m • g • cosp- / • m • g • sinp^ cos0 = 0 / • m • g • sin p • sin 0 - m • g + m • g • sin p • sin a = 0
Bu ifodadan quyidagini aniqlash mumkin:
N =
/ • m • g • cosp - / • m • g • sinp • cos0
(4)
cosa
Shnekli-qoziqli baraban sirtida tolali ulyukbaraban o'qi atrofida harakatidan tezligini quyidagicha aniqlaymiz.
Fu»1 = f2 • (Fm.q + m • g • co( (5)
m •S2
Bu yerda Fmq =- shnekli-qoziqli baraban aylanishi natijasidagi tolali ulyukning
R
markazdan qochma kuchini ifodalaydi. Bu tenglikni (5) ifodaga qo'yib tolali ulyukshnekli-qoziqli baraban sirtidagi ishqalanish kuchini tezligiga bog'liqlik ifodasini hosil qilamiz.
fu^i=f2 • +m • g • cos() (6)
Xosil bo'lgan (6) tenglikni (3) tenglamaga qo'yib tolali ulyukning tezligini aniqlaymiz.
„ ,m •S2 . G - N • sina
f2 • (-;r- + m • g • cos() =-r-p.-
R sin0
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
<
TEXNOLOGIYA Yuqoridagi ifodadan tolali ulyuktezligini aniqlaymiz:
3 =
i
R • g • (cos^ - sin^ • sina)
f2 • sin0
- R • g • cos^
(7)
(7) tenglikda tolali ulyukshnekli-qoziqli baraban sirtida harakat tezligi orqali iflosliklarni ajratishdagi qonuniyatini belgilaydi. Maple dasturi orqali grafiklarda tahlil qilingan [5-7].
Shnekli qoziqli barabanli tozalagichdagi tolali ulyuk massasi harakatlanganda Fishi-ulyuk va shnekli-qoziqli barabanning qobig'ini ichki yuzasida xosil bo'luvchi ishqalanish kuchini, N-vint yuzasini ko'rsatgan reaksiyasini kuchini, 8 - ko'tarilish burchagigiga bog'liq xolda o'zgarishi qonuniyatlarini f=0.03, m=0,005, m=0,01, m=0,015 kg qiymatlardagi grafiklari 2 va 3-rasmlarda keltirilgan.
Tolali ulyuk massasini oshib borishi bilan Fishi, N va Fish2 kuchlarni, material nuqta harakatlanuvchi vintli chiziqni ko'tarilish burchagi 0 bog'lik qiymatini oshib borishi bilan kamayishini kuzatishimiz mumkin. Bu o'z navbatida shnekli-qoziqli barabanli tozalagich ichida, tolali ulyuk massasini zichlashuv koeffitsientini kamayishiga olib keladi. Natijada tolali ulyukshnekli-qoziqli barabanli tozalagich ichidagi tiqilishlarini kamaytiradi va tolali ulyuk tarkibidagi ifloslikaradan tozalash samaradorligini oshiradi.
f2=0,03, 1-m=0,005, 2-m= 0,01, 3-m=0,015 2-rasm. Shnekli-qoziqli barabanli tozalagichdagi tolali ulyuk massasi harakatlanganda, tolali ulyukshnekli-qoziqli baraban qobig'ini ichki yuzasida xosil bo'luvchi ishqalanish kuchi qoziq chizig'ining 9 - ko'tarilish burchagiga bog'liq xolda o'zgarishi qonuniyatlari.
2 5 £=<»
f2=0,025, 1-m=0,005, 2-m= 0,01, 3-m=0,015 3-rasm. Shnekli-qoziqli barabanli tozalagichda tolali ulyuk massasi harakatlanganda, N shnekli-qoziqli baraban yuzasini ko'rsatgan reaksiyasining kuchini vint chizig'i R -shnekli-qoziqli barabanning uzunligiga bog'liq xolda o'zgarishi qonuniyatlari.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
3-rasmdagi grafiklardan ko'rinadiki, tolali ulyukning qisqa vaqtli turg'unlikka olib keluvchi notekis va uzlukli harakati mavjud. Amaliyotda shnekli-qoziqli barabanning diametrini 500 mm; qadami 225 mm aylanishlar soni 150 ayl/min; ekanligi, shnekli-qoziqli barabanning qobig'i tolali ulyuklar orasidagi ishqalanish koeffitsientini 0,15 ga tengligini hisobga olib, 7 -formuladan foydalangan holda shnekli-qoziqli barabanning qoziqlari quyisida tolali ulyuk massasi tezligi 0,32 m/s va uning uchida tezlik 0,38 m/s ga tengligini hisoblash mumkin. Tezliklardagi bunday farq shnekli-qoziqli barabanli tozalagichda tashilayotgan tolali ulyuk massasini turlicha zichlashishiga va natijada tiqilishlar sodir bo'lish ehtimolini oshishiga olib keladi.
Tolali ulyuk bo'lakchalariga yo'naltiruvchi qoziqchaning OX o'qi bo'ylab harakati differensial tenglamasining umumiy ko'rinishi quyidagicha bo'ladi:
x = C - e 2-f ® + C2 +
g-(2-f2 -1) ®2-(1 + 4-f2)
■cos®-t--
3-f-g
®2-(1 + 4-f2)
-sin®-t + a2 -h-
f-k-32
m
(8)
(8) tenglamadagi Si va S2 o'zgarmas qiymatlarini aniqlash uchun boshlang'ich shartdan foydalanib,
ya'ni t = 0 da X = 0 ; x = 3 aniqlaymiz:
g-(2-f2 -1) 2 f-k-32
C + C =-----—a -h +--
a
-(1 + 4-f 2)
m
2-g-(2-f2 -1 + 3-g X 2 , f-k-32 . _ C2 =-(—-—-T^-)-® -h +-; C1 =
3-g
2-®2-(1 + 4-fz)
m
2-®2-(1 + 4-f2)
Aniqlangan o'zgarmas qiymatlarni (8) tenglikka qo'yib tolali ulyukning barabanning yo'naltirgich qoziqchalari sirtidagi harakat tenglamasini hosil qilamiz [5]:
h = -
3-g
2-®2 -(1 + 4-f2)
- e
2- f - ®t
2-g-(2-f2 -1 + 3-g) 2-a1 -(1 + 4-f2)
g-(2-f2 -1) + ^^---r- - cos^ -
3-f-g
®2-(1 + 4-f2)
, , -sin^
®2-(1 + 4-f2)
(9)
(9) tenglama shnekli qoziqli barabanli tozalagichning yo'naltirgich qoziqchalari yuzasida tolali ulyuk bo'lakchalarining harakatini ifodalaydi. Tolali ulyuk bo'lakchalaridan iflosliklarni ajratishda yo'naltiruvchi qoziqchali barabanning turli xil burchak tezliklarida tozalash samaradorligiga ta'sirini tahlil qilishda Maple dasturidan foydalanib, grafiklarni quramiz.
Tolali ulyuk bo'lakchalarining yo'naltirgich qoziqlar ta'sirida quyidagi parametrlarining qiymatlari keltirilgan:
f=0,3; g = 9,8 m/s2; <d = 150 ayl/min; a = 80°; R = 75mm; k = 0,002;
4-rasm. Shnekli-qoziqli barabanli tozalagichning yo'naltirgich qoziqchalari sirtida tolali ulyuk bo'lakchalarining xarakatini turli xil burchak tezliklardagi ® = 100aUjV
MUH
a = 125aMJ
= 150a"y qiymatlarda vaqtga bog'liq grafigi.
MUH 3 /MUH^J t © &
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
5-rasm. Shnekli-qoziqli barabanli tozalagichning yo'naltirgich qoziqchalari sirtida tolali ulyuk bo'lakchalarining xarakatini qoziqchaning turli xil yo'naltirgich burchaklardagi
<px= 50, cp2 = 100 сръ = 150 ,qiymatlarda vaqtga bog'liq grafigi.
Yuqoridagi 4 va 5-rasmlarda keltirilgan grafiklardan shnekli-qoziqli barabanli tozalagichda tolali ulyuk bo'lakchalarining xarakatida iflos aralashmalarni ajratishda yo'naltiruvchi qoziqcha sirtidagi tolali ulyuk bo'lakchalarini harakatini uzatilishi natijasida tozalash samaradorlikka erishishda ratsional parametrlar tanlab olingan. Bunda shnekli qoziqli
barabanning burchak tezligi ®3 = 150a"V bo'lganda xamda yo'naltirgich qoziqchalarini
/ мин
yo'naltiruvchi burchagi <ръ = 150bo'lganda qoziqchalar sirtidagi tolali ulyuk bo'lakchalarini bir tekisda uzatilishini ko'rishimiz mumkin.
ADABIYOTLAR
1.Rashidov T.R., Shoziyotov Sh., Mo'minov Q.B. Nazariy mexanika asoslari. -Toshkent.: O'qituvchi, 1990.
2. Shohaydarova P., Shoziyotov Sh., Zoirov J. Nazariy mexanika. -Toshkent.: O'qituvchi, 1991.
3. Пискунов Н.С. Дифференциальное и интегральное исчисления.Москва: Наука.
1976.
4. Пискунов Н.С. Дифференциальное и интегральное исчисления . Москва:Наука.
1970.
5. Yo'ldoshev Q.P. Nazariy mexanika kurs ishlarini bajarishga doir metodik qo'llanma. -Toshkent: "O'zbekiston" 1993.
6. Мирошниченко Г.И. Основы проектирования машин первичной обработки хлопка. Москва: Машиностроения. 1972.
7. Сулаймонов Р.Ш., Расулов А., Васягина Т.А. Совершенствование процесса линтерования семян с целью повишения его эффективности и улучшения качества линта. Отчет ОАО НПЦ «Paxtasanoatilm». Ташкент, 2003. - 67 с.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
