CC BY
17TEXNOGEN HUDUDLARDAGI CHORVA MOLLAR ORGANIZMIDA TO'PLANGAN KSENOBIOTIKLARNI KORREKSIYALASH VA MAHSULDORLIGINI OSHIRISHNING ELEMENTAR USULLARI (XLORELLA)DAN FOYDALANISH
Abror Anvar o'g'li Ahtamov ANNOTATSIYA
YUNESKO ma'lumotlariga ko'ra, hozirgi vaqtda tabiiy muhit 7 dan 8,6 milliongacha kimyoviy moddalarni o'z ichiga oladi va ularning tarkibi har yili yana 250 ming yangi birikmalar bilan to'ldiriladi. Ko'pgina kimyoviy moddalar kanserogen va mutagen xususiyatlariga ega, shulardan 200 tasi ayniqsa, xavflidir (ro'yxat YuNESKO mutaxassislari tomonidan tuzilgan). Masalan, benzol, asbest, pestitsidlar, og'ir metallar, turli xil bo'yoqlar va oziq-ovqat qo'shimchalari. Oziq-ovqat tarkibida, shubhasiz, zararli tarkibiy qismlar ajralib chiqadi, ular ksenobiotiklar atamasi bilan birlashtirilgan.
Kalit so'zlar: Ksenobiotik, xlorella, texnogen, ksenobiotik, korreksiyalash, ekologik, lishaynik, dekorativ, Laminaria, Gracilaria, Ulva, Padina, Pavonica.
ELEMENTAL METHODS OF CORRECTION AND INCREASE OF
PRODUCTIVITY OF XENOBIOTICS ACCUMULATED IN THE BODY OF
LIVESTOCK IN TECHNOGEN TERRITORIES USE FROM CHLORELLA
ABSTRACT
According to UNESCO, the natural environment currently contains between 7 and 8.6 million chemicals, and their contents are replenished with another 250,000 new compounds each year. Many chemicals are carcinogenic and mutagenic, 200 of which are particularly dangerous (the list was compiled by UNESCO experts). Examples include benzene, asbestos, pesticides, heavy metals, various dyes, and food additives. Undoubtedly, harmful ingredients are released in food, which are combined with the term xenobiotics.
Keywords: Xenobiotic, chlorella, man-made, xenobiotic, correction, ecological, lichen, decorative, Laminaria, Gracilaria, Ulva, Padina, Pavonica.
Atrof-muhit, ichimlik suvining sanoat chiqindilari bilan ifloslanishi odamlar bilan bir qatorda,hayvonlar va parrandalarga ham salbiy ta'sir qilmoqda, — oqibatda parrandalar bemahal tullab, nimjon bo'lib qoldi. Shu munosabat bilan texnogen hududlardagi chorva mollar organizmida to'plangan ksenobiotiklarni bartaraf etishni taqazo etadi. Zaharli (toksik) moddalarni korreksiyalash usullari hamda chorva mollarinijng mahsuldorligini oshirish dolbzarligicha qolmoqda.
Tadqiqit obyekti va predmetlari: Tadqiqit obyekti qilib Navoiy viloyati Karmana tumanidagi texnogen hududlar olingan bo'lsa, tadqiqot pridmeti tariqsida, Karmana tumanida "Ismol Rayimov" fermer xo'jaligidagi chorva mollarini (qora mollar) biologik usulda mahsuldorligini oshirish belgilab olindi.
"Navoiy Azot" AJ hududidagi Do'rmon va Navoiy Xalqaro Airaporti aholi punktlaridagi "Islom Raimov" fermer xo'jaligida tadqiqot ishlari olib borildi.
Bu hududda uchraydigan chorva mollarini mahsuldorligini oshirishda albatta biologik usul (xlorella) orqali amalga oshirildi.
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari: Ksenobiotiklar inson tanasi uchun begona kimyoviy moddalar, shu jumladan giyohvand moddalar, oziq-ovqat mahsulotlari, qo'shimchalar, ifloslantiruvchi moddalar, kimyoviy kanserogenlar (begona hujayralari) va atrof-muhitdan turli yo'llar bilan tanaga kiradigan ko'plab moddalar.
"Ksenobiotik" so'zi yunoncha "ksenolar" bu chet ellik degani va bios, bu hayotni anglatadi. Ushbu begona birikmalar yoki odatda inson organizmini tashkil etuvchi kimyoviy birikmalar tarkibiga kirmaydigan moddalar tabiiy yoki sintetik kelib chiqishi mumkin.
Ksenobiotiklarning aksariyati organizm tomonidan yo'q qilinishi uchun metabolizmga uchraydi, ammo ularni yo'q qilib bo'lmaydiganlari yoki yo'q qilish jarayoni juda sekin bo'lganlari bor, shuning uchun ular tanada to'planib, zarar etkazishi yoki toksikligini keltirib chiqarishi mumkin.
Tadqiqod qo'llanilgan uslublarning qisqacha tavsifi: Tadqiqod eksperemental bo'lib qoramollarga o'tkazildi. Nazorat guruhida bir xil sharoitda, Yoshi va vazni bir xil bo'gan, bir xil zotdagi qoramollarning novvoslarida o'tkazildi.
Vazifalar:
1 .Texnogen xududlar xolatini tahlili;
2.Ksenobiotiklar va ekotaksikanlarning atrofmuhitga ta'siri;
3.Texnogen hududlardagi qoramollar organizimi to'plangan ksenobiotiklarni xlorella tasirida mahsuldorligini oshirish;
4. O'quvchilarni ekologik muammo bilan tanishtirib ekologik tarbiyalashning noananaviy usullarni qo'llash;
5. Texnogen hududlarda yashovchi chorva mollar mahsuldorligini oshirishning biologik usulini iqtisodiy samarasi.
Texnogen hududlardagi chorva mollarning mahsuldorligini oshirishning biologik usullari.
Biz yuqorida ko'rib o'tganimizdek chorvachilik aynan oladigan bo'lsak qoramolchilik biznig Respublikamizda qolaversa butun jahonda ham asosiy o'rin egallab kelmoqda. Chunki qoramollardan biz terisidan jun va jun mahsulotlari uchun foydalanib kelmoqdamiz. Go'sht mahsulotlari esa kundalik turmushimizning asosiy oziq manbayidan biri hisoblanadi. Biz ustozimiz bilan aynan texnogen hududda chorva
mollarini mahsuldorligini oshirish bo'yicha tajribalar bilan shug'ullandik va bu tajribalar o'z samarasini berdi desak mubolag'a bo'lmaydi. Biz buning uchun xlorella deb atalmish suv o'tidan foydalandik.
Dengiz o'tining barcha turlari orasida xlorella yuqori darajada ozuqaviy va zararsizlantiruvchi qiymatlari bilan mashhur. Shuningdek, bu sayyoradagi xlorofillning eng yuqori tarkibiga ega o'simlik.
Xlorella (Chlorella) — bir hujayrali xlorokokk suvo'tlar urug'i. Hujayrasi sharsimon, 15 mkm, qobig'i silliq, 4—8 (ba'zan 16) tagacha avtosporalar hosil kilish orqali jinssiz ko'payadi. 20 ga yaqin turi, jumladan, O'zbekistonda bir necha turi tarkalgan. Chuchuk va dengiz suvlarida, nam tuprokda uchraydi; lishayniklar va suvda yashovchi organizmlar tanasida simbioz yashaydi. Oqar suvlarni biologik tozalashda, yopiq ekosistemalar (mas, kosmik kemalar, suv osti kemalari)da havoni qayta tozalashda va fotosintez jarayonlarini o'rganishda keng miqyosda foydalaniladi
Xlorella (Chlorella) sayyoramizda ikki yarim million yildan ko'proq vaqt davomida mavjud bo'lib, 20-asrning boshlarida qayta kashf etilgan. Ko'plab foydali va xususiyatlarga ega bo'lganligi sababli millionlab odamlar undan foydalanishgan. Chlorella dengiz o'tlari tanadagi yog'ni kamaytirish, metabolizm va ozishga yordam beradigan ajoyib detoks qobiliyati bilan mashhur.
Detoksifikatsiya - ushbu atama boshqa ma'nolarni anglatadi, detoksifikatsiya (disambiguation) ga qarang.
Detoksifikatsiya (lotincha de elimination, tugatish + qadimgi yunon tilidan ivn -zahar) - jarayon kimyoviy, fizik yoki biologik usullar bilan har xil toksik moddalarni yo'q qilish va zararsizlantirish.
Detoksifikatsiya (asal) - organizmdan toksinlarni tabiiy va sun'iy ravishda chiqarib tashlash.
So'nggi paytlarda, odatdagi ishlashi paytida ham, muvozanatsiz ovqatlanish yoki dori-darmon tufayli, shuningdek atrof-muhitning ifloslanishi tufayli organizmda toksinlarning doimiy ravishda to'planib borishini tasdiqlashga asoslangan detoksni davolash modasi keng tarqaldi. Detoks himoyachilarining so'zlariga ko'ra, ushbu toksinlarni vaqti-vaqti bilan maxsus parhez va ma'lum protseduralar orqali tanadan olib tashlash kerak.
Asrlar davomida mikro yosunlar mahalliy aholi tomonidan ishlatilgan mikro suv o'tlarini yetishtirish atigi bir necha o'n yillikni tashkil etadi. Suv o'tlarininging 30.000 turlari, deb mavjud deb taxmin qilingan, faqat bir necha ming to'plamlarda saqlanadi, bir necha yuz kimyoviy tarkibi bo'yicha ko'rib, va faqat bir necha sanoat miqyosida yetishtiriladi. Bu biotexnologik nuqtai nazardan eng dolzarb mikro suv o'tlari yashil suv o'tlari (Chlorophycea) Chlorella vulgaris, Haematococcus pluvialis, salina va Dunaliella Cyanobacteria Spirulina maxima. Ayniqsa, Spirulina kotirovka va katta ishlatiladi scale, ayniqsa, odamlar uchun ozuqa qo'shimchalar va hayvon ozuqa hissa sifatida. Turli
mikro suv o'tlari turlari (masalan, Chlorella, Tetraselmis, Spirulina, Nannochloropsis, Nitzchia, Navicula, Chaetoceros, Scenedesmus, Haematococcus, Crypthecodinium) va so'l suv o'tlari (masalan Laminaria, Gracilaria, Ulva, Padina, Pavonica) uchun foydalanish mumkin ozuqa ilovasida.
Xlorellaning somatik o'sishga ta'sir etishi alg biomassasining hazm bo'lishi, uni ishlatish uchun muhim talab hisoblanadi, ammo qattiq sellyulozali hujayra devori monogastrik hayvonlarning oshqozon - ichak traktidagi hujayra tarkibiga kirishni cheklaydi. Quritilgan xlorellaning oqsildan oqilona foydalanish (NPU) barabandan quritilganidan keyin qisman 30% dan kam bo'lgan
Hujayra devorining yorilishi, NPU 68% gacha o'sdi (Becker1994,2007). Taxminan 80% maksimal hazm bo'lish qobiliyati, bu kazein bilan taqqoslanadigan bo'lsa, hujayralarning 90% buzilganida erishildi (Ducha 1998). Parchalangan alg hujayralari bilan to'ng'iz boqilgan cho'chqa go'shti tarkibida yuqori ovqatlanish va vazn ortishi Jahn va boshq. (2005) ). Ultrasonik Chlorella hujayralarining ozuqaviy qiymati oshganligi Yanchik va boshq. (2005,2007) .Kotrbácek va boshq. (1994) broyler tovuq leykotsitlarining 0,5% parchalangan Chlorella bilan ozuqani boyitishda fagotsitik faolligini sezilarli darajada ko'payishini aniqladi. 0,2 va 0,3% xlorella bilan to'ldirilgan o'rdak yemi ozuqaviy moddalardan yaxshiroq foydalanishni va o'limni kamaytirdi (Redel va Buchta 2001a, b). Parchalanmagan suv o'tlari biomassasidan foydalanish bilan taqqoslanadigan alg qo'shimchalari ta'siriga erishish uchun suv o'tlari miqdori kamida ikki baravar ko'paytirilishi kerak. Sichqonlar bilan o'tkazilgan tajribalardan Yanchyk va boshq. (2006) yemlarning 1% xlorella bilan boyitilishi voyaga etmaganlar o'limining past tendentsiyasiga olib kelganligini xabar qildi. Storandt va boshq. (2000) Chlorella-ning cho'chqalar tomonidan yem-xashakdan foydalanishga ijobiy ta'siri haqida xabar berdi va 1% qo'shimchalar eng samarali hisoblanadi. Jahn va boshq. (1995)
So'nggi paytlarda biodizel ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida yuqori miqdordagi lipidlarni o'z ichiga olgan mikro suv o'tlariga e'tibor kuchaymoqda. Yog kislotasi metil efirlari (FAME, ya'ni biodizel) ga lipid fraatsiyasini transesterifikatsiyasidan so'ng, sutdan ajratilgan cho'chqalar, broyler jo'jalari va tovuqlar ozuqasi tarkibiga yog'sizlangan biomassa (asosan oqsillar) qo'shildi. Sinab ko'rilgan barcha hayvonlar ushbu suv o'tlari oqsillarini qo'shilishi sinovidan o'tishdi, shuning uchun makkajo'xori va soya unini parhez tarkibiga qo'shishdi. Xlorella an'anaviy ravishda baliq ovlash va dekorativ baliqlarni ko'paytirishda ishlatilgan, xlorella nafaqat terining rangiga, balki tarkibiga ham ta'sir ko'rsatgan.
Mikroskopik suv o'tlari ko'pincha yashil suv effekti deb ataladigan ko'plab baliq turlarining lichinka bosqichlarida, shuningdek baliq ovlash zanjirining muhim tarkibiy qismlari bo'lgan mollyuskalar, qisqichbaqalar va rotiferlar uchun juda muhimdir.
REFERENCES
1. ПРИЛОЖЕНИЕ № 1 к Указу Президента Республики Узбекистан от 30 октября 2019 года № УП-5863
2. С.А.Тен, А.С.Ильясов Сфинктеры прямой кишки крысы - Ташкент, Фан; 2008 (монография, 97 стр)
3. Ю.В. Новиков Экология, окружающая среда и человек. - М.: ФАИР Пресс, 2003
4. В.В. Краевский, А.В Хуторской «Основы обучения: дидактика и методика». Учеб. пособие для ВУЗов.
5. Г.В. Лисичкина и Н.Н. Чернова Человек и среда его обитания. Хрестоматия. М., Мир, 2003
6. Т.В. Багаева, Н.Э.Ионова, Г.В. Надеева Микробиологическая рекомендация природных систем от тяжелых металлов. Казань 2013
7. Shchekin V.A., Chorvachilik, T., 1968; Nosirov U., Qoramolchilik, T., 2001.
8. Ильясов А.С., Хитаев Б. и др. Воздействие тяжёлых металлов на организм человека и животных в техногенных зонах и способы их биологического обеззараживания. Тошкент - 2018. Экология хабарномаси №5. 34-36 бетлар.
9. Internet manba Chorvachilik.uz
10.Узбекистан Республикаси Президентининг «Узбекистан Республикасини ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида»ги П^-4947-сон фармони. Узбекистон Республикаси крнун хужжатлари туплами. 2017 йил.
11.Предельные допустимые концентрации (ПДК) и ориентировочные безопасные уровни воздействия (ОБУВ) вредных веществ в воздухе рабочей зоны. М.: РПОХВД998.
