CC BY
4
УДК 811.111
DOI10.24412-2413-2004-2022-4-135-140
Юсупова Манзурацон Ибрагимцоновна,
н.и.ф., дотсенти кафедраи тарцума ва грамматикаи забони англисии факултети забонуои хориции МДТ "ДДХ ба номи академик Бобоцон Fафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
Юсупова Манзураджон Ибрагимджоновна, канд. филол. наук, доцент каф. перевода и грамматики английского языка факультета иностранных языков ГОУ «ХГУ имени академика Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Yusupova Manzurajon Ibragimjonovna,
Candidate of Philology, docent of translation and English Grammar Department of the Faculty of Foreign Languages, Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan, Khujand) E-MAIL:
Масъалаи тема ва рема, ки бо тацзияи актуалии цумла алоцамандии зич дорад, мавриди тащил царор гирифтааст. Самтияти коммуникативии цумлауои англиси дар созмощои мафъули барраси шудааст, зеро дар созмощои мазкур цузъуои мухобиравии цумла, яъне тема ва рема бештар инъикос меёбанд. . %ар як цумла уамчун воуиди мухобирави мацсадеро дар худ инъикос менамояд. Тавассути цумла гуянда мехоуад ба шунаванда хабари наверо расонад, чизи ба хеш номаълумеро пурсад ё уамсуубатро ба ицрои амале водор созад. Бинбобар ин ба баррасии раванди коммуникативии созмощои мафъули забони англиси диццати махсус дода шудааст зеро дар созмощои мазкур цузъуои мухобиравии цумла, яъне тема ва рема бештар инъикос меёбанд. Хусусиятуои тематики ва рематикии гуфтор дар забоншиноси равандуои гуногуни муоширати доранд. Муносибати онуо бо аъзоуои цумла зич марбут буда, барои забон уам аз цщати назари ва уам амали мууим ва румарра ба шумор меравад. Мауз аз уамин сабаб бисёр забоншиносон ба ин масъала диццати махсус додаанд.
Калидвожа^о: категорияи самти феъли, созмони мафъул, цумла, тацзияи актуали, тема, рема
Проанализированы вопросы темы и ремы, которые тесно связаны с актуальным членением предложения. Рассматривается коммуникативная направленность английских предложений в пассивных конструкциях, так как в них в большей степени отражаются компоненты предложения, т.е. тема и рема. Каждое предложение как коммуникативная единица отражает какую-либо цель. С помощью предложения говорящий доводит до слушающего новую информацию, спрашивает о чем-то ему неизвестном или побуждает собеседника совершить какое-либо действие. Тематические и рематические особенности речи в языкознании проявляются в разных коммуникативных процессах. Их повседневные
ТЕМА ВА РЕМА ДАР СОЗМОНХ^И МАФЪУЛИ ЗАБОНИ АНГЛИСИ
ТЕМА И РЕМА В ПАССИВНЫХ КОНСТРУКЦИЯХ В АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ
THEME AND RHEME IN PASSIVE CONSTRUCTIONS IN ENGLISH
отношения тесно связаны с членами предложения и считаются важными для языка в теоретическом и в практическом отношении. Именно по этой причине многие лингвисты уделяют этому вопросу особое внимание.
Ключевые слова: категория залога, пассивная конструкция, предложение, актуальное членение, тема, рема
The article under consideration dwells on the issue beset with theme and rhyme, which is closely related to the topical analysis of the sentence. Each sentence reflects a definite purpose as a communication unit. By dint of sentence the speaker wants to convey new information to the listener and ask something unknown to him/her or make the interlocutor perform an action. The author of the article considers the communicative process of English-speaking organizations, because in these organizations the components of sentence communication, i.e. theme and rhyme are reflected more. Thematic and rhymatic peculiarities of speech in linguistics possess different communicative processes. They are closely interrelated with the members of sentence and the relevant interrelation is considered to be important in everyday language; both - theoretically and practically. It is for this reason that many linguists have paid special attention to the relevant issue.
Key-words: category of voice, passive construction, sentence, actual division, theme, rhyme
Масъалаи чумла бо созмонхои мафъул, ки равандхои гуногуни муоширатй доранд,дар илми забоншиносй хам аз диди назарй ва хам амалй басо мухим ва рузмарра ба шумор меравад. Забоншиносон ба масъалаи мазкур дивдати махсус зохир кардаанд. Чумларо метавон аз чанд лихоз тахлил намуд, вале дар забоншиносии нимаи авали ^арни XX таваччухи олимонро махз масъалаи тачзияи актуалии чумла бештар ба худ чалб намудааст.
Хдр як чумла хамчун вохиди мухобиравй ма^садеро дар худ инъикос менамояд. Тавассути чумла гуянда мехохад ба шунаванда хабари наверо расонад, чизи номаълумеро пурсад ё мухосибро ба ичрои амале водор созад. Барои ба ма^сад ноил шудан гуянда, албатта, дарачаи во^ифияти сомеъро дар бораи чизи изхоршаванда ба инобат мегирад. Он хабархое, ки ба шунаванда пешниход карда мешавад на хамааш нав аст,у метавонад дар бораи онхо огохй дошта як ^исми он метавонад ба у шинос бошад дар бораи ^исми дигараш огах мебошад. Мутаносибан дар чумла ду чузъ махфуз нигох дошта мешавад:
1) чузъе, ки ба шунаванда маълум аст;
2) чузъе, ки ба шунаванда номаълум аст.
Гуянда махз бо ма^сади расонидани хабар дар бораи хамон чизи номаълум сухан мекунад. Ба чунин чузъхои мухобиравй чудо кардани чумларо дар забоншиносй тачзияи актуалии чумла меноманд. Чумла аз лихози грамматикй аз панч аъзо (мубтадо, хабар, пуркунанда, муайянкунанда ва хол) иборат буда, аз чихати мухобиравй ба ду ^исм та^сим мешавад. Албатта, на хар як чумларо метавон ба чунин ду чузъи мухобиравй чудо кард. Чумлахое низ ба назар мерасанд, ки танхо аз як чузъи мухобиравй, яъне чузъи нав иборат хастанд.
Ин ходисаи забони равандхои гуногуни муоширатй дорад. Муносибати ин чузхои мухобиравй бо аъзохои чумла зич марбут буда, барои забон хам аз чихати назарй ва хам амалй мухим ва румарра ба шумор меравад. Бинобар ин аксари забоншиносон ба ин масъала дивдати махсус додаанд.
Чузъхои мухобиравии мазкури чумла номхои худро доранд, яъне вобаста ба вазифаи худ номгузорй карда шудаанд. Бояд ^айд кард, ки дар хусуси номгузорй ба ин ду чузъи
мухобиравии чумла дар байни забоншиносон мухолифат ба назар мерасанд. Хдр яке аз забоншиносон адидаи гуногун баён намуда, фикри худро афзалтар медонанд.
Г. Паул чузъи маълуми гуфторро субъекти психологй ва чузъи навро предикати психологй номидааст [3, с.197].
Дигар забоншиноси маъруф В.З. Панфилов ин чузъхои гуфторро субъекти мантией ва предикати мантией номидааст [2, с.184].
А.И. Смирнитский истилоххои «мубтадои лексикй» ва «хабари лексикй»-ро тавсия кардааст [4, с.317]. У истилохи забоншинос Х.Паулро хато мешуморад ва дайд менамояд мафхумхои илми забоншиносй бо илми психология омезиш ёфтаанд [4, с.234].
Истилох пешниходкардаи А.И. Смирнитскийро низ як датор забоншиносон добили дабул надонистаанд. Масъалаи синтаксисию мантией ба сатхи лексикология кучидаст.
Ба адидаи профессор В. Е. Шевякова муаммои тачзияи актуалии чумла, аз чумла чузъхои тематикй ва рематикии гуфтор барои забоншиносй хам аз нудтаи назари амалй ва хам назарй мухим ва рузмарра мебошад [5, с.200].
Ба адидаи у, дар чумла ифода намудани субъект ва предикат чизи аз хама асосй буда, бе ифодаи субъект ва предикат фикрро наметавон анчом дод. Инчунин сохтани чумла низ бе ин чузъхо гайриимкон аст. Мутаносибан, В. Шевякова дайд мекунад, ки дар ин холат набояд онхоро на субъект ва предикати чумла, балки субъект ва предикати фикр номгузорй кард.
Субъекти фикр - ин он рукни нутд аст, ки дар бораи он дар чумла сухан меравад.
Предикати фикр бошад, он чизест, ки дар бораи предмети нутд маълумот медихад [5, с.219].
Чй тавре ки маълум гашт, ба ин ду чузъи гуфтор забоншиносон номхои гуногун гузоштаанд. Ба фикри мо истилохи бехтарин аз тарафи забоншиносони чех пешниход шудаанд, ки онхо чузъи маълуми гуфторро «тема» (theme) ва чузъи нави онро «рема» (rheme) ном гузоштаанд.
Дар мадолаи мазкур сухан махз дар бораи ин ду чузъи мухобиравй (тема ва рема) дар созмонхои мафъул дар забони англисй меравад. Шиносой бо адабиёти илмии забони англисй ба мо имконият дод, дар бораи категорияи самти феълй маълумоти кофй пайдо кунем. Дар аксари адабиёти ба грамматикаи забони англисй бахшидашуда зикр гардидааст, ки категорияи самти феълиро мисли баъзе дигар ходисахои забон наметавон бе назардошти тачзияи актуалии чумла баррасй намуд [5, с.300].
Дар забони англисй 2-навъи созмонхои мафъул ба назар мерасанд:
1.Созмонхои мафъул бо зикри ичрокунандаи амал. Ин созмон дар чумла вазифаи пуркунандаро ичро менамояд ва тавассути пешоянди "by''-ифода меёбад.
Мисол: ..."it is utterly worthless, and could be admired only by persons who know nothing about literature (11, с.105).
This mission was suggested by some of the Jesuit fathers (11, с. 108).
Дар ин чумлахо феъл-хабархо дар шакли мафъул (could be admired, was suggested, being mauled about) ифода ёфтаанд. Ичрокунандагони амали чумлахо "persons, Jesuit fathers" буда, онхо хамрохи пешоянди "by" омадаанд ва вазифаи пуркунандаро адо менамоянд. Мубтадои чумлахо калимахои "it", "mission" ба хисоб мераванд ва онхо ба ичрокунандаи амал далолат намекунанд. Онхо тахти таъсири амали беруна дарор доранд.
2. Созмонхои мафъул бе зикри ичрокунандаи амал. Дар ин намуд созмон ичрокунандаи амал, яъне агенси гуфтор зикр карда намешавад. Дар ин сурат чумла пуркунанда надорад. Новобаста ба ин феъл-хабар дар шакли мафъулй истифода мешавад.
Мисол: Some other place would have been chosen (8, с.21)
Just a few transitions have been observed (8, 125).
Дар чумлах,ои боло феъл-хабарх,о дар шакли мафъулй (would have been chosen, have been observed) ;арор доранд. Калима^ои "place" ва "transitions" мубтадох,ои чумла ба х,исоб мераванд. Мубтадох,о дар ин чумлах,о ба ичрокунандаи амал далолат намекунанд. Хдмзамон, дар чумла агенси амал зикр нагардидааст.
Мутаносибан, вобаста ба валентнокии феъл дар забони англисй мафъул метавонад якузва, дуузва ва ё сеузва бошад. Дар мафъули якузва субъекти амал зикр намегардад, дар мафъули дуузва х,ам субъект ва х,ам объект зикр мегардад. Объекти амал ба вазифаи мубтадои чумла омадааст, вале ичрокунандаи амал (агенс) зикр намегардад. Ин ба раванди коммуникативии чумла ало;амандй дорад. Дар мафъули сеузва х,ам пуркунандаи бевосита ва х,ам пуркунандаи бавосита вазифаи мубтадро ба ухда мегирад ва дар х,ар ду х,олат феъл-хабари чумла дар шакли мафъулй истифода шуда метавонад. Яъне дар чумлае, ки созмони мафъулй сеузва аст, амал ичрокунандаи амал ва объекти амал зикр карда мешавад.
Забоншиноси маъруфи чех Виллиам Матезиус ;айд менамояд, ки "х,ар гуфтор аз лих,ози коммуникативй аз 2 чузъ таркиб ёфтааст: "Асос ва Мах,ак"", ки инро сонитар "Тема ва Рема" номидааст [1, с.72].
Бисёр забоншиносон, аз чумла, профессор Б. А Илиш истифодаи ин ё он созмони мафъулиро бо назариёти В. Матезиус марбут медонанд [6, с.272]. Ин масъала инчунин дар асари махсуси В. Е Шевякова [21, с.274-300] мавриди тад;и; ;арор гирифтааст.
Дар адабиёти илмии аз тарафи В.Е Шевякова мураттаб гашта ;айд карда мешавад, ки дар созмонх,ои мафъулии сеузва пуркунандаи агентивй одатан вазифаи ремаро адо менамояд.
Мисол: He was interrupted by a loud report (10, с.73).
The door was opened almost at once by the maid (10, с.44)
A new treatment of the relativity problem was offered by Albert Einstein (9, с.59).
Дар ин мисолх,о таркибх,ои "by a loud report", "by the maid", "by Albert Einstein" ремаи гуфторро ташкил карда истодаанд.
Ма;сад аз истифодаи шакли мафъули феъл дар гуфтор - ин ба рема, чузъи нави гуфтор табдил додани ичрокунандаи амал мебошад. Агар ин а;идаи забоншиносон ма;бул дониста шавад, пас саволе ба миён меояд, ки чаро дар бисёр чумлах,ое, ки шакли мафъули феъл истифода шудааст, ичрокунандаи амал партофта мешавад [5, с.301].
Аз руи х,исоби профессор О. Есперсон дар забони англисй аз 70 то 94% чумлах,ое, ки дар онх,о феъли мафъул истифода мешавад, ичрокунандаи амал, яъне агенс зикр намегардад [7, с.312]. Аз ин маълумоти омории О. Есперсон маълум мегардад, ки ма;сад аз истифодаи мафъули сеузва ба ремаи гуфтор табдил додани пуркунандаи агентивй нест. Дар 70 ё 80 дах,сади чумлах,о истифода нашудани пуркунандаи агентивй ба назар мерасад.
В.С Шевякова ;айд менамояд, ки дар гуфтори мафъул истифода нашудани агенс аз ду лих,оз аст:
1. Ичрокунандаи амал, яъне агенс аз контекст ё лах,заи тасвиршавандаи гуфтор худ аз худ маълум аст.
2. Зарурият ба зикр кардани ичрокунандаи амал, яъне агенс дар пассиви 2-аъзогй ба назар намерасад. Аз тарафи кй ичро шудани амал дар рафти гуфтор ягон мав;еъ намебозад ва зарурияти нишон додани он х,ам дар гуфтор нест [5, с.283].
Дар мафъули дуузва метавонад х,амаи аъзоуои чумла мав;еи рематикй дошта бошад. Алалхусус, мубтадои чумла, ки он ичрокунандаи амал, яъне агенси гуфтор нест метавонад ремаи гуфторро ташкил дих,ад. Ин х,олат дар чунин навъи чумлах,о ба назар мерасад:
1. Мубтадо бо чонишинхои инкорй ифода ёфтааст. Мисол: No man could be seen in the flat.
Дар мисоли додашуда мубтадои "no man" вазифаи рематикй дорад ва дар чумла агенс зикр нашудааст.
2. Чумлахое ба назар мерасанд, ки мубтадояшон мафъуланд ва хабари чумлахо бо феълхои навъи "find", "develope", "emphasize", "notice", "consider", "study", "obtain" ва f. ифода ёфтаанд. Мубтадои ин чумлахо чузъи рематикии гуфторро ташкил медиханд.
Мисол: More houses must be obtain (8, с. 118).
Дар мафъули 2-аъзогй инчунин хабар метавонад раванди рематикиро касб намояд. Дар ин сурат хабар бо феълхое баён мегардад, ки амалиёти фаъолона дошта бошанд. Мисол: The two houses were destroyed (8, с. 119). Дар ин мисол хабари "were destroyed" ремаро ташкил мекунад.
Дар шакли фоили 2-аъзогй хол низ метавонад чузъи рематикии гуфторро ташкил дихад.
Мисол: The experiment were performed successfully (9, с.85).
Дар ин чумлаи болоии мафъули 2-аъзогй дар забони англисй хол "successfully" чузъи рематикии гуфторро ташкил дода истодааст.
Хдмин тавр, дар забони англисй чузъхои мухобиравии гуфтор дар созмонхои мафъул хусусиятхои ба худ хосро доранд. Ин ду чузъхо бо роху воситахои гуногун ифода меёбанд, ки дар мадола онхо бо мисолхо нишон дода шуданд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Матезиус В. О так называемом актуальном членении предложения. (В сб. : Пражский лингвистический кружок) /В. Матезиус. - Москва, 1967. - 372 с.
2. Панфилов В.З. Взаимоотношение языка и мышления / В.З. Панфилов. - Москва, 1971. - C.184-200.
3. Пауль Г. Принципы истории языка / Пер. с немецкого языка / Г. Пауль. - Москва, 1960. - 340 c.
4. Смирницкий, А. И. Синтаксис английского языка / А.И. Смирницкий. - Москва, 1957. -418 с.
5. Шевякова, В.Е. Современный английский язык / В.Е. Шевякова. - Москва: Наука, 1980. - 381 с.
6. Ilyish, B. The Structure of Modern English /B. Ilyish. - L. : Prosvesheniye, 1971. - 368p.
7. Jespersen, O. A Modern English Grammar on Historical Principles / O. Jespersen. Part IV. Lnd., 1949. - 418 p.
8. Bongaarts J. Human population growth and the demographic transition // The Royal Society Publishing. https://royalsociety.org
9. Research Student Gathering. The Hong Kong Polytechnic University. 1 August, 2022. https:/www.polyu.edu.hk
10. Stevenson, R. Treasure Island/ R. Stevenson. - M.: Foreign Languages Publishing House, 1963.-278.
11. Voynich, E.L. The Gadfly / E.L. Voynich. -M.: Foreign Languages Publishing House, 1954.332 p.
Reference Literature:
«BECTHHK TrynEn»,ebmycK 4 (93), 2022
1. Mathesius V. On So-Called Actual Division of Sentence. - In: Prague Linguistic Circle. -M., 1967. - 372pp.
2. Panfilov V.Z. Relationship between Language and Thinking / V.Z. Panfilov. - M., 1971. - pp. 184-200.
3. Paul G. Principles of the History of Language: translated from German. - M., 1960. - 340 pp.
4. Smirnitsky, A. I. Syntax of English Language /A. I. Smirnitsky. - M., 1957. - 418 pp.
5. Shevyakova, V.E. Modern English Language. - M. : Science, 1980. - 381 pp.
6. Ilyish, B. The Structure of Modern English /B. Ilyish. - L. : Prosvesheniye, 1971. - 368pp.
7. Jespersen, O. A Modern English Grammar on Historical Principles / O. Jespersen. Part IV. Lnd., 1949. - 418 pp.
8. Bongaarts J. Human Population Growth and Demographic Transition // The Royal Society Publishing. https://royalsociety.org
9. Research Student Gathering. The Hong Kong Polytechnic University. 1 August, 2022. https:/www.polyu.edu.hk
10. Stevenson, R. Treasure Island / R. Stevenson. - M. : Foreign Languages publishing-house, 1963. - 278pp.
11. Voynich, E.L. The Gadfly / E.L. Voynich. -M. : Foreign Languages publishing-house, 1954. -332 pp.
