УДК 658.512.2
ТЕАТРЛЫЦ КОСТЮМД1 ЖОБАЛАУДЬЩ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
ЖУМАНАЗАРОВА АЛИЯ ЕРБОЛАТЦЫЗЫ
Сеньор-лектор, «Дизайн» кафедрасы, Алматы технологиялык университетi,
Алматы каласы, ^азакстан
ДАУТБЕК АЙН¥Р ГАЛЫМЖАЩЫЗЫ ДАУРЕЩЫЗЫ ¥ЛЖАН
«Дизайн» кафедрасыньщ студенттерi, Алматы технологиялык университетi,
Алматы каласы, ^азакстан
Аннотация. Мацала сахна внерШц мацызды элементi реттде театрлыц костюм дизайныныц rnsi3si аспектшерт талдауга арналган. Сонымен цатар театрлыц костюмнщ функцияларын жэне оны жобалау процеЫ мен кезецдерi, о,ан эсер етушi факторлар царастырылды. Стиль, дэуiр, характер сияцты квркемдт аспектiлердi, сахна талаптарын ескере отырып, костюмдердi жобалау ерекшелiктерi зерттелген.
Клт свздер: театрлыц костюм, костюм элементтерi, жобалау, эскиз, сахналыц бейне, визуалды концепция, дизайн, квркемдж дизайн, эшекей, сахна, спектакль, бейне, кейткер, цойылым.
Театр - eнердi бейнелейтш енер TYpi драмалы; эрекет аркылы шындыкты бейнелеу. Театрдагы актерлерэрекет каhармандарына айнала отырып, олар жасанды жацгыртады шындык, жагдайдыц дамуын керсету. Батыр болу жолдары кез келген койылымныц: актер ойыныныц кэабилш,керкемдш сахналы; безендiру жэне костюмгердщ шыгармашылы; кызметшщ нэтижесi, кешпкердщ керкем бейнесiн кeрсететiн жэне т.б.
Дизайнер керкемдш-техникалы; эскиздердi эзiрлеумен жэне театр койылымдарына арналган костюмдер мен аксессуарлардыц дизайнымен, сонымен катар енердщ эртYрлi жанрларына (концерттер, мюзиклдер, карнавалдар, муз шоулары, спектакльдер жэне т.б.) костюмдермен айналысады.
Театрлы; костюмдердщ негiзгi тYрлерi:
Кешпкер костюмi. Бул тYP - рeлдi орындаушыныц тутас бейнесшщ тiкелей белш болып табылатын визуалды-пластикалы; композиция. Костюмде фигура жиi толыгымен жасырылады. Оны актердщ eзi козгалыска келтiрiп, дауыстап бередi. Осылайша, Пекин операсы касиетп гибадатхана немесе айдаhар бейнелерiмен сипатталды [1].
Сурет 1 - Кешпкер KociroMi Цойылымдыц костюм. Бул суретшшщ келбетiн езгерту куралы жэне оныц ойыныныц мацызды элементi. Салттык жэне фольклорлык эрекеттердегi кешпкерлердщ e3repyi Ke6iHece гротеск пен пародияны колдануга негiзделген, мысалы, жас жiгiттер кыз болып киiнген кезде.
Сурет 2 - ^ойылымдык костюм
Кешпкердщ костюм1 Ол казiргi спектакльдерде негiзгi болып табылады, кeбiнеcе eндiрicтегi белгiлi бiр эрекет дэyiрiнщ дэcтYрлi киiмiне дэл уксайды. Осындай костюмнщ негiзiнде жогарыда аталган екi тYрi жасалады.
Сурет 3 - Кешпкер ^draMi
Театрлы; костюм спектакльдщ сценографиялык безендiрiлyiнщ толыкканды элементi, кейде жетекшi элементi болып табылады. Сахна эшекейлер^ жарыктандыру жэне музыкалык CYЙемелдеy, реквизиттер мен реквизиттердщ жалпы кeркемдiк-идеялык безендiрiлyiне костюм дизайны юрштсршсе, тутастык зацы толык болады.
Сондыктан, койылымды дайындаудыц бастапкы кезещнде кocтюмшi сахналык эрекеттi аныктайтын баска суретшшермен тыгыз карым-катынаста болады [2].
Спектакльдщ кeркемдiк-кoнcтрyктoрлык шешiмiн беютудщ осы кезешнде эскиздер
талкыланады, бекiтiледi жэне спектакльдi керсетуге дайындаудыц eндiрiстiк кезещне eтедi. Дегенмен, дэл осы eтпелi кезецде костюм дайындаудыц келесi eндiрiстiк кезещне ету кезiнде суретип мен театрдьщ езара эрекеттесу алгоритм! нде киындыктар жт туындайды.
Сурет 4 - Театрлы; костюм кeрiнiсi
Эскиз кесюш кешпкердщ мiнезiн дэл кeрсете алады, тYсi тYзетiлген, бiрак оны тшн цехтарында eндiрудiц техникалык ерекшелiктерiн ашпайды. Бeлшектердiц бeлiну пропорцияларыныц, костюм сызыктарыныц, бeлiктердiц орналасуыныц сызбаларыныц болмауы. сол. усынылган кескiнге сэйкес костюмдер жасауга мYмкiндiк беретiн мацызды компоненттер. Мундай эскиздер суретшiмен косымша кездесулер мен тшн шеберханасыныц мамандарымен кецесудi кажет етедi. ^азiргi театрдыц кыскартылган бюджет суретшi мен театр арасындагы диалогты кашыктагы форматтарга ауыстырды, бул техникалык орындаушыларга косымша киындыктар тугызады.
Бул шарттарда костюмдi косымша консультацияларсыз жэне eзгертулерсiз дэл жэне жылдам жасау Yшiн барлык компоненттердщ дэл сызбасы бар кескiн эскиздерi Yшiн косымша акпарат кажет [1].
Костюм дизайнершщ жобалау iс-эрекетiнде театрлык киiм дизайнершен айырмашылыгы, иллюстрациялык материалдар жиынтыгына эскиздщ 3 тYрi кiредi: фор-эскиз (эскиз), модельдщ кeркемдiк эскизi жэне техникалык сурет. Техникалык сызба - буйымды кeрнекi тYPде кeрсету Yшiн Yлгi жасау процесiнде колданылатын иллюстрациялардыц мацызды тYрлерiнiц бiрi. Ол силуэттi, пропорцияларды, дизайн шешiмдерiн жэне бeлшектердi дэл жеткiзедi жэне бiр магынаны бiлдiретiн анык, укыпты сызылган сызыктарды кeрсетедi [3]. Техникалык сызбалар дизайнер мен eндiрушi арасындагы кeрнекi байланыстыц бiр тYрi болып табылады. Олар тшн eнеркэсiбiнде кецiнен колданылады жэне эртYрлi eндiрiс орындарында дизайнердiц дизайнын кашьщтан дэл eндiруге мYмкiндiк бередi. Техникалык жобалау сатысындагы эйелдер костюмiнiц Yлгiсiне арналган иллюстрациялык материалдардыц мысалы 5-суретте келтiрiлген. Театр кецiстiгiнiц eндiрiстiк коммуникацияларында киiм дизайнерiнiц техникалык сызбалары элi усынылмаган.
"Т" к
п
__ИМ
/й' >- \ чч&и
Сурет 5 - Эйелдер KOCTOMi жиынтыгыныц кeркемдiк эскизi жэне техникалык cypeTi.
Дизайнер Седищева Алиса 2022 ж.
Театрлык коcтюмдi жасаудыц eндipicтiк сатысында буйымга арналган материалдарды тацдау жэне сатып алу мацызды емес. Костюм дизайнершщ жумыс тэжipибeci пайдаланылатын материалдардыц тYCтi картасын жэне олардыц аccоpтимeнттiк аныктамаларын калыптастыруды камтиды. 4-суретте киiм eнepкэciбiндeгi жобаланган модельдер туралы акпаратты усынудыц заманауи форматы керсетшген. Кeбiнece театр кещстшнде суретшшщ дизайн жумысыныц мундай белш кагаз немесе фотосуреттер тYpiндeгi усынылган тYCтepмeн гана шeктeлeдi. Шындыгында, эpтYpлi аймактардагы токыма материалдарыныц нарыгы бip-бipiнeн айтарлыктай epeкшeлeнeдi.
mat^rialboard НЯН л accessories
# П1^
Ei ? "
Рисунок 4 - Жобаланган модельге арналган материалдар мен аксессуарларды усыну мысалдары (дизайнер Алиса Седищева, 2022 ж.)
^орытындылай келе театрлык коcтюмдi жобалаудыц нeгiзгi этаптары мен epeкшeлiктepi толыгымен зepттeлiп карастырылды. Театрлык коcтюмдi жобалаудагы басты ерекшелштщ бipi оган эсер eтyшi факторларды ескеру болып табылады. Ягни, койылым JYpi мен такырыбы, кешпкердщ мiнeз-к¥лкы, койылым кезшдеп кезецдер мен атмосфера барлыгын есекере отырып костюм жобаланады.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Катеренюк Н.В., Долматова Е.П. «Проектирование театрального костюма в алгоритме коммуникации художника и театра», Творчество и современность. Сетевое издание, №1(19), 2023 г.
2. Гетманцева В.В., Гусева М.А., Андреева Е.Г., Горковенко Л., Копылова М.Д., Рогожина Ю.В. Этапы проектирования персонифицированного сценического костюма // Научный журнал «Костюмология», 2020 №1, с.47-51 https://kostumologiya.ru/PDF/16TLKL120.pdf
3. Базанов В.В. Работа над новой постановкой (технология оформления спектакля) учебное пособие Санкт-Петербургская государственная Академия театрального искусства, 1996 г. 47с